ၶရူးသဵတ်ႉ၊ သိုၵ်း
သိုၵ်းၶရူးသဵတ်ႉ
မႄးထတ်းၸိူင်ႉၼင်ႇ ပုတ်ႉထၵယႃႇ ပဵၼ်ဢွင်ႈထွတ်ႈမျတ်ႈ ပုၼ်ႈတႃႇ ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇၶဝ် ၵႂႃႇဝႆႈၽြႃးၼင်ႇၼၼ် ဝဵင်းၵျေႇရုသလိမ်ႇၵေႃႈ သမ်ႉပဵၼ် ဢွင်ႈတီႈၵိူတ်ႇ ၸဝ်ႈယေႇသျႃႉလႄႈ လႆႈဝႃႈပဵၼ် ဢွင်ႈထွတ်ႈမျၢတ်ႈ ပုၼ်ႈတႃႇ ၸၢဝ်းၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၶဝ် ၵႂႃႇဝႆႈၽြႃးၶဝ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၸဝ်ႉၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းယူးရူပ်ႉၶဝ် ၵႂႃႇဝႆႈၽြႃး တီႈဝဵင်းၵျေႇရုသလိမ်ႇသေတႃႉ ၶုၼ်ပႃႇလႅတ်ႉသတၢႆး ဢၼ်ပဵၼ် ဢႃႇရၢပ်ႉမူႇသလိၼ်ႇၶဝ် ဢမ်ႇပၼ်တၢင်းယႃႉၵဝ်းၶဝ်။ ၵူၺ်းၵႃႈ ထိုင်မႃး ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 11 ၼၼ်ႉ ဝဵင်းၵျေႇရုသလိမ်ႇ တူၵ်းၵႂႃႇၼႂ်းမိုဝ်း သႃႇရသိၼ်ႇ Seljuk (သႄးလ်ၵျုတ်ႉတရႅတ်ႉ)သေ ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ ၸိူဝ်းမႃးဝႆႈၽြႃးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလႆႈမႃးဝႆႈၽြႃးသေဢမ်ႇၵႃး သမ်ႉလႆႈၶၢမ်ႇတၢင်း မိပ်ႇငႅၼ်းယဝ်ႉ။ ၵမ်းၼၼ်ႉ ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၶဝ် ဢမ်ႇၶႂ်ႈၶၢမ်ႇလႄႈ ၸင်ႇၶိုၼ်းၶတ်းၸႂ် တိုၵ်းဢဝ် ဢွင်ႈတီႈထွတ်ႈမျၢတ်ႈၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းၼႆသေ တႄႇဢဝ် ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 11 တေႃႇထိုင် 13 ၼၼ်ႉ သိုၵ်းလူင်ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ၽႃႇသႃႇ ပွႆးတိုၵ်းၶရူးသဵတ်ႉၼၼ်ႉ လႆႈပဵၼ်မႃး 8 ပွၵ်ႈယဝ်ႉ။
သိုၵ်း ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ
မႄးထတ်းသိုၵ်းၶရူးသဵတ်ႉ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်မိူဝ်ႈပီ 1069 တေႃႇ 1099။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ သႃႇရသိၼ်ႇ မိပ်ႇငႅၼ်းပႄႉၵိၼ် ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၶဝ်လႄႈ ပေႃးတေႁဵတ်းၼႆ တူၺ်းယူႇၸိုင် တေလူၼ်ႉလိူဝ်မႃးတိၵ်းတိၵ်းသေ တေႁူမ်ႇလူမ်ႈၼိူဝ် ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၶဝ်ၵႂႃႇၼႆ မႆႈၸႂ်ၼင်ႇၼႆလႄႈ ၸုမ်းၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၶဝ် ၸင်ႇႁဵတ်းပၢင်ၵုမ် တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းၵလႃးမုၼ်ႇ၊ ပုၼ်ႈတႃႇတေတိုၵ်းပႅတ်ႈ သႃႇရသိၼ်ႇၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႃႈၵၢၼ်ဢၼ်ၼၼ်ႉ ပီႇတႃႇသႁႃႇမိတ်ႉ ၵႂႃႇႁႃႁူၺ်း ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ တီႈမိူင်းယူးရူပ်ႉ တႃႇတေ သင်ႇသွၼ် သႃႇရသိၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၵူၼ်းမိူင်းယူးရူပ်ႉၶဝ် ၽွတ်ႈပဵၼ်တပ်ႉလူင် သွင်ၸုမ်းသေ ၶီႇသိုၵ်းၶိုၼ်ႈၵႂႃႇတမ်ႈတီႈ ပႃႇလႅတ်ႉသတၢႆး တႃႇၵႂႃႇသိမ်းဢဝ် ဝဵင်းၵျေႇရုသလိမ်ႇJerusalem။ တပ်ႉဢၼ်ၼိုင်ႈ ပီႇတႃႇသႁႃႇမိတ်ႉ ဢွၼ်ႁူဝ်၊ ထႅင်ႈတပ်ႉၼိုင်ႈ ဝေႃႇလတႃႇသပႄးၼီႇလႅတ်ႉ ဢွၼ်ႁူဝ်ယဝ်ႉ။ တပ်ႉဢၼ် ပီႇတႃႇဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၵိုင်ႉၵၢင်ႉၽွတ်ႈပဵၼ်ၵူၺ်းလႄႈ ဢမ်ႇတႅတ်ႈၼႅတ်ႈ လၢၵ်ႈၼၢၵ်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇတဵမ်ထူၼ်ႈ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၶၢဝ်းတၢင်း ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈ မိူင်းၶဝ် မႃးၸူးပႃႇလႅတ်ႉသတၢႆးၼၼ်ႉ သမ်ႉယၢပ်ႇၽိုတ်ႇဢိုတ်ႇၸႂ်ၼႃႇ၊ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပႆႇတၼ်းထိုင် ၵျေႇရုသလိမ်ႇၼၼ်ႉ ၵူၼ်းသိုၵ်းၶဝ် လူႉယႂ်ႇတၢႆၼမ်လႄႈ တပ်ႉသိုၵ်းဢၼ်ၼႆႉ ဢမ်ႇပႄႉပိူၼ်ႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ တပ်ႉဢၼ် ဝေႃႇလတႃႇဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉတႄႉ ၶဝ်ႁွတ်ႈထိုင်ၵႂႃႇတမ်ႈတီႈ ဝဵင်းၶွၼ်ႇသတၢၼ်ႇတီႇၼူဝ်ႇပႄႇလ်ၸဵမ်မိူဝ်ႈပႆႇတၼ်းထိုင် ၵျေႇရုသလိမ်ႇၼၼ်ႉ ၵူၼ်းသိုၵ်းၶဝ် လူႉယႂ်ႇတၢႆၼမ်လႄႈ တပ်ႉသိုၵ်းဢၼ်ၼႆႉ ဢမ်ႇပႄႉပိူၼ်ႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ တပ်ႉဢၼ် ဝေႃႇလတႃႇဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉတႄႉ ၶဝ်ႁွတ်ႈထိုင်ၵႂႃႇတမ်ႈတီႈ ဝဵင်းၶွၼ်ႇသတၢၼ်ႇတီႇၼူဝ်ႇပႄႇလ်ယူႇယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေ တပ်ႉသွင်တပ်ႉၼၼ်ႉ ဢွၵ်ႇၵႂႃႇၼႃႈသိုၵ်းယဝ်ႉ တပ်ႉသိုၵ်းဢၼ်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈဝႆႉ ၼႅၼ်ႈၼႃ ဢၼ်ပႃးၽူႈႁတ်းႁၢၼ် ဢၼ်ပႃး ၶုၼ်ၸၢႆးၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ သိုပ်ႇၶိုၼ်ႈသိုၵ်းၵႂႃႇတီႈ မိူင်းပႃႇလႅတ်ႉသတၢႆးယူႇ။ ၸွမ်းတၢင်း လႆႈပဵၼ်သိုၵ်းၵၼ်တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈသေ ၽၢႆႇၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၶဝ် တၢႆၼမ်တႄႉတႄႉ၊ ၽၢႆႇသႃႇရသိၼ်ႇၶဝ်ၵေႃႈ တေႃႈလူႉယႂ်ႇသုမ်းလူင်ယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။ သိုၵ်းယူးရူပ်ႉၶဝ် သိမ်းဢဝ်ဝဵင်းယႂ်ႇဝဵင်းလူင်မႃးတင်းတၢင်းသေ ထိုင်မႃး 1099 ၸွမ်းၼင်ႇ ယိူင်းဢၢၼ်းၶဝ်မီးဝႆႉၼၼ်ႉ ၶဝ်တိုၵ်းသိမ်းဢဝ်လႆႈ ဝဵင်းၵျေႇရုသလိမ်ႇ လိူတ်ႈပေႃးၼွင်းယူႇယဝ်ႉ။ ၵမ်းၼၼ်ႉ ၸုမ်းသိုၵ်းၽၢႆႇၶရူးသဵတ်ႉၶဝ် ၸင်ႇလိူၵ်ႈဢဝ် ၵွပ်ႉၾရီႇ (ၵူၼ်းဝဵင်းဝူႇယွၼ်ႇ) ဢဝ်တၢင်ႇပဵၼ်ၶုၼ်သေ ႁႂ်ႈပႂ်ႉပႃး ထိင်းသိမ်း ၼႃႈလိၼ်ထွတ်ႈမျၢတ်ႈ (ၼႃႈလိၼ်သႅၼ်ႉ)ၶဝ်ယဝ်ႉ။
ၽွင်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းသိုၵ်း ၸိူဝ်းဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ပွႆးတိုၵ်းၶရူးသဵတ်ႉၼၼ်ႉ ၶဝ်လႆႈလွင်ႈၶၢဝ်ႇလိုဝ်းႁူင်လူင်သေဢမ်ႇၵႃး လႆႈပႃးတင်း တိူၵ်ႇႁႆႈလွၵ်းၼႃး ငိုၼ်းၶမ်းဢုတ်ႉၸႃႇတင်းၼမ်။ ၵွပ်ႈၼၼ် ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၵူၼ်းဢၼ်ၶႂ်ႈၶဝ်ႈပွႆးတိုၵ်း ၶရူးသဵတ်ႉၵေႃႈ ၼမ်မႃးတႄႉတႄႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸိူဝ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈလႄႈဝႃႈ တႃႇၶဝ်ႈပွႆးတိုၵ်းၵွပ်ႈ ၽႃႇသႃႇ။ ၵူၺ်းပဵၼ်မႃး ပွႆးသိုၵ်း ပုၼ်ႈတႃႇ ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ၊ တႃႇႁိမ်ဢဝ် ၶူဝ်းလဵင်းပိူၼ်ႈ ၸွမ်းတႃႈၸွမ်းတၢင်းၵူၺ်း။
သိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်းသွင်
မႄးထတ်းထိုင်မႃး 1147 တေႃႇထိုင် 1149 ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းပဵၼ်မႃးထႅင်ႈ ပွႆးတိုၵ်းၶရူးသဵတ်ႉ ပွၵ်ႈၵမ်းသွင်။ ပွႆးတိုၵ်းၼၼ်ႉ မုၼ်ၸဝ်ႈၾရၢင်ႇသဵတ်ႈ သဵင်ႉဝႃးၼၢတ်ႉ ၵေႃႉသေႃႇသူၼ်းလႄႈ တမ်ႈတီႈ ပွႆးတိုၵ်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ၵေႃႉထူၼ်ႈသၢမ် မိူင်းၵျႃႇမၼီႇ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၵုၼ်းရၢတ်ႉ ဢိၵ်ႇတင်း ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း မိူင်းၾရၢင်ႇသဵတ်ႈ ၵေႃႉထူၼ်ႈၸဵတ်း ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈလူးဝီးၶဝ်ၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးသေ ဢွၼ်ၵၼ် ၶိုၼ်ႈသိုၵ်းၵႂႃႇ မိူင်းပႃႇလႅတ်ႉသတၢႆး။ ၵူၺ်းၵႃႈ လွင်ႈၵွၼ်းထိင်း ၶုၺ်ႈၼႃႇလႄႈ ပႆႇတၼ်းတိုၵ်းထိုင် ပႃႇလႅတ်ႉသတၢႆး ၸိူဝ်းၶဝ် သုမ်းၵၢၼ်ႉသေ လႆႈႁူၼ်ၶိုၼ်းယဝ်ႉ။
သိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်းသၢမ်
မႄးထတ်းဝၢႆးၼၼ်ႉ ထႅင်ႈမွၵ်ႈသီႇသိပ်းပီ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မူႇသလိၼ်ႇ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၶုၼ်သႄးလတိၼ်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇသိမ်းဢဝ် ဝဵင်းၵျေႇရုသလိမ်ႇသေ ယဵၼ်းပဵၼ်ပွႆးတိုၵ်း ၶရူးသဵတ်ႉ ပွၵ်ႈၵမ်းသၢမ် (1189-1191) ယဝ်ႉ။ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ၽၢႆႇၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၶဝ်တႄႉ ပဵၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၾရႅတ်ႉတရိတ်ႉဝႃႇဝရေႃးသႃႇ၊ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၾရၢင်ႇသဵတ်ႈ ၾိလိပ်ႉၸ်လႄႈ ၶုၼ်ဢင်ႇၵလၢၼ်ႇ ၵေႃႉထူၼ်ႈၼိုင်ႈ ရိတ်ႉၶျၢတ်ႉၶဝ် ၶဝ်ႈပႃးၸွမ်းယဝ်ႉ။ ၾရႅတ်ႉတရိတ်ႉဝႃႇဝရေႃႉသႃႇတႄႉ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၽႅဝ်တီႈ ဢႃႇသျႃႉမၢႆးၼႃး ဝၢႆးသေ သိမ်းဢဝ် ဝဵင်းဝဵင်းၼိုင်ႈ ၽွင်ႈတိုၵ်ႉၶၢမ်ႈၼမ်ႉႁွင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈၼၼ်ႉ ၸူးဢဝ်ၸူမ်ၼမ်ႉသေ တၢႆၵႂႃႇပႅတ်ႈ။ ၵမ်းၼၼ်ႉ ၵူၺ်းၵိုတ်း ရိတ်ႉၶျၢတ်ႉလႄႈ ၾိလိတ်ႉၸ် သွင်ၵေႃႉသေ ဢွၼ်ႁူဝ် ၶီႇသိုၵ်းၵႂႃႇၸူး ပႃႇလႅတ်ႉသတၢႆး။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဝၢႆးသေ သိမ်းလႆႈ ဝဵင်းၽွင်းတိုၵ်ႉၶၢမ်ႈၼမ်ႉႁွင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈၼၼ်ႉ ၸူးဢဝ်ၸူမ်ၼမ်ႉသေ တၢႆၵႂႃႇပႅတ်ႈ။ ၵမ်းၼၼ်ႉ ၵူၺ်းၵိုတ်း ရိတ်ႉၶျၢတ်ႉလႄႈ ၾိလိတ်ႉၸ် သွင်ၵေႃႉသေ ဢွၼ်ႁူဝ် ၶီႇသိုၵ်းၵႂႃႇၸူး ပႃႇလႅတ်ႉသတၢႆး။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဝၢႆးသေ သိမ်းလႆႈ ဝဵင်းဢေႇၵယဝ်ႉ ၶႃသွင်ၵေႃႉသမ်ႉ ၵၢင်ၸႂ်တႅၵ်ႇၵၼ်လႄႈ ၾိလိတ်ၸ် ဢဝ်တပ်ႉမၼ်းသေ ပၢႆႈမိူဝ်းၵႂႃႇ။ ၵူၺ်းၵိုတ်း ရိတ်ႉၶျၢတ်ႉၵေႃႉလဵဝ် မီးဝႆႉတီႈ ပႃႇလႅတ်ႉသတၢႆးသေ သိုပ်ႇၶဝ်ႈပွႆးတိုၵ်းသေတႃႉ တၢင်းမုင်ႈမွင်း ဢမ်ႇပေႃးမီးယဝ်ႉလႄႈ ၸင်ႇႁဵတ်းလိၵ်ႈ ငမ်းယဵၼ်လူၺ်ႈ သေးလတၼ်းယဝ်ႉ။ လိၵ်ႈမၼ်ႈၵႅၼ်ႇၼၼ်ႉ ပႃးဝႆႉဝႃႈ ပေႃးၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၶဝ် မႃးဝႆႈၽြႃးၸိုင် မူႇသလိၼ်ႇၶဝ် တေဢမ်ႇလႆႈယႃႉၵဝ်းၼႆယဝ်ႉ။
သိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်းသီႇ
မႄးထတ်းပွႆးတိုၵ်းမၢႆသီႇၼႆႉ ၵိၼ်မိူင်းၾရၢၼ်းတႃး ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၵေႃႉဝေႃႇလတုၼ်ႇ ဢွၼ်ႁူဝ်သေ ၶိုၼ်ႈသိုၵ်းၵႂႃႇၸူး မိူင်းပႃႇလႅတ်ႉသတၢႆးယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈထိုင်ဝဵင်း ဝိၼ်းၼိတ်ႉၼၼ်ႉ ဝဵင်းၵုၼ်ႇၸတၢၼ်ႇတီႇၼူဝ်ႇပႄႇ သမ်ႉယွၼ်းတၢင်းၸွႆႈထႅမ်သိုၵ်းလႄႈ ၸင်ႇၵွႃႇၽႅဝ်ဝဵင်းၼၼ်ႉသေ ၸွႆႈထႅမ် တႃႇတေဢဝ် ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ၶိုၼ်ႈၼင်ႈႁေႃယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၶဝ်ဢမ်ႇပဵၼ်ၵႂႃႇတိုၵ်းသိုၵ်း ပႃႇလႅတ်ႉသတၢႆးသေ သိုၵ်းၶရူးသဵတ်ႉၶဝ် ၶဝ်ႈတိုၵ်းဝဵင်းၵုၼ်ႇၸတၢၼ်ႇတီႇၼူဝ်ႇပႄႇ ႁိမ်ၸိင်းဢဝ် ၶူဝ်းလဵင်း ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းၵေႃႈ ၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇသေ ဝေႃႇလတုၼ်ႇ ၶိုၼ်ႈပုတ်ႈႁၢင်ႈႁေႃယဝ်ႉ။
သိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်းႁႃႈ
မႄးထတ်းပွႆးတိုၵ်းမၢႆႁႃႈ (1228-1229)ၼၼ်ႉတႄႉ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းၵျႃႇမၼီႇ ၾရႅတ်ႉတရိတ်ႉတႄ့ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ဢွင်ႈတီႈလိၼ်ထွတ်ႈမျၢတ်ႈ (လိၼ်သဵၼ်ႉ)ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၶဝ်ၼၼ်ႉ လႆႈၵႂႃႇငူပ်ႉငိၵၼ် တင်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ဢီႇၵျိပ်ႉယဝ်ႉ ဢမ်ႇလႆႈပဵၼ်သိုၵ်းသင်သေ လႆႈၶိုၼ်းဝဵင်းၵျေႇရုသလိမ်ႇယဝ်ႉ။
သိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်းႁူၵ်း
မႄးထတ်းၵူၺ်းၵႃႈ ထိုင်မႃးပီ 1244 တူႇရၵီႇၶဝ် သမ်ႉၶဝ်ႈသိမ်းဢဝ် လိၼ်ထွတ်ႈမျၢတ်ႈ (လိၼ်သဵၼ်ႉ) ၶွင်ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၶဝ်လႄႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၾရၢင်ႇသဵတ်ႈ ၵေႃႉထူၼ်ႈၵဝ်ႈ လူႇဝီႇ ဢွၼ်ႁူဝ်သေ ၶဝ်ႈတိုၵ်းသိုၵ်း ၶရူးသဵတ်ႉ (1247-1254) ယဝ်ႉ။ တမ်ႈတီႈ ပွႆးတိုၵ်းၼၼ်ႉ တႃႇတေၵႂႃႇတိုၵ်း ပႃႇလႅတ်ႉသတၢႆးၸိုင် သမ်ႉလႆႈၵႂႃႇတိုၵ်း မိူင်းဢီႇၵျိပ်ႉယဝ်ႉ။ ပွႆးတိုၵ်းပွၵ်ႈၼၼ်ႉ ၽၢႆႇၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၶဝ် ၵၢၼ်ႉသုမ်းသေဢမ်ႇၵႃး ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းလူႇဝီႇၵေႃႈ လႆႈၶၢမ်ႇတၢင်းတိၺွပ်းသေ လႆးပၼ်ငိုၼ်းတင်းၼမ်ယဝ်ႉ ၸင်ႇတေလွတ်ႈမႃးယဝ်ႉ။
သိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်းၸဵတ်း
မႄးထတ်းၵေႃႉဢၼ်ဢွၼ်ႁူဝ် ၶဝ်ႈပွႆးတိုၵ်း ၶရူးသဵတ်ႉ ပွၵ်ႈၵမ်းၸဵတ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းၾရၢင်ႇသဵတ်ႈ သဵင်ႉလူႇဝီႇလႄႈ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇ ၵေႃႉထူၼ်ႈၼိုင်ႈ ဢႅတ်ႉတွပ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၽွင်ႈမိူဝ်ႈတိုၵ်ႉၶဝ်ႈပွႆးတိုၵ်းယူႇၼၼ်ႉ သဵင်ႉလူႇဝီႇ ပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်သေ လူႉၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၸိူဝ်းဢၼ် ၵူၼ်းႁတ်းႁၢၼ် ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၶဝ် ၵွၼ်းဢုပ်ႉဝႆႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တူၵ်းၵႂႃႇၼႂ်းမိုင်း မူႇသလိၼ်ႇၶဝ် ဝဵင်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ ဝဵင်းၼိုင်ႈယူႇ။ ဝၢႆးသေ 1291 မႃး သိုၵ်းၶရူးသဵတ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉ။
ပွႆးသိုၵ်းၶရူးသဵတ်ႉၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈ ပီမၼ်း ႁိုင်ၵႂႃႇမွၵ်ႈ 200 ပီ။ ဢဝ်လွင်ႈတၢင်း ၽႃႇသႃႇဝႃႇတပဵၼ်ငဝ်ႈမၼ်းသေ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၶႂ်ႈၸုၼ်ႉႁၢတ်း၊ ၶႂ်ႈတိုၵ်းတေႃးဢဝ် ၶူဝ်းလဵင်းပိူၼ်ႈ၊ ၶႂ်ႈၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ၊ ၶႂ်ႈလႆႈၼႃႈလိၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉသေ ၸင်ႇၵိူတ်ႇပဵၼ်မႃး ပွႆးတိုၵ်းလူင် ၶရူးသဵတ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ် တေပဵၼ်မႃးၼင်ႇၼၼ်ၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ် ၶတ်းၸႂ်သွၵ်ႈႁႃလွင်ႈတၢင်းမၼ်းယူႇ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ ပွႆးသိုၵ်းၶရူးသဵတ်ႉၼႆႉ ပိူၼ်ႈလေႉၵၼ်တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈ။ ၵွပ်ႈၼၼ် မိူဝ်ႈမွၵ်ႈပီ 1212 ၼၼ်ႉ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၶဝ်ၵေႃႈ ယင်းဢွၼ်ၵၼ် ၽွတ်ႈပဵၼ်ၸုမ်းသိုၵ်း ၶရူးသဵတ်ႉလူးၵွၼ်ႇ။ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ မိူင်းၵျႃႇမၼီႇလႄႈ မိူင်းဢီႇတလီႇ၊ ၶဝ်ဢွၼ်ၵၼ် လတ်းၶၢမ်ႈ ပၢင်ႇလၢႆႇမဵတ်ႉထေးရီးယၢၼ်းသေ ၶိုၼ်ႈသိုၵ်းၵႂႃႇ ပႃႇလႅတ်ႉသတၢႆးယဝ်ႉ။ ၶဝ်ၵိူဝ်းယမ်ဝႃႈ ၽြႃးၸဝ်ႈၶဝ် တေလူႁၼ်ပႂ်ႉပႃး လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၶဝ်သေ ယိူင်းဢၢၼ်းၶဝ် တေတဵမ်ထူၼ်ႈယူႇ ၼႆသေတႃႉ ဢမ်ႇပဵၼ်မႃး ၸိူင်ႉၼင်ႇၶဝ်မုင်ႈမွင်း။ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇတင်းၼမ် လႆႈလူႉသုမ်းသေဢမ်ႇၵႃး မၢင်ၸိူဝ်း လႆႈၺႃးပိူၼ်ႈဢဝ်ၵႂႃႇၶၢႆႁဵတ်းၶႃႈၸႂ်ႉလူးၵွၼ်ႇ။
တမ်ႈတီႈ သိုၵ်းၶရူးသဵတ်ႉၼၼ်ႉ တေလႆႈဝႃႈ လွင်ႈလူႉသုမ်း မီးယႂ်ႇၼမ်ယူႇတႄႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢၼ်မျၢတ်ႈမၼ်းၵေႃႈ တေႃႈမီးယူႇၼင်ႇဝၵ်ႇ။ ဢၼ်ၼၼ်ႉတႄႉ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ မိူင်းယူးရူပ်ႉၶဝ်ၼႆႉ ၶဝ်ၼင်ႇၵၼ် ၸုမ်းၼိုင်ႈလႄႈၸုမ်းၼိုင်ႈ မိူင်းၼိုင်ႈလႄႈမိူင်းၼိုင်ႈ ၵုမ်ႇတိုၵ်းၵၼ်ယူႇ၊ ဝၢႆးသေ ပဵၼ်သိုၵ်းၶရူးသဵတ်ႉမႃး ယိူင်းဢၢၼ်းၶဝ် ပဵၼ်မႃးဢၼ်လဵဝ်ၵၼ်သေ လွင်ႈၶဝ်ၼင်ႇၵၼ် တိုၵ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ ဝွတ်ႈဝၢႆးၵႂႃႇသေ မေႃၶွၼ်ႈႁႅင်းၵၼ်မႃး။ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ လွင်ႈယဵၼ်ႇငႄႈ မိူင်းယူးရူပ်ႉၶဝ် ဢၼ်တူၵ်းတႅမ်ႇဝႆႉၼၼ်ႉ ၶဝ်လႆႈမႃးႁၼ် လွင်ႈယဵၼ်ငႄႈ တၢင်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ မိူင်းဢေးသျႃးၶဝ်မႃးသေ လွင်ႈယဵၼ်ႇငႄႈၶဝ် ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်မႃး။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၶဝ်ႁူႉမႃး လွင်ႈလူဝ်ႇလႆႈ ၵိၼ်လီလီ ဢဝ်ၸီးၸိမ်ႇလီလီ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၵူၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၶဝ်မႃး။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၶူဝ်းၶွင် ဢၼ်ၶဝ် ဢမ်ႇယၢမ်ႈႁၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ယၢမ်ႈႁၼ် ယၢမ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းမႃးသေ မေႃၵပ်းသိုပ်ႇၵႃႉၶၢႆမႃး။ လုၵ်ႉတီႈ လွင်ႈမေႃၵႃႉၶၢႆ ၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ်ၼၼ်ႉသေ ၸင်ႇပဵၼ်မႃးမီးမႃး ဝဵင်းလူင်ဝိၼ်းၼိတ်ႉ၊ ဝဵင်းလူင်ၵျီးၼူဝ်းဝႃး ဢၼ်ၽုင်းတၼ်းၶူဝ်းယႂ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ပၢႆးဝူၼ်ႉ မိူင်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၵေႃႈ ၸိုမ်ႉၶဝ်ႈထိုင်မႃး ၼႂ်းၶဝ်သေ မေႃဝူၼ်ႉၵႂၢင်ႈမႃး။ ႁဵတ်းၼၼ်သေ ၼႂ်းပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 15 ၼၼ်ႉ တမ်ႈတီႈ မိူင်းယူးရူပ်ႉၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈ တႃႇတေဢဝ်လွၵ်းလၢႆးပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇပၢၼ်မႂ်ႇၼၼ်ႉ တေလႆႈဝႃႈ ၶဝ်မေႃတမ်းဝၢင်း မၢၵ်ႇဢုတ်ႇပိုၼ်ႉထၢၼ်မၼ်းမႃးလွႆးလွႆးၼႆယူႇ။ ၵွပ်ႈၼႆ သိုၵ်းၶရူးသဵတ်ႉၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈ မၼ်းပဵၼ်ပိုၼ်ႉထၢၼ်လူင် တႃႇတေဢဝ် မိူင်းယူးရူပ်ႉလႅၵ်ႈလၢႆႈၼႆၵေႃႈ တေႃႈဢမ်ႇၽိတ်း။
- ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ ၁၊ (က-ကုံ)၊ နှာ ၈၄-၈၆။