မိူင်းတႆး: လွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈ ၼႂ်းၵႄႈ လွင်ႈၶူၼ်ႉၶႆႈ

မိူင်းတႆးၼႆ့ မီးၼမ့်ႁူၺ်ႈၼမ့်ႁွင်ႈမီးၼမ့်ႁူၺ်ႈၼမ့်ႁွင်ႊ ၼမ့်တူၵ်းတၢတ်ႇ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈ ထိူၼ်ႇလွႆၶပ့်ယႆဝႆ့လႄႈထိူၼ်ႇလွၺ်ၶပ့်ယႆဝႆ့လႄႈ ယဵမ်ႈမုင်ႈႁၢင်ႈလီတႄ့ယူႇယဝ့်။ယဵမ်ႈမုင်ႈႁၢင်ႊလီတေ့ယူႇယဝ့်။ ပေႃးယူႇတီႈ ၼမ့်ၵဵဝ် ဢေႇရႃႇဝတီႇသေ မုင်ႈတူၺ်းၵႂႃႇ ၼႃႈတၢင်းဢွၵ်ႇၸိုင် တေလႆႈႁၼ် သၼ်လွႆမိူင်းတႆးသၼ်လွၺ်မိူင်းတႆး ဢၼ်မူၺ်ၼၢႆးသုမ်ႇၵုမ်ႈဝႆ့ၼၼ့်ယူႇ။ ပိူၼ်ႈဢွၼ်ၵၼ် ႁွင်ႉဝႃႈ သၼ်လွႆမိူင်းတႆးသၼ်လွၺ်မိူင်းတႆး ၼႆသေတႃႉ တီႈတႄ့မၼ်း မိူင်းတႆးၼႆ့ ပဵၼ်ၵုင်းလွႆတင်းမူတ်းယဝ့်။ပဵၼ်ၵုင်းလွၺ်တင်းမူတ်းယဝ့်။ ပေႃးဢဝ် ၽတ့်ၽဵင်ႇဝႃႈၸိုင် သၼ်လွႆမိူင်းတႆးၼႆ့သၼ်လွၺ်မိူင်းတႆးၼႆ့ သုင်သေ ၼမ့်ပၢင်ႇလၢႆၼမ့်ပၢင်ႇလၢႆႇ ၼႂ်းဝူင်ႈၵၢင် 3000 လႄႈ 4000 ထတ်းသေ ပဵၼ်ႁူတ်ႈပဵၼ်တေး မိူၼ်ၼင်ႇ ႁွၼ်ၼမ့်ဝႆ့ယူႇ။ သၼ်လွႆပွတ်းဢွၵ်ႇၼၼ်သၼ်လွၺ်ပွတ်းဢွၵ်ႇၼၼ် သုင်လိူဝ်သေ သၼ်လွႆပွတ်းတူၵ်း။သၼ်လွၺ်ပွတ်းတူၵ်း။ ၵုင်းလွႆဢၼ်သုင်သေပိူၼ်ႈတႄ့ၵုင်းလွၺ်ဢၼ်သုင်သေပိူၼ်ႈတႄ့ ပဵၼ်ၵုင်းလွႆပဵၼ်ၵုင်းလွၺ် ဢၼ်မီးၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်း လႃႈသဵဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ့်။ ၵုင်းလွႆသုင်လူင်ၵုင်းလွၺ်သုင်လူင် ဢၼ်လုၵ့်တီႈ တွၼ်ႈၵၢင်တွၼ်ႊၵၢင် ဢိူင်ႇသႅၼ်ဝီ လူင်းၵႂႃႇ တေႃႇထိုင် သၼ်လွႆပၢင်ဢူးၼၼ့်သၼ်လွၺ်ပၢင်ဢူးၼၼ့် ၵႂၢင်ႈဝႆ့တႄ့တႄ့သေတႃ့ တမ်ႈတီႈ ထုင်ႉမိူင်းၼၢႆးလႄႈ မွၵ်ႇမႆႇၼၼ့်တႄ့ ၵႅပ်ႈၵႂႃႇယူႇ။ တေးလွႆတေးလွၺ် ၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢၼ်မီးတီႈပွတ်းႁွင်ႇၼၼ့်တႄ့ ယၢဝ်းၸွမ်း ၼႃႈတၢင်းတူၵ်းတၢင်းဢွၵ်ႇသေတၼႃႈတၢင်းတူၵ်းတၢင်းဢွၵ်ႇသေတႃႉ ၵမ့်ပႃႈၼမ်တႄႉ တေးလွႆၸိူဝ်းၼၼ့်တေးလွၺ်ၸိူဝ်းၼၼ့် သၼ်မၼ်း ယၢဝ်းၸွမ်း ၼႃႈတၢင်းႁွင်ႇ တၢင်းၸၢၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ ၸိၵ်းလွႆမၢင်ၸိူဝ်းၸိၵ်းလွၺ်မၢင်ႊၸိူဝ်း သုင်ထိုင် 6000 ထတ်းတေႃႇ 8000 ထတ်းယူႇ။ လွႆဢၼ်သုင်သေပိူၼ်ႈတႄ့လွၺ်ဢၼ်သုင်သေပိူၼ်ႈတႄ့ ပဵၼ်လွႆလဵင်းပဵၼ်လွၺ်လဵင်း ဢၼ်မီးၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းတၢင့်ယၢၼ်းသေဢၼ်မီးၼႂ်းၸေႊဝဵင်းတၢင့်ယၢၼ်းသေ သုင် 8777 ထတ်း။ <ref> မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ ၁၁၊ နှာ၊ ၃၇၄-၅ </ref>

လွႆပၢင်ၼွင်လွၺ်ပၢင်ၼွင် (ၵဵင်းတုင်)၊ လွႆၸၢင်ႉလႄႈလွႆလမ်လွၺ်ၸၢင်ႉလႄႈလွၺ်လမ် (မိူင်းၵိုင်)ၸိူဝ်းၼႆ့ၵေႃႈ သုင်ယူႇ 8000 ထတ်းလိူဝ်။ လွႆႁူၼ်းလွၺ်ႁူၼ်း (ပင်းတလပင်းတြႃႉ)တႄ့ သုင် 7678 ထတ်း။ လွႆမေႃးလႄႈလွႆမွင်ႇလွၺ်မေႃးလႄႈလွၺ်မွင်ႇ ဢၼ်မီးၼႂ်းဝူင်ႈၵၢင် ၼမ်ႉပွၼ်တင်းၼမ်ႉတမ်ႇၽၢၵ်ႇၼၼ့် တၢင်းသုင်မီးၼႂ်း 7000 ထတ်းလႄႈ 8000 ထတ်းယူႇ။ ၼမ့်ႁွင်ႈၼမ့်ႁွင်ႊ ၸိူဝ်းဢၼ်လႆလတ်းၼႂ်းမိူင်းတႆးၼႆ့ ယွၼ့်လႆႈလႆလတ်း ၼႂ်းၵႄႈလွႆလႄႈၼႂ်းၵႄႈလွၺ်လႄႈ ႁွင်ႈမၼ်းႁွင်ႊမၼ်း ဢမ်ႇပေႃးၵႂၢင်ႈသေဢမ်ႇၵႃး မၢင်တီႈမၢင်ႊတီႈ ၽင်ႇမၼ်းလိုၵ့်ၸၼ်းတႄ့တႄ့။ ၼႂ်းမိူင်းတႆး [[ၼမ်ႉၶူင်း|ၼမ်ႉၶူင်း]]ၼႆ့ ပဵၼ်မႄႈၼမ့် ဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ။ ၼမ့်ၶူင်းၼႆ့ လုၵ့်ၽၢႆႇႁွင်ႇ လႆလူင်းၽၢႆႇၸၢၼ်းလႄႈ မိူၼ်ၼင်ႇ ၶႅၼ်ႈပၼ်မိူင်းတႆး ႁႂ်ႈပဵၼ် ပွတ်းဢွၵ်ႇပွတ်းတူၵ်းၵႂႃႇယူႇ။ ၽင်ႇၼမ့်ၶူင်းၼႆ့ ဢမ်ႇပဵင်းမိူၼ်ၼင်ႇ ၼမ့်ၵဵဝ်၊ ၵူၺ်းပဵၼ် ၽင်ႇႁိုၵ်းသုင်လိုၵ့်လူင်လႄႈ ႁႅင်းၼမ့်လႆၸႅဝ်ႈတႄ့တႄ့။ ၼမ့်တဵင်း၊ ၼမ့်မ၊ ၼမ်ႉပၢင်၊ ၼမ့်သိမ်ႇၸိူဝ်းၼႆ့ လႆၶဝ်ႈၼႂ်းၼမ့်ၶူင်းယဝ့်။ ၼမ့်လူင်ထႅင်ႈမႄႈၼိုင်ႈတႄ့ပဵၼ်ၼမ့်လူင်ထႅင်ႈမႄႈၼိူင်ႈတႄ့ပဵၼ် ၼမ့်ၶွင်ယဝ့်။ ၵူၺ်းၵႃႈၵူၺ်းၵႃႊ ၼမ့်ၶွင်ၼႆ့ ပဵၼ်ၼမ့်လႅၼ်လိၼ်ပဵၼ်ၼမ့်လႅၼ်ႊလိၼ် ဢၼ်ၶႅၼ်ႈၵၼ် တင်းမိူင်းလၢဝ်းသေ တၢင်းယၢဝ်း မွၵ်ႈ 120 လၵ်းၶၼၢႆ့ၵူၺ်းလၵ်းၶၼၢႆ့ၵွၺ်း ၵပ်းၵၢႆႇမိူင်းတႆး။ <ref> မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ ၁၁၊ ရှမ်းပြည်နယ်၊ နှာ-၃၇၅ </ref>

ၼမ့်တူႈ ဢၼ်ႁူဝ်မၼ်းတႄႇမႃးတီႈ သႅၼ်ဝီၼၼ့် လႆႈဝႃႈပဵၼ် ၼမ့်ၵိုၵ်းပိုၼ်းမႄႈၼိုင်ႈယူႇ။ၼမ့်ၵိုၵ်းပိုၼ်းမႄႈၼိူင်ႈယူႇ။ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇတႄ့ ႁွင့်ဝႃႈ ၼမ့်တူႇ၊ ဝၢႆးသေ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃးပရသိႁိင်ႇၵႁုၼ်ႇႁၢင်ႊၽြႃးပရသိႁိင်ႇၵ တူင်းသႂ်ႇယဝ့်တူၵ်းသႂ်ႇယဝ့် ၼမ့်မႄႈၼၼ့် ၸင်ႇဢမ်ႇတူႇဢမ်ႇၼဝ်ႈသေ လီၵိၼ်လီဢၢပ်ႇၵႂႃႇၼႆယဝ့်။ မၢၼ်ႈၶဝ်တႄ့မၢၼ်ႊၶဝ်တႄ့ ႁွင့်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၼမ့်သၢမ်ၸိုဝ်ႈ (သုံးမည်ရမြစ် ၁။ နမ္မတူ ၂။ ဒုဋ္ဌဝတီ ၃။ မြစ်ငယ်)။ ၼမ့်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ထႅင်ႈမႄႈၼိုင်ႈတႄ့ပဵၼ်ထႅင်ႈမႄႈၼိူင်ႈတႄ့ပဵၼ် ၼမ့်မၢဝ်းယဝ့်။ ၼမ့်မႄႈၼႆ့ တေႃ့တႄ့လတ်းၵႂႃႇ ႁိမ်းၽိတ်ႇမိူင်းတႆးၵူၺ်းသေတႁိမ်းၽိတ်ႇမိူင်းတႆးၵွၺ်းသေတႃႉ ပဵၼ်မႄႈၼမ့်ဢၼ်ၵိုၵ်းပိုၼ်းတႆးလႄႈ ထုင့်မၢဝ်းၼၼ့် ယၢမ်ႈပဵၼ် ထုင့်တီႈပူၵ်းတင်ႈမိူင်းၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်တႆးမႃးထုင့်တီႈပူၵ်းတင်ႈမိူင်းၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ႊတႆးမႃး မိူၼ်ၼင်ႇ မိူင်းမၢဝ်းၼၼ့်ယဝ့်။ လိူဝ်သေၼၼ့် ၼမ့်ၸေႃႇၵျီႇၼႆ့ၵေႃႈ လုၵ့်တီႈဢိူင်ႇလွၵ့်ၸွၵ်ႇ လႆလူင်းၸူး ၵျွၵ့်သႄႇသေ ၽၢႆၸေႃႇၵျီႇ ဢၼ်မီးတီႈ လွၵ့်ၸွၵ်ႇၵေႃႈ ဢိင်ပိုင်ႈၼမ့်ၸေႃႇၵျီႇၼႆ့ တင်ႈပဵၼ်ယဝ့်။ ၼမ့်တမ်ႇၽၢၵ်ႇ ဢၼ်လုၵ့်တီႈ ႁူဝ်ပူင်း လႆလူင်းၵႂႃႇလဵင့်ၼႃးထုင့်ပူင်းသေ လႆၶဝ်ႈၼႂ်းၼမ့်ပွၼ်၊ ၼမ့်ၽီလူး ဢၼ်လုၵ့်တီႈ ၼွင်ႁၢႆးယႃႈ လႆလူင်းၵႂႃႇၼႂ်းမိူင်းၵယႃးသေ ပဵၼ်ႁႅင်းၾႆးၾႃ့ပဵၼ်ႁႅင်းၾႆးၾႃႉ လေႃးပိတ၊ ၼမ့်ပွၼ် ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈ ဢိူင်ႇလၢႆးၶႃႈ လႆလတ်း ၼႂ်းမိူင်းယၢင်းသေ ၶဝ်ႈၸူးၼမ့်ၶူင်းၸိူဝ်းၼႆ့ ပဵၼ်ၼမ့်ဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈသဵင်ယဝ့်။ ၸွမ်းသၢပ်ႇၼမ့် ဢၼ်လၢတ်ႈမႃးတီႈၼိူဝ်ၼႆ့သေ ပီႈၼွင့်တႆး တႄႇတင်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းယူႇ။ ၸွမ်းသၢပ်ႇၼမ့်တူႈ တႄႇတင်ႈပဵၼ် သႅၼ်ဝီ၊ သီႇပေႃ့လႄႈသင်၊သီႇပေႃႉလႄႈသင်၊ ၸွမ်းသၢပ်ႇၼမ့်ၸေႃႇၵျီႇ တႄႇတင်ႈ လွၵ့်ၸွၵ်ႇ၊ ပၢင်းတလ၊ပၢင်းတြႃႉ၊ ယႂႃႇငၢၼ်ႇ၊ ယေႇဢူး၊ ပူၺ်းလႃ့လႄႈသင်၊ ၸွမ်းသၢပ်ႇၼမ့်ပွၼ် တႄႇတင်ႈ မိူင်းပွၼ်လႄႈသင်၊ ၸွမ်းသၢပ်ႇၼမ်ႉတမ်ႇၽၢၵ်ႇ တႄႇတင်ႈ ႁူဝ်ပူင်း၊ ဝၢၼ်ႈယဵၼ်ႇ၊ သီႇသႅင်လႄႈသင်သီႇသႅင်ႇလႄႈသင် ၸိူဝ်းၼႆ့ယဝ့်။ <ref> မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ ၁၁၊ ရှမ်းပြည်နယ်၊ နှာ-၃၇၅-၆ </ref>

ၼမ့်ႁွင်ႈၼႂ်းမိူင်းတႆးၼႆ့ၼမ့်ႁွင်ႊၼႂ်းမိူင်းတႆးၼႆ့ လႆႈလႆလတ်းၼႂ်းၵႄႈလွႆလႄႈလႆႈလႆလတ်းၼႂ်းၵေႈလွၺ်လႄႈ တီႈၼႂ်းမိူင်းတႆး ၼမ့်တူၵ်းတၢတ်ႇလႂ် ၼမ့်မွတ်းလႂ် မီးတင်းၼမ်။ ၼမ့်တူၵ်းတၢတ်ႇ မၢၼ်ႈၸၢမ် ဢၼ်မီးဝူင်ႈၵၢင် လႃႈသဵဝ်ႈလႄႈ သီႇပေႃ့ၼၼ့်သီႇပေႃႉၼၼ့် တၢင်းသူင်တၢင်းသုင် တေမီးမွၵ်ႈ 1500 လႄႈ 2000 ထတ်းသေ လီယဵမ်ႈလီတူၺ်းတႄ့တႄ့။ ဢဝ်ႁႅင်းၼမ့်တီႈၼၼ်ႈသေ တင်ႈပဵၼ်ႁူင်းၸၢၵ်ႈၾႆးၾႃ့ ဢဝ်ႁႅင်းၾႆးၾႃ့ၼၼ့်ၵႂႃႇၸႂ့် တမ်ႈတီႈ မေႃႇငိုၼ်းၼမ့်တူႈယဝ့်။ လိူဝ်သေၼၼ့် ၼမ်ႉတူၵ်းတၢတ်ႇ ၵဵင်းတွင်းၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းတၢတ်ႇၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇသေ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇလႆႈ ၾႆးၾႃ့ယူႇယဝ့်။ တၢၼ်ႇဢၼ်ႁၢင်ႈလီထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈပဵၼ်တၢၼ်ႇဢၼ်ႁၢင်ႊလီထႅင်ႈဢၼ်ၼိူင်ႈပဵၼ် တၢတ်ႇႁၢႆးပႃ ဢၼ်မီးတီႈ မိူင်းသူႈ။ လိူဝ်သေၼၼ့် တၢၼ်ႇဢွၼ်ႇတၢတ်ႇဢိတ်း မီးတင်းၼမ်သေ ၽိူမ့်ထႅမ်ပၼ် တၢင်းႁၢင်ႈလီတၢင်းႁၢင်ႊလီ မိူင်းတႆးယူႇ။ လိူဝ်သေၼမ့်ႁွင်ႈလိူဝ်သေၼမ့်ႁွင်ႊ ၼွင်ဢွၼ်ႇၼွင်ဢိတ်းၵေႃႈ မီးတင်းၼမ်။ ၼွင်ႁၢႆးယႃႈ ဢၼ်ႁွင့်ဝႃႈ ဢိၼ်းလေးၼၼ့် ပဵၼ်ၼွင်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ၵိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇယဝ့်။ၵိုၵ်းၵမ်ႇၾႃႇယဝ့်။ ၼမ့်မွတ်းႁူဝ်ပူင်း၊ ၼမ့်မွတ်းမိူင်းမေႃႇ (ပေႃႇသႅင်း)၊ ၼမ့်မွတ်းလွၵ့်ၸွၵ်ႇ (ပထူး)၊ ၼမ့်မွတ်းမႄႈယၢင်း (ကရင်မရေထွက်) (တူၼ်ႈတီး) ၸိူဝ်းၼႆ့ ပဵၼ်ၼမ့်မွတ်း ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇသေ ၵူၼ်းႁူ့ၸၵ်းၼမ်။ မၢၵ်ႇႁိၼ်လွႆမိူင်းတႆးၼႆ့မၢၵ်ႇႁိၼ်လွၺ်မိူင်းတႆးၼႆ့ ၵမ့်ပႃႈၼမ် ပဵၼ်မၢၵ်ႇႁိၼ်ထုၼ်လႄႈ ပေႃးၽူၼ်တူၵ်းမႃးပေႃးၾူၼ်တူၵ်းမႃး ၼမ့်ၽူၼ်ၼမ့်ၾူၼ် ၸိုမ့်ၶဝ်ႈၵႂႃႇ ၼႂ်းမၢၵ်ႇႁိၼ်သေ ၶိုၼ်းၵႂႃႇၽုတ်းဢွၵ်ႇ တၢင်ႇတီႈ။ တီႈဢၼ် ၼမ့်ၽုတ်းဢွၵ်ႇၼၼ့် ၸင်ႇပဵၼ်မႃး ၼမ့်မွတ်းယဝ့်။ မၢင်တီႈမၢင်လႂ်တႄ့မၢင်ႊတီႈမၢင်ႊလႂ်တႄ့ ၼမ့်ႁွင်ႈၵေႃႈဢမ်ႇမီးၼမ့်ႁွင်ႊၵေႃႈဢမ်ႇမီး ၼမ့်မွတ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇဢွၵ်ႇ။ ဢွင်ႈတီႈၸိူဝ်းၼၼ့် မီးၶူဝ်းႁႄႈၼႂ်းလိၼ်တင်းၼမ်ၼႆယဝ့်။မီးၶူဝ်းႁႄႊၼႂ်းလိၼ်တင်းၼမ်ၼႆယဝ့်။ ပိုၼ့်ႁိၼ် မိူင်းတႆးၼႆ့ မၢင်တီႈမၢင်ႊတီႈ မၼ်းပဵၼ်မၢၵ်ႇႁိၼ်တႅၵ်ႇလႂ် ပဵၼ်မၢၵ်ႇႁိၼ်လၼ်ႇၼႂ်းလႂ်လႄႈ တမ်ႈတီႈၸိူဝ်းၼၼ့် မီးၼမ့်ပုင်ႇ (ၼမ့်ဢုၼ်ႇ) ၵေႃႈ မီးတင်းၼမ်။ ၼမ့်ဢုၼ်ႇလႃးသဵဝ်ႈ၊ၼမ့်ဢုၼ်ႇလႃႈသဵဝ်ႈ၊ သီႇပေႃ့၊ သႅၼ်ဝီ၊ ၵဵင်းတုင်၊ လၢင်းၶိူဝ်း၊ ၶွင်ႇတႅင်ႇ(ႁၢႆးယႃႈ)ၸိူဝ်းၼႆ့ ပဵၼ်ၼမ့်ပုင်ႇ ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ။<ref> မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ ၁၁၊ ရှမ်းပြည်နယ်၊ နှာ-၃၇၆ </ref>