ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆး: လွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈ ၼႂ်းၵႄႈ လွင်ႈၶူၼ်ႉၶႆႈ

Content deleted Content added
No edit summary
ထႅဝ် 1:
{{translation needed}}
==တႆး ပွင်ႇဝႃႈသင်==
'''ရှမ်းလူမျိုး''' ([[ရှမ်းဘာသာ|ရှမ်းဘာသာ]]: ၸုမ်းၶိူဝ်းတႆး; {IPA: tsum4 kʰɤ4 taj4) များသည် အရှေ့တောင်အာရှဒေသတွင် နေထိုင်ကြသည့် တိုင်လူမျိုးနွယ် တစ်စုဖြစ်သည်။ ရှမ်းလူမျိုးများသည် အဓိကအားဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံ ရှမ်းပြည်နယ်တွင် နေထိုင်ကြပြီး မန္တလေးတိုင်း၊ ကချင်ပြည်နယ်၊ ကရင်ပြည်နယ်နှင့် ရှမ်းပြည်နယ်နှင့် နီးစပ်သည့် တရုတ်၊ ထိုင်းနယ်စပ်များတွင်လည်း ရှမ်းလူမျိုးများကို နည်းများမဆို တွေ့ရှိနိုင်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် လက်ရှိနေထိုင်သည့် ရှမ်းလူမျိုး ၆ သန်းခန့်ရှိလိမ့်မည်ဟု ခန့်မှန်းရသည်။
ၸဝ်ႈၵဝ်ႇပဵၼ် တႆး ၼႆတႄႉ တႆးၵူႈၵေႃႉ တေႁူႉယူႇသေတႃႉ “တႆး”ပွင်ႇသင်?၊ တႆးပဵၼ်သင်မႃး?၊ တႆးယူႇသဝ်းယူႇတီႈလႂ်လၢႆလၢႆ? ၼႆတႄႉ တႆးၵူႈၵေႃႉ တေဢမ်ႇႁူႉ ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၵွပ်ႈလူၺ်ႈ ပိုၼ်းတႆး ဢၼ်ပဵၼ်ပပ်ႉယႂ်ႇၽိုၼ်လူင် ဢၼ်တႆးတႅမ်ႈဝႆႉ တဵမ်ထူၼ်ႈၵူႈပိူင်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇယၢမ်ႈလႆႈလူဢၢၼ်ႇ ႁၼ်မႅၼ်ႈ။ သင်ဝႃႈ ယၢမ်ႈမီးမႃးယူႇၼႆၵေႃႈ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈၽေးၽူႈၶဵၼ် ၵူႈပိူင်ပိူင်သေ တေတႅၵ်ႇယၢႆႈ ႁူင်ႈႁၢႆၵႂႃႇယဝ်ႉလႄႈ ယၢမ်းလဵဝ် ၸင်ႇဢမ်ႁၼ်မီးဝႆႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ တႆးလႆႈၼႃႈလဵၵ်ႉ၊ တႆးလႆႈတူၵ်းတႅမ်ႇ၊ တႆးလႆႈၸႂ်ဢူၼ်ႈ၊ တႆးဢမ်ႇၶႂ်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်၊ ဢမ်ႇမေႃႁၵ်ႉၵၼ်မႃး၊ ယွၼ်ႉဢမ်ႇႁၼ် ပိုၼ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇလႄႈ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ယၢမ်ႈပဵၼ်သင်မႃးၵေႃႈ ဢမ်ႇႁူႉထိုင်။ ၶၢဝ်းတၢင်း ဢၼ်တေသိုပ်ႇၵႂႃႇ မိူဝ်းၼႃႈထႅင်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ် လၢမ်းလိမ်းယၢင်ႈၵႂႃႇ ႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်းယူႇ။
တႆးပဵၼ်သင်?
ႁဵတ်းသင်မႃး?
တႆးပွင်ႇသင်? ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈဢမ်ႇလႆႈႁူႉထိုင်မႃး။ ၼင်ႇႁိုဝ် တေႁူႉၵေႃႈ တႆးဢမ်ႇတွၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် လႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းမႃး။ ၵွပ်ႈသင်လႃႇ? ၵွပ်ႈလူၺ်ႈ တႆးဢမ်ႇမီး သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်မႃးသေပွၵ်ႈ၊ တႆးၵုမ်ႇလႆႈ ၵူဝ်ပိူၼ်ႈမႃးယူႇ ၵူႈသိုပ်ႇၵူႈပၢၼ်ယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈပိုၼ်း ၸၢဝ်းၶိူဝ်း တၢင်ႇၸိူဝ်းၶဝ်တႄႉ ၼင်ႇၵႃႈ ၶဝ်လႆႈ လဵပ်ႈႁဵၼ်း ႁၼ်ထိုင်မႃးၼၼ်ႉ ၶဝ်ၶိုၼ်းတႅမ်ႈၼႄ သပ်းလႅင်းဝႆႉပၼ် လွင်ႈတႆးမႃးယူႇ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ဢၼ်ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ လႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၶိုတ်းလႆႈၼၼ်ႉ ၸင်ႇၶိုၼ်းတႅမ်ႈမၢႆ သိုပ်ႇပၼ် ႁႂ်ႈသၢႆၸႂ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတႆးၵူႈၵေႃႉ ႁူႉၸႅင်ႈႁၼ်လႅင်းၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ <br>
<br> ‘’’တႆး’’’ၼႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး ႁႃႈႁဵင်(5000)ပီ (B.C 3000)ၼၼ်ႉ တိုၼ်းယၢမ်ႈ မီးမိူင်းသဝ်းၶေႃမႃး ႁင်းၵွႆး။ ယၢမ်ႈမီးၶုၼ် ၽူႈမီးဢူၼ်မုၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇသေ ၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းမႃးယူႇ။ တႆးၼႆႉ ဢမ်ႇမေႃယူႇသဝ်း မဝ်းၸွမ်း ၵႄႈၵၢင်ပိူၼ်ႈ၊ မေႃယူႇ လွတ်ႈလႅဝ်းႁင်းၶေႃသေ မေႃမိုတ်ႈႁၵ်ႉ တီႈယူႇတၼ်းသဝ်း ဝၢၼ်ႈမိူင်းၶူဝ်းၶွင်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ တႄႉတႄႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ပိူၼ်ႈမႃးယႃႉၵဝ်း“လွင်ႈသဝ်းၶေႃတႆး”ၵေႃႈ “တႆး”ဢွၼ်ၵၼ် ဢဝ်ဢသၢၵ်ႈလႅၵ်ႈသေ တိုၵ်းၽၼ်းၵႅတ်ႇၶႄ ႁႄႉၵင်ႈမႃးယူႇ။ ၵွပ်ႈၼၼ် တီႈၼႂ်းၽိုၼ်ထမ်း ရႃႇမၶမ်းႁႅင်း ဢၼ်သုၵ်ႉၶေႃးထႆး (သိုပ်ႇၶိူဝ်းတႆး) တႅမ်ႈဝႆႉမိူဝ်ႈ AD 1292 ၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ တႆး ၼႆႉ တီႈပွင်ႇပဵၼ် လွတ်ႈလႅဝ်း
သဝ်းၶေႃ(FREE)ၼႆယဝ်ႉ။ <br>
<br> ယွၼ်ႉလူၺ်ႈတႆးၼႆႉ ႁၵ်ႉသူင် လွင်ႈၵတ်းယဵၼ်လွ တ်ႈလႅဝ်းသေ ၶႂ်ႈယူႇလႆႈသဝ်းၶေႃလႄႈ တိုၵ်းတေႃး ၵေႃႉဢၼ်ယႃႉၵဝ်းတႆး၊ ႁိမ်တီႈယူႇတႆး၊ တဵၵ်းတဵင်တႆးမႃးၼၼ်ႉ တႆးဢွၼ်ၵၼ် လူႉသုမ်းၵႂႃႇ ၵႃႈႁိုဝ်ယဝ်ႉ?၊ တႆးလႆႈတၢႆ ယွၼ်ႉၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈ ၵႃႈႁိုဝ်ယဝ်ႉ?၊ ၼႆၼၼ်ႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ဢၢၼ်ႇႁူဝ်ႁဵင်ပီမိူင်းၼၼ်ႉမႃး တႆးလႆႈထူပ်းၽေးၶဵၼ်မႃးလႄႈ ၽႂ်ၵေႃႈတေဢမ်ႇၼပ်ႉသွၼ်ႇ ပွၼ်ႈဢၢၼ်ႇလႆႈ လွင်ႈတႆးလူႉသုမ်းတၢႆႁၢႆၵႂႃႇလူၺ်ႈ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၼၼ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။
==တႆး ၸွင်ႇၸႂ်ႈၶႄႇ ?==
ၽူႈတႅမ်ႈပိုၼ်းၵမ်ႈၽွင်ႈ တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ “တႆးၼႆႉလုၵ်ႉတီႈၶႄႇယဵၼ်းပဵၼ်မႃး”ၼႆလႄႈ ၽူႈဢၼ်ဢမ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း ႁၼ်ထိုင်ပိုၼ်းလီလီလႄႈသင်၊ ၽူႈဢၼ်ထၢင်ႇၶိုၵ်ႉၶႄႇလႄႈသင်၊ တိုၼ်းတေယုမ်ႇယမ် လွင်ႈၼႆႉယူႇ။ တီႈတႄႉၸိုင် တႆးၵေႃႈ ဢမ်ႇၸိူဝ်ႈၶႄႇ၊ ၶႄႇၵေႃႈဢမ်ႇၸိုဝ်ႈတႆး၊ တိုၼ်းပဵၼ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်းသွၼ်ဢၼ် ယူႇသဝ်းၵိုၵ်းႁွမ်းၸွမ်းၵၼ် ဢၢၼ်ႇႁူဝ်ႁဵင်ပီမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ တႆးၵေႃႈ ယၢမ်းလဵဝ်ဢမ်ႇၵိုတ်းဝႆႉ ပပ်ႉပိုၼ်းဢၼ်မၼ်ႈၵႅၼ်ႇ တႃႇတေထဵင်လႆႈၶိုၼ်းလႄႈ ၵေႃႉဢမ်ႇႁူႉဢမ်ႇႁၼ်ၵေႃႈ ၼမ်သေ ၸင်ႇလႆႈယုမ်ႇၵႂၢမ်းပိူၼ်ႈယူႇ။ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ
ပဵၼ်သင်?၊ ပဵၼ်ၶႄႇယဵၼ်းႁႃႉ?၊ ပဵၼ်ၶိူဝ်းၵူၼ်း ဢၼ်ၼိုင်ႈ ႁင်းၵူၺ်းႁႃႉ? ၼႆၵေႃႈ ဢမ်ႇဢွၼ်ၵၼ် ႁူႉပွင်ႇလႆႈလီလီ။ တီႈတႄႉၸိုင် ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ၶိူဝ်းၵူၼ်း ဢၼ်တေပဵၼ်ၶႄႇမႃး ၶိူဝ်း ပၢၵ်ႉ(Pak)ၼၼ်ႉ ယင်း
ပႆႇလူင်းမႃးယူႇ ၼႂ်းမိူင်းဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ မိူင်းၶႄႇ(China)ယူႇယၢမ်းလဵဝ်ၼၼ်ႉ တႆးပေႃးတိုၼ်းမႃး ယူႇသဝ်းထႃႈဝႆႉ ဢွၼ်တၢင်းၶဝ် ယူႇယဝ်ႉ။ တႆး မႃးယူႇ တႄႇတင်ႈ ဝၢၼ်ႈ၊ ဝဵင်း၊ မိူင်းသေ ယူႇသဝ်းယဝ်ႉ ႁိုင်ဢၢၼ်ႇႁူဝ်ႁဵင်ပီယဝ်ႉ ၸင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်း ပၢၵ်ႉ(Pak) ၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် လူင်းမႃးယူႇၸွမ်း ႁိမ်းၶႅပ်ႇ ၼမ်ႉလႅၼ်လိၼ် ဝၢၼ်ႈမိူင်းတႆး၊ မႃးယူႇ ပဵၼ်ၼင်ႇၶႅၵ်ႇတႆး၊ တႆး ဢမ်ႇႁူႉၶဝ်ပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းသင်၊ တႆးႁွင်ႉၶဝ်ဝႃႈ ‘’’ၶႅၵ်ႇ’’’၊ လူဝ်ႇႁဵတ်းသင်၊ လၢတ်ႈသင်ၵေႃႈ တႆးဝႃႈၶဝ် ‘’’ၶႅၵ်ႇ’’’၊ ၵႂႃႇႁွင်ႉ ၶႅၵ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မႃးလႄႈ၊ ၵႂႃႇၸူးၶႅၵ်ႇၼၼ်ႉလႄႈ ၼႆသေ ႁိုင်မႃး“ၶႅၵ်ႇ”ၼၼ်ႉ ယဵၼ်းႁွင်ႉ ပဵၼ်“ၶႄႇ”ၼႆ မႃးယူႇယဝ်ႉ။ <br>
<br> ၸဝ်ႈပိုၼ်းၶဝ်ဝႃႈ ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇၼႆႉ လႆႈႁၼ် ပိုၼ်းၶႄႇဢွၼ်တၢင်းပိူၼ်ႈသုတ်း(ၸဝ်ႉသေပိူၼ်ႈ) ၼႆသေတႃႉ တႆးသမ်ႉ တိုၼ်းမႃးယူႇ ဢွၼ်တၢင်းၶဝ်ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် သင်ဝႃႈ ၶႄႇ ၸဝ်ႉသေပိူၼ်ႈၼႆၵေႃႈ ဢၼ်တေၸဝ်ႉသေၶႄႇၶဝ်ၼၼ်ႉ သမ်ႉယင်းမီးတႆး ထႅင်ႈလူးၵွၼ်ႇ။ ယွၼ်ႉတႆး ၸဝ်ႉသေၶႄႇလႄႈ ၸဝ်ႈပိုၼ်း(ၽူႈတႅမ်ႈပိုၼ်း)ၶဝ် ၸင်ႇတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ“တႆးၼႆႉ ပဵၼ် ပီႈဢၢႆႈလူင်ၶႄႇ (Tai is the eldest brother of Chinese)ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ၵေႃႉဢမ်ႇႁူႉတႄႉ ထၢင်ႇဝႃႈ ပဵၼ်ပီႈၼွင်ႉၵၼ်၊ တီႈတႄႉဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ၊ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ တႆးပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢၼ်ယူႇသဝ်း ၸဝ်ႉဝႆႉဢွၼ်တၢင်း၊ ပဵၼ်ၶိူဝ်းၵူၼ်း ၸၼ်ႉသုင် ၸဝ်ႉထႃႈဝႆႉ ဢွၼ်တၢင်းၶႄႇလႄႈ ၸင်ႇပဵၼ်ပီႈၶႄႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ပေႃးလဵပ်ႈႁဵၼ်း ပိုၼ်းလီလီၸိုင် ၶႄႇၵေႃႈ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈတႆး၊ တႆးၵေႃႈ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈၶႄႇ၊ တိုၼ်းပဵၼ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်းသွၼ်ဢၼ် ယူႇၵိုၵ်းႁူမ်ႈၵၼ် တိုၵ်းၵၼ်၊ ၽၼ်းၵၼ်၊ ႁိမ်ဝၢၼ်ႈမိူင်းၵၼ်မႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ဢၢၼ်ႇႁူဝ်ႁဵင်ပီမႃး ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
== တႆး ပဵၼ်ၽႂ် လုၵ်ႉတီႈလႂ်မႃး ? ==
တႆးၼႆႉ မိူဝ်ႈပႆႇလူင်းမႃး ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢၼ်ယူႇသဝ်းဝႆႉ ပွတ်းၵၢင်၊ ပွတ်းတူၵ်း ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ၵုၼ်ဢေးသျႃး(Asia)ယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ၶိုၼ်ႈယူႇ တီႈၼိူဝ်လွႆ ဢၢၼ်ႈတႆး(ဢၢႆႈတႆး)( Altai)ယဝ်ႉ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ဢၼ်တေပဵၼ်မႃး တႆး၊ ၵတၢႆး၊ ဢိၼ်ႇတူဝ်ႇၼီးသျႅၼ်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် သိုပ်ႇလူင်းမႃး ယူႇၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ ပွတ်းၵၢင်လႄႈ ပွတ်းတူၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တႆးၼႆႉ သူင် တီႈဢၼ်မီးၼမ်ႉ၊ တီႈဢၼ် လွင်ႈမႆႈၵတ်းၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ်၊ ၵွပ်ႈၼၼ် တႆးသိုပ်ႇၽႄႈလူင်းမႃး ယူႇၸွမ်း ၽၢႆႇတူၵ်းၼမ်ႉယၢၼ်ႇၸီႇ၊ ယူႇၼၢၼ်ႇ(မိူင်းသႅၼ်)ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ တႆးမႃးယူႇသဝ်းယဝ်ႉ ႁိုင်ႁဵင်ပီ ၶိူဝ်း ဢၼ်တေပဵၼ်ၶႄႇ ၶိူဝ်းပၢၵ်ႇ(Bak)ၼၼ်ႉ ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ် ၶဝ်ႈမႃး ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း မိူင်းၶႄႇ(ယၢမ်းလဵဝ်)ၼၼ်ႉသေ မႃးယူႇ တီႈႁူဝ်ၼမ်ႉႁုၢၼ်ႇႁူဝ်ႇ(ႁွင်ႈႁူဝ်ႈ)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ B.C 3000-2000 ၼၼ်ႉ ဢႃးရီႇယၢၼ်ႇ(ၶိူဝ်းၵူၼ်းၼိူဝ်ႉၶၢဝ်) လတ်းၶဝ်ႈမႃး ၼႂ်းမိူင်း ၵလႃး(India)ပွတ်းတူၵ်း၊ မႃးၸွမ်း ၵႄႈလွႆႁူးၵွင် (ဟူးကောင်းချိုင့်ဝှမ်း) သေ ပူၼ်ႉၶဝ်ႈမႃး တိုၵ်းမုၼ်ႇၶမႃႇလႄႈ၊ မိူဝ်ႈ B.C 2000-1500 ၼၼ်ႉ မုၼ်ႇၶမႃႇၶဝ် ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ် သုတ်ႉပၢႆႈၶဝ်ႈ ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ(ယၢမ်းလဵဝ်)လႄႈ ၽႅဝ်ထိုင် တီႈဢၼ်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆး ဢၼ်တေၸႅၵ်ႇပဵၼ်ၵႂႃႇ တႆး၊ ၵတၢႆး၊ ဢိၼ်ႇတူဝ်ၼီးသျႅၼ်းၶဝ် ယူႇသဝ်းၼၼ်ႉသေ ၶဝ်ႈၽႃႇတတ်း ၵႄႈၶဝ်လႄႈ ၸင်ႇလႆႈတႅၵ်ႇယၢႆႈ ပၢႆႈၽၢတ်ႇၵၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးပၢႆႈၽၢတ်ႇယဝ်ႉ ၸင်ႇပဵၼ်မႃး တႆး၊ ၵတၢႆး၊ ဢိၼ်ႇတူဝ်ၼီးသျႅၼ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢႆႈၽၢတ်ႇၵၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉၼၼ်ႉၸိုင်
* တႆး။ ။ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ မုၼ်ႇၶမႃႇၽႃႇတတ်းလႄႈ တႆးၸင်ႇၶၢမ်ႈ ၼမ်ႉယၢၼ်ႇၸီႇ ၵႂႃႇယူႇသဝ်း တီႈဢိူင်ႇႁူႇပေႇ(Hubei)၊ ႁူႇၼၢၼ်ႇ(Hunan) ပွတ်းၸၢၼ်း၊ ဢၢၼ်ႇႁူၺ်ႈ(Anhui)သေ တႄႇတင်ႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်း ပဵၼ် မိူင်းၸူႈ(T'su) မိူင်းသိူဝ်(T'so) ၶျူႇ(Chu)ၼႆယူႇယဝ်ႉ။
* ဢိင်ႇတူဝ်ႇၼီးသျႅၼ်း။ ။ သမ်ႉပၢႆႈလူင်းၵႂႃႇ ၵုၼ်မလေး၊ မုၼ်ႇၶမႃႇ သမ်ႉတိုၵ်းထႅင်ႈလႄႈ သိုပ်ႇပၢႆႈလူင်းၵႂႃႇ ယူႇသဝ်း တီႈၵုၼ် ဢိၼ်ႇတူဝ်ႇၼီးသျႃး ႁၢၼ်ႉတေႃႇယၢမ်းလဵဝ်။ ဢိၼ်ႇတူဝ်ႇၼီးသျႅၼ်းၼၼ်ႉ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ၶဝ်ၽႃလိူတ်ႈ မႄႇလႄႇၼီးသျႅၼ်း(Melanesians)ယူႇယဝ်ႉ။
* ၵတၢႆး။ ။ သမ်ႉၵႂႃႇပၵ်းယူႇသဝ်း တီႈ ၵုၺ်ႇၶျွင်ႇ သေ ၽႄႈၸၵ်းၵၼ် ၵႂႃႇထႅင်ႈ တၢင်းၸၢၼ်း ၵႂႃႇၽႅဝ် ၵႂၢၼ်ႇၸီႇ၊ တူင်ႇၵိၼ်း၊ တေႃႇပေႃးၽႅဝ် ႁၢႆၼၢၼ်(ႁၢႆးၼၢင်း)ယဝ်ႉ။ ၵတၢႆးၼႆႉႁိုင်မႃးပဵၼ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၵႄႈတႆးလႄႈ ဢိၼ်ႇတူဝ်ႇၼီးသျႅၼ်း၊ ၵႂၢမ်းၶဝ်ၵေႃႈ ပွင်ႇၵၼ် တင်းသွင်ၽၢႆႇလႄႈ တေလႆႈဝႃႈ ၶဝ်ၼႆႉ ပဵၼ် ၶဵဝ် ၶိူဝ်းတႆး သၢမ်ပီႈၼွင်ႉၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။ <br>
<br> တႆး၊ ၵတၢႆး၊ ဢိၼ်ႇတူဝ်ႇၼီးသျႅၼ်းၼႆႉ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ၊ ၾိင်ႈ၊ လွင်ႈယူႇသဝ်း၊ ၽိဝ်ၼိူဝ်ႉၼင်ၶဝ်ၼႆႉ မိူၼ်ၵၼ်တႄႉတႄႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢၼ်လဵဝ်ၵၼ်ၼႆ American Anthropologist Dr.Paul Benedict တႅမ်ႈၼႄဝႆႉယူႇ ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈ Tai Kadia Indonesian, a new aligment in South East Asia, 1942 ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
 
'''ရှမ်းလူမျိုး''' ([[|Wp/shn/ရှမ်းဘာသာ|ရှမ်းဘာသာ]]: ၸုမ်းၶိူဝ်းတႆး; {IPA: tsum4 kʰɤ4 taj4) များသည် အရှေ့တောင်အာရှဒေသတွင် နေထိုင်ကြသည့် တိုင်လူမျိုးနွယ် တစ်စုဖြစ်သည်။ ရှမ်းလူမျိုးများသည် အဓိကအားဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံ ရှမ်းပြည်နယ်တွင် နေထိုင်ကြပြီး မန္တလေးတိုင်း၊ ကချင်ပြည်နယ်၊ ကရင်ပြည်နယ်နှင့် ရှမ်းပြည်နယ်နှင့် နီးစပ်သည့် တရုတ်၊ ထိုင်းနယ်စပ်များတွင်လည်း ရှမ်းလူမျိုးများကို နည်းများမဆို တွေ့ရှိနိုင်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် လက်ရှိနေထိုင်သည့် ရှမ်းလူမျိုး ၆ သန်းခန့်ရှိလိမ့်မည်ဟု ခန့်မှန်းရသည်။
 
== နောက်ခံ သမိုင်းကြောင်းနှင့် ပေါ်ပေါက်လာပုံ ==
Line 7 ⟶ 27:
 
 
[[|Wp/shn/တရုတ်ပြည်|တရုတ်ပြည်]]ကို မွန်ဂို (တာတာ) တို့က ၁၁ ရာစုတွင် သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး နယ်ပယ်များ ဆက်လက်ချဲ့ထွင်ခဲ့ရာ ၄င်း ရှမ်း-တိုင် တို့ကိုလည်း အလွတ်မပေးခဲ့ချေ။ ထိုသို့မွန်ဂိုတို့ရန်ကြောင့် လူမျိုးစုကြီးပြိုကွဲသည့် ရလာဒ်အဖြစ် တောင်ဖက်တစ်လျှောက် စုန်ဆင်းအခြေချခဲ့ရာမှ ရှမ်းလူမျိုးအဖြစ် ပေါ်ထွက်လာကြသည်။ ၁၃ ရာစုတွင် အလုံးအရင်းဖြင့် တောင်ဖက်တလွှားသို့ ဆင်းလာကြရာ အနောက်ဖက် အိန္ဒိယနိုင်ငံ အာသံပြည်နယ်မှသည် မြန်မာနိုင်ငံ မြောက်ဖက်နှင့် အလယ်ပိုင်းဒေသများ အပါဝင်၊ လာအို၊ [[|Wp/shn/ထိုင်းနိုင်ငံ|ထိုင်း]]နှင့် [[|Wp/shn/ဗီယက်နမ်နိုင်ငံ|ဗီယက်နမ်နိုင်ငံ]] မြောက်ဖက်ပိုင်း အထိကျယ်ပြန့်စွာ အခြေချကာနေထိုင်ကြသည်။
 
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ရှမ်းပြည်နယ်မှ ရှမ်းလူမျိုးများအဖြစ်လည်းကောင်း၊ လာအိုနိုင်ငံတွင် လော (မှုန်း) လူမျိုးများအဖြစ်လည်းကောင်း၊ ထိုင်းနိုင်ငံတွင် ထိုင်းလူမျိုးများအဖြစ်လည်းကောင်း ပျံ့နှံ့သွားခဲ့ကြသည်။ သို့သော် ရှမ်းလူမျိုးများမှာလည်း ကချင်လူမျိုးများကဲ့သို့ပင် တောတောင် ထူထပ်သည့်ဒေသတွင် အခြေချခဲ့ကြသည့်အတွက် လူမျိုးစုငယ် အများအပြား ကွဲပြားခဲ့ပြီး ယဉ်ကျေးမှု၊ ဘာသာစကားတို့ပါ အနည်းငယ်စီ ကွဲပြားကြသည်။
 
== မြန်မာ့သမိုင်းနှင့် ရှမ်းခေတ်များ ==
မြန်မာ့သမိုင်းတွင်လည်း ရှမ်းတို့အင်အားကြီးခဲ့ချိန်များ ရှိဖူးပါသည်။ ထင်ထင်ရှားရှား အင်အားများသည့် ခေတ်နှစ်ခေတ် ရှိပေသည်။ ပထမ အကြိမ်မှာ ပုဂံကို မွန်ဂိုတို့ဖျက်စီးအပြီးတွင် မင်းမဲ့အခြေအနေနှင့် ကြုံတွေ့နေရစဉ် ကာလနှင့် နောင်ဒုတိယပုဂံခေတ် ပြန်ထူထောင်သည်အထိ ဖြစ်သည်။ ထိုကာလက ရာဇသင်္ကြန်၊ အသင်္ခယာနှင့် သိင်္ဂသူ ([[|Wp/shn/တစ်စီးရှင်သီဟသူ|တစ်စီးရှင်သီဟသူ]]) ရှမ်းညီအစ်ကို သုံးဦးတို့ ခေတ်ဖြစ်ပြီး မြင်စိုင်း၊ [[|Wp/shn/ပင်းယ|ပင်းယ]]၊ [[|Wp/shn/စစ်ကိုင်း|စစ်ကိုင်း]]တို့တွင် ကြီးစိုးကြသည်။
 
ဒုတိယခေတ်မှာ [[|Wp/shn/အင်းဝခေတ်|အင်းဝခေတ်]]၏ နောက်ဆုံးကာလများတွင် ဖြစ်သည်။ အင်းဝရှိ မြန်မာမင်း [[|Wp/shn/ရွှေနန်းကျော့ရှင်နရပတိ|ရွှေနန်းကျော့ရှင်နရပတိ]] (၈၆၃-၈၈၈) အားနည်းချိန်တွင် မြောက်ဖက်တစ်လွှားမှ ရှမ်းစော်ဘွားများ အင်အားကြီးမားလာပြီး အင်အားအကြီးဆုံးဖြစ်သည့် မိုးညှင်းစော်ဘွား မိုးညှင်းစလုံ (၈၈၈-၉၀၄) က သက္ကရာဇ် ၈၈၈၊ တန်ခူးလဆန်း ၁၂ ရက်တွင် အင်းဝကိုသိမ်းပြီး နရပတိကို သတ်ကာ ထီနန်းအရိုက်အရာကို သားဖြစ်သူ [[|Wp/shn/သိုဟန်ဘွား|သိုဟန်ဘွား]]မှ ဆက်ခံပြီး အလွန်ဆိုးသွမ်းရက်စက်ကာ မိစ္ဆာအယူရှိလေရာ ဗုဒ္ဓဘာသာ ရဟန်းတော်များကို နန်းတော်သို့ ပင့်ဖိတ်ဟန်ပြုကာ သတ်ဖြတ်လေသောကြောင့် မင်းကြီးရန်နောင်နှင့် မြန်မာမှူးမတ်တို့က လုပ်ကြံနန်းချခြင်းဖြင့် သေလွန်သည်။
 
ထို့နောက် မှူးမတ်တို့က မင်းကြီးရန်နောင်အား နန်းတင်ကြသော်လည်း ငြင်းပယ်ကာ အုန်းဘောင်စော်ဘွား ခုံမှိုင်းကို နန်းတင်ရန်ပြောဆိုမှာကြားပြီး ရဟန်းဝတ်ဖြင့် တောထွက်သွားခဲ့သည်။ နောက်အုန်းဘောင်ခုံမှိုင်းလွန်လျှင် [[|Wp/shn/မိုးဗြဲနရပတိ|မိုးဗြဲနရပတိ]]ဆက်လက်စိုးစံရာ စစ်ကိုင်းမှ [[|Wp/shn/စစ်ကိုင်းနရပတိစည်သူ|စည်သူကျော်ထင်]]က တိုက်ခိုက်အနိုင်ယူကာ [[|Wp/shn/အင်းဝ|အင်းဝ]]ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။
 
== ရှေးရှမ်းနယ်များ ==
Line 24 ⟶ 44:
 
== ယနေ့ ရှမ်းပြည်နယ် ==
ပြည်နယ်မြို့တော် [[|Wp/shn/တောင်ကြီးမြို့|တောင်ကြီးမြို့]]
 
အကျယ်အဝန်း ၆၀ဝ၀ဝ စတုရန်းမိုင်ခန့်
Line 41 ⟶ 61:
 
== ရှမ်း ၉ ဆက်၊ ၉ စော်ဘွား ==
[[|Wp/shn/သုတေသနသရုပ်ပြအဘိဓာန်|သုတေသနသရုပ်ပြအဘိဓာန်]]တွင် ဖော်ပြချက်အရ ''ရှမ်းကိုးဆက်၊ ကိုးစော်ဘွား၊ လူးတဆယ့်နှစ်ပနား၊ ရာတပါးနှင့်၊ စော်ဘွားစော်ခံ၊ ရွှေဥကင်ဘုံပျံမှာ၊ ညီလာခံခ, ညောင်း၊ မှူးမတ်အပေါင်းစုံကြပြီလား ....... မင်းကြီးများ'' ဟူ သောဇာတ်သဘင် ဘုရင်၏စကားအရ---(၁) မိုးကောင်းစော်ဘွား၊ (၂) မိုးညှင်းစော်ဘွား၊ (၃) သောင်သွပ်စော်ဘွား၊ (၄) မိုးမိတ်စော်ဘွား၊ (၅) မိုးနဲစော်ဘွား၊ (၆) သိန္နီစော်ဘွား၊ (၇) မိုင်းပဲစော်ဘွား၊ (၈) ညောင်ရွှေစော်ဘွား၊ (၉) သီပေါစော်ဘွားတို့ ဟူ၏။
 
မှတ်ချက်။ ။ရှမ်းပြည်အစ ''မိုင်းမော'' က- ဟူသော စကားအရမိုင်းမောမှတဆင့် စော်ဘွား ၉-ဆက် ဖြစ်ပေါ်လာသည် ဟူ၏။
Line 56 ⟶ 76:
 
===ဘာသာ===
ဘာသာအယူဝါဒအရေးတွင် ရှေးအခါက အလွန်မှားယွင်းသည့် အယူအဆများ၊ နတ်ကိုးခြင်းများကို ယုံကြည်ခဲ့ကြသည်။ သခင်စော်ဘွားဖြစ်သူ သေလွန်လျှင် မိဖုရား၊ မောင်းမနှင့် ကျွန်လူ၊ တိရစ္ဆာန်များကိုပါ သတ်ဖြတ်ကာ အတူမြေမြုပ်သည့် အလေ့များပင် ရှိခဲ့သည်ဟုဆိုသည်။ သို့သော် ဟံသာဝတီဆင်ဖြူများရှင် [[|Wp/shn/ဘုရင့်နောင်|ဘုရင့်နောင်]]မင်းကြီးမှ ရှမ်းပြည်တစ်လွှားကို သိမ်းသွင်းပြီးနောက်တွင် အဆိုပါ မှားယွင်းရက်စက်သည့် အယူများကို ဆက်လက်ပြုလုပ်စေခြင်း မရှိတော့ပဲ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာကို ကိုးကွယ်စေခဲ့သည်။ သို့ဖြင့် ယနေ့အချိန်အထိ ရှမ်းလူမျိုးအများစုမှာ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များ ဖြစ်ကြပြီး အခြားဘာသာကိုးကွယ်သူ အနည်းငယ်လည်း ရှိကြသည်။
 
===စာပေ===
Line 63 ⟶ 83:
==ထင်ရှားသော ရှမ်းလူမျိုးများ==
 
* [[|Wp/shn/စဝ်ရွှေသိုက်၊ (နိုင်ငံတော်သမ္မတ)|ပထမဆုံး မြန်မာနိုင်ငံ သမ္မတကြီး စဝ်ရွှေသိုက်]]
* [[|Wp/shn/ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း၊ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းပွၼ်|အာဇာနည် ဝန်ကြီး မိုင်းပွန်စော်ဘွားကြီး စဝ်စံထွန်း]]
* [[|Wp/shn/နွံ၊ စဝ်|လဲချား စော်ဘွားကြီး သရေစည်သူ စဝ်နွံ ]]
* [[|Wp/shn/ခမ်းလိတ်၊ စိုင်း|တေးပြုစာဆို ဒေါက်တာ စိုင်းခမ်းလိတ် ]]
* [[|Wp/shn/ထီးဆိုင်၊ စိုင်း|တေးရေးဆရာ၊ အဆိုတော် စိုင်းထီးဆိုင် ]]
* [[|Wp/shn/အောင်ထီးခမ်း၊ စိုင်း| အဆိုတော် စိုင်းအောင်ထီးခမ်း ]]
* [[|Wp/shn/စိုင်းခမ်းလှိုင်၊ စိုင်း| အဆိုတော်၊ သရုပ်ဆောင်၊ မော်ဒယ်၊ စာရေးဆရာ စိုင်းစိုင်းခမ်းလှိုင်]]
 
== အနုသုခုမအနုပညာ ==