ၶၢဝ်းယၢမ်းၼႃႈလိၼ်: လွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈ ၼႂ်းၵႄႈ လွင်ႈၶူၼ်ႉၶႆႈ
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
ထႅဝ် 7:
===Early timekeeping===
မိူဝ်ႈပႆႇၶူင်သၢင်ႈလႆႈ [[ယၢမ်းမူင်း]]ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၶဝ်ၼႆႉ ၶၢဝ်းယၢမ်းၼိုင်ႈဝၼ်းၼိုင်ႈဝၼ်းၼႆႉ လႆႈဢိင်ၼိူဝ်သဵၼ်ႈတၢင်းဢၼ်လႅတ်ႇၵႂႃႇသေ တႅပ်းတတ်းယဝ်ႉ။ တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်း မိူၼ်ၼင်ႇ ယၢမ်းမူင်းလႅတ်ႇၼၼ်ႉသေ ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢိင်ၼိူဝ်ဢွင်ႈတီႈမၼ်းသေ မီးလွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်ဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။
ထိုင် ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ ၁၉ ၽိူဝ်ႇ ယၢမ်းမူင်းဢၼ်ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈ ဢွၵ်ႇမႃးၸိုင်{{citation needed}} ၵူႈဝဵင်းဝဵင်းၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၸႂ်ႉ ၶၢဝ်းယၢမ်းပိုၼ်ႉတီႈ [[:en:Mean solar time|mean solar time]] မႃးယဝ်ႉ။ ၶၢဝ်းယၢမ်းလႅတ်ႇ ဢၼ်မီးတႄႉတႄႉမၼ်းၼႆႉ တင်း mean solar time သေ ပိူင်ႈၵၼ် မွၵ်ႈ ၁၅ မိတ်ႉၼိတ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ (ၼႄဝႆႉတီႈ ([[:en:Equation of time|လွင်ႈၽဵင်ႇမိူၼ် ၶၢဝ်းယၢမ်း]] ၼၼ်ႉယူႇ။) လွင်ႈလႆႈပိူင်ႈၵၼ်ၸိူင်ႉၼၼ်ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ ၵမ်ႇၽႃႇၼႆႉ မၼ်းပၼ်ႁွပ်ႈလႅတ်ႈ ၼင်ႇမူၼ်းၶႆႇပဵတ်းလၢဝ်ႈလၢဝ်ႈ ([[:en:Orbital eccentricity|Eccentricity]]) လႄႈ ယွၼ်ႉ မၼ်းပၼ်ႇၵိူင်း တီႈၼိူဝ်ၵၢၼ်း ([[:en:Axial tilt|Obliquity]]) မၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၼ်း ၸိူဝ်းဢၼ်မီးတီႈၼိူဝ် Mean solar time ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပေႃးဝႃႈပဵၼ် ၶၢဝ်းၵၢင်ဝၼ်းၼႆ မီးၶၢဝ်းယၢမ်းဢၼ်မိူၼ်ၵၼ်သေ လွင်ႈပိူင်ႈၵၼ် သွင်ဢၼ်ၼၼ်ႉ ပေႃးဝႆႉ သုတ်းပီၵႂႃႇၼႆ ၶိုၼ်းၽႅဝ်ၵႂႃႇတီႈ သၢႆငၢႆ သုၼ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ပဵၼ် [[လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းၵရိၼ်းၼိတ်ႉ|လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းၵရိၼ်းၼိတ်ႉ (Greenwich Mean Time)]] (GMT) ၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ [[:en:Royal Observatory, Greenwich|ဢွင်ႈလႅပ်ႈႁဵၼ်းၾႃႉလၢဝ် ၸၢဝ်းၸဝ်ႈ (ၵရိၼ်းၼိတ်ႉ)]] သေ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈမႃး မိူဝ်ႈပီ 1675 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈယိူင်းဢၢၼ်းတႄႉ ပဵၼ်တွၼ်ႈတႃႇပၼ်လႆႈ တၢင်းၸွႆႈထႅမ်ႈ တႃႇ ႁိူင်းသၢင်ႈၽေႃး ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း ပၢင်ႇလၢႆႇ ႁႂ်ႈမၵ်းမၼ်ႈလႆႈ [[:en:Longitude|လွင်ႇၵျီႇၵျူႉ]] ၼႆယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈဝဵင်းတီႈၼႂ်း ဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇ ၵူႈတီႈတီႈ ဢၼ်မီးၶၢဝ်းယၢမ်းပိုၼ်ႉတီႈ ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ သၢႆဢၼ်ၼၼ်ႉ မၼ်းပၼ်မႃးလႆႈ လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းတႃႇဢိင်ဢၢင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
===Railway time===
| |||