ၵွင်းမူးၽွၼ်းလီၵူၼ်းၵႃႉ ၼိူဝ်လွႆသၢႆးငိုၼ်း ဝၢၼ်ႈလွႆၶေႃ ဝဵင်းၵျွၵ်းမႄး

မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇဢွၼ်ပူၼ်ႉမႃး ၸူဝ်ႈ 200 ပီႊၼၼ်ႉ တၢင်းၵႃးတၢင်းလူတ်ႉပႆႇမီး ထိူၼ်ႇၶိူဝ်း ၾိူဝ်မႆႉတိုၵ်ႉတၼ် ၵူၺ်းမီး တၢင်းလေႃႉတၢင်းၵူၼ်းပႆ တတ်းယႆ ယိုတ်ႈယၢဝ်းမႃးၵႄႈ လွႆသၢႆးငိုၼ်းၼႆႉသေ ၶၢမ်ႈလွႆၵိဝ်ႇၶႄႇ ၵႂႃႇမိူဝ်းတၢင်း ၸွႆးၵုင်းပုၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။ ယၢမ်းမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ပီႈၼွင်ႉတႆးသီႇပေႃႉ ပွတ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ယူႇဝၢၼ်ႈႁူဝ်ပိုၵ်ႉ၊ ၵူၼ်းၸၢႆးသွင်ၵေႃႉ ၵႃႉႁၢပ်ႇၵူၺ်ၵၢၼ်းယၢဝ်း တေၵႂႃႇၵႃႉၶၢႆမိူင်းမၢၼ်ႊ ဢႃႇဝ (မၢၼ်းတလေး) ၼႆ ပႆၽၢႆႈ ၽႅဝ်မႃးၵိဝ်ႇလွႆသၢႆးငိုၼ်းၼႆႉ လႆႈမႃးႁူပ်ႉႁၼ် ၼၢင်းယိင်းသွင်ၵေႃႉ တၵ်ႉၼၢႆလၢတ်ႈတေႃႇ ၶေႃႈၵႂၢမ်းလွင်ႈလီ မီးမင်ႇၵလႃႇသေယဝ်ႉ ၼၢင်းယိင်း သွင်ၵေႃႉ ၼၼ်ႉ သင်ႇသူပ်းၵႂၢမ်းလၢႆလၢႆ ၵေႃႉၼိူင်ႈသင်ႇၶႅပ်းတိၼ် ၵေႃႉၼိူင်ႈသင်ႇဝီႇႁူဝ် ဢႅပ်ႇမုၼ်ႈ ၶိူင်ႈ ၼၢင်းယိင်းႁဝ်းဝႃႈၼႆ။ “ပေႃးဢၼ်သွင်ၸဝ်ႈၵႃႉၶၢႆယဝ်ႉ ၶိုၼ်းဝၢႆႇပွၵ်ႈမႃး ၶႅၼ်းတေႃႈ သိုဝ်ႉမႃးပၼ်ႁႃးသွင်ၵေႃႉသေၵမ်း” သင်ႇၵႂၢမ်း ဝႃႈ ၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၵႃႉသွင်ၵေႃႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ပေႃးဝႃႈသွင်ၶႃၽႅဝ်ၵႂႃႇဢႃႇဝယဝ်ႉ သိုဝ်ႉငၢႆႈလူမ်လီၼႃႇ ဢမ်ႇပေႃး တၼ်းႁိုင် ၵုၼ်ႇၵႃႉတၢင်းၶၢႆသွင်ၶႃ ၶၢႆၶၢတ်ႇမူတ်း သေယဝ်ႉ ၸမ်တေၶိုၼ်းမႃး ၸင်ႇၶုၵ်းၸ်ႂလႆႈ ဢၼ်ၼၢင်းယိင်းဢွၼ်ႇသွင်ၵေႃႉ သင်ႇသူပ်းၵႂၢမ်းမႃး တွၼ်ႊတၢင်းၼၼ်ႉလႄႈ သွင်ၶႃ ၸင်ႇသိုဝ်ႉ သႂ်ႇႁၢပ်ႇသေ ၶိုၼ်းၶိုၼ်ႈမႃးမိူင်းတႆး ယူႇယဝ်ႉ။ ၼၢင်းယိင်းသွင်ၵေႃႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁူႉဝႃႈၶႃတေလႆႈမႃးယူႇ မိူၼ်ၼင်ႇၵႂၢမ်းသင်ႇၵႂႃႇၼၼ်ႉ ၼႆလႄႈ ၸင်ႇဢၼ်ႁွတ်ႈဢဝ် မႂ်မႆႉၶၢမ် သႂ်ႇၵူၺ် ဢိုတ်းႁူမ်ႇ ၶႅမ်ႉၶႅမ်ႉသွင်ၵူၺ်သေ ပႂ်ႉႁပ်ႉၵူၼ်းၵႃႉသွင်ၵေႃႉ ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈၵူၼ်းၵႃႉ သွင်ၵေႃႉၼၼ်ႉ မႃးၼွပ်ႇဢၢပ်ႈယိုၼ်ႈပၼ် ၶႅပ်းတိၼ်၊ ဝီႁူဝ်၊ ဢႅပ်ႇမုၼ်ႈ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉၵေႃႈ ၼၢင်းယိင်းသွင်ၵေႃႉၼၼ်ႉ ၸင်ႇဢဝ်ၵူၺ်မႂ်မႆႉၶၢမ်ၼၼ်ႉ တွၼ်ႈသူးပၼ်သေ လၢတ်ႈဝႃႈ “ၵူၺ်သွင်လုၵ်ႈၼႆႉ ႁႃးတွၼ်ႈသူးပၼ်သူသွင်ၸဝ်ႈ ႁႂ်ႈႁၢပ်ႇဢဝ်မိူဝ်း ပေႃးမိူဝ်းထိုင်ႁိူၼ်း ၸင်ႇၵွႆႈၽုၺ်ႇတူၺ်းၶႃႈ” ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၵႃႉသွင်ၵေႃႉၵေႃႈ ၶွၼ်ႈၶူဝ်းၵူၺ်ၶႃ ႁႅၼ်းႁၢပ်ႇ ၵေႃႉႁၢပ်ႇႁၢပ်ႇသေ သိုပ်ႇၶၢဝ်းတၢင်း မိူဝ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၵေႃႉၼိုင်ႈတႄႉ ဢမ်ႇယိူၼ်ႉလႆႈ ၶႂ်ႈႁၼ် ၼႂ်းမၼ်းပဵၼ်သင်ၼႆ ပႆႇတၼ်းႁွတ်ႈထိုင်ႁိူၼ်း လၵ်ႉလွမ်ၽုၺ်ႇတူၺ်း မိူဝ်ႈတမ်းလိုဝ်ႈႁိူဝ်ႉၼၼ်ႉလႄႈ လႆႈႁၼ်မႂ်မႆႉၶၢမ်တဵမ်ဝႆႉယဝ်ႉ မၼ်းၵေႃႈ ၸင်ႇဢဝ်ၶွမ်ႈ ထွၵ်ႇပႅတ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ဢူၺ်းၵေႃႉမၼ်းတႄႉ ၶႂ်ႈပဵၼ်သင်ပဵၼ် ဢမ်ႇၽုၺ်ႇတူၺ်း ဝႆႉသမ်ႇမထိ မၼ်ႈမၼ်ႈသေလႄႈ တေႃႇပေႃးမိူဝ်းထိုင်ႁိူၼ်းယဝ်ႉ ၽိူဝ်ႇမႃး ၽုၺ်ႇတူၺ်းၼႆၸိုင် ပဵၼ်ငိုၼ်းတႅင်းၵႃး ပေႃးၶၢဝ်သုတ်ႇလုတ်ႇ တဵမ်ၵူၺ်ဝႆႉဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ၸင်ႇမႃးၼင်ႈသေ ဝူၼ်ႉၶႆႈဝႃႈ ငိုၼ်းဢၼ်ၼႆႉ ၵိၼ်မူတ်း သဵင်ႈတႄႉ ဢမ်ႇသၢင်ႇတေႃႇ လူဝ်ႇလႆႈၵေႃႇၵွင်းမူး ႁဵတ်းၵူႉသူဝ်ႇသေ ဝူၺ်ႇဝၢၵ်ႈပၼ် ၽွၼ်းလီ ၸင်ႇလီယဝ်ႉ ဝႃႈၼႆသေ ၶိုၼ်းမႃးတႄႇၵွင်းမူးဢွၼ်ႇ ႁိမ်းတၢင်းၵႂႃႇပႆ ၼိူဝ်လွႆသၢႆးငိုၼ်း ၼႆယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၼႆလႄႈ ၵူၼ်းၵႃႉဢွၼ်ႇ ၵူၼ်းၵႃႉလူင် ၽႂ်သေမဝ်ႇဝႃႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၵူၼ်းၵႃႉသေတႃႉၵေႃႈ ပေႃးလႆႈမႃးၼပ်ႉယမ် ဝႆႈသႃလူႇတၢၼ်းၼႆၸိုင် ၽီၵူၼ်း တင်းလၢႆ တူၺ်းထိုင် မိူၼ်ၼင်ႇၵူၼ်းၵႃႉ ၵေႃႉဢၼ်မႃးတႄႇၵွင်းမူးၼႆႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈတႄႇၵေႃႇႁူဝ်ပိုင်းမၼ်း တၢင်းသုင်မၼ်းၵေႃႈ ႁႃႈသွၵ်ႇ တၢင်းၵႂၢင်ႈမၼ်းၵေႃႈ ႁႃႈသွၵ်ႇ၊ ၸဝ်ႈတႃႇၼမၼ်း ပူႇလွႆႁၢဝ်း လႄႈ ၼၢႆးလွႆႁၢဝ်း ၶဝ်ပေႃႈမႄႈလုၵ်ႈ တင်းႁိူၼ်းတင်းယေး ယူႇဝၢၼ်ႈႁူဝ်ပိုၵ်ႉ၊ ဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ပီႊၵေႃးၸႃႇ 1220 ၼီႈ လိူၼ်ႁူၵ်းမူၼ်း ဝၼ်းပုတ်ႉ ထႃႇပၼႃႇ၊ ဢွၵ်ႇဝႃႇယဝ်ႉ လိူၼ်သိပ်းသွင်မႂ်ႇ ႁႃႈၶမ်ႈ ဝၼ်းဢၢင်းၵၢၼ်း ၵၢင်ၼႂ် 8 မူင်း တၢင်ႇထီးယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး မိူဝ်ႈပီႊ 1257 ၼီႈ လိူၼ်သီႇမူၼ်း ဝၼ်းပုတ်ႉၼၼ်ႉ ရသေႉ ဢူးၶၼ်ႇတီႇ(ၸူဝ်ႊၶၢဝ်းသီႇပေႃႉ) လွႆမၢၼ်းတလေး ၶိုၼ်းမႃးလုမ်းလႃးထႅင်ႈ တမ်းမၢၵ်ႇဢုတ်ႇ၊ ပီႊၵေႃးၸႃႇ 1258 လိူၼ်သီႇမူၼ်း ဝၼ်းပုတ်ႉ ၵၢင်ၼ်ႂ 8 မူင်း တၢင်ႇထီးယဝ်ႉ။ ပီႊၵေႃးၸႃႇ 1272 ၼီႈ ၼၼ်ႉ ဢိင်သၼ်ႇလူင် ၼိုင်ႁႅင်းဢႃးလႃးလႄႈ ဢဝ်ထီးမၼ်းႁူင်ႈတူၵ်းလိၼ်ယဝ်ႉ။ ပီႊၵေႃးၸႃႇ 1328 ၼီႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသြႃႇ ၵျွင်းလူင်ၶၢႆးမွၼ် ၸဝ်ႈတူၼ်ၶူးဝီႉမလ ဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈ တၵႃႇ ႁွင်ႈႁႅင်ႈ(ႁွင်ႈႁိူင်း)၊ ၶၢႆးမွၼ်၊ လွႆၶေႃ၊ တွင်ႇၵျၢပ်ႈ၊ မၢၼ်ႈၼႃး၊ ပူးၶႃး၊ ၼႃးၶေႃ၊ ပၢင်ႁူၵ်း ၶဝ်သေ တႄႇပေႃႉမၢၵ်ႇဢုတ်ႇ၊ ပီႊၵေႃးၸႃႇ 1330 ၼီႈ လိူၼ်ၵမ်မႂ်ႇ ႁႃႈၶမ်ႈ ဝၼ်းၸၼ် တႄႇၶပ်ႉမၢၵ်ႇဢုတ်ႇ၊ လိူၼ်သၢမ်မႂ်ႇ 12 ၶမ်ႈ ဝၼ်းပုတ်ႉ ထႃႇပၼႃႇ၊ လိူၼ်သီႇမႂ်ႇ 1 ၶမ်ႈ ဝၼ်းဢႃးတိတ်ႉ ၵၢင်ဝၼ်းတဵင်ႈ တၢင်ႇထီးယဝ်ႉ။ တိၼ်တႅၼ်ႈ(ပလၢင်ႇ)မၼ်းၵႂၢင်ႈ 1 ၼႃႈမီး 16 ထတ်း၊ တၢင်းသုင်မၼ်းမီး 30 ထတ်းယဝ်ႉ။ ပီႊၵေႃးၸႃႇ 1331 ၼီႈ ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသြႃႇ ၸဝ်ႈတူၼ်ၶူးဝီႉမလ ၼင်ႇၵဝ်ႇ သမ်ႉၶိုၼ်းတႄႇထႅင်ႈၵွင်းမူး ၸႃႇတီႇလၢမ်ႇ သီႇသူႇ သီႇၸဵင်ႇ တိၼ်တႅၼ်ႈမၼ်းၵႂၢင်ႈ 6 ထတ်း ပၼ်ႇမူၼ်း တၢင်းသုင်မၼ်း 12 ထတ်းယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပီႊၵေႃးၸႃႇ 1337 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသြႃႇ ၸဝ်ႈတူၼ်ၶူးဝီႉမလ ၵျွင်းလူင်ၶၢႆးမွၼ် လွၼ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပီႊၵေႃးၸႃႇ 1352 ၼီႈ ၸဝ်ႈသြႃႇ ၵျွင်းလူင်ၶၢႆးမွၼ် ၸဝ်ႈဢူးဢူၵ်ႉတမ ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၢမ်းၼႃႈ တၵႃႇၶဝ်ထႅင်ႈ သေ လွမ်ႉႁူဝ်ႉဢုတ်ႇ ယဝ်ႉ ႁွပ်ႈတၢင်းသီႇၼႃႈ။ ပီႊၵေႃးၸႃႇ 1355 ၸဝ်ႈသြႃႇၸဝ်ႈဢူးဢူၵ်ႉတမ ၵျွႃႉမႃးၼင်ႈၵျွင်းမႂ်ႇ လွႆၶေႃ။ ပီႊၵေႃးၸႃႇ 1358 ၼီႈ (26/09/1996)ၼၼ်ႉ ဢူးငူၺ်ႇၸူဝ်း လႄႈ တေႃႇၶျူဝ်ႇၶျူဝ်ႇဝိၼ်း ၶဝ်တင်းႁိူၼ်း လႆႈမႃးလူႇတၢၼ်း သၢင်ႇၵၢၼ်းၶမ်း ၵွင်းမူး ဢွၼ်တၢင်းပိူၼ်ႈသဵင်ႈယဝ်ႉ။ ၼႂ်းပီႊၼၼ်ႉ ၵူၺ်း မုၵ်ႉၵေႃပႂ်ႉထိင်း ႁူင်းၸၢၵ်ႈၾႆးၾႃႉ ၼမ်ႉၸၢဝ်းငၢဝ်း ၶဝ်လူင်းလၢႆးမိုဝ်းသေ လူႇတၢၼ်း ဝႆႉပၼ်ၾႆးၾႃႉ သၢႆၾႆး တီႈၵွင်းမူး တေႃႇထိုင်ႁူင်းၸၢၵ်ႈ ၾႆးၾႃႉတိုၵ်ႉယင်းမီးယူႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပီႊၵေႃးၸႃႇ 1359 ၼီႈ လိူၼ် 7 လွင်ႈ ၸဝ်ႈသြႃႇၸႃႇရိတ်ႉတ ၵျွင်းလူင်ၸွႆးၵုင်း ၵျွႃႉမႃးဢဝ် ဝႃႇၼိူဝ်လွႆသၢႆးငိုၼ်း တီႈၵွင်းမူးၼႆႉသေ ၶိုၼ်းမႄးၵုမ်းၵေႃႇထႅင်ႈ ပိၸ်ႉၸယၵွတ်ႇႁွပ်ႈၵွင်းမူး ဢၼ်ၼိူင်ႈ၊ ၵျွင်းႁပ်ႉတွၼ်ႈၼိူင်ႈလင်၊ ယွင်ၼမ်ႉသွင်လုၵ်ႈ၊ ၵိူင်ၼႃႈလိၼ်ပဵင်း ၼိူင်ႈၼႃႈ 20 သွၵ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၶႂ်ႈသိုပ်ႇႁဵတ်းထႅင်ႈတႄႉ (1) သႃလႃးလူင်လင်ၼိူင်ႈ (2) ႁေႃၼၢင်းပႂ်ႉၵွင်းမူး (3) ႁူဝ်ႉလဵၵ်းလွမ်ႉၵွင်းမူး (4) သိူဝ်ႇၶႅပ်းဝေႈ ၼႂ်းဝၢင်းၵွင်းမူး ၸိူဝ်းၼႆႉလႄႈ ပႂ်ႉမုင်ႈမွင်း ၸဝ်ႈၸေႇတၼႃႇ သတ်ႉထႃႇပီႈၼွင်ႉၸမ်ၵႆ ႁဝ်းၶဝ်တင်းသဵင်ႈယူႇ ၼႆယဝ်ႉ။

ၵဵပ်းႁွမ်တွမ်တႅမ်ႈ - ၸၢႆးႁၵ်ႉၶိူဝ်းႁၢၼ် ၵျွၵ်းမႄး

ၽိုၼ်ဢိင် - ဝႂ်ပိဝ်ပိုၼ်းၵွင်းမူးၽွၼ်းလီၵူၼ်းၵႃႉ(ၸဝ်ႈသြႃႇၸႃႇရိတ်ႉတ)