ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 19: လွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈ ၼႂ်းၵႄႈ လွင်ႈၶူၼ်ႉၶႆႈ

'''19 ၸူဝ်ႈပၢၵ်ၢႇပီ''' (1801 ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 1 - 1900 တီႇသႅမ်ႇပႃႇ 31) ၼႆႉ ပဵၼ်ၶၢဝ်း ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇသပဵင်ႇ၊ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇၾရၢင်ႇသဵတ်ႈ၊ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇရူဝ်ႇမႅၼ်ႇ လႄႈ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇမႅၵ်ႇႁႄႇ ၶဝ်ၵူၼ်ႇလႅဝ်ယဝ်ႉ။ ၼၼ်ႉ မၼ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇဢင်းၵိတ်ႉ၊ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇရသျႃး၊ ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ၊ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇၵျႃႇမၢၼ်ႇ၊ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇၵျႃႇပၢၼ်ႇၶဝ် တိူဝ်းဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇမႃးယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇၾရၢင်ႇသဵတ်ႈတူၵ်းသုမ်းယဝ်ႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် ရသျႃး လႄႈ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ၼႆ့ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇမီးဢေႃးၸႃႇဢၢမ်းၼၢၵ်ႈ ၸိၵ်းၸွမ်ႈ တီႈၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇယဝ်ႉ။ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇရသျႃးၼႆႉ ၵႂၢင်ႈထိုင်မႃး ပွတ်းၵၢင်လႄႈ ပွတ်းဢွၵ်ႇ ဢေးသျႃးယူႇယဝ်ႉ။ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ႈၵေႃႈ တိူဝ်းၶႂၢၵ်ႈၸူးထိုင် ၶၼေႇတႃႇ၊ ဢေႃးသတြေးလျႃႉ၊ ဢႃႇၽရီၵၸၢၼ်း လႄႈ ဢိၼ်းတီးယႃးၸိူဝ်း ၼႆႉယဝ်ႉ။ ထိုင်ၸူဝ်ႈပၢၵ်ႇပီသုတ်းမႃး ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ၼႆႉ ၼႂ်းၵႃႈ ၵွင်းလိၼ်ၵမ်ႇၽႃႇ ႁႃႈပုၼ်ႈ ၼႆႉ ၶဝ်ႈၵုမ်းၵမ်လႆႈ တႃႇပုၼ်ႈၼိုင်ႈသေ ၼႂ်းၵႃႈႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းၵမ်ႇၽႃႇ သီႇပုၼ်ႈၼႆ့ ၶဝ်ၵုမ်းၵမ်မႃးလႆႈ တႃႇ ပုၼ်ႈၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် [[ဢီႇလႅတ်ႇထရေႃးၼိတ်ႉ]] ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼႆႉၵေႃႈ ဢွၵ်ႇပေႃႇမႃး ၼႂ်း 19 ၸူဝ်ႈပၢၵ်ႇပီၼႆႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် တႄႇလီႇၵရၢပ်ႉ၊ မေႃႉၸ်ၶူတ်ႉ လႄႈ ဢၼ်ပဵၼ် လွင်ႈတိတ်းတေႃႇ တႄႇလီႇၾူင်း ၵမ်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼႆႉ လႆႈႁဵတ်းမႃး မိူဝ်ႈပီ 1876 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ <ref>{{cite web|url=http://www.americaslibrary.gov/jb/recon/jb_recon_telephone_1.html|title=The First Telephone Call|publisher=}}</ref> ၁၈၇၈ထိုင် တွင်1878 အသုံးပြု၍ရသည့်ၼၼ်ႉ ပထမဆုံးလႆႈႁဵတ်းသၢင်ႈမႃး မီးသီးကိုဢွမ်ၾႆးဢွၼ်တၢင်းသုတ်း လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။ဢၼ်ၸႂ်ႉလႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။<ref>{{cite web|url=http://www.wired.com/2009/12/1218joseph-swan-electric-bulb/|title=Dec. 18, 1878: Let There Be Light — Electric Light|date=18 December 2009|work=WIRED}}</ref>