ၵႂၢႆး

ၵႂၢႆးၼႆႉ ၶႄႇၶဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ "ဝူဝ်းၼမ်ႉ"ၼႆယဝ်ႉ။ ဢင်းၵိတ်းၶဝ်ၵေႃႈ တေႃႈဝႃႈ water buffalo ၼၼ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ငဝ်ႈငႃႇၸႃႇတိမၼ်းတႄႉ ပဵၼ်တီႈၵုၼ်ဢေးသျႃး ပွတ်းၸၢၼ်း၊ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇဢေးသျႃး လႄႈ မိူင်းၶႄႇဝႃႈၼႆသေတႃႉ ယၢမ်းလဵဝ် တမ်ႈတီႈ မိူင်းယူးရူပ်ႉ၊ မိူင်းဢေႃးသတြေးရီးယႃး ဢိၵ်ႇ မိူင်းဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ မၢင်တွၼ်ႈၵေႃႈ မီးမႃးယဝ်ႉ။ ^[1] ၵႂၢႆးၼႆႉ ပဵၼ်တူဝ်သီႇတိၼ် ဢၼ်မိုတ်ႈယူႇ ၼႂ်းၵူမ်ႇၼႂ်းဢုင်၊ ၵႂၢႆးၼႆႉ မေႃၶိုၼ်းၵဵဝ်ႉဢိူမ်ႈၵိၼ် တၢင်းၵိၼ်ၶဝ်။ ၵႂၢႆးၼႆႉ တူဝ်မၼ်း ယႂ်ႇလိူဝ်ဝူဝ်သေ ႁႅင်းလိူဝ်ဝူဝ်း။ တမ်ႈတီႈ မိူင်းဢိၼ်ႇတိယ မိူင်းမၢၼ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ လွင်ႈဢဝ်ထႆၼႃးလႄႈသင်၊ လွင်ႈဢဝ်လၢၵ်ႈတုမ်လႄႈသင် ၸႂ်ႉၵႂၢႆးယဝ်ႉ။ ၵႂၢႆးႁိူၼ်း ဢၼ်ငႄႈၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် ၸႂ်ႉႁႅင်းမၼ်းသေတႃႉ တမ်ႈတီႈ ၼႂ်းထိူၼ်ႇလိုၵ်ႉ မိူင်းဢိၼ်ႇတိယ မိူင်းမၢၼ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉမီး ၵႂၢႆးထိူၼ်ႇယူႇ။

ၵႂၢႆးထိူၼ်ႇ မႄးထတ်း

ၵႂၢႆးထိူၼ်ႇ1996

ၵႂၢႆးထိူၼ်ႇ ဢၼ်မီးတီႈ တိူၵ်ႈဢႃႇၾရိၵၼၼ်ႉ ႁႅင်းၵေႃႈႁႅင်းယႂ်ႇ၊ ႁတ်းၵေႃႈႁတ်းႁၢၼ်လႄႈ ၶဝ်ဢမ်ႇၵူဝ် သတ်းတၢင်ႇမဵဝ်း။ လႃႈထိူၼ်ႇၶဝ် ဢၼ်ၽႅဝ်ၵႂႃႇတီႈ ဢႃႇၾရိၵသေ ၵႂႃႇႁႃလမ်းယိုဝ်းတူဝ်ထိူၼ်ႇၼၼ်ႉ ၶဝ်ဢမ်ႇလႃႈလီႈႁတ်းယိုဝ်းၵႂၢႆးထိူၼ်ႇ။ ပေႃးၶႂ်ႈယိုဝ်းၶဝ်ၼႆ လႆႈယူႇၼိူဝ်လင်မႃႉလႄႈသင် ယူႇၼိူဝ်တူၼ်ႈမႆႉလႄႈသင် ယိုဝ်းၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေလွတ်ႈၽေးၶဵၼ်ၶဝ်ယဝ်ႉ။ ၵႂၢႆးထိူၼ်ႇတူဝ်ပေႃႈၼိုင်ႈတူဝ်ၼႆႉ မၼ်းယင်းႁတ်း တေႃႇသူႈၸွမ်း သၢင်ႇသီႇ 2 တူဝ် 3 တူဝ်လူးၵွၼ်ႇ။ ၵွပ်ႈၼႆ သၢင်ႇသီႇၶဝ်ၼႆႉ ဢမ်ႇလႃႈလီႈ ႁတ်းႁဵတ်းတီႈ ၵႂၢႆးထိူၼ်ႇတူဝ်ပေႃႈ။ ၵႂၢႆးထိူၼ်ႇၼႆႉ ႁူမၢင်ႁူလႅတ်း၊ သွပ်ႇဢၢႆသႅဝ်ပိူၼ်ႈၵေႃႈ ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ။ ၶဝ်မေႃယူႇၸွမ်းၽုင်လႄႈ ၵႂၢႆးတူဝ်ဢၼ်ၽၢတ်ႇၽုင်ၼၼ်ႉတႄႉ လႆႈၺႃးသၢင်ႇသီႈၶဝ် ၶူပ်းၵိၼ်ယဝ်ႉ။ ၼင်ၵႂၢႆးထိူၼ်ႇၼႆႉ မၼ်းၼႃၼႃႇလႄႈ ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၾရိၵၶဝ် ဢၼ်ပဵၼ် ၶိူဝ်းၵူၼ်းၵႅတ်ႉၾႃႇၼၼ်ႉ ၶဝ်ဢဝ်ႁဵတ်း ၵၢပ်ႇႁႄႉတူဝ်ၶဝ်ယဝ်ႉ။

ၵႂၢႆးထိူၼ်ႇဢၼ်မီးၼႂ်းမိူင်းဢိၼ်ႇတိယလႄႈ မိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ တေႃႈလီၵူဝ် မိူၼ်ၼင်ႇ ၵႂၢႆးထိူၼ်ႇမိူင်းဢႃႇၾရိၵယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၵႂၢႆးငၢၼ်လူင်ၼႆႉ သုင်မွၵ်ႈ 6 ထတ်းသေ ၶဝ်မၼ်းၵေႃႈ ယၢဝ်းမွၵ်ႈ 6 ထတ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၵႂၢႆးငၢၼ်လူင်ၼင်ႇၼၼ်ၼၼ်ႉ သိူဝ်ၵေႃႈ တေႃႈဢမ်ႇႁတ်းၺွပ်းၶဝ်။ ၵႂၢႆးဝၢၼ်ႈ ၵႂၢႆးႁိူၼ်းၼႆႉ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ၶဝ်ႁႅင်းယႂ်ႇသေဝူဝ်းၵေႃႈ ၶဝ်ဢမ်ႇပေႃး ငႄႈမိူၼ်ဝူဝ်း၊ ဢမ်ႇပေႃးလၵ်းလႅမ် မိူၼ်ဝူဝ်း။ ၵႂၢႆးၼႆႉ ၽွင်းမိူဝ်ႈ တိုၵ်ႉတၢင်ႇၵုၼ်ႇမႃးယူႇၼၼ်ႉ သင်ဝႃႈ ၶဝ်ႁၼ်ၼမ်ႉၸိုင် တိုဝ်သေ လူင်းၼမ်ႉၵႂႃႇယဝ်ႉ။

ၶူဝ်းဢွၵ်ႇတီႈၵႂၢႆး မႄးထတ်း

ၼမ်ႉၼူမ်းၵႂၢႆးၼႆႉၵေႃႈ ပိူၼ်ႈဢွၼ်ၵၼ်ၵိၼ်ယူႇ။ တမ်ႈတီႈ မိူင်းဢိၼ်ႇတိယ လႄႈ မိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် လဵင်ႉၵႂၢႆးမႄႈၼမ်ႉၼူမ်းယူႇ။ ၵႂၢႆးၵလႃး (ၵႂၢႆးပိင်းၵလႃး)ၼႆႉ ၶဝ်မၼ်း ငေႃးငွမ်ႉဝႆႉသေ ပိူၼ်ႈဢဝ်လဵင်ႉဝႆႉ တႃႇတေႁွတ်ႈဢဝ် ၼမ်ႉၼူမ်းမၼ်းၶၢႆယူႇ။ ၼင်ၵႂၢႆးၼႆႉတႄႉ ပေႃးဢဝ် ၶဵဝ်ႈလီလီၸိုင် ပဵၼ်မႃး ၼင်ၵေႃႇ ဢၼ်ၸပ်းမၼ်ႈၸိူဝ်ႉၼိုင်ႈ။ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ တႃႇတေဢဝ်ႁဵတ်း ထၢတ်ႈၵွင်းမူးၼၼ်ႉ ပိူၼ်ႈလႆႈ ဢဝ်ယၢင်ၼင်ၵႂၢႆးၼႆႉသေ ၸပ်းမၢၵ်ႇဢုတ်ႇ ၶပ်ႉထၢတ်ႈၵွင်းမူးယဝ်ႉ။ မၢင်မိူင်း ၼိူဝ်ႉၵႂၢႆးၵေႃႈ ၶဝ်ဢဝ်ႁဵတ်းဢႅပ်ႇ (ၵပွင်)သေ ၶၢႆၵေႃႈမီးယူႇ။

ၵႂၢႆးတေႃးၵၼ် မႄးထတ်း

ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ ၵႆႉလေႇဢဝ် ၵႆႇတေႃႇၵၼ်သေ ႁဵတ်းပဵၼ် လွင်ႈၵျေႃႇမူၼ်ႈယူႇ။ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ပွႆႇမႃၶူပ်းၵၼ်။ မၢင်ၸိူဝ်း ဢဝ်ပႃၶူပ်းၵၼ်။ ၵူၺ်းၵႃႈ တီႈမိူင်းတႆး ၽၢႆႇဝၼ်းဢွၵ်ႇၶူင်းၼၼ်ႉ သမ်ႉမီး လွင်ႈဢဝ် ၵႂၢႆးတေႃးၵၼ်သေ ႁဵတ်းပဵၼ် လွင်ႈတေႃႇလွင်းၵၼ်ယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈတႄႉ ပဵၼ်တၢင်း မိူင်းလူၺ် မိူင်းယၢင်းၼႆႉ။ တမ်ႈတီႈ မိူင်းထႆးၵေႃႈ လွင်ႈဢဝ်ၵႂၢႆးတေႃးၵၼ် မီးယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။

ၽိုၼ်ဢိင် မႄးထတ်း

မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ ၂၊ (ကျ-ခွံ)၊ နှာ ၂၂၉-၂၃၀။

↑ Cockrill, W. R. (1977). The water buffalo. Rome: Animal Production and Health Series No. 4. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Archived 2013-06-16 at the Wayback Machine. Archive copy. Archived from the original on 2013-06-16။ Retrieved on 2015-07-06။

[Cockrill1977-1] Cockrill, W. R. (1977). The water buffalo. Rome: Animal Production and Health Series No. 4. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Archived 2013-06-16 at the Wayback Machine. Archive copy. Archived from the original on 2013-06-16။ Retrieved on 2015-07-06။

[1]