ၼပူဝ်းလီးယၼ်း: လွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈ ၼႂ်းၵႄႈ လွင်ႈၶူၼ်ႉၶႆႈ
Content deleted Content added
ထႅဝ် 27:
ၵူၺ်းၼႃႇ ပႅၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ၼပူဝ်းလီးယၼ်း ပေႉသိုၵ်းတီႈ ပီႉရမိတ်ႉ(Pyramids)သေ သိမ်းလႆႈဝဵင်းၶၢႆႇရူဝ်ႇ(Cairo)ၵေႃႈ မၼ်းသမ်ႉ ၵၢၼ်ႉသိုၵ်းၵႃႊတီႈပၢင်ႇလၢႆႇ။ တီႈပၢင်သိုၵ်းမႄႈၼမ်ႉၼၢႆးလ်(Nile) ၼၼ်ႉ ဢႅတ်ႇမီးရိူလ်ႇ ႁူဝ်ႇရေးသူဝ်း ၼႅလ်းသၼ်ႇ (Admiral Horatio Nelson) ဢွၼ်ႁူဝ်တပ်ႉသိုၵ်းဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်တေႃႉ တိုၵ်းပႅတ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းၾရင်ႇသဵတ်ႈၶဝ်ယူႇယဝ်ႉ။
== '''ပဵၼ်ၶုၼ်ၽွင်းပွၵ်ႈဢွၼ်တၢင်းသုတ်း'''==
ယၢမ်းၼင်ႇၼၼ် တီႈၼႂ်းမိူင်းၾရင်ႇသဵတ်ႈၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈတီႇရႅၵ်ႉထိူဝ်ႇရီႇ (the Directory) ၶိုၼ်ႈမႃးပုတ်ႈတႅၼ်း ပၢင်တုမ်ႊလူင်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ(the National Convention)၊ ၵူၺ်းၼႃႇ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈတီႇရႅၵ်ႇထိူဝ်ႇရီႇ ဢမ်ႇပေႃးမီးၵူၼ်းသူင်ၵျိူၵ်ႈသေ ၸမ်တေလူမ်ႉပင်းယူႇယဝ်ႉ။ ပၢႆႊသိုၵ်းဢိင်းၵလဵတ်ႈသေ ၼပူဝ်းလီးယၼ်းၵေႃႈ ပွၵ်ႈမႃးၶိုၼ်းတီႈဝဵင်းပႃႇရီႇ။ ၵူၼ်းတင်းၼမ်တင်းလၢႆ ဢွၼ်ၵၼ်ႁူမ်ၸူမ်းႁပ်ႉတွၼ်ႈမၼ်း။ ဢဝ်တၢင်းၸွႆႈထႅမ် ၸုမ်းၸိူဝ်းမၼ်းသေ ၼပူဝ်းလီးယၼ်းၵေႃႈ ပူတ်းပႅတ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင် တီႇရႅၵ်ႉထိူဝ်ႇရီႇသေ ၽွတ်ႈတင်ႈမႃးၸုမ်းၽွင်းဢၼ်မီးလုၵ်ႈၸုမ်းသၢမ်ၵေႃႉသေယဝ်ႉ ၽွင်းငမ်းမိူင်းၾရင်ႇသဵတ်ႈ။ ၼပူဝ်းလီးယၼ်းၵေႃႈ လႆႈပဵၼ်ၶုၼ်ၽွင်းၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်း။
ၸွမ်းၼင်ႇပဵၼ်ၶုၼ်ၽွင်းၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်းသေ ၼပူဝ်းလီးယၼ်း ၸင်ႇမႄးပူၵ်းသၢင်ႈ ယူင်ႉသၢင်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ။ မၼ်းၸင်ႇၵေႃႇတင်ႈမႃး ၵၢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်း ဢၼ်ၵဝ် ငဝ်ႈၵၢင်ႊပဵၼ်ယႂ်ႇၼၼ်ႉမႃးသေ၊ ပိူင်ၼၼ်ႉၵေႃႈ တိုၵ်ႉသိုပ်ႇမီးယူႇတီႈမိူင်းၾရင်ႇသဵတ်ႈတေႃႉႁၼ်ႉၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။ မၼ်းပိုၼ်ႊၽၢဝ် ပိူင်ၼပူဝ်းလီးယၼ်း (Code of Napoleon)ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉသေ ပိူင်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဝၢႆးမႃးလႆႈပဵၼ် ပိုၼ်ႉထၢၼ်ၽိင်ႈမိူင်း မိူင်းၾရင်ႇသဵတ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ပိူင်ၼၼ်ႉလၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ ၸွမ်းၼင်ႇၽိင်ႈမိူင်းသေ ႁႂ်ႈမီးလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်း လႄႈ လွင်ႈယွမ်းႁပ်ႉပၢႆးၵိူဝ်းယမ်း။ ၵူၺ်းၼႃႇ မၢင်ႊၵေႃႉထတ်းသၢင်ဝႃႈ ယင်းမီးလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းသုၼ်ႇတူဝ် တွၼ်ႊတႃႇၼပူဝ်းလီးယၼ်းယူႇၼႆႉယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေ ပဵၼ်သိုၵ်းပဵၼ်သိူဝ်မႃးလၢႆးပီႊယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၾရင်ႇသဵတ်ႈၵေႃႈ ၶႂ်ႈလႆႈလွင်ႈငမ်းယဵၼ်။ ၵူၺ်းၼႃႇ ၼပူဝ်းလီးယၼ်းႁူႉထိုင်ဝႃႈ ဢဝ်ၵၢၼ်သိုၵ်းၵွၺ်းၸင်ႇ တေႁဵတ်းႁႂ်ႈ ဢေႃးသထြီးယႃး ႁဵတ်းလွင်ႈငမ်းယဵၼ်။ ၸွမ်းၼင်ႇ ဢေႃးသထြီးယၼ်းၶဝ် ၵုမ်းဝႆႉ လႅၼ်ႊယႂ်ႇလူင် တီႈၼႂ်းဢိတ်ႇတလီႇဝႆႉလႄႈ ၼပူဝ်းလီးယၼ်းၸင်ႇၶၢမ်ႈလွႆႈ ဢၢလ်ပ်ႉ(Alps)သေ ၵႂႃႇၸူးမိူင်းဢိတ်ႇတလီႇထႅင်ႈပွၵ်ႈၼိူင်ႈသေယဝ်ႉ လႆႈလွင်ႈဢွင်ႇပေႉယႂ်ႇလူင် တီႈမရႅၼ်းၵူဝ်ႇ(Marengo)မိူဝ်ႈ 1801 ။ လွင်ႈဢွင်ႇပေႉၼိူဝ် ၵျႃႇမၼီႇလႄႈဢေႃးသထြီးယႃး ဢၼ်ၸွမ်သိုၵ်းၾရင်ႇသဵတ်ႈဢွၼ်ၼၢမ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ဢေႃးသထြီးယႃး လူင်းလၢႆးမိုဝ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆလွင်ႈငမ်းယဵၼ် လူးၼႄးဝီးလႄး(the Treaty of Luneville)မိူဝ်ႈ 1801 ၼၼ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းၾရင်ႇသဵတ်ႈၶဝ် ႁူမ်ၸူမ်းတေႉတေႉဝႃႈဝႃႈ။ ၼႂ်းၵႃႊလႅၼ်ႊလိၼ်တင်းသဵင်ႈတင်းလူင်ၼၼ်ႉ ၼပူဝ်းလီးယၼ်း လႆႈမႃး လူးသီးဢႃးၼႃး(Louisiana)။ လႅၼ်ႊဢၼ်ၼႆႉ ဝၢႆးမႃး ၼပူဝ်းလီးယၼ်း ၶၢႆပၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ႊဢမႄးရီးၵႂ်းၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢူၺ်းလီ ဢၼ်ပဵၼ်ဢေႃးသထြီးယႃးၵေႃႈ ပႃးၵႂႃႇယဝ်ႉလႄႈ ၵရဵတ်ႉပရိတ်ႉတဵၼ်ႇၵေႃႈ လူင်းလၢႆးမိုဝ်း လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆငမ်းယဵၼ် ဢႃမီးယၼ်း(the Treaty of Amiens)မိူဝ်ႈ 1802 ယူႇယဝ်ႉ။ ၼပူဝ်းလီးယၼ်းၵေႃႈ လူင်းလၢႆးမိုဝ်းႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ်တင်း မုၼ်ၸဝ်ႈပူပ်ႉ ပိဝ်းသ် ထူၼ်ႈၸဵတ်း(Pope Pius VII)ၵႂႃႇ။ လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပွၵ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈၶိုၼ်းမူၼ်ႉမႄးပၼ် လွင်ႈၵွင်ႉၵၢႆႇၼႂ်းၵႄႈ သႃႇသၼႃႇၶရိတ်ႉ လႄႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၾရင်ႇသဵတ်ႈၶဝ်ၶိုၼ်း ဝၢႆးသေ လွင်ႈၵပ်းသၢၼ်လူႉၵႂႃႇဝၢႆးပၢင်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၼၼ်ႇယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၼႃႇ ဝၢႆးမႃး ၼပူဝ်းလီးယၼ်းၵေႃႈ သိမ်းဢဝ်လိၼ်မုၼ်ၸဝ်ႈပူပ်ႉသေယဝ်ႉ ဢဝ်မုၼ်ၸဝ်ႈပူပ်ႉၼၼ်ႉ သႂ်ႇၶွၵ်ႈပႅတ်ႈယူႇယဝ်ႉ။
ၵူၼ်းၾရင်ႇသဵတ်ႈၶဝ် ၼပ်ႉထိုဝ်ၼပူဝ်းလီးယၼ်း ယွၼ်ႉလွင်ႈဢွင်ႇပေႇမၼ်းသေယဝ်ႉ ဝႆႉမၼ်းပဵၼ်ၶုၼ်ၽွင်းၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်းတင်းၸူဝ်ႊတင်းၸၢတ်ႈၶဝ်ယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ 1804 ၼၼ်ႉ မၼ်းၸင်ႇပိုၼ်ႊၽၢဝ်ႇ ပဵၼ်ၸဝ်ႈလူင်(ၸဝ်ႈႁေႃသႅင်)။ မုၼ်ၸဝ်ႈပူပ်ႉ မႃးတီႈဝဵင်းပႃႇရီႇ တႃႇမႃးသုပ်းပၢၼ်းၵုမ်းပၼ်သေတႃႉ ၵူၺ်းၼႃႇ ၼပူဝ်းလီးယၼ်း ဢဝ်ပၢၼ်းၵုမ်းၼႂ်းမိုဝ်းမုၼ်ၸဝ်ႈပူပ်ႉၼၼ်ႉသေ တင်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇပဵၼ်ၸဝ်ႈလူင်ႁၢင်းမၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ မၼ်းၸင်ႇသုပ်းပၢၼ်းၵုမ်းပၼ် ၵျူဝ်းသႅပ်ႉၾိၼ်း ႁႂ်ႈပဵၼ်ၼၢင်းလူင်မၼ်းယူႇယဝ်ႉ။
== '''မိူင်းတုမ်ႊၵႅၼ်ႇ''' ==
== '''ဝၼ်းလႅတ်ႈႁူင်ႈ ၼပူဝ်းလီးယၼ်း''' ==
| |||