ဝီႇၶီႇၽီးတီးယႃး

မိူင်းမၢၼ်ႈ: လွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈ ၼႂ်းၵႄႈ လွင်ႈၶူၼ်ႉၶႆႈ

Browse history interactively
ၵၢၼ်မႄးထတ်း ဢၼ်ၵဝ်ႇၵၢၼ်မႄးထတ်း ဢၼ်မႂ်ႇမႂ်ႇ
Content deleted Content added
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
ထႅဝ် 44:
| ၸိုဝ်ႈ_ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်(၃) = [[ဟင်နရီဗန်ထီးယူ|ဦးဟင်နရီဗန်ထီးယူ]]
| နိုင်ငံတော် အတိုင်ပင်ခံ =[[ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်|ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်]]
| ၸိုဝ်ႈ_လွင်ႈပူၵ်းတင်းၸိုဝ်ႈ_လွင်ႈပူၵ်းတင်ႈ(၁) = [[ပုဂံခေတ်|ပုဂံတိုင်းပြည်]]
| ပီ_လွင်ႈပူၵ်းတင်းပီ_လွင်ႈပူၵ်းတင်ႈ(၁)= ၁၀၄၄-၁၂၈၇
| ၸိုဝ်ႈ_လွင်ႈပူၵ်းတင်းၸိုဝ်ႈ_လွင်ႈပူၵ်းတင်ႈ(၂) = တိုင်းပြည်အသေးများ
| ပီ_လွင်ႈပူၵ်းတင်းပီ_လွင်ႈပူၵ်းတင်ႈ(၂) = ၁၂၈၇-၁၅၃၁
| ၸိုဝ်ႈ_လွင်ႈပူၵ်းတင်းၸိုဝ်ႈ_လွင်ႈပူၵ်းတင်ႈ(၃) = [[တောင်ငူခေတ်|တောင်ငူတိုင်းပြည်]]
| ပီ_လွင်ႈပူၵ်းတင်းပီ_လွင်ႈပူၵ်းတင်ႈ(၃) = ၁၅၃၁-၁၇၅၂
| ၸိုဝ်ႈ_လွင်ႈပူၵ်းတင်းၸိုဝ်ႈ_လွင်ႈပူၵ်းတင်ႈ(၄) = [[ကုန်းဘောင်ခေတ်|ကုန်းဘောင်တိုင်းပြည်]]
| ပီ_လွင်ႈပူၵ်းတင်းပီ_လွင်ႈပူၵ်းတင်ႈ(၄) = ၁၇၅၂-၁၈⁠၈၅
| ၸိုဝ်ႈ_လွင်ႈပူၵ်းတင်းၸိုဝ်ႈ_လွင်ႈပူၵ်းတင်ႈ(၅) = [[ကိုလိုနီခေတ်|ကိုလိုနီအုပ်ချုပ်ခေတ်]]
| ပီ_လွင်ႈပူၵ်းတင်းပီ_လွင်ႈပူၵ်းတင်ႈ(၅) = ၁၈⁠၈၆-၁၉၄၈
| ၸိုဝ်ႈ_လွင်ႈပူၵ်းတင်းၸိုဝ်ႈ_လွင်ႈပူၵ်းတင်ႈ(၆) = လွတ်လပ်ရေး
| ပီ_လွင်ႈပူၵ်းတင်းပီ_လွင်ႈပူၵ်းတင်ႈ(၆) = ၄ ဇန်နဝါရီ ၁၉၄၈
| ၸိုဝ်ႈ_လွင်ႈပူၵ်းတင်းၸိုဝ်ႈ_လွင်ႈပူၵ်းတင်ႈ(၇) = အာဏာသိမ်းမှု
| ပီ_လွင်ႈပူၵ်းတင်းပီ_လွင်ႈပူၵ်းတင်ႈ(၇) = ၁၉၆၂
| ၸိုဝ်ႈ_လွင်ႈပူၵ်းတင်းၸိုဝ်ႈ_လွင်ႈပူၵ်းတင်ႈ(၈) = အ​ခြေခံဥပ​ဒေ(၂၀၀၈)
| ပီ_လွင်ႈပူၵ်းတင်းပီ_လွင်ႈပူၵ်းတင်ႈ(၈) = ၂၀၁၁-ယခုအချိန်ထိ
| GDP_PPP = အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၃၃၄.၈၅၆ ဘီလီယံ<ref name=imf2>{{Cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2019&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=64&pr1.y=6&c=518&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Burma (Myanmar) |work=World Economic Outlook Database |publisher=International Monetary Fund}}</ref>
|GDP_PPP_year = 2017
ထႅဝ် 83:
== ဢွင်ႈတီႈ ==
မိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈမျၢၼ်ႇမႃႇၼႆႉ မီးၼႂ်းၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ၵုၼ်ဢေးသျႃးသေ တၢင်းၵႂၢင်ႈမၼ်းၼၼ်ႉ တႄႇဢဝ် လတ်ႉတီႇၵိဝ်ႉႁွင်ႉ 9 တီႇၵရီႇ 32 မိၼိတ်ႉ တေႃႇ 28 တီႇၵရီႇ 31 မိၼိတ်ႉလႄႈ တႄႇဢဝ် လွင်းတီႇၵိဝ်ႉဢွၵ်ႇ 92 တီႇၵရီႇ 10 မိၼိတ်ႉ တေႃႇထိုင် 101 တီႇၵရီႇ 11 မိၼိတ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
လႅၼ်လိၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ၽၢႆႇတူၵ်းၼၼ်ႉ ၸပ်းတိတ်းၵၼ် တင်းမိူင်းဢိၼ်ႇတိယလႄႈတင်ႈမိူင်းဢိၼ်ႇတိယလႄႈ မိူင်းၿင်းၵလႃးတဵတ်ႉသျ်၊ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ လႄႈ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇတႄႉ မီးမိူင်းထႆးလႄႈ မိူင်းလၢဝ်း။ ၽၢႆႇႁွင်ႉလႄႈ ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းဢွၵ်ႇတႄႉ ၸပ်းတိတ်း မိူင်းၶႄႇ။ ၸဵင်ႇႁွင်ဝၼ်းတူၵ်း မီးမိူင်းဢိၼ်ႇတိယ၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်း သမ်ႉမီး ပၢင်ႇလၢႆႇ ၵပ်ႉပလီႇသေ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်း မီးပၢင်ႇလၢႆႇ ၿင်းၵလႃးယဝ်ႉ။ ငဝ်ႈၸိုင်ႈဝဵင်းၵဝ်ႇ တႃႈၵုင်ႈၼၼ်ႉတႄႉ မီးၼႂ်းဝူင်ႈၵၢင် လွင်းတီႇၵိဝ်ႉဢွၵ်ႇ 97 တီႇၵရီႇ 13 မိၼိတ်ႉလႄႈ လၢတ်ႉတီႇၵိဝ်ႉႁွင်ႇ 16 တီႇၵရီႇ 45 မိၼိတ်ႉယဝ်ႉ။ သၢႆလွင်းတီႇၵိဝ်ႉဢွၵ်ႇ 97 တီႇၵရီႇ 30 မိၼိတ်ႉၼၼ်ႉ မၵ်းမၼ်ႈပဵၼ် ၶၢဝ်းယၢမ်းမိူင်းမၢၼ်ႈသေ ၸဝ်ႉလိူဝ်သေ ၶၢဝ်းယၢမ်းၸဵင် ၵရိင်းၼိတ်ႉၸ် 6 မွင်းပၢႆ 30 မိၼိတ်ႉယဝ်ႉ။
 
== တၢင်းၵႂၢင်ႈ ==
ထႅဝ် 91:
ၼႃႈလိၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ပိူင်လိူင်းမၼ်း ၸႅၵ်ႇၽႄလႆႈ ထုင်ႉသၼ်လွႆတၢင်းတူၵ်း၊ ထုင်ႉပဵင်းပွတ်းၵၢင် လႄႈ ထုင်ႉသၼ်လွႆတၢင်းဢွၵ်ႇ ၼႆသေ မီးသၢမ်တွၼ်ႈ။ သၼ်လွႆႁိမဝၼ်ႇတႃႇၼၼ်ႉ ၸပ်းတိတ်းမိူင်းမၢၼ်ႈသေ မႃးပဵၼ်သၼ်လွႆတၢင်းတူၵ်း ဢၼ်ႁၵ်းမႃး ၽၢႆႇၸၢၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွႆၶႃႇၵႃႇပူဝ်ႇရႃႇၸီႇ (လွႆတေးမိူင်း) ဢၼ်မီးၽၢႆႇႁွင်ႉသုတ်းသုတ်း ဢၼ်ပဵၼ်သၼ်လွႆတၢင်းတူၵ်းၼၼ်ႉ တၢင်းသုင်မီး 19,295 ထတ်း (5881) မီႇထိူဝ်ႇလႄႈ ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်လွႆ ဢၼ်သုင်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ <ref> (2000) in Dr. Patrick Hesp et al.: Geographica’s World Reference. Random House Australia, 738, 741။ </ref> ၸိၵ်းလွႆ ၸႃႇရႃႇမေႇတိၼၼ်ႉ သုင်ယူႇ 12,553 ထတ်း။ သၼ်လွႆႁိမဝၼ်ႇတႃႇလူင်ၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈၽၢႆႇႁွင်ႉ ၽႄလူင်းမႃး ၽၢႆႇၸၢၼ်းသေ မႃးပဵၼ်သၼ်လွႆ သၢမ်သၼ် ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် သၼ်လွႆရၶႅင်ႇ၊ သၼ်လွႆပႃၵိူဝ် လႄႈ သၼ်လွႆမိူင်းတႆးယဝ်ႉ။ <ref> Than, Mya (2005). Myanmar in ASEAN: Regional Co-operation Experience. ISBN 981-230-210-7။ </ref> သၼ်လွႆတၢင်းတူၵ်းၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ ႁူဝ်ႉဢုတ်ႇလူင် ဢၼ်ႁႄႉၶႅၼ်ႈဝႆႉ မိူင်းမၢၼ်ႈလႄႈ မိူင်းဢိၼ်ႇတိယယဝ်ႉ။ ထုင်ႉပဵင်းပွတ်းၵၢင်ၼၼ်ႉ ၸၵ်းပဵၼ်လႆႈ သၢမ်တွၼ်ႈသေ တွၼ်ႈမၢႆၼိုင်ႈ တႄႇဢဝ် သူပ်းပွင်ႇၼမ်ႉၵဵဝ် (တီႈၼမ်ႉမိူဝ်းၶႃႈ မလီႇၶႃႈ သွင်မႄႈမႃးလေႃးၵၼ်သေ ပဵၼ်မႃး မႄႈၼမ်ႉလူင် ဢေႇရႃႇဝတီႇ) တေႃႇထိုင် ဝဵင်းလိူဝ်ႇ (မၢၼ်းတလေး)၊ တွၼ်ႈမၢႆသွင် တႄႇဢဝ်ဝဵင်းလိူဝ်ႇ တေႃႇထိုင် မိူင်းပေႇ၊ တွၼ်ႈမၢႆသၢမ် တႄႇဢဝ် မိူင်းပေႇ တေႃႇထိုင် သူပ်းပွင်ႇၼမ်ႉၵဵဝ် ဢၼ်လႆၶဝ်ႈပၢင်ႇလၢႆႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းသၢမ်တွၼ်ႈၼၼ်ႉ တွၼ်ႈသၢမ် ထုင်ႉၼမ်ႉၵဵဝ်ၼၼ်ႉ ၵႂၢင်ႈသေပိူၼ်ႈ။ ထုင်ႉပဵင်း တွၼ်ႈၵၢင်ၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈပႃႈ ထုင်ႉမႄႈၼမ်ႉၸိတ်ႉတွင်း (ၼမ်ႉတႅတ်းတႅဝ်း) လႄႈ ထုင်ႉမႄႈၼမ်ႉၶျိၼ်းတုၼ်း (မႄႈၼမ်ႉၶျၢင်း)ယဝ်ႉ။
 
ထုင်ႉပဵင်း တွၼ်ႈၵၢင်ၼႆႉ သမ်ႉမီးဝႆႉ သၼ်လွႆၸီးၽိဝ်ႇ၊ သၼ်လွႆမိၼ်းဝုၼ်ႇ၊ သၼ်လွႆမၢၼ်ႇၵိၼ်း လႄႈ သၼ်လွႆၵၢၼ်ႉၵေႃး ႁူမ်ႈလူၺ်ႈ သၼ်လွႆဢွၼ်ႇတင်းၼမ်။သၼ်လွႆဢွၼ်ႇတင်ႈၼမ်။ တီႈထုင်ႉၼၼ်ႉ သၼ်လွႆပႃႇၵိူဝ်တႄႉ လုၵ်ႉၽၢႆႇႁွင်ႉ ယၢဝ်းလူင်းၵႂႃႇ ၽၢႆႇၸၢၼ်း။ ၼႃႈတၢင်းဢွၵ်ႇၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်သၼ်လွႆသုင်လူင် မိူင်းတႆး ဢၼ်ပဵၼ်ႁၢၼ်ႉ ပဵၼ်တၢင်ႉ ပဵၼ်တူၼ်းယႆၵၼ်တင်းၼမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ပဵၼ်တူၼ်းယႆၵၼ်တင်ႈၼမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ တႄႇဢဝ် ၽၢႆႇႁွင်ႇ လတ်းၽႃႇ ၼႂ်းၵၢင်မိူင်းတႆး လႆထိုင်ဝႅဝ်ႇတၼင်းသႃႇရီႇ ၶဝ်ႈႁွတ်ႈ ပၢင်ႇလၢႆႇငွၵ်း မုတ်ႉတမယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉမၢဝ်း၊ ၼမ်ႉတူႈ၊ ၼမ်ႉၸေႃႇၵျီႇ လႄႈ ၼမ်ႉပၢၼ်းလွင်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ တႄႇမႃး တမ်ႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်းတႆးသေ လႆၶဝ်ႈၸူး ၼႂ်းၼမ်ႉၵဵဝ် ဢေႇရႃႇဝတီႇယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉၵဵဝ်ဢေႇရႃႇဝတီႇၼႆႉ တၢင်းယၢဝ်းမၼ်း မီးမွၵ်ႈ 1,348 လၵ်း (2,170 km) သေ ၶဝ်ႈၸူးၼႂ်းငွၵ်းပၢင်ႇလၢႆ မုတ်ႉတမယဝ်ႉ။ [3] ၼႂ်းၵႄႈၵၢင်လွႆၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ထုင်ႉပဵင်းၵႂၢင်ႈလူင် ဢၼ်ၽုၼ်ႇလိၼ်ငႂ်ႈလီၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် ယူႇသဝ်း ၼႂ်းၵႄႈ သၼ်လွႆရၶႅင်ႇလႄႈ ဝူင်ႈၵၢင် သၼ်လွႆသုင်မိူင်းတႆး ၸိူဝ်းပဵၼ် သၢပ်ႈၼမ်ႉၵဵဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
 
တမ်ႈတီႈ မိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းတႂ်ႈၼၼ်ႉ ပႃႇထိူၼ်ႇမႆႉၶဵဝ်လႄႈ ပႃႇသၵ်း ႁူမ်ႇငမ်းဝႆႉယူႇ 49% လိူဝ်ယူႇ။ တူၼ်ႈဢၼ်ဢွၵ်ႇမႃး ၸွမ်းၼင်ႇ သၽႃႇဝႁင်းၶေႃမၼ်း ၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်တူၼ်ႈ ယၢင်တင်၊ တူၼ်ႈသႃးၸေး၊ တူၼ်ႈပျိၼ်းၵတူဝ်း၊ တူၼ်ႈမၢၵ်ႇမူႉ မၢၵ်ႇထၢၼ်၊ တူၼ်ႈမၢၵ်ႇဢုၼ် ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တမ်ႈတီႈ သၼ်လွႆသူင် ၼႃႈတၢင်းႁွင်ႇၼၼ်ႉတႄႉ မီးတူၼ်ႈမႆႉမူသီ၊ တူၼ်ႈမႆႉပႅၵ်ႇ၊ တူၼ်ႈမႆႉပဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇတင်းသဵင်ႈၵေႃႈၸွမ်းၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇတင်ႈသဵင်ႈၵေႃႈ တေႃႈဢွၵ်ႇ မၢၵ်ႇဝၢၵ်ႈတၢင်းၵိၼ် ထုင်ႉမႆႈၼၼ်ႉ ၵူႈပိူင်ယူႇ။ [4] ၵူၺ်းၵႃႈ တမ်ႈတီႈ ထုင်ႉၽူၼ်ဢႄႇၼၼ်ႉတႄႉ ၵူၺ်းမီး တူၼ်ႈမႆႉဢွၼ်ႇ မႆႉဢိတ်းၵူၺ်း။
 
== တူဝ်သတ်း ==
ၼႂ်းၵႃႈ တူဝ်သတ်းႁၢႆႉလိူင်းၼၼ်ႉ တမ်ႈတီႈ မိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ၵႆႉယၢမ်ႈလႆႈႁၼ် သိူဝ်လႄႈ သိူဝ်ၸုမ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ပွတ်းၼိူဝ်ၼၼ်ႉတႄႉ လႆႈႁၼ်မီး ၸူင်၊ ဝူဝ်းထိူၼ်ႇ၊ မူထိူၼ်ႇ၊ တိုင်၊ ၵႂၢင် လႄႈ ၸၢင်ႉယဝ်ႉ။ ၸၢင်ႉၼၼ်ႉ တိၺွပ်း မႃးသင်ႇသွၼ်ၽိုၵ်းၽွၼ်ႉပၼ်ယဝ်ႉသေ ဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၼႂ်းၼႃႈၵၢၼ်ယဝ်ႉ။ မီးပႃး သတ်းဢွၼ်ႇ တူဝ်သွမ်ၼူမ်း တင်းၼမ်သေတင်ႈၼမ်သေ လႆႈႁၼ် တႄႇဢဝ် လိင်းၵၢင်ႈ လိင်းလႅင် တေႃႇထိုင် မၢင်ႇၵူးလေႃး ႁူမ်ႈလူၺ်ႈ လိုင်ႇမူ လိုင်ႇမႃၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်ႉၽၼ်းၼူၵ်ႉ မီး 100 ပၢႆသေ မီးၸဵမ် ၼူၵ်ႉၶဵဝ်၊ ၵႆႇၶႃ၊ ၼူၵ်ႉယုင်း၊ ၵႃလမ် လႄႈ ၼူၵ်ႈၸွၵ်ႇထိူၼ်ႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တူဝ်လိူၼ်ႈတူဝ်ၵၢၼ်းသမ်ႉ လႆႈႁၼ် ငိူၵ်ႈ၊ လႅၼ်း၊ တွၵ်ႉၵႄႉ၊ ငူးႁဝ်ႇ၊ ငူးလိူမ် လႄႈ တဝ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပႃတီႈၼႂ်းၼမ်ႉဝၢၼ်ၵေႃႈ မဵဝ်းမၼ်း မီးဢၢၼ်ႇႁူဝ်ပၢၵ်ႇသေ လိူင်ႇမၢၵ်ႈတႄႉတႄႉလႄႈ ပဵၼ်ပိူင်လူင် ပုၼ်ႈတႃႇ ဢႃႇႁႃႇရ တၢင်းၵိၼ်ယဝ်ႉ။ <ref> Flora and Fauna" at Myanmars.net </ref>
 
 
ဢဝ်ၶိုၼ်းမႃးတီႈ "https://shn.wikipedia.org/wiki/မိူင်းမၢၼ်ႈ"