ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆး: လွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈ ၼႂ်းၵႄႈ လွင်ႈၶူၼ်ႉၶႆႈ
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
ထႅဝ် 101:
ၵွၼ်ႈၶမ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ၶႄႇၶဝ် လၢမ်းဝႆႉဝႃႈ ပဵၼ်ၶိူင်ႈၸႂ်ႉၸၢႆႇ မိူဝ်ႈဝၢႆးလင် B.C 95 ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ မဵဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း ၶဝ်ယၢမ်ႈ ၶုတ်းလႆႈမႃးယူႇ သေတႃႉၵေႃႈ ႁႂ်ႈပေႃးလႆႈၼမ် မိူၼ်ပွၵ်ႈၼႆႉ(A.D 1982) ဢမ်ႇတွၼ်ႉယၢမ်ႈလႆႈမႃး ဝႃႈၼင်ႇၼႆ။ ၵွၼ်ႈၶမ်း သၢဝ်းႁႃႈပွတ်းၼႆႉ သႂ်ႇဝႆႉပႃး ၼမ်ႉၼၵ်း ၵွၼ်ႈလႂ်ၵွၼ်ႈၼၼ်ႉ။ ၼိုင်ႈၵွၼ်ႈလႄႈၼိုင်ႈၵွၼ်ႈ ၼမ်ႉၼၵ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်၊ ႁၢင်ႈၵိပ်ႇမႃႉၼၼ်ႉ မဝ်သေ ႁၢင်ႈတိၼ်မႃႉ။ ၶူဝ်း ဢၼ်ၶုတ်းလႆႈၼႆႉ ၶႄႇၶဝ် လၢမ်းဝႆႉဝႃႈ လႅပ်ႈၽင်ဝႆႉ မိူဝ်ႈဝၢႆး B.C 95 တေႃႇထိုင် A.D 80 ၼႂ်းၸူဝ်ႈၼႆႉ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးတေတူၺ်း ပိုၼ်းမိူင်းတႆး လႆႈလူႉ ယွၼ်ႉၶႄႇမႃးၼၼ်ႉၸိုင် လႅပ်ႈတေပဵၼ် မိူဝ်ႈမိူင်းၸူႈ(T'su @ Chu) တႅၵ်ႇယၢႆႈသေ ထိုင်ပၢၼ် မိူင်းဢၢႆႈလၢဝ်း ၶိုၼ်းၽိုၼ်ႉတိုၵ်းၶႄႇထႅင်ႈ မိူဝ်ႈပၢၼ် ၶုၼ်လၢႆးလၢဝ်း(Lai Lao) (ဝၢႆးသေ A.D 78 ၼၼ်ႉ) လႆႈတူၵ်းသုမ်းၸူးၶႄႇ၊ လႆႈပဵၼ် မိူင်းသၢၵ်ႈၶွၼ်ႇ ၸူးၶႄႇလႄႈ ၶိူဝ်းၶုၼ်ၵမ်ႈၽွင်ႈ လႆႈဢွၼ်ၵၼ် ပၢႆႈပႅပ်ႉမႅပ်းယူႇဝႆႉ ပဵၼ်မူႇပဵၼ်ၸုမ်း၊ တႆး ဢမ်ႇပႆႇၸၢင်ႈ ပူၵ်းပွင် ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈပဵၼ်မိူင်းၶိုၼ်း၊ ၶိူဝ်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်းတႆး ဢၼ်လႆႈပၢႆႈ ၽေးၶဵၼ်ၶႄႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ၵူဝ်ၶႄႇၶဝ်ႁၼ်၊ ၵူဝ်ၶႄႇၶဝ် ႁိမ်ဢဝ်လႄႈ တေဢဝ်ၽင်ဝႆႉ မိူဝ်ႈပၢၼ် မိူင်းဢၢႆႈလၢဝ်းသုၵ်ႉၼၼ်ႉ ၵေႃႈပဵၼ်လႆႈယူႇယဝ်ႉ။
==မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ @ မိူင်းၼွင်သႄ @ မိူင်းသႄ Nan Chao (A.D 649-1253)==
ဝၢႆးသေ မိူင်းဢၢႆႈလၢဝ်း တႅၵ်ႈယၢႆႈယဝ်ႉၵေႃႈ တႆးၼႆႉ မူႇၽႂ်ၸုမ်းမၼ်း ဢွၼ်ၵၼ်တႄႇတင်ႈ ပဵၼ်မိူင်းဢွၼ်ႇ ၽႂ်ၽႂ်မၼ်းမၼ်းသေ သိုပ်ႇယူႇသဝ်းမႃးယဝ်ႉ။ ၼႂ်းမိူင်း ဢၼ်တႆးဢွၼ်ၵၼ် ပူၵ်းပွင်တႄႇပဵၼ်မိူင်းဢွၼ်ႇ ယူႇသဝ်းယူႇၼၼ်ႉ မိူင်း ဢၼ်မီးဢဵၼ်ႁႅင်း ယႂ်ႇၵႂၢင်ႈသေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ ၵိုတ်း မိူင်းသႅၼ်(ယူႇၼၢၼ်ႇ)ၵူၺ်းယဝ်ႉ။ မိူင်းသႅၼ်ၼႆႉ ဢမ်ႇပဵၼ်မိူင်းႁေႃၶမ်း ပူၵ်းတင်ႈဝႆႉသေတႃႉ တိုၵ်ႉပဵၼ် မိူင်း ဢၼ်တႆး လႆႈယူႇလွတ်ႈလႅဝ်းယူႇ ႁင်းၶေႃ ဢမ်ႇလႆႈၵူမ်ႈၵွမ်း ၼွမ်းၸူးၶႄႇၶဝ်ၼၼ်ႉယူႇ။ ထိုင်မႃး A.D 649 ၸိုင် ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်တႆး ၵေႃႉဢၼ်မီးၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းၶႅၼ်ႇ ၵေႃႉဢၼ်မီး ပၢႆးဝူၼ်ႉ ႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆး ၸဝ်ႈသိူဝ်လုၵ်ႈလၢဝ်(Si Nu Lo) ၸင်ႇမႃး ၵဵပ်းႁွမ်ႇႁူမ်ႈႁွမ်း မိူင်းတႆးႁူၵ်းမိူင်း ႁူမ်ႈပဵၼ် မိူင်းႁေႃၶမ်း ဢၼ်လဵဝ်ၵၼ်၊ ၸင်ႇပဵၼ်မႃး မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ(Nan Chao)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ဝႃႈ “တႆးႁူၵ်းမိူင်းၶိူဝ်းယႂ်ႇ”ၼႆႉ တႄႇၼႆႈမႃးယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢွၼ်သေ
ၼႆႉၵေႃႈ တႆးတိုၼ်း ဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇမႃးယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။ A.D 649-729 ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၽွင်း ဢၼ်ႁူၵ်းမိူင်း ႁွမ်းၵၼ် တႅပ်းတတ်း ၼႃႈၵၢၼ်သေ ၽွင်းငမ်းမိူင်းမႃးယူႇ။ ၼႂ်းမိူင်းႁူၵ်းမိူင်း ဢၼ်သိူဝ်လုၵ်ႈလၢဝ် ႁူမ်ႈႁွမ်း ပဵၼ်ဢၼ်လဵဝ်ၵၼ်ၼႆႉ မိူင်းဢၼ်မီး ၽၢႆႇၸၢၼ်း ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ မိူင်းသႄၸဝ်ႈ(Mong She Chao)ၵမ်ႈၽွင်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈတၢင်းၸၢၼ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ် ဢၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်း ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ သိူဝ်လုၵ်ႈလၢဝ် ၸင်ႇပၵ်းႁေႃၶမ်း မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ တီႈမိူင်းသႄ (22°N လႄႈ 100° 6´ ႁူပ်ႉၵၼ်)၊ ယၢမ်းလဵဝ် ဢၼ်မီးယူႇ ႁိမ်းၵဵင်းရုင်ႉ (ၵဵင်းႁူင်ႉ) ၼႂ်းသိပ်းသွင်ပၼ်းၼႃး ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူင်းသႄၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ A.D 649-739 ႁိုင်ၵဝ်ႈသိပ်းပီ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ယူႇတီႈ မိူင်းသႄ သေ ၽွင်းငမ်းမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ <br>
<br> ထိုင် A.D 739 (ပိုၼ်းလၢဝ်းဝႃႈ A.D 746)ၸိုင် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ပီလၢဝ်ၶုၼ် ၸင်ႇၶၢႆႉႁေႃၶမ်း မိူဝ်းပူၵ်းတီႈ တႃႇႁူဝ်(Ta Ho 25° 40´ N လႄႈ 103°.3´E ႁူပ်ႉၵၼ်) ဢၼ်မီး ၼႂ်းဢိူင်ႇယူႇၼၢၼ်ႇ၊ မီးၽၢႆႇတူၵ်း ၼွင်ဢၢင်ႇႁူၺ်ႈ(Erh Hui)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ တႃႇႁူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢင်မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈသေ ၽွင်းငမ်းမိူင်းၵေႃႈ တေတူၵ်းထုၵ်ႇလႄႈ ပီလၢဝ်ၶုၼ် ၸင်ႇၶၢႆႉဝဵင်း ၶိုၼ်ႈမႃးယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ ပီလၢဝ်ၶုၼ် ပူၵ်းတင်ႈ ပဵၼ် ဝဵင်းႁေႃၶမ်းၼၼ်ႉ တၢင်ႇၸိုဝ်ႈပဵၼ် တႃႇႁူဝ်(Ta Ho)၊ ပွင်ႇဝႃႈ“ပဵၼ် ဝဵင်း ဢၼ်ဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ”ၼႆႉယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး A.D 748 ပၢၼ်ၶုၼ်လူႇၽူင်း ၸင်ႇၶိုၼ်းလၢႆႈၸိုဝ်ႈ တႃႇႁူဝ်(Ta Ho)ၼၼ်ႉ ပဵၼ် တႃႇလီ(Ta Li)ပွင်ႇဝႃႈ“ႁႂ်ႈပဵၼ် ဝဵင်း ပုၼ်ႈတႃႇ ဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်း ႁႂ်ႈလီ”ၼႆယဝ်ႉ။ တႃႇလီၼႆႉ မိူင်းၼွင်သႄ ၼႆၵေႃႈႁွင်ႉ
ယဝ်ႉ။<br>
<br> A.D 764 or 769 လုၵ်ႈၸၢႆးၶုၼ်လူႇၽူင်း ၽူင်းၵႅဝ်ႈယီႈၼႆႉ တႄႇတင်ႈ ဝဵင်းၵူၺ်ႉမိင်ႇ၊ ပဵၼ်ဝဵင်းတပ်ႉႁႄႉမိူင်း၊ ၼႃႈၽၢႆႇဢွၵ်ႇၼႆႉ ႁွင်ႉ မိူင်းသႄလူင် ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းသႄ၊ မိူင်းၼွင်သႄ၊ မိူင်းသႄလူင်၊ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ၵႆႉပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်ၼႃႇ။ ၸဝ်ႈပိုၼ်း ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းပိုၼ်းတႆးၶဝ် ၵႆႉလႆႈထဵင်ၵၼ် လွင်ႈၼႆႉယူႇတႄႉတႄႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၸင်ႇလႆႈမွၵ်ႇလၢတ်ႈၼႄ ၽဵၼ်ႈၽဵၼ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းႁေႃၶမ်း တႆးႁူၵ်းမိူင်းၶိူဝ်းယႂ်ႇၼႆႉ ပဵၼ် မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ၊ ၽူႈတႅမ်ႈပိုၼ်း သမ်ႉပဵၼ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်းပိူၼ်ႈ တႅမ်ႈလႄႈ ဢဝ်ၶေႃႈသဵင်ၶဝ် ဢွၵ်ႇလႆႈၼၼ်ႉ တႅမ်ႈဝႆႉၵူၺ်းသေ ၸင်ႇတႅမ်ႈပဵၼ်မႃး ၼၢၼ်ၶျႅဝ်(Nan Chao)ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ တီႈတႄႉ ပဵၼ် မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ၊ ပွင်ႇဝႃႈ“ၶႂ်ႈႁႂ်ႈ ဢႃႇယူႉ မိူင်းတႆးၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈယၢဝ်းယိုၼ်း တေႃႇထိုင် သိုပ်ႇပၢၼ်ႁေႃၶမ်း ဢၢၼ်ႇႁူဝ်လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ”ၼႆယဝ်ႉ။ ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇမႃး တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈလႄႈ တႆးၵေႃႈ ဢမ်ႇဢွၼ်ၵၼ် လူင်လိုမ်းလႆႈ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈလႄႈ တၢင်ႇၵုင်ႇမုၼ်ယူႇတႄႉတႄႉ။ <br>
<br> ၾိင်ႈတႆး မီးပိူင်ၼိုင်ႈ ၸိုဝ်ႈ ဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိူင်းလင်ၼၼ်ႉ တႆးဢမ်ႇမေႃလိုမ်း၊ လုၵ်ႉမိူင်းလႂ် ၵႂႃႇယူႇ တီႈမႂ်ႇထႅင်ႈ တီႈလႂ်ဢမ်ႇဝႃႈ၊ သိုပ်ႇဢဝ် ၸိုဝ်ႈဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိူင်းလင် ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ယၢမ်ႈယူႇမႃးၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းသိုပ်ႇတၢင်ႇပၼ်ၸိုဝ်ႈ တီႈယူႇၼၼ်ႉ ယင်းလႆႈႁၼ်ယူႇ ႁၢၼ်ႉတေႃႇယၢမ်းလဵဝ်လူးၵွၼ်ႇ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ ၾိင်ႈထုင်းၼႆႉသေ တႆးမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ဢၼ်သိုပ်ႇလူင်းၵႂႃႇ တင်ႈတႄႇဝၢၼ်ႈမိူင်း ယူႇသဝ်းထႅင်ႈ ပွတ်းၸၢၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် သိုပ်ႇတၢင်ႇ ၸိုဝ်ႈမိူင်းဢၼ်ပႃး ‘’’လၢၼ်ႉ’’’ ထႅင်ႈယူႇ၊ မိူၼ်ၼင်ႇ မိူင်းလၢဝ်းႁွင်ႉဝႃႈ ‘’’လၢၼ်ႉၸၢင်ႉ’’’၊ မိူင်းထႆး ပွတ်းႁွင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ ‘’’လၢၼ်ႉၼႃး’’’ ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢဝ်ၸိုဝ်ႈ လၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ သိုပ်ႇတၢင်ႇၵုင်ႇမုၼ်မႃးၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၸိုဝ်ႈမိူင်းႁေႃၶမ်း ပဵၼ် ‘’’မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ’’’၊ မိူင်းသႄတႄႉ ပဵၼ် ဝဵင်းႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ဢၼ်သိူဝ်လုၵ်ႈလၢဝ် ပူၵ်းတင်ႈဢွၼ်တၢင်းသုတ်း တႄႇဢဝ် A.D 649 တေႃႇထိုင် 739 ၼၼ်ႉ ႁိုင်ၵဝ်ႈသိပ်း(90)ပီ၊ ပဵၼ်ဝဵင်းႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ မိူင်းသႄလူင်တႄႉ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးၶုၼ်လူႇၽူင်း ၵေႃႉၸိုဝ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ ၽူင်းၵႅဝ်ယီႈၼၼ်ႉ ဝႃႈ တေလူဝ်ႇဝၢႆႇၼႃႈသိုၵ်းတေႃႇ ၶႄႇလႄႈ ႁဵတ်းဝႆႉ ႁႂ်ႈပဵၼ် ပႂ်ႉႁပ်ႉတိုၵ်းၶႄႇ ၼႃႈၽၢႆႇဢွၵ်ႇၼႆႉသေ တႄႇတင်ႈဝႆႉမိူဝ်ႈ A.D 764 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၼၼ်ႈၼၼ်ႉ မီးႁေႃၶမ်းၸဝ်ႈၾႃႉႁူၵ်းမိူင်း၊ ယွၼ်ႉဝႃႈ လူဝ်ႇပႂ်ႉဝႆႉ တႃႇတိုၵ်းၶႄႇလႄႈ ႁဵတ်းႁေႃသေ ပႂ်ႉထိင်းၵူၼ်းသိုၵ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ။ ယၢမ်းလဵဝ်ပဵၼ် ဝဵင်းၵူၺ်ႉမိင်ႇ၊ ၸဝ်ႈပိုၼ်း ဢၼ်ဢမ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းလီလီၼၼ်ႉဝႃႈ ဝဵင်းၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းႁေႃၶမ်း ၼႆယူႇၵေႃႈမီး။ တီႈတႄႉ မိူင်းသႄလူင်(ၵူၺ်ႉမိင်ႇ)ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်း ႁႄႉၵၢင်ႈၽေးၶဵၼ်ၶႄႇ ဢၼ်မၢၼ်ႈၶဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ(ခံတပ်မြို့) ၼႆၼၼ်ႉၵူၺ်းယူႇယဝ်ႉ။ <br>
<br> တႃႇလီတႄႉ ဢဝ် တႃႇႁူဝ် လၢႆႈၸိုဝ်ႈပဵၼ်မႃး တႃႇလီသေ ပဵၼ်ဝဵင်းႁေႃၶမ်းမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယူႇ တေႃႇထိုင် A.D 7.1.1253 မိူဝ်ႈဢၼ် ၵူႇပလၢႆႇၶၢၼ်ႇ ၶဝ်ႈတိုၵ်းလႄႈ လႆႈတႅၵ်ႇယၢႆႈသေ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၵေႃႈ တႅၵ်ႇယၢႆႈလူႉပင်းၵႂႃႇ ၸွမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၼႆႉတႄႉ ယင်းတိုၵ်ႉမီးယူႇ ၼႂ်းယူႇၼၢၼ်ႇ ႁၢၼ်ႉၼႆႉယဝ်ႉ။ ၶႄႇၶဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ ‘’’တႃလီးၾူး’’’ ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ တႃႇလီၼၼ်ႉ မီး ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း မိၼ်ႇတႃႇတိၼ်းယၢၼ်သိပ်းလၵ်း၊ မီးၽၢႆႇတူၵ်းၼွင်ဢၢင်ႇႁူၺ်ႈ(Erh Hui)၊ ၼွင်ဢၢင်ႇႁူၺ်ႈၼၼ်ႉ တၢင်းယၢဝ်းမီး သီႇပၢၵ်ႇပႅတ်ႇသိပ်းၸဵတ်း ၵီႇလူဝ်ႇမီတႃႇ(487 KiloMetre) တၢင်းၵႂၢင်ႈမီး ၸဵတ်းၵီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇ(7 KiloMetre)၊ တၢင်းလိုၵ်ႉမီး ပၢၵ်ႇမီႇတႃႇ(100 KiloMetre)။ ၼႂ်းၼွင်ဢၢင်ႁူၺ်ႈၼႆႉ မီးငိူၵ်ႈ(သႄ)ၼႆလႄႈ ႁွင်ႉၼွင်သႄ။ ၵွပ်ႈၼၼ် တႃႇလီၼႆႉ ၸင်ႇတၢင်ႇႁွင်ႉ မိူင်းၼွင်သႄၼႆယဝ်ႉ။ တႃႇလီၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢင်မိူင်း လၢၼ်ႉၸဝ်ႈပွတ်းၼိူဝ် ပဵၼ်ဝဵင်းႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ ဢဝ်မိူင်းႁူၵ်းမိူင်း (ၵမ်ႈၽွင်ႈ ႁၼ်တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ ပႅတ်ႇမိူင်း) ႁူမ်ႈတုမ်ၵၼ် ပဵၼ် မိူင်းႁေႃၶမ်း ဢၼ်လဵဝ်ၵၼ် တႄႇဢဝ် A.d 649 တေႃႇထိုင် A.D 1253 ၼၼ်ႉႁိုင်ယၢဝ်း ႁူၵ်းပၢၵ်ႇပၢႆသီႇ(604)ပီ၊ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ် မိူင်းႁေႃၶမ်းတႆးၵွၼ်းၶေႃ ႁင်းၵွႆးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ A.D 649-902 ၼႆႉ ပဵၼ်ၶိူဝ်းတႆးလူင်ၶိူဝ်းမိူင်း(Mong Dynasty) ပဵၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ၊ ၶုၼ်မိူင်း တၼ်းမီးသိပ်းသၢမ်ၸဝ်ႈ။ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၼမ်ႉၸႂ် ႁၵ်ႉသႃၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်း မီးၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းၶႅၼ်ႇ ဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းလႆႈ။ ၵႆႉၵႆႉလႆႈတိုၵ်းၽၼ်းၵၼ် တင်းၶႄႇလႄႈ တီႉပႅတ်ႉတႄႉတႄႉ။ A.D 902-1253 ၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်ၶိူဝ်းတႆးၶႄႇ ၶိူဝ်းထၢဝ်ႉ(Twan Dynasty) ႁဵတ်းၶုၼ် မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ။ ၶဝ်ၼႆႉတႄႉ ၶႂ်ႈၶၢမ်ႇဢေႃးၸႃႇၶႄႇမႃးယဝ်ႉသေ ယူႇၵတ်းယူႇယဵၼ်။ ဢမ်ႇတိုၵ်း ဢမ်ႇၽၼ်းၽႂ်၊ ယူႇၵတ်းယဵၼ် ၽွင်းငမ်းမိူင်းယူႇ ႁဵတ်းၼၼ်ႉလႄႈ ထိုင် A.D 1253 မႃး ၵူႇပလၢႆႇၶၢၼ်ႇ ၶဝ်ႈတိုၵ်းမိူင်း ၸင်ႇလႆႈတူၵ်းသုမ်းလူႉပင်းယဝ်ႉ။ <br>
<br> ၶိူဝ်းၵူၼ်း မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်တႆး မိူင်းဢၢႆႈလၢဝ်း ဢၼ်ၶႄႇတိုၵ်းလူႉပင်းၼၼ်ႉလႄႈ ပဵၼ်ဢၼ် ၶႄႇႁွင်ႉဝႃႈ တႆးဢၢႆႈလၢဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
# ယူႇၼၢၼ်ႇ တင်းသဵင်ႈ၊
# မႃႇၵထ(မိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းၼိူဝ်၊ မိူင်းတႆး၊ ၶၢင်၊ ၶျၢင်း၊ ဢႃႇႁူမ်ႇ)
# ၸီႇၶျွၼ်ႇ(သိူဝ်ၶွၼ်ႇ)ပွတ်းၸၢၼ်း၊
# ၵႂၢၼ်ႇၸီႇ ပွတ်းတူၵ်း၊
# တူင်ႇၵိၼ်း ပွတ်းၼိူဝ် တေႃႇထိုင် ၵမ်ႇပေႃးတီးယႃး
မိူင်းႁူၵ်းမိူင်း ဢၼ်ႁူမ်ႈပဵၼ်မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉၸိုင် မိူဝ်ႈဢၼ် သိူဝ်လုၵ်ႈလၢဝ် ပႆႇဢွၼ်ႁူဝ် ၶိုၼ်း ပူၵ်းတင်ႈပဵၼ် မိူင်းႁေႃၶမ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်မိူင်းသႅၼ် ယူႇသဝ်းပူၵ်းပွင်မိူင်း တၼ်းမီး ၸူဝ်ႈၶုၼ်သၢမ်သိပ်းသွင်(32)ၸဝ်ႈ၊ သၢႆသိုပ်ႇၶုၼ်မိူင်း သိပ်းၸဵတ်း(17)ပၢၼ်မႃးယဝ်ႉ ၸင်ႇႁွမ်းၵၼ် ပဵၼ်မႃး မိူင်းႁေႃၶမ်း လၢၼ်ႉၸဝ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၶိူဝ်းတႆးလူင်(ဢၢႆႈလၢဝ်း)ၶိူဝ်း မိူင်း(Mong Dynasty)ၼၼ်ႉၸိုင်-
# သိူဝ်လုၵ်ႈလၢဝ် (Si Nu Lo) A.D 649-674
# လၢဝ်သႅင် (Lo Shang) A.D 674-712
# သႅင်လၢဝ်ဝီ (Shang Lo Pi) A.D 712-728
# ပီလၢဝ်ၶုၼ် (Pi Lo Ko) A.D 728-748(729-749)
# ၶုၼ်လူႇၽူင်း (Ko Lo Feng) A.D 748-778
# ယီႈမုၼ်သုင် (Imouhsiin) A.D 778-808
# သုင်ၶိူဝ်းၶႂၢၼ် (Uhsiin Ko Kon) A.D 808-809
# ၶႂၢၼ်လူင်းသႅင် (Kon Lo Sen) A.D 816-824
# ၶႂၢၼ်လီ (Kon Li) A.D 816-824
# ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႉ (Kon Fon Yu) A.D 824-859
# သိူဝ်လူင်(သွီးလူင်) (Sue Lo) A.D 859-877
# လူင်ၸိုၼ်ႈ (Lung Shwen) A.D 877-897
# ၸိုၼ်ႈၾႃႉ (Shwen Fa) A.D 897-902
လၢႆးဢၼ်တၢင်ႇၸိုဝ်ႈ မိူၼ်ပၢၼ်ၶိူဝ်းၶုၼ်တႆးလူင် မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉၸိုင် တေလႆႈႁၼ် ၼႂ်းပိုၼ်းမၢၼ်ႈၶဝ် တႅမ်ႈဝႆႉ ၶိူဝ်းပိဝ်ႇၸဝ်ႈထီး မိူဝ်ႈ A.D 167 ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
# ပိဝ်ႇၸဝ်ႈထီး A.D 167-248
# ထီးမိူင်းယဵၼ် A.D 248-299
# ယဵၼ်မိူင်းပၵ်း A.D 299-324
# ပၵ်းသႅၼ်လႅင်း A.D 324-344
# သႅၼ်လႅင်းၸဝ်ႈ A.D 344-387
# ၸဝ်ႈတူလဵၵ်း A.D 387-417
ၵွပ်ႈသင်လႄႈ လၢႆးတၢင်ႇၸိုဝ်ႈ မိူၼ်ၵၼ်ၸိုင် ၵွပ်ႈပဵၼ် တႆးၼင်ႇၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပိဝ်ႇၸဝ်ႈထီးၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်တႆး၊ ပဵၼ်တႆးလူင် (ၶိူဝ်းၶုၼ်မိူင်းဢၢႆႈလၢဝ်း) ဢၼ်ၶႄႇတိုၵ်းလူႉလႄႈ လႆႈပၢႆႈၽေးၶဵၼ်ၵႂႃႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈ ၵႂႃႇယူႇၸွမ်း ပိဝ်ႇထဝ်ႈသွင်ၽူဝ်မေးသေ ဝၢႆးမႃး တိုၵ်းပႄႉလႆႈ သတ်းလူင်သီႇပိူင် ဢၼ်ယႃႉၵဝ်းမိူဝ်းပိဝ်ႇ။ မၼ်းၸဝ်ႈ ၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်ႈပၼ် လွင်ႈၶဵၼ် ပိဝ်ႇၶဝ်သေ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်ပိဝ်ႇမႃးလႄႈ ၸင်ႇတၢင်ႇပဵၼ် ပိဝ်ႇၸဝ်ႈထီးၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈဝႃႈ ပိဝ်ႇၸဝ်ႈထီး ပဵၼ်တႆးၼႆႉၸိုင် တေလႆႈႁၼ်ၼႂ်းပပ်ႉ“မြန်မာရာဇဝင်အကျဉ်းချုပ်”1925 ၼႃႈလိၵ်ႈ(8) ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ပိဝ်ႇၸဝ်ႈထီးၼႆႉ မၢၼ်ႈတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ တီႈပွင်ႇပဵၼ်“ပျူတို့၏ အရှင်သခင်”ၼႆယဝ်ႉ။ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ A.D 167 ၼၼ်ႉ တႆးပေႃးပဵၼ် ၶုၼ်မိူင်းပိဝ်ႇယူႇယဝ်ႉ။ မၢၼ်ႈ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ယင်းပႆႇႁၼ်ပဵၼ် ႁၼ်မီးမႃး လူးၵွၼ်ႇ။ <br>
<br> မိူဝ်ႈၽွင်း သိူဝ်လုၵ်ႈလၢဝ် ႁူမ်ႈႁွမ်းတႆးႁူၵ်းမိူင်း ပူၵ်းပဵၼ် မိူင်းႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼၼ်ႉ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈပၢၼ် ၶိူဝ်းၶုၼ်ၶႄႇ ထၢင်ႇ၊ ၶုၼ်ၶႄႇပဵၼ် တႆးၸုင်ႉ(Tai Tsung) ၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႉပႅတ်ႉသမ်ႉ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈ ၸရွင်ၵျၢၼ်ႇၵၢၼ်ပူဝ်ႇ(Srong Sam Gam Bo)ၼွၼ်းၽေး လႆႈပီၼိုင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်း မုၼ်ဢူဢဵၼ်ႁႅင်း လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၶိုၼ်ႈသုင်ႁႅင်းၵိုၼ်းၼၼ်ႉ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်ၶႄႇ ဝူႁူဝ်ႇ(Wu Hor) A.D 684-705၊ သျႅၼ်ႇၸုင်ႇ (Hsiian Tsung) A.D 712-756 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼင်ႇၼၼ် ၶႄႇလႄႈတီႉပႅတ်ႉၶဝ်ၼႆႉ ဢမ်ႇထုၵ်ႇမေႃၵၼ်၊ ၶႄႉၶဵင်ၵၼ်တႃႇသေႇ။ မိူဝ်ႈ A.D 641 ၼၼ်ႉ တီႉပႅတ်ႉ ပႄႉၶႄႇသေ ၶႂ်ႈၼေၽုင်းတေႃႇၶႄႇလႄႈ၊ ယွၼ်းဢဝ်လုၵ်ႈ
ယိင်းၶုၼ်ၶႄႇ ႁႂ်ႈလႆႈၵူပ်ႉၵူႈၼႆလႄႈ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈၶႄႇ ဢဵၼ်ႁႅင်းယူပ်ႈလႄႈ ၶုၼ်ၶႄႇလႆႈဢဝ်လုၵ်ႈယိင်း ၵႂႃႇသၢၵ်ႈပၼ် တီႉပႅတ်ႉလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ <br>
<br> တႆးၼႆႉ တိုၼ်းမီးၾိင်ႈထုင်း၊ မၢႆမီႈတႅတ်ႈၼႅတ်ႈ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ် မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼၼ်ႉမႃးယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ဢဵၼ်ႁႅင်းၵေႃႈယႂ်ႇ ၶႂၢၵ်ႈမိူင်းၵေႃႈလႆႈတင်းၼမ်၊ ပၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်း မိူင်းတႆး မိူဝ်ႈၼၼ်ႉၸိုင် ဢဝ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ဝႆႉပဵၼ်ဢၼ်သုင်သေပိူၼ်ႈ၊ ဢိူင်ႇၽႂ်ႇဝဵင်းမၼ်းတႄႉ ၽႄၵၼ် ဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းသေ ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈလူၺ်ႈ မီးမၢႆမီႈလႄႈ ၸင်ႇၽႄၵိင်ႇသေ ၸတ်းၵၢၼ်လႆႈယဝ်ႉ။ တႃႇတေ ပွင်ၵၢၼ်ဝၢၼ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တိုၼ်းၽႄဝႆႉ ႁွင်ႈၵၢၼ်ၽႂ်ႇ ႁွင်ႈၵၢၼ်မၼ်းယူႇ ၸဵမ်မိူဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တႆးမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ႁတ်းႁၢၼ်၊ ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ၊ တိုၵ်းသိုၵ်းၵတ်ႉ၊ ၸွမ်းမၢႆမီႈတႅတ်ႈၼႅတ်ႈမႃးလႄႈ မိူင်းတႆးလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၵေႃႈ ၸင်ႇၵႂၢင်ႈၶႂၢင် မုၼ်ၽုင်းယႂ်ႇမႃးတႄႉတႄႉယူႇယဝ်ႉ။
== ရှေးရှမ်းနယ်များ ==
Line 108 ⟶ 147:
== ယနေ့ ရှမ်းပြည်နယ် ==
ပြည်နယ်မြို့တော် [[||||||||||Wp/shn/တောင်ကြီးမြို့|တောင်ကြီးမြို့]]
အကျယ်အဝန်း ၆၀ဝ၀ဝ စတုရန်းမိုင်ခန့်
Line 125 ⟶ 164:
== ရှမ်း ၉ ဆက်၊ ၉ စော်ဘွား ==
[[||||||||||Wp/shn/သုတေသနသရုပ်ပြအဘိဓာန်|သုတေသနသရုပ်ပြအဘိဓာန်]]တွင် ဖော်ပြချက်အရ ''ရှမ်းကိုးဆက်၊ ကိုးစော်ဘွား၊ လူးတဆယ့်နှစ်ပနား၊ ရာတပါးနှင့်၊ စော်ဘွားစော်ခံ၊ ရွှေဥကင်ဘုံပျံမှာ၊ ညီလာခံခ, ညောင်း၊ မှူးမတ်အပေါင်းစုံကြပြီလား ....... မင်းကြီးများ'' ဟူ သောဇာတ်သဘင် ဘုရင်၏စကားအရ---(၁) မိုးကောင်းစော်ဘွား၊ (၂) မိုးညှင်းစော်ဘွား၊ (၃) သောင်သွပ်စော်ဘွား၊ (၄) မိုးမိတ်စော်ဘွား၊ (၅) မိုးနဲစော်ဘွား၊ (၆) သိန္နီစော်ဘွား၊ (၇) မိုင်းပဲစော်ဘွား၊ (၈) ညောင်ရွှေစော်ဘွား၊ (၉) သီပေါစော်ဘွားတို့ ဟူ၏။
မှတ်ချက်။ ။ရှမ်းပြည်အစ ''မိုင်းမော'' က- ဟူသော စကားအရမိုင်းမောမှတဆင့် စော်ဘွား ၉-ဆက် ဖြစ်ပေါ်လာသည် ဟူ၏။
Line 140 ⟶ 179:
===ဘာသာ===
ဘာသာအယူဝါဒအရေးတွင် ရှေးအခါက အလွန်မှားယွင်းသည့် အယူအဆများ၊ နတ်ကိုးခြင်းများကို ယုံကြည်ခဲ့ကြသည်။ သခင်စော်ဘွားဖြစ်သူ သေလွန်လျှင် မိဖုရား၊ မောင်းမနှင့် ကျွန်လူ၊ တိရစ္ဆာန်များကိုပါ သတ်ဖြတ်ကာ အတူမြေမြုပ်သည့် အလေ့များပင် ရှိခဲ့သည်ဟုဆိုသည်။ သို့သော် ဟံသာဝတီဆင်ဖြူများရှင် [[||||||||||Wp/shn/ဘုရင့်နောင်|ဘုရင့်နောင်]]မင်းကြီးမှ ရှမ်းပြည်တစ်လွှားကို သိမ်းသွင်းပြီးနောက်တွင် အဆိုပါ မှားယွင်းရက်စက်သည့် အယူများကို ဆက်လက်ပြုလုပ်စေခြင်း မရှိတော့ပဲ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာကို ကိုးကွယ်စေခဲ့သည်။ သို့ဖြင့် ယနေ့အချိန်အထိ ရှမ်းလူမျိုးအများစုမှာ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များ ဖြစ်ကြပြီး အခြားဘာသာကိုးကွယ်သူ အနည်းငယ်လည်း ရှိကြသည်။
===စာပေ===
Line 147 ⟶ 186:
==ထင်ရှားသော ရှမ်းလူမျိုးများ==
* [[||||||Wp/shn/စဝ်ရွှေသိုက်၊ (နိုင်ငံတော်သမ္မတ)|ပထမဆုံး မြန်မာနိုင်ငံ သမ္မတကြီး စဝ်ရွှေသိုက်]]
* [[||||||Wp/shn/ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း၊ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းပွၼ်|အာဇာနည် ဝန်ကြီး မိုင်းပွန်စော်ဘွားကြီး စဝ်စံထွန်း]]
* [[||||||Wp/shn/နွံ၊ စဝ်|လဲချား စော်ဘွားကြီး သရေစည်သူ စဝ်နွံ ]]
* [[||||||Wp/shn/ခမ်းလိတ်၊ စိုင်း|တေးပြုစာဆို ဒေါက်တာ စိုင်းခမ်းလိတ် ]]
* [[||||||Wp/shn/ထီးဆိုင်၊ စိုင်း|တေးရေးဆရာ၊ အဆိုတော် စိုင်းထီးဆိုင် ]]
* [[||||||Wp/shn/အောင်ထီးခမ်း၊ စိုင်း| အဆိုတော် စိုင်းအောင်ထီးခမ်း ]]
* [[||||||Wp/shn/စိုင်းခမ်းလှိုင်၊ စိုင်း| အဆိုတော်၊ သရုပ်ဆောင်၊ မော်ဒယ်၊ စာရေးဆရာ စိုင်းစိုင်းခမ်းလှိုင်]]
== အနုသုခုမအနုပညာ ==
| |||