ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆး: လွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈ ၼႂ်းၵႄႈ လွင်ႈၶူၼ်ႉၶႆႈ
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
ထႅဝ် 39:
ပိူၼ်ႈၸင်ႇ ဢူမ်ဢိုၼ်ဢဝ်လႆႈမႃး လွႆးလွႆးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉမီး ၽူႈႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈလႄႈတႆး ယင်းဢမ်ႇယဵၼ်းႁၢႆၵႂႃႇ သဵင်ႈလူးၵွၼ်ႇ။
==မိူင်းတႆး ဢၼ်ပဵၼ်မိူင်းၶႄႇယၢမ်းလဵဝ်==
မိူင်းၸူႈ (T'su) သိူဝ် (Tso)
ယၢမ်းလဵဝ် ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇသေလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ပဵၼ်မိူင်းၶႄႇယူႇၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး သီႇႁဵင်(4000)ပီၼၼ်ႉ ၶႄႇၶဝ်ယင်းပႆႇမႃးၽႅဝ်၊ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶႄႇတိုၵ်ႉပဵၼ်မိူင်းဢွၼ်ႇ၊ ဢၼ်မီး ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းဢွၼ်ႇသေ တိုၵ်ႉယူႇသဝ်း တီႈႁိမ်းၽင်ႇ ႁူဝ်ၼမ်ႉမႄႈလိူင်ၼၼ်ႉၵူၺ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢၼ်ယူႇႁိမ်းၶႄႇသေ လွမ်ႉဝႆႉၶဝ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႃႇတႃႇ၊ တီႉပႅတ်ႉလႄႈ မီးထႅင်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းတၢင်ႇမဵဝ်း ဢၼ်ၶႄႇၶဝ် ဢမ်ႇႁူႉၸၵ်းၼၼ်ႉ ယူႇဝႆႉထႃႈယူႇ။ ယၢမ်းၼၼ်ႉ ၶႄႇၵေႃႈ တိုၵ်ႉပဵၼ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢွၼ်ႇ ဢၼ်ၼိုင်ႈၵူၺ်းသေ ယူႇၸွမ်း ၵႄႈၵၢင်ပိူၼ်ႈၼၼ်ႉၵူၺ်း ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၽၢႆႇၸၢၼ်း ၼမ်ႉမႄႈယၢၼ်ႇၸီႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ႁိုဝ်?၊ မီးသင်?၊ မီးၽႂ်ယူႇသဝ်း ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶႄႇၶဝ် ယင်းပႆႇႁူႉလူးၵွၼ်ႇ။ ယူႇၼၢၼ်ႇ(မိူင်းသႅၼ်)၊ ၸူႇၶျွၼ်ႇ(သိူဝ်ၶွၼ်ႇ) ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၶဝ်ယင်းပႆႇႁူႉၸၵ်း။ မိူင်းၵလႃး၊ မိူင်းတီႉပႅတ်ႉမီးသင်? ပဵၼ်သင်?ၼႆၵေႃႈ ၶႅၼ်းဝႆႉၵႆၵႆယဝ်ႉ၊ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶႄႇၶဝ် ဢမ်ႇႁူႉသင် ၼႆၼၼ်ႉ I.E.H.
Parker တႅမ်ႈၼႄဝႆႉယဝ်ႉ။ <br>
<br> မိူဝ်ႈပၢၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶႄႇ ၶိူဝ်းၶျၢဝ်ႇ(Chou) B.C 1122-249 ၼၼ်ႉ မိူင်းၶႄႇၼႆႉ မီးၼႂ်းၵႄႈ 33-38°N လႄႈ 106°-109° E ၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ၼမ်ႉမႄႈယၢၼ်ႇၸီႇၼၼ်ႉ ယင်းဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ လႅၼ်လိၼ်ၶဝ် ၽၢႆႇၸၢၼ်းလူးၵွၼ်ႇ။ မိူဝ်ႈယၢမ်းၼင်ႇၼၼ် ၶိူဝ်း ဢၼ်ယူႇ တီႈၼမ်ႉမႄႈယၢၼ်ႇၸီႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢၼ် ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈၶႄႇ၊ ပဵၼ်ၸၢဝ်ႈၶိူဝ်းၵူၼ်း ဢၼ်ၶႄႇ တဵၵ်းတဵင်ၶဝ်သေ ႁွင်ႉဝႃႈ ၵူၼ်းလိူင်းထိူၼ်ႇပႃႇ(Barbarians) ဢၼ်ပဵၼ် “တႆး” ၼၼ်ႉယူႇသဝ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈၼႆႉ လႆႈႁၼ်ၼႂ်းပပ်ႉ Historical Sketch of the Shans By Professor
Douglas & Mr.Hallett ၼၼ်ႉ တႅမ်ႈၼႄဝႆႉ ၸႅင်ႈၸႅင်ႈလႅင်းလႅင်းယူႇယဝ်ႉ။ <br>
<br> မိူင်းၸူႈ(T'su)သိူဝ်(Tso)ၼႆႉ ပဵၼ် မိူင်းႁေႃၶမ်းတႆး ဢၼ်မီးၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ(ယၢမ်းလဵဝ်)ၸဵမ်မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းၶႄႇ ပႆႇလူင်းမႃးယူႇၼၼ်ႉ လူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးမၼ်းမႃး ၶႄႇၶဝ်လူင်းမႃး တႄႇတင်ႈမိူင်းၶဝ် ပဵၼ်မိူင်းသျိၼ်း(T'sin) တီႈႁူဝ်ၼမ်ႉႁွင်ႈႁူဝ်။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉမိူင်းသျိၼ်း(T'sin) လႄႈမိူင်းၸူႈ(T'su) သွင်မိူင်းၸမ်ၵၼ်လႄႈ ၵႆႉၵႆႉ လႆႈတိုၵ်းၽၼ်းၵၼ်၊ တီႉၺွပ်းၵၼ်။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ မိူင်းသျိၼ်း(T'sin)ၶဝ် တီႉၺွပ်းလႆႈၵႂႃႇ ၵူၼ်းၵေႃႉၼိုင်ႈ၊ ၶႄႇမိူင်းသျိၼ်း(T'sin)ၶဝ်ဝႃႈ မၼ်းပဵၼ် ၵူၼ်းမိူင်းပွတ်းၸၢၼ်း ဢၼ်ၶဵၼ်းၶဵၼ်းႁူဝ် (မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶႄႇဢမ်ႇတိုဝ်းမၢၵ်ႇႁူဝ်)၊ ၶႄႇမိူင်းသျိၼ်း(T'sin)ၶဝ် ထၢမ်တူၺ်း ၵူၼ်းၵေႃႉဢၼ်ၶဝ် တီႉၺွပ်းလႆႈၼၼ်ႉ မၼ်းဝႃႈမၼ်း ပဵၼ် ၵူၼ်းမိူင်းၸူႈ (T'su)@(Chu) ဢၼ်ယူႇ မိူင်းၽၢႆႇၸၢၼ်း၊ ဢၼ်ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ မိူင်းၶႄႇၼၼ်ႉဝႃႈၼႆ။ ၶႄႇၶဝ်ဢဝ်တိင်ႇ ပၼ်မၼ်း ႁႂ်ႈလဵတ်းသေ ႁွင်ႉၵႂၢမ်းၼႄ ၼႆလႄႈ မၼ်းယင်းႁႆႇတိင်ႇသေ ႁွင်ႉၵႂၢမ်း ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶဝ်(ၵႂၢမ်းတႆး)ၼၼ်ႉ ၼႄၶႄႇလူးၵွၼ်ႇၼႆ Mr.Douglas & Hallett ၶဝ် တၢင်ႇမၢႆပိုၼ်းဝႆႉယူႇ။
== မြန်မာ့သမိုင်းနှင့် ရှမ်းခေတ်များ ==
မြန်မာ့သမိုင်းတွင်လည်း ရှမ်းတို့အင်အားကြီးခဲ့ချိန်များ ရှိဖူးပါသည်။ ထင်ထင်ရှားရှား အင်အားများသည့် ခေတ်နှစ်ခေတ် ရှိပေသည်။ ပထမ အကြိမ်မှာ ပုဂံကို မွန်ဂိုတို့ဖျက်စီးအပြီးတွင် မင်းမဲ့အခြေအနေနှင့် ကြုံတွေ့နေရစဉ် ကာလနှင့် နောင်ဒုတိယပုဂံခေတ် ပြန်ထူထောင်သည်အထိ ဖြစ်သည်။ ထိုကာလက ရာဇသင်္ကြန်၊ အသင်္ခယာနှင့် သိင်္ဂသူ ([[||||Wp/shn/တစ်စီးရှင်သီဟသူ|တစ်စီးရှင်သီဟသူ]]) ရှမ်းညီအစ်ကို သုံးဦးတို့ ခေတ်ဖြစ်ပြီး မြင်စိုင်း၊ [[||||Wp/shn/ပင်းယ|ပင်းယ]]၊ [[||||Wp/shn/စစ်ကိုင်း|စစ်ကိုင်း]]တို့တွင် ကြီးစိုးကြသည်။
ဒုတိယခေတ်မှာ [[||||Wp/shn/အင်းဝခေတ်|အင်းဝခေတ်]]၏ နောက်ဆုံးကာလများတွင် ဖြစ်သည်။ အင်းဝရှိ မြန်မာမင်း [[||||Wp/shn/ရွှေနန်းကျော့ရှင်နရပတိ|ရွှေနန်းကျော့ရှင်နရပတိ]] (၈၆၃-၈၈၈) အားနည်းချိန်တွင် မြောက်ဖက်တစ်လွှားမှ ရှမ်းစော်ဘွားများ အင်အားကြီးမားလာပြီး အင်အားအကြီးဆုံးဖြစ်သည့် မိုးညှင်းစော်ဘွား မိုးညှင်းစလုံ (၈၈၈-၉၀၄) က သက္ကရာဇ် ၈၈၈၊ တန်ခူးလဆန်း ၁၂ ရက်တွင် အင်းဝကိုသိမ်းပြီး နရပတိကို သတ်ကာ ထီနန်းအရိုက်အရာကို သားဖြစ်သူ [[||||Wp/shn/သိုဟန်ဘွား|သိုဟန်ဘွား]]မှ ဆက်ခံပြီး အလွန်ဆိုးသွမ်းရက်စက်ကာ မိစ္ဆာအယူရှိလေရာ ဗုဒ္ဓဘာသာ ရဟန်းတော်များကို နန်းတော်သို့ ပင့်ဖိတ်ဟန်ပြုကာ သတ်ဖြတ်လေသောကြောင့် မင်းကြီးရန်နောင်နှင့် မြန်မာမှူးမတ်တို့က လုပ်ကြံနန်းချခြင်းဖြင့် သေလွန်သည်။
ထို့နောက် မှူးမတ်တို့က မင်းကြီးရန်နောင်အား နန်းတင်ကြသော်လည်း ငြင်းပယ်ကာ အုန်းဘောင်စော်ဘွား ခုံမှိုင်းကို နန်းတင်ရန်ပြောဆိုမှာကြားပြီး ရဟန်းဝတ်ဖြင့် တောထွက်သွားခဲ့သည်။ နောက်အုန်းဘောင်ခုံမှိုင်းလွန်လျှင် [[||||Wp/shn/မိုးဗြဲနရပတိ|မိုးဗြဲနရပတိ]]ဆက်လက်စိုးစံရာ စစ်ကိုင်းမှ [[||||Wp/shn/စစ်ကိုင်းနရပတိစည်သူ|စည်သူကျော်ထင်]]က တိုက်ခိုက်အနိုင်ယူကာ [[||||Wp/shn/အင်းဝ|အင်းဝ]]ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။
== ရှေးရှမ်းနယ်များ ==
Line 53 ⟶ 60:
== ယနေ့ ရှမ်းပြည်နယ် ==
ပြည်နယ်မြို့တော် [[||||Wp/shn/တောင်ကြီးမြို့|တောင်ကြီးမြို့]]
အကျယ်အဝန်း ၆၀ဝ၀ဝ စတုရန်းမိုင်ခန့်
Line 70 ⟶ 77:
== ရှမ်း ၉ ဆက်၊ ၉ စော်ဘွား ==
[[||||Wp/shn/သုတေသနသရုပ်ပြအဘိဓာန်|သုတေသနသရုပ်ပြအဘိဓာန်]]တွင် ဖော်ပြချက်အရ ''ရှမ်းကိုးဆက်၊ ကိုးစော်ဘွား၊ လူးတဆယ့်နှစ်ပနား၊ ရာတပါးနှင့်၊ စော်ဘွားစော်ခံ၊ ရွှေဥကင်ဘုံပျံမှာ၊ ညီလာခံခ, ညောင်း၊ မှူးမတ်အပေါင်းစုံကြပြီလား ....... မင်းကြီးများ'' ဟူ သောဇာတ်သဘင် ဘုရင်၏စကားအရ---(၁) မိုးကောင်းစော်ဘွား၊ (၂) မိုးညှင်းစော်ဘွား၊ (၃) သောင်သွပ်စော်ဘွား၊ (၄) မိုးမိတ်စော်ဘွား၊ (၅) မိုးနဲစော်ဘွား၊ (၆) သိန္နီစော်ဘွား၊ (၇) မိုင်းပဲစော်ဘွား၊ (၈) ညောင်ရွှေစော်ဘွား၊ (၉) သီပေါစော်ဘွားတို့ ဟူ၏။
မှတ်ချက်။ ။ရှမ်းပြည်အစ ''မိုင်းမော'' က- ဟူသော စကားအရမိုင်းမောမှတဆင့် စော်ဘွား ၉-ဆက် ဖြစ်ပေါ်လာသည် ဟူ၏။
Line 85 ⟶ 92:
===ဘာသာ===
ဘာသာအယူဝါဒအရေးတွင် ရှေးအခါက အလွန်မှားယွင်းသည့် အယူအဆများ၊ နတ်ကိုးခြင်းများကို ယုံကြည်ခဲ့ကြသည်။ သခင်စော်ဘွားဖြစ်သူ သေလွန်လျှင် မိဖုရား၊ မောင်းမနှင့် ကျွန်လူ၊ တိရစ္ဆာန်များကိုပါ သတ်ဖြတ်ကာ အတူမြေမြုပ်သည့် အလေ့များပင် ရှိခဲ့သည်ဟုဆိုသည်။ သို့သော် ဟံသာဝတီဆင်ဖြူများရှင် [[||||Wp/shn/ဘုရင့်နောင်|ဘုရင့်နောင်]]မင်းကြီးမှ ရှမ်းပြည်တစ်လွှားကို သိမ်းသွင်းပြီးနောက်တွင် အဆိုပါ မှားယွင်းရက်စက်သည့် အယူများကို ဆက်လက်ပြုလုပ်စေခြင်း မရှိတော့ပဲ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာကို ကိုးကွယ်စေခဲ့သည်။ သို့ဖြင့် ယနေ့အချိန်အထိ ရှမ်းလူမျိုးအများစုမှာ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များ ဖြစ်ကြပြီး အခြားဘာသာကိုးကွယ်သူ အနည်းငယ်လည်း ရှိကြသည်။
===စာပေ===
Line 92 ⟶ 99:
==ထင်ရှားသော ရှမ်းလူမျိုးများ==
* [[||||Wp/shn/စဝ်ရွှေသိုက်၊ (နိုင်ငံတော်သမ္မတ)|ပထမဆုံး မြန်မာနိုင်ငံ သမ္မတကြီး စဝ်ရွှေသိုက်]]
* [[||||Wp/shn/ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း၊ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းပွၼ်|အာဇာနည် ဝန်ကြီး မိုင်းပွန်စော်ဘွားကြီး စဝ်စံထွန်း]]
* [[||||Wp/shn/နွံ၊ စဝ်|လဲချား စော်ဘွားကြီး သရေစည်သူ စဝ်နွံ ]]
* [[||||Wp/shn/ခမ်းလိတ်၊ စိုင်း|တေးပြုစာဆို ဒေါက်တာ စိုင်းခမ်းလိတ် ]]
* [[||||Wp/shn/ထီးဆိုင်၊ စိုင်း|တေးရေးဆရာ၊ အဆိုတော် စိုင်းထီးဆိုင် ]]
* [[||||Wp/shn/အောင်ထီးခမ်း၊ စိုင်း| အဆိုတော် စိုင်းအောင်ထီးခမ်း ]]
* [[||||Wp/shn/စိုင်းခမ်းလှိုင်၊ စိုင်း| အဆိုတော်၊ သရုပ်ဆောင်၊ မော်ဒယ်၊ စာရေးဆရာ စိုင်းစိုင်းခမ်းလှိုင်]]
== အနုသုခုမအနုပညာ ==
| |||