ၵျွင်းယၢင်းပူး

ၵျွင်းယၢင်းပူး၊ ဝၢၼ်ႈယၢင်းပူး၊ ဢိူင်ႇလွႆလူင်၊ ဝဵင်းၵဵင်းတုင်

ပိုၼ်းၵဵင်းတုင်ငဝ်ႈတေႇဝၢၼ်ႈယၢင်းပူး

မိူဝ်ႈပၢၼ်ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈႁဝ်း ၽႄႈတိုၼ်းသႃႇသၼႃႇသေ ႁႃၶျွတ်ႈၽီၶျွတ်ႈၵူၼ်းယူႇ ၼၼ်ႉ၊ မီးပွၵ်ႈၼိုင်ႈ ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈႁူမ်ႈလူၺ်ႈရႁၢၼ်းတႃႇ (50) တူၼ် လႆႈႁွတ်ႈၽႅဝ်မႃးၼိူဝ်လွႆ သုၽသုထဵပ်ႈ လႄႈၼွင်ဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈဝႃႈ ꧦ တမ်ႈမီးလၢပ်ႇꧦ သေ ပၼ်ပျႃႇတိၵ်ႈၵႂၢမ်းတၵ်ႉလၢတ်ႈဝႃႈ ꧦမိူဝ်းၼႃႈမႃးၼႆႉ တီႈၼႆႈ တေပဵၼ်တီႈသႃႇသၼႃႇႁိူဝ်ႈႁိူင်းတီႈၼိုင်ႈၼႆယူႇယဝ်ႉ။ꧦ တီႈႁိမ်းလွႆလႄႈၼွင်ၼၼ်ႉ ၸင်ႇမီးၸုမ်ႈၵူၼ်းၸၢဝ်လႂႃႉ ပိုင်ႈဢိင်ယူႇႁိမ်းႁွမ်းၵႄႈၼွင်ႁူၺ် ၼၼ်ႉသေ ယူႇသင်ႇၵိၼ်သဝ်းဝႆႉယူႇယဝ်ႉ၊ ၼႂ်းၼွင်ႁူၺ်ႇၼၼ်ႉသမ် မီးဝႆႉၵုၼ်ဢၼ်ၼမ်ႉဢမ်ႇထူမ်ႈ ထိုင်လႆႈသၢမ်ၵုၼ် -

1. ၵုၼ်ၸွမ်သၵ်း
2. ၵုၼ်ၸွမ်တွင်း
3. ၵုၼ်ၸွမ်မူၼ်း

ၽၢႆႇတၢင်းတူၵ်း ၼွင်တမ်ႈမီးလၢပ်ႇ ၼၼ်ႉ သမ်ႉမီးၵုၼ်ထႅင်ႈၵုၼ်ၽူးလူၼ်းလူင် (လွႆလူင်) ႁိမ်း လူၼ်းလူင်ၼၼ်ႉ သမ်ႉမီးဝႆႉယၢင်းၶူၺ်ပူ (ယၢင်းပူး) ၼႆႉၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

ယၢမ်းမိူဝ်ႈမိူဝ်ႈမိူင်းၵဵင်းတုင် တိုၵ်ႉပဵၼ်ၼွင်သေ ပႆႇပဵၼ်ဝၢၼ်ႈပဵၼ်မိူင် ပႆႇမီးၵူၼ်းယူႇသၢင်ႈၵိၼ် သဝ်းၼၼ်ႉ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈဝူင်ႉႁေႃသႅင် တိုၵ်ႉၼင်ႈႁေႃၵိၼ်မိူင်းဝိတေႁ မိူင်းၼိူဝ် (ၶေႇ) ယၢမ်းလဵဝ် ၼႆႉ၊ မၼ်းၸဝ်ႈမီးဝႆႉမေးၼၢင်းပၢၵ်ႇပၢႆသီႇၵေႃႉသေ မေႈၸဝ်ႈဝူင်ႉသမ်ႉမီးလုၵ်ႈၸၢႆးၵူႈၼၢင်းလႄႈ ၸင်ႇ လႆႈမီးလုၵ်ႈၸႆၢး 104 ၵေႃႉယူႇယဝ်ႉ၊ ၼႂ်းၵႃႈလုၵ်ႈၸၢႆး 104 ၼၼ်ႉ တႃႇပၢၵ်ႇၵေႃႉတႄႉ မီးတၢင်းသူင် လွင်ႈၵၢၼ်သိုၵ်း ၵၢၼ်တႃႇပူၵ်းပွင်ဝၢၼ်ႈမိူင်းသေ ႁူၺ်းၵၼ်ၽိုၵ်းၵၢၼ်သိုၵ်းၵၢၼ်ဝၢၼ်ႈမိူင်း ပုၼ်ႈတႃႇပုတ်ႈဝၢၼ်ႈၵိၼ်မိူင်းၶိုၼ်းယူႇယဝ်ႉ။

လုၵ်ႈၸၢႆးတႃႇ 4 ၵေႃႉသမ်ႉ ၵွပ်ႈဢမ်ႇမီးလွင်ႈသူင်ၽၢႆႇၵၢၼ်သိုၵ်းၵၢၼ်မိူင်းလႄႈ ၸင်ႇပၢႆႈဢွၵ်ႇဝၢၼ်ႈမိူင်းႁေႃသႅင်လူင် မိူင်းၼိူဝ် (ၶေႇ) သေ ႁွတ်ႈၽႅဝ်မႃးတီႈလွႆသုၽသုထဵပ်ႈလႄႈ လႆႈမႃးထူပ်းႁၼ် ၸဝ်ႈရသေႉလူင်တူၼ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်ဢႃႇယုမီး 250 ပီၼၼ်ႉသေ ၸင်ႇယွၼ်းၶၢမ်ႇပဵၼ် ရသေႉသေၸင်ႇလႆႈၸိုဝ်ႈမႂ်ႇဝႃႈ -

1. ရသေႉ ၸၼ်ႇထၼသိၵ်ႇၶႃႇ
2. ရသေႉ သုပ်ႉပပ်ႉၽၼ
3. ရသေႉ ၸၼ်ႇထၼ
4. ရသေႉ ပႃႇလိၵ ၼႆယူႇယဝ်ႉ။

ဝၢႆးသေ ၶၢမ်ႇပဵၼ်ရသေႉယဝ်ႉ ၸင်ႇၽိုၵ်းၵျၢင်ႉၵမ်သိၼ်ၵမ်ထမ်း ၸွမ်းႁွႆးတၢင်းရသေႉလူင်သင်ႇ သွၼ်ပွၼ်ႈပၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ၊ ဝၢႆးၼၼ်ႉၸဝ်ႈရသေႉသီႇတူၼ်ၸင်ႇမႃးတိူင်ႇပၢင်ဢုပ်ႇၵၼ် ႁူမ်ႈၵၼ်ဝူၼ်ႉ သၢင်ႈတႃႇသႃႇသၼႃႇႁိူဝ်ႈႁိူင်းၵႂႃႇမိူဝ်းၼႃႈၶၢဝ်းႁိုင်ဝႃႈ ထုၵ်ႇလီမီးဝၢၼ်ႈမီးမိူင်းယဝ်ႉ ဝႃႈၼႆသေ ဢၼ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈရသေႉၸၼ်ႇထၼသိၵ်ႉၶႃႇ ၸင်ႇဢဝ်မႆႉတဝ်ႉမၼ်းၸဝ်ႈၶိတ်ႇပဵၼ်ႁွႆး ႁႂ်ႈၼမ်ႉလႆႈဢွၵ်ႇၵႂႃႇ ၽၢႆႇႁွင်ႇတင်းတင်းလႃႈမိူင်း ဢၼ်ပဵၼ်တေးလွႆၼွင်လူင် တမ်ႈတီႈလၢပ်ႇၼၼ်ႉ ၸင်ႇတႅၵ်ႇပဵၼ်ႁွင်ႈၼမ်ႉ သေ လႆဢွၵ်ႇၵႂႃႇၸွမ်းႁွႆးမႆႉတဝ်ႉၸဝ်ႈရသေႉၼၼ်ႉ ထိုင်ၼမ်ႉပေးႁႅင်ႈသေ ၵိုတ်ႉဝႆႉႁႂ်ႈပဵၼ်တီႈမၢႆတွင်း လႄႈ ၸင်ႇပၼ်ၶႂၢင်ႉဝႆႉတႃႇၼမ်ႉၼွင်လုၵ်ႈၼိုင်ႈ ဢၼ်တိုၵ်ႉမီးဝႆႉၼႂ်းၵၢင်ဝဵင်ၵဵင်းတုင်သေ ႁွင်ႉၵၼ်ဝႃႈ ၼွင်တုင် ၼႆ မီႈမႃးႁၢၼ်ႉတေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။

ဝၢႆးၼမ်ႉႁႅင်ႈယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၼႃႈတင်းတူၵ်း ၼွင်တမ်ႈမီးလၢပ်ႇ ၸင်ႇဢွၵ်ႇပဵၼ်ၵုၼ်ဢၼ်ၼိုင်ႈ လႄႈႁွင်ႉၵၼ်ဝႃႈ ၵုၼ်ၽူးလွၼ်းလူင် ယွၼ်ႉပီမၼ်းယၢဝ်းၶၢဝ်းမၼ်းႁိုင်လႄႈ ၵူၼ်ၽူးလွၼ်းလူင်ၼၼ်ႉ ၸင်ႇဢဝ်ၸပ်းသူပ်းၵၼ်ႁွင်ႉမႃးဝႃႈ လွႆလူင် ၼႆႉယူႇယဝ်ႉ၊ မိူဝ်ႈယၢမ်ႈၼင်ႇၼၼ် ၽွင်းမိူဝ်ႈၼမ်ႉၼွင်ႇပႆႇ ႁႅင်ႈၼၼ်ႉ သၽႃႇဝမၼ်းတိုၼ်းမီးတူဝ်သတ်းယူႇၼႂ်းၼမ်ႉဝႆႉ မိူၼ်ၼင်ႇပူ ပႃ ၵုင်ႈ ႁွႆ ၸိူဝ်ႈၼႆႉဝႆႉယူႇလႄႈ ဝႆၢးၼမ်ႉႁႅင်ႈယဝ်ႉ ႁိမ်းၵုၼ်ၽူးလွၼ်းလူင်ၼၼ်ႉၸင်ႇပဵၼ်ၵၢင်ပၢင်ႇယၢင်း (တီႈၼူၵ်ႉယၢင်းမႃးယူႇလဵၼ်ႈ ႁႃၵိၼ်) ယဝ်ႉ၊ တီႈၼၼ်ႈ ၸင်ႇမီးပူလူင်တူဝ်ၼိုင်ႈ ၶုတ်းၶူၺ်သေ ယူႇတီႈၵၢင်ယၢင်း (တီႈၼူၵ်ႉယၢင်း ၶဝ်ယူႇ) လႄႈၸင်ႇႁွင်ႉတီႈၼၼ်ႉဝႃႈ ယၢင်းၶူၺ်ပူ ႁိုင်မႃးၸင်ႇမႃးပဵၼ် ယၢင်းပူး ၼႆမႃးတေႃႇထိုင်ယၢမ်း လဵဝ်ယူႇယဝ်ႉ။

ၸွမ်းၼင်ႇပိူင်ပဵၼ်သၽႃႇဝႃ သတ်းၼမ်ႉၶဝ်သေ ဢမ်ႇယူႇသဝ်းတီႈၵဝ်ႇတီႈလဵဝ်လႄႈ ပူလူင်ၼၼ်ႉ ၸင်ႇၶိုၼ်းလွင်ႈလူင်းၸွမ်းမႄးၼမ်ႉၶိုၼ်ယဝ်ႉ၊ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ သိုပ်ႇလူင်းၵႂႃႇထႅင်ႈလႄႈ ၸင်ႇၵႂႃႇၶုတ်းၶူၼ်မၼ်းသေ ယူႇတီႈႁိမ်းၽင်ႇမႄႈၼမ်ႉၶိုၼ်း ၽၢႆႇတူၵ်းၵၢတ်ႇတွင်း ယၢၼ်မႄႈၼမ်ႉၶိုၼ် မွၵ်ႈၶိုင်ႈလၵ်းသေ တၢႆၵႂႃႇပႅတ်ႈၼၼ်ႈယူႇယဝ်ႉ၊ တီႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸင်ႇလႆႈၸပ်းၸိုဝ်ႈဝႆႉဝႃႈ ꧦ လွၼ်ၶူၺ်ပူꧦ ၼႆသေ တိုၵ်ႉႁၼ်ႁူးမၼ်းဝႆႉယူႇတေႃႇထိုင်ႁၢၼ်ႉၼႆႉ၊ ၵူၼ်းၼႂ်းဢူင်ႇၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉလႆႈၵႂႃႇယိုၼ်ႈၵႂႃႇသၢၵ်ႈယူႇၵူႈပီပီယဝ်ႉ။

ၸွမ်းၼင်ႇဢၼ်လႆႈလၢတ်ႈမႃးၼႆႉတႄႉ ဢိင်ၼိူဝ်ပိုၼ်းၵဵင်းတုင်လႄႈ ပိုၼ်းထၢတ်ႈၵုၼ်ၽူလွၼ်းလူင် (ဝၢၼ်ႈလွႆလူင်) လႄႈ ၵူၼ်းထဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈၶဝ်ၶႆၼႄမႃးၵူၺ်း၊ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈဢမ်ႇပီးပႃး ဝၼ်း လိူၼ် ပီ မၼ်းဝႃႈၼႆသေတႃႉၵေႃႈ မိူၼ်ၼင်ႇသၢၵ်ႈသေႇလၵ်းထၢၼ် လွၼ်ၶူၺ်ပူ၊ ထၢတ်ႈၵုၼ်ၽူးလွၼ်းလူင် လႄႈဝၢၼ်ႈယၢင်းပူးၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ တိုၵ်ႉလႆႈႁၼ်ဝႆႉယူႇသိုဝ်ႈၼႃႈတၼ်းတႃတေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။

ပိုၼ်းတေႇဝၢၼ်ႈယၢင်းပူး

ပၢၼ်မိူဝ်ႈၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၼ်းတလေး သီႇပေႃႉမင်း လႄႈၸဝ်ႈၾႃႉတႆးၶဝ် ပဵၼ်သိုၵ်းပဵၼ်သိူဝ်တိုၵ်းၵၼ်လႄႈ မိူဝ်ႈပီၶလဵတ်ႈ 1862၊ ပီၵေႃးၸႃႇ 1223 ၼၼ်ႉ ၸင်ႇမီးၸုမ်းသိုၵ်း ဝၢၼ်ႈႁိၼ်ႁေႈ မိူင်းယၢႆး ဢၼ်ပဵၼ်သိုၵ်းၸဝ်ႈၾႃႉ မိူင်းၼွင်ၸုမ်းၼိုင်ႈၼၼ်ႉ ပၢႆႈၶၢႆႉမႃး မိူၼ်ၼင်ႇ -

1. ပူႇဝၢဝ်း
2. ပူႇမၢႆ
3. ၼၢႆးမႂ်
4. ပူႇၶမ်းသႂ်

ၶဝ်သီၵေႃႉပဵၼ်ငဝ်ႈႁူဝ်ၼႃႈသေ ဢိၵ်ႇပႃး ပူႇလူႇၶွင်ႇ ဝၢၼ်ႈၼွင်ၽႃ တၢင်ႉယၢၼ်း လႄႈမေး ၼၢႆးၼၢင်း ဝၢၼ်ႈႁိၼ်ႁေႈ မိူင်းယၢႆး၊ လုင်းသေႃး ၼၼ်ႇတႃႇ ပႃႈၼၢင်းၸၢမ်ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၸင်ႇဢၼ်ၵၼ်မႃး တေႇပဵၼ်ဝၢၼ်ႈ ႁဵတ်းႁိူၼ်းမႆႉႁိူၼ်းၶႃး ႁဵတ်းသူၼ်ႁဵတ်းၼႃး ယူႇသၢင်ႈၵိၼ်သဝ်းတၢင်းတူၵ်းဝဵင်းၵဵင်းတုင် ယၢၼ်မွၵ်ႈ 3 လၵ်း ၼႂ်းဢိူင်ႇၵုၼ်ၽူးလွၼ်းလူင် (လွႆလူင်) သေ ၸင်ႇဢဝ်ၸိုဝ်ႈဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိူင်းၼွၼ်း ဢၼ်ယၢမ်ႈယူႇသဝ်းမႃးတင်းတူၵ်းၶူင်းဝၢၼ်ႈဝၢၼ်ႁေႈ မိူင်းယၢႆးၼၼႉ သႂ်ႇၶိုၼ်းၸိုဝ်ႈဝၢၼ်ႈသေ ႁွင်ႉဝႃႈဝၢၼ်ႈမိူင်းယၢႆးၼႆမႃးယူႇယဝ်ႉ၊ မိူဝ်ႈတေႇတႄႉ မီးသၢမ်ႁိူၼ်း ဝၢႆးမႃးမီးၸဵတ်းႁိူၼ်းသေ ၼမ်မႃးတေႃႇထိုင်ပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်ယူႇယဝ်ႉ။

မေႃႁေႃးလင်ႇၵႃႇတႅမ်ႈမၢၵ်ႇ

လွင်ႈဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉလႄႈ ပီႈၼွင်ႉၵူၼ်းဝၢၼ်ႈတင်းတူၵ်းၶူင်းၶဝ် လႆႈပၢႆးမႃးၽႅဝ်ၵဵင်းတုင်ၼႆႉ ၶူးမေႃလိၵ်ႈ ၸဝ်ႈၼေႃႇၶမ်း (မိူင်းၵိုင်) တႅမ်ႈလင်ႇၵႃႇမၢၵ်ႇဝႆႉတီႈၼိုင်ႈဝႃႈႉႉႉ

ဢေးၵမ်ႇၵႃယေႃး ဢေးတူၺ်းတြိင်း ၺႃးၵိင်းဢႃႈၶၢၼ်း ပျွင်းလၢၼ်း ၼမ်ႉၶူင်းၸၢပ်ႈၽူၺ်းသုင် ၵဵင်းတုင် တီႈဢၼ်မႄႈၶိုၼ်လဝ်း မၼ်းပဵၼ်တၼ်းသဝ်းဝေးၼၢၼ်း ဢၶၢၼ်းၵႆၵၼ် ဢမ်ႇထၢင်ႇလႆႈမႃးႁၼ်ထူပ်းၽူး ၸိုင်ဢၼ်ပၢၼ်ဢွၼ်ၸဝ်ႈႁဝ်းၸုင်ၸူး ၵွင်းမူးၸဝ်ႈႁဝ်းၸုင်ထွင် မိူင်းၼၢႆးဝဵင်းပၢႆးသိၼ်ႇတွင် မိူင်းၼွင်ၸဝ်ႈႁဝ်း ၶၢမ်ႈၶူင်းပူၼ်ႉဢွၼ်တၢင်း ၸဝ်ႈႁဝ်းပႃးၼၢင်း ပႃးဢဝ်လုမ်းလၢင်းၶပ်ႉတႅၼ်းတၢင် လတ်ႈၸွမ်းလွႆၶၢင်တူၼ်းၼၢင်ၶိုၼ်ဝိုင်း လွမ်ၶိုၼ်းတၢင်းလင် ၵူၺ်းႁၼ်ၵႂၢၼ်းၾႆးမီးၶူဝ်း မိုတ်ႉမူဝ်းၵုမ်ႈတိုၼ်ဝိုၼ်း ၶဵဝ်ၸိုင်းၾႃႉဝူတ်း မုမ်ႈႁဵတ်းၵုမ်ႈၸွမ်းလႅၼ် ႁၢင်ႈမၼ်းပဵၼ်မီးၵႃႈပၢၵ်ႇလွမ်ႇ တူၺ်းယဵင်းတၢင်ႈပဵင်း ၶဝ်ႈၵဵင်းရုင်ႉ ၵဵင်းတုင် ႁၢင်ႈမၼ်းသုင်ပဵင်းၾႃႉသွမ်ႇသွမ်ႇ မိူင်းၼၢႆးလုၵ်ႉပဵၼ်ၽွင် မိူင်းၼွင်လုၵ်ႉပဵၼ်ၾႆးၸုၼ်းလွႆ ဢူၵ်ႉၸႃႇလႄႈႁိူၼ်းယေးသုမ်းသဵင်ႈမူတ်းၵွႆ သုမ်းသဵင်ႈပူတ်းၵွႆ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ၽြႃးၵျွင်းယၢင်းပူး

တေႇသၢင်ႈၵျွင်းယၢင်းပူးလင်ဢၼ်တၢင်းသုတ်း

ဝၢၼ်ႈဢွၼ်ႇမိူင်းယၢႆးၼႆႉ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈၵႆယၢၼ်ၵၢၼ်တၢင်းဝတ်ႉၵုၼ်ၽူးလွၼ်းလူင် (လွႆလူင်) မွၵ်ႈၶိုင်ႈၽႃႇလူင်ႇၵူၺ်းသေတႃႉ ဢမ်ႇၸၢင်းၶဝ်ႈႁူမ်ႈၶိုၼ်ႈၵျွင်းလွင်းမွၵ်ႇလႆႈ ၵွပ်ႈဝႃႈမီးလွင်ႈယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ လွင်ႈၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ ၾိင်ႈထုင်းပိူင်ႈၵၼ်ဝႆႉၵမ်ႉၽွင်ႈလႄႈ ဢၼ်ပဵၼ်ပူႇဝၢဝ်း ပူႇမႆ ၼၢႆးမႂ် ပူႇၶမ်းသႂ် ၶဝ်ၸင်ႇၵႂႃႇလဝ်ႈယွၼ်းတီႈၸဝ်ႈၾႃႉလႄႈတမ်ႈတီႈၶူးဝႃးလူင် ၵၼ်ႇထဝုၼ်းသ (ၵၼ်းထဝွင်းသႃ) တဝ်ႈၵွၼ်းဝတ်ႉ ထၢတ်ႈၵုၼ်ၽူးလွၼ်းလူင်း (လွႆလူင်) သေ ၸဝ်ႈၶူးဝႃႈၸင်ႇပၼ်ၶႂၢင်ႉပၼ်ႈတီႈယၢင်းၶူၺ်ပူ (ယၢင်ပူး) တင်းဢွၵ်ႇၼွင်ႁၢမ်းလႄႈဝတ်ႉလွၼ်းလူင်ယဝ်ႉ။

ပေႃးဝႃႈၸဝ်ႈၶူးဝႃးဢၼ်ၶႂၢင်ႉယဝ်ႉၵေႃႈမိူဝ်ႈပီ ၶရဵတ်ႈ 1863 ၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်ပူႇဝၢဝ်း ပူႇမႆ ၼၢႆးမႂ် ပူႇၶမ်းသႂ် ၶဝ် တင်ႇဢၼ်ၵၼ်မႃးတီႇမႃးထၢၵ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ်ယၢင်းၶူၺ်ပူသေ တေႇသၢင်းၵျွင်းၶႃႈယဝ်ႉ၊ ပၢင်းဢဝ်မုၼ်ၸဝ်ႈၸၢင်ႉယၢၼ်း ဢၼ်မႃးဢဝ်ဝႃႇသႃ တီႈဝတ်ႉၵုၼ်ၽူးလွၼ်းလိူင်ႉၼၼ်ႉ မႃးၼင်ႈၵျွင်းသေ ဢွၼ်ၸူးႁူၺ်းတၵ်ႉၵႃႇသထႃးၶဝ်ၽႄႈတိုၼ်းသႃႇ သၼႃႇမႃး ၸင်ႇလႆႈပဵၼ်မႃးၵျွင်းယၢင်ႈပူ ဢမ်ႇၼၼ်ၵျွင်းယၢင်းပူးၼႆႉမႃးၶႃႈယဝ်ႉ။

တေႇသၢင်ႈၵျွင်းယၢင်းပူးပွၵ်ႈၵမ်းသွင်

ထိုင်မႃးပီၶရဵတ်ႈ 1866 ဝၢႆးႁဵတ်းသၢင်ႈၵျွင်းယဝ်ႉ 2 ပီၼၼ်ႉ ၸင်ႇမီးလုင်းၶုၼ်ၽူင်း မိူင်းၼွင် ဢၼပဵၼ်ၵူၼ်ႈၵႃႉ လႆႈမႃးယူႇပွၵ်ႉၵၢတ်ႇလူင် ၵဵင်းတုင်ၼၼ်ႉ ၸင်ႇမႃးတႄႇသွၼ်းၽြႃးလူင်ႇသူႇၼိုင်ႈ ဝႆႉၵိုၵ်းၵျွင်း၊ ထိုင်မႃးပီၶရဵတ်ႈ 1924 လိူၼ်သီႇမူၼ်း ၸင်ႇမီးလုင်းမၢၼ်ႇၸီႇ ဢၼ်ပဵၼ်ၼွင်ႉလုင်းၶုၼ်ၽူင်းၼၼ်ႉ မႃးမႄးတဵၵ်းၶမ်းၽြႃးယဝ်ႉ ၶိုၼ်းႁၢင်ႈၶိူင်ႈ ပႃႇလၢင်ႇတႅၼ်ႈၵႅဝ်ႈၽြႃးလူင်သေယဝ်ႉ၊ ဢၼ်ပဵၼ်ပူႇယွတ်ႈၶမ်း ၼၢႆးသဝ်းသူပ်းဝူဝ်း ၶၢမ်ႇပဵၼ်ငဝ်ႈတၵႃႇ ႁဵတ်ႈလူႇၵျွင်းၸလွပ်ႈလင်ၼိုင်ႈ ယူႇဝႆႉၼႃႈတင်ႈၸၢၼ်း ဢၼ်ပဵၼ်ပူမႆ ၼၢႆးမႂ် လႄႈလုၵ်ႈၶူၺ်ပူႇလူႇၶွင်ႇ ၼၢႆးၼၢင်း ႁိၼ်ႁေႈ မိူင်ယၢႆးၶဝ် ႁဵတ်းၵျွင်းၶၢမ်းၸလွပ်ႈထႅင်ႈလင်ၼိုင်ႈလူႇဝႆႉၼႃႈတင်းႁွင်ႇ ပဵၼ်ဝႆႉၵျွင်းသၢမ်လင် ႁူမ်ႈပိုၼ်ႉသေ ပဵၼ်ၵျွင်းပႅၼ်ႈၵျွင်းၽႅၼ်မုင်းၶႃးလူႇဝႆႉ ၼႆႉပဵၼ်ၵွၵ်ႈၵမ်းသွင်ယဝ်ႉ။

သၢင်ႈၵျွင်းဢုတ်ႇမုင်းလိၼ်ၶေႃ

ထိုင်မႃးပၢၼ်းမုၼ်ၸဝ်ႈတႅင်းၽေႇ ႁွင်ႉၼၢၼ်လူင် ၵူၼ်းၵမ်ႇပေႃးတီႈယႃး (ၵမ်ႇပူးၶျႃး) ဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈသေ မႄးယႃႉၵျွင်းပႅၼ်ႈမုင်းၶႃးလင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ ၶိုၼ်းမေးႁဵတ်းၵျွင်းဢုတ်ႇတႃးမဵၵ်ႇ တႃးထုၼ်း မုင်းလိၼ်ၶေႃ ပဵၼ်ၵျွင်းသီႇလင်ႁူမ်ႈပိုၼ်ႉဝႆႉယဝ်ႉ၊ တၵႃႇၵျွင်းဢုတ်ႇတင်းႁွင်ႇပဵၼ်တၵႃႇၵဝ်ႇ ပူႇမႆ ပူႇလူႇၶွင်ႇ ၼၢႆးၼၢင်း လုင်းၼၼ်ႇတႃႇ ပႃႈၸၢမ်ႇ ဝၢၼ်ႈမိူင်းယၢႆး တၵႃႇၵျွင်းၸၢၼ်းၵေႃႈပဵၼ်တၵႃႇၵဝ်ႇ ပူႇယွတ်ႈၶမ်း ၼၢႆးသဝ်းသူပ်းဝူဝ်း ၶဝ်ၶိုၼ်းလူႇတၢၼ်းဝႆႉယဝ်ႉ။

ႁဵတ်းသွၼ်းလူႇၽြႃး

ၵျွင်းၽြႃးလႄႈၵျွင်းတင်းဢွၵ်ႇပဵၼ်တၵႃႇဝၢၼ်ႈၵၢတ်ႇ ဝၢၼ်ႈယၢင်းပူး ဝၢၼ်ႈလွင်ႉၽၢင် ဝၢၼ်ႈမိူင်းယၢႆး သီႇဝၢၼ်ႈႁွင်းၵၼ်လူႇတၢၼ်းသေ ထိုင်မႃးပီၶရဵတ်ႈ 1970 ၸင်ႇမီးပူႇဢေး ႁွင်ႉပူႇၵႂင်းမူး ဝၢၼ်ႈလွင်ႉၽၢင် ပဵၼ်ငဝ်ႈႁူမ်ႈၶဝ်ႈလုၵ်ႈလၢင်းသေ သွၼ်းၽြႃးလူႇဝႆႉၼႃႈတၢင်းၸၢၼ်းထႅင်ႈသူႇၼိုင်ႈ၊ ပူႇသုၼၼ်ႇတႃႇ ပဵၼ်ငဝ်ႈႁူမ်ႈငဝ်ႈလုၵ်ႈလၢင်း ဝၢၼ်ႈမိူင်းယၢႆး သွၼ်းၽြႃးလူႇဝႆႉၼႃႈတၢင်းႁွင်ႇထႅင်ႈသူႇ ၼိုင်ႈ၊ ထိုင်ႈမႃးပီးၶရဵတ်ႈ 1972 ၼၼ်ႉ ၸင်ႇမီးၼၢႆးမွၵ်ႇႁိူင်း ၼၢႆးမႂ် လုင်းသၢမ်ဝူင်း လုင်းၸေႃးတိၵ ပႃႈမၼ်ႈ၊ လုင်းထုၼ်းၵျီႇ ပႃႈယွတ်ႈ ဝၢၼ်ႈၸေႈတၢၼ်း ဢွၼ်လူႇဝႆႉၽြႃးတွငးသုႇၼိုင်ႈသေ ၸင်ႇမီးၽြႃးၵိုၵ်းမႃး 4 သူႇ တေႃႇထိုင်ဝၼ်ႉၼႆႉယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈၶူးၸေႃးတိၵမႃးဢဝ်ဝႃႇတီႈယၢင်းပူး

ထိုင်မႃးပီၶရဵတ်ႈ 2001 ၸဝ်ႈၶူးၸေႃးတိၵ၊ ၸႃႇတိ ဝၢၼ်ႈၶုၼ်ႇၶႃႇ မိူင်းမိတ်ႈ၊ ၸင်ႇလႆႈမႃး ဢဝ်ဝႃႇသႃတီႈၵျွင်းယၢင်းပူးသေ လႆႈမႃးပိုတ်ႇၽုၼ်ႇႁူင်းႁဵၼ်းဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈဝႃႈ ႁူင်းႁဵၼ်းယၢင်းပူးၼၼ်ႉသေ၊ ထိုင်မႃးပီ 2002 လိူၼ်ၸဵင်မႂ်ႇ 8 ၶမ်ႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၶူးၸေႃးတိၵ ၸင်ႇလႆႈဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈ ၸူဝ်းႁူၺ်းတၵႃႇသထႃး 4 ဝၢၼ်ႈ၊ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈလုၵ်ႈၼွင်ႉတပေးတီႈၸမ် တီႈၵႆ ၶိုၼ်းမႄးတေႇသၢင်ႈႁဵတ်းႁူင်းထမ်းမႂ်ႇ၊ လွမ်ႉႁူဝ်ႉဢုတ်ႇ ႁဵတ်းၸလွပ်ႈသႃလႃး လူႇတၢၼ်း ယၢတ်ႇၼမ်ႉၵႂႃႇမိူဝ်ႈလိူၼ် တီႇသႅမ်ႇပိူဝ်ႇ ပီၶရိတ်ႈ 2010 ပီႈၵေႃးၸႃႇ 1372 ၼီႈ ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

သဵၼ်ႈၸိုဝ်ႈၸဝ်ႈသြႃႇ ဢၼ်လႆႈမႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၼင်ႈၵျွင်းယၢင်ႈပူး ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်

1. မုၼ်ၸဝ်ႈတဵင်းၽေႇ ႁွင်ႉၼၢၼ်လူင် ၵူၼ်ႈမိူင်းၵမ်ႇပေႃးတီႈယႃး (1937-1954)
2. မုၼ်ၸၢင်းၶမ်း ၵုင်းမႃႉ၊ ၵဵင်းတုင် (1954-1956)
3. မုၼ်ၸဝ်ႈဝိမလ ပႃႇမၢၼ်ႈ၊ ၵဵင်းတုင် (1956-1958)
4. မုၼ်ၸဝ်ႈၸရေးတ ၼွင်ႁီး၊ လၢႆးၶႃႈ (1958-1960)
5. မုၼ်ၸဝ်ႈၼမ်ႉၶမ်း ၼမ်ႉၶမ်း (1960-1962)
6. မုၼ်ၸဝ်ႈၸေႃးတိၵ မိူင်းၼၢင်း (1961-1963)
7. မုၼ်ၸဝ်ႈပုင်ႇၺ ဝၢၼ်ႈပၢင်ႇ၊ ၵဵင်းတုင် (1963-1968)
8. မုၼ်ၸဝ်ႈသေႃးၽိတ မိူင်းၵိုင် (1968-1972)
9. မုၼ်ၸဝ်ႈဝိၸိတ်ႉတ တႃႈၶွႆႇ၊ ၵဵင်ႈတုင် (1974-1975)
10. မုၼ်ၸဝ်ႈဝိလႃႇသ လွႆလူင်၊ ၼမ်ႉသၼ်ႇ (1975-1979)
11. မုၼ်ၸဝ်ႈဝိသုတ်ႉထ တၢင်ႉယၢၼ်း (1979-1982)
12. မုၼ်ၸဝ်ႈဢႃႇလေႃးၵ လွင်ႉၽၢင်၊ ၵဵင်တုင် (1982-1984)
13. မုၼ်ၸဝ်ႈၺႃႇၼ ၸၢင်ႈသၢတ်ႇ၊ ၵဵင်းတုင် (1984-1988)
14. မုၼ်ၸဝ်ႈဢိင်ႇတႃႇသီႇရိ မိူင်းၸိတ်ႇ၊ ၼမ်ႉၸၢင် (1988-2022)
15. ၸဝ်ႈၶူးၸေႃးတိၵ ၶုၼ်ၸွမ်ၾႃႉ သတ်ႉထမ်မၸေႃးတိၵꩪၸ၊ မိူင်းမိတ်ႈ 2022 တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်။

လွင်ႈၶူၼ်ႉႁႃၶေႃႈမုၼ်း

ပိုၼ်းၵဵပ်ႈဝၢၼ်ႈယၢင်းပူး လႄႈၵျွင်းယၢင်းပူးၼႆႉ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈလႆႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉသွၵ်ႈႁႃမႃးၼႂ်းပပ်ႉ ပိုၼ်းမိူင်းၵဵင်းတုင် လႄႈ ပိုၼ်းဝတ်ႉလွၼ်းလူင်း (လွႆလူင်)၊ ၵဵင်းတုင် လိူဝ်သေၼၼ်ႉလႆႈတွင်ႈထၢမ်ဢဝ်မႃး တီႈ ၵူၼ်းထဝ်ႈၽူႈဢႃႇယုယႂ်ႇၶဝ် ၵူၼ်းမိူင်းၵဵင်းတုင် မိူၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇ -

1. မႄႈထဝ်ႈၸၢမ်ႇ ဢႃႇယု (103)၊ ပီၵေႃးၸႃႇ 1278 ၼီႈ၊ ဝၢၼ်ႈမိူင်းယၢႆး၊ ၵဵင်းတုင်
2. လုင်းၸိၵ်တ ဢႃႇယု (74)၊ ပီၵေႃးၸႃႇ 1298 ၼီႈ၊ ဝၢၼ်ႈၼႃး၊ ၵဵင်းတုင်
3. လုင်းၼၼ်ႇတႃႇ ဢႃႇယု (79)၊ ပီၵေႃးၸႃႇ 1287 ၼီႈ၊ ဝၢၼ်ႈၼႃးၶမ်း၊ ၵဵင်းတုင်
4. လုင်းၵႃႇလိင်ႇတ ဢႃႇယု (73)၊ ပီၵေႃးၸႃႇ 1302 ၼီႈ၊ ဝၢၼ်ႈတၢၵ်ႇလႅတ်ႇ၊ ၵဵင်းတုင်

ၸိူဝ်းၼႆႉသေ တႅမ်ႈလၢတ်ႈၼႄမႃးယဝ်ႉ၊ မူႇလိၵ်ႈႁူဝ်ၼႆႉ ယၢမ်ႈတႅမ်ႈသႂ်ႇမႃးၼႂ်းပပ်ႉမၢႆတွင်း ၶၢဝ်းတၢင်းသိပ်းပီ ႁူင်းႁဵၼ်းယၢင်းပူး ယဝ်ႉပွၵ်ႈၼိုင်ႈ၊ ႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ်တီႈမၢႆတွင်း လွင်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉ တႃႇၽူႈၸိူဝ်ႈမႃးလဵပ်ႈႁဵၼ်းလႄႈယူႇသဝ်းတီႈယၢင်းပူးၼႆႉသေ ၸင်ႇလႆႈၶိုၼ်းတႅမ်ႈထႅင်ႈယဝ်ႉ။

ၶေႃႈသပ်းလႅင်းထႅမ် လုၵ်ႈႁဵၼ်းယၢင်းပူး

ပိုၼ်းၵျွင်းယၢင်းပူးၼႆႉ ၸဝ်ႈၶူးလူင်ၸေႃးတိၵ (ႁွင်ႉ) ၶုၼ်ၸွမ်ၾႃႉ မိူင်းမိတ်ႈ လႆႈတႅမ်ႈဝႆႉၼႂ်းပပ်ႉမၢႆတွင်းပီၵွၼ်းၶမ်း ႁူင်းႁဵၼ်းယၢင်းပူး မိူဝ်ႈပီၶရဵတ်ႈ 2019 ၼၼ်ႉသေ ၶႃႈႁဝ်ႈႁၼ်ဝႃႈမၼ်းပဵၼ်ၶေႃႈမုၼ်းၵျွင်းယၢင်းပူး ဢၼ်တဵမ်ထူၼ်ႈဝႆႉတႄႉ တွၼ်ႈတႃႇတေလႆႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉႁႃလူငၢႆႈ ၸင်ႇလႆႈဢဝ်မႃးသႂ်ႇဝႆႉၼႂ်း ဝီးၶီႇၽီးတီးယႃး ၼႆႉမိူဝ်ႈပီၶရဵတ်ႈ 2022 ၶႃႈယဝ်ႉ။

ပိုၼ်းၵျွင်းယၢင်းပူးၸဝ်ႈၶူးလူင်ၸေႃးတိၵ (ႁွင်ႉ) ၶုၼ်ၸွမ်ၾႃႉ မိူင်းမိတ်ႈ လႆႈတႅမ်ႈၸႅၵ်ႇဝႆႉၼႆႉ ပေႃးၸႅၵ်ႇတူၺ်းၼႆတေလႆႈႁၼ်ပဵၼ်သၢမ်တွၼ်ႈ၊ တွၼ်ႈၼိုင်ႈပဵၼ်တွၼ်ႈပိုၼ်းၵဵင်းတုင်ဢၼ်ၵူၼ်းထဝ်ႈ ၶဝ်လႆႈသိုပ်ႇၶႆႈၼေပၼ်လုၵ်ႈလၢၼ်မႃးပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်၊ တွၼ်ႈသွင်သမ်ႉ ပဵၼ်တွၼ်ႈဢၼ်ပီႈၼွင်ႉၵူၼ်းမိူင်းၼွင် ၶဝ်ပၢႆႈၽေးသိုၵ်း ဢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ မၼ်းတလေး တၢင်းၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းၼွင်တိုၵ်းတေႃးၵၼ်ၼၼ်ႉသေလႆႈပၢႆးမႃးႁႃတီႈၵတ်းတီႈယဵၼ် တႂ်ႈႁူမ်ႈငဝ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းၵဵင်းတုင်၊ တွၼ်ႈသၢမ်သမ်ႉ ပဵၼ်တွၼ်ႈသၢင်ႈၵျွင်းယၢင်းပူးမႃးပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်ၶႃႈယဝ်ႉ။

ၽိုၼ်ဢိင်

1. ၸဝ်ႈၶူးလူင်ၸေႃးတိၵ (ႁွင်ႉ) ၸဝ်ႈၶုၼ်ၸွမ်ၾႃႉ မိူင်းမိတ်ႈ၊ (2019)၊ ပိုၼ်ႈၵႅပ်ႈ ဝၢၼ်ႈယၢင်းပူး လႄႈ ၵျွင်းယၢင်းပူး၊ ၶၢဝ်းတၢင်းၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း မၢႆ (3)၊ ၼႃႈလိၵ်ႈ 197-201