ဢွမ်လူမ်း
radio
ငဝ်ႈပိုၼ်ႉတၢင်းၶိုၼ်ႈသင်ႉလူင် ၼႂ်းလုမ်ႈၽႃႉၼႆႉ တႄႇမႃး တီႈသွၵ်ႈႁႃႁၼ် ထၢတ်ႈၽႆးၽႃႉသေ သမ်ႉႁူႉ ၸႂ်ႉထၢတ်ႈၽႆးၽႃႉ ၼႂ်းၵၢင်ႁၢဝ်သေ မေႃႇပွႆႇသဵင် ၼႂ်းဢွမ်ႇလူမ်း(radio)မႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ r)၊ ၾူၼ်း(Phone)၊ႁၢင်ႈသဵင်(TV) ၸၢၵ်ႈၼပ်း(Computer) သိုပ်ႇၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းပဵၼ်မႃး လိၵ်ႈၽႆးၽႃႉ(email)၊ ၼႅင်ႈလူၵ်ႈ (internet) ၸိူဝ်းၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပႆႇလၢတ်ႈၼႄ လွင်ႈဢွမ်လူမ်းၼႆႉ ထုၵ်ႇလီႁူႉ လွင်ႈဝၢႆႇယႃႇလႅတ်ႉ(wireless) ဢၼ်ပဵၼ် ၵဝ်ႉငဝ်ႈ ဢွမ်လူမ်းၼႆႉယူႇ။ တႃႇတေပဵၼ်မႃး လွင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉတႄ့ မိူဝ်ႈပီၶရဵတ်ႈ(1873)ၼီႈၼၼ်ႉ ၽူႈမီးပိုၼ်ႉႁူႉပႆႇၺႃႇၽၢႆႇပၢႆးသၢႆ ʻʻမိတ်ႉသတိူဝ်ႇမႅၵ်ႉၵသွႆးʼʼ သေႃႉႁၼ်သၢႆႁႅင်းၽႆးၽႃႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈပီ 1883 မိတ်ႉသတိုဝ်ႇၽိတ်ႉၸၵျႃႇရႄႇ သေႃႉႁႃႁၼ် သၢႆႁႅင်းၸၼ်ၽႆးၽႃႉ ၼႂ်းၵၢင်ႁၢဝ်ယူႇယဝ်ႉ၊ မိူဝ်ပီ 1896 ၼီႈၼၼ်ႉတႄႉ ၵေႃႉပဵၼ်ʻမိတ်ႉသတိူဝ်ႇ မႃႇၵူဝ်ႇၼီႇʼ ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းမိူင်းဢီႇတလီႇ ၶူင်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇလႆႈၶိူင်ႉၸႂ်ႉ ဝၢႆႇယႃႇလႅတ်ႉသေ လႆႈၶၢဝ်ႇလိုဝ်း ၵႂႃႇဝႃႈ ပဵၼ်ၵေႃႉႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၶိူင်ႈပွင်ႇၶၢဝ်ႇ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းပိူၼ်ႈၼႆယူႇယဝ်ႉ။ "မိတ်ႉသတိူဝ်ႇ မႃႇၵူဝ်ႇၼီႇ"ၼႆႉ မိူဝ်ႈပီ1899 ၼီႈၼၼ်ႉ ၶူင်ဢွၵ်ႇႁဵတ်းပဵၼ်ၸၢၵ်ႈဝၢႆႇယႃႇလႅတ်ႉ သွင်ဢၼ်သေ ၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇ ပွင်ႇၶၢဝ်ႇလႆႈ ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈသေဢမ်ႇၵႃး ၵႅတ်ႇၶႄလႆႈပႃး ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃးလူင် ဢၼ်ၸူမ်ၼမ်ႉလမ်းၼိုင်ႈ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းပိူၼ်ႈၼႂ်းလူၵ်ႈၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ပဵၼ်ၶိူင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းလီ ၼႂ်းသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇၼၼ်ႉ မႃးယူႇယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈပီ 1911ၼီႈ လိူၼ်တီႇသိမ်ႇပိူဝ်ႇ (2) ဝၼ်းၼၼ်ႉ ပွင်ႇၶၢဝ်ႇ ၶၢမ်ႈလႆႈ ၼမ်ႉသမ်ႇမုတ်ႇတရႃႇ ဢတ်ႉတလၼ်ႇတိတ်ႉသေ တိတ်းတေႃႇၸူး မိူင်းဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ တီႈၵႆလိူဝ်သုတ်း လႄႈ ၶၢဝ်ႇမၼ်း လိုဝ်းႁူင်ၵႂႃႇတင်းၵမ်ႇၽႃႇ ဢွၼ်တင်းသုတ်းပိူၼ်ႈ ထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈယူႇယဝ်ႉ။
–-!+×@÷#$=/%_^&<>[])(*-'cv":;,?.,
ဢၼ်ၵႂၢမ်းတႆးႁဝ်းဝႃႈ ဢွမ်လူမ်း ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ႁၢင်ႈသၢင်ႇထုၵ်ႇလူဝ်လူဝ်ယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ တီႈတႄ့မၼ်း သဵင်မႃးၸွမ်းလူမ်းဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ။ သဵင်ဢၼ်လုၵ်ႉ တီႈႁူင်းပွႆႇသဵင်မႃးၼၼ်ႉ လႅၵ်ႈပဵၼ်ထၢတ်ႈ လႆၶဝ်ႈၵႂႃႇ ၼႂ်းထၢတ်ႈၽႆးၽႃႉယဝ်ႉ ဢဝ်ၶိူင်ႈၸၢၵ်ႈ တီႉဢဝ်ထၢတ်ႈၽႆးၽႃႉၼၼ်ႉသေ လႅၵ်ႈဢွၵ်ႇပဵၼ်သဵင်မိူၼ် ၵဝ်ႇၶိုၼ်းၼၼ်ႉယူႇ။ မိူဝ်ႈဝႃႇယႃႇလႅတ်ႉ တႄႇပဵၼ်မႃးၼၼ်ႉ တေလႆႈဝႃႈ ၵမ်ႇၽႃႇလႅၵ်ႈလၢႆႈပၢၼ်မၼ်း ၵႂႃႇပၢၼ်ၼိုင်ႈသေတႃႉ တေႃႉတႄႉ သူင်ႇၶၢဝ်ႇလႆႈ တႃႇမၵ်းမၼ်ႈ လွင်ႈပဵၼ်လွင်ႈလု ၶၢဝ်လီၶၢဝ်ႇၸႃႉၵူၺ်းလႄႈ တေလႆႈဝႃႈ ဢမ်ႇပေႃးပိူင်ႈသင်ၵၼ်တၢင်းလၢႆးသူင်ႇၶၢဝ်ႇ သၢႆလဵၵ်း(Telegrapher) ၼၼ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။
တေႃႇပေႃးထိုင် ပီ 1918 ၼီႈၵေႃႈ ပႆႇပႃႈလႆႈငိၼ်းၶၢဝ်ႇၼွၵ်ႈမိူင်းၼႂ်းမိူင်း ၽဵင်းၵႂၢမ်း ဢၼ်ဢွၵ်ႇမႃး တီႈရေႇတီႇယူဝ်ႇၼၼ်ႉၵွၼ်ႇၼႆယဝ်ႉ၊ တႄႇဢဝ်တီႈၶိူင်ႈၸၢၵ်ႈ ဝႃႇယႃႇလႅတ်ႉသေ ၸင်ႇသိုပ်ႇႁဵတ်းဢွၵ်ႇပဵၼ်မႃး ရေႇတီႇယူဝ်ႇ ယူႇယဝ်ႉ။ တႃႇတေပဵၼ်မႃး ရေႇတီႇယူဝ်ႇၼၼ်ႉ ဢွၼ်တၢင်း သုတ်း လႆႈၶူင်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇမႃး လွတ်ႇႁၢင်ႉလူမ်း ʻဝႅတ်ႉၵျူႇဢႅမ်ႇၵျူႇʼလႄႈ ဢွမ်လၢတ်ႈၵႂၢမ်း ʻမၢႆႇၵရူဝ်ႇၽူင်းʼယူႇယဝ်ႉ။ ဢွမ်လၢတ်ႈၵႂၢမ်း မၢႆႇၵရူဝ်ႇၽူင်းတႄ့ ၸႂ်ႉတိုဝ်း တႃႇလၢတ်ႈၵႂၢမ်းသႂ်ႇသေ လွတ်ႇႁၢင်ႉလူမ်း ဝႅၵ်ႉၵျူႇဢႅမ်ႇၵျူႇတႄ့ ၸႂ်ႉတိုဝ်းတႃႇ ပွႆႇဢွၵ်ႇပဵၼ်သဵင်လႄႈ တီႉဢဝ်သဵင်ဢၼ် မၢႆႇၶရူဝ်ႇၽူင်း သူင်ႇမႃးၼၼ်ႉယူႇ။ ဢိင်ဢဝ်ၶိူင်ႈသွင်ဢၼ်ၼႆႉ ႁူမ်ႈၵၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းသေ ၸင်ႇဢွၵ်ႇပဵၼ်ၸၢၵ်ႈဢွမ်လူမ်း"ရေႇတီႇယူဝ်ႇ" ယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1904 ၼီႈၼၼ်ႉ ၽူႈမီးပိုၼ်ႉႁူႉပႆႇၺႃႇ "မိတ်ႉသတိူဝ်ႇ ၵျွၼ်းဢီမ်ႇဝရူဝ်ႇၽလိင်းမိၼ်း" ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢင်းၵိတ်း ၶူင်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၶိူင်ႈလွတ်ႇႁၢင်ႉလူမ်းၼၼ်ႉသေ ၵေႃႉပဵၼ်ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ "မိတ်ႉသတိူဝ်ႇ လီတႃႇၽေႃႉရႅတ်ႉ" ၶိုၼ်းမႄးလိုမ်ႉမႄးႁဵတ်းႁႂ်ႈလီလိူဝ် ၶိုၼ်ႈသၢင်ႉမႃးယူႇယဝ်ႉ။
ၽွင်းယၢမ်းၼၼ်ႉ "မၢႆႇၶရူဝ်ႇၽူင်း" ၵေႃႈ ၶိုၼ်ႈသၢင်ႉဝႆႉႁင်းမၼ်းယဝ်ႉလႄႈ ပီ 1908 ၼၼ်ႉ ၵူႈဝၼ်းသဝ်ယူႇ။
- ႁၵ်ႉၶိူဝ်း (ၸၢႆး)၊ တၢတ်ႇႁူဝ်ယၢဝ်၊ ပပ်ႉၸဵင်ၶမ်းလႅင်း မၢႆ (12)၊ ၼႃႈလိၵ်ႈ 27-30 ။
- ပပ်ႉသႅၼ်သမ်ႇမိူင်းမၢၼ်ႈ (တူဝ်ထူပ်းလဵပ်ႈႁဵၼ်း)