သုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ
သုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ မႄးထတ်း
Suvarṇabhūmi (Sanskrit: सुवर्णभूमि; Pali: Suvaṇṇabhūmi)[a] is the name of a land mentioned in many ancient Buddhist sources such as the Mahavamsa,[1] some stories of the Jataka tales,[2][3] and Milinda Panha.[4] သုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ ၵႂၢမ်းၶေႃႈၼႆႉ ၽၢႆႇဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် တႅမ်ႈဝႃႈ Suvarṇabhūmi၊ ၽၢႆႇသၼ်ႇသၶရိတ်ႉ တႅမ်ႈဝႃႈ सुवर्णभूमि ၽၢႆႇပႃႇလိ တႅမ်ႈဝႃႈ Suvaṇṇabhūmi သုဝꧣ်ꧣꧤူမိ ၼႆႉ ပဵၼ်ၸိုဝ်ႈ ဢွင်ႈတီႈၼိုင်ႈသေ မီးဝႆႉ တီႈၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈထမ်းၵဝ်ႇၵႄႇ ပုတ်ႉထသႃႇသၼႃႇသေ ပႃးဝႆႉၼႂ်း မႁႃႇဝမ်ႇသ [1]၊ ၸႃႇတၵ [2] [3] လႄႈ မိလိၼ်ႇတပၺ်ႇႁႃ [4] ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈပွင်ႇသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိၼၼ်ႉတႄႉ ပွင်ႇဝႃႈ ၽႅၼ်ႇလိၼ်ၶမ်း ဢမ်ႇၼၼ် ထုင်ႉလိၼ် တီႈဢွၵ်ႇၶမ်း ၼႆယူႇ။
ၵႂၢမ်းၼမ်း မႄးထတ်း
သုဝꧣ်ꧣꧤူမိံ ၷꧣ်တွႃၼ သေႃၼုတ်တရႃ ၼႆႉ ပဵꧣ်ႁူဝ်ၶေႃႈ၊ ဢမ်ႇၼၼ် ၵႂၢမ်းၼမ်းဝႆႈၽြႃး ၶင်ၸဝ်ႈသင်ႇၶႃႇတႆး ပွတ်းတၢင်းဢွၵ်ႇၶူင်းၶဝ် ၸိူင်ႉၼင်ႇ ယူၼ်း လၢဝ်း ၶိုၼ် လိုဝ်ႉ လႄႈ လႅမ်းၼၼ်ႉ ပုၵ်ႈၼိုင်ႈ။ ၼႂ်းၵႃႈလၢႆလၢႆပုၵ်ႈ မီးၼိူဝ်ႉၵႂၢမ်းဝႃႈ “ၸဝ်ႈသေႃးၼထေႇ လႄႈ ၸဝ်ႈဢုတ်ႉတရထေႇ ၵႂႃႇမိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ ၼႆယဝ်ႉ။ ပဵၼ်တႃႇၵႂႃႇပိုၼ်ၽႄ သႃႇသၼႃႇပုတ်ႉထၸဝ်ႈယဝ်ႉ။
ပေႃးတေယွၼ်ႈၶိုၼ်း ပိုၼ်းလင်ပုတ်ႉထသႃႇသၼႃႇ ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလွင်ႈ မိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ ဢမ်ႇၼၼ် သုဝၼ်းၼၽုမ်းၸိုင် ႁူႉတေလႆႈ ယိုၼ်းတၢဝ်းၵႂႃႇထိုင် ပၢၼ်ၶုၼ်ၵလႃး ၸဝ်ႈသီႇရိထမ်ႇမႃႇသေႃးၵ ၽူႈပဵၼ်ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈ မေႃးရိယ ၼႂ်းမိူင်းၸမ်ႇပူႇတီႇပႃႇ (ဢိၼ်ႇတိယ ယၢမ်းလဵဝ်) ဢၼ်တင်ႈဝဵင်းႁေႃၶမ်း ယူႇ တီႈမိူင်းပႃႇတရိပုႉတ် (မိူင်းပတ်ႉတၼႃး ယၢမ်းလဵဝ်) မွၵ်ႈပိူဝ်ႈ ဢွၼ်တၢင်းပီၶရိတ်ႉ 270 (BC 270) မႅၼ်ႈပီပုတ်ႉထ 273 ၼီႈ) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈ ၶုၼ်ၵလႃးသီႇရိထမ်ႇမႃႇသေႃးၵ ဢဝ်ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈ ႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ် တင်းထမ်ႇမၸၢၵ်ႈ ၸဝ်ႈရႁၢၼ်းတႃႇၶဝ်ၸဝ်ႈ ဢၼ်မီး ၸဝ်ႈမႁႃႇမွၵ်ႉၵလိပုတ်ႉတတိသ်သ ပဵၼ်ႁူဝ်ပဵၼ်ၵၼ်းယူႇ ၽွင်းၼၼ်ႉ တင်ႈပၢင်ထတ်းသၢင် ထွင်ၼမ်ႉထမ်း ၵႂၢမ်းသွၼ်ပုတ်ႉထၽြႃးၸဝ်ႈ (တၢင်ႇသင်ႇၵႃႇယၼႃႇ) ပွၵ်ႈၵမ်း 3 လႄႈ ၼႂ်းပၢင်ၼၼ်ႉ လႆႈၸတ်းတင်ႈ ၸုမ်းထမ်ႇတူႇတ 9 ၸုမ်းသေ သူင်ႇဢွၵ်ႇၵႂႃႇပိုၼ်ၽႄႈ ပုတ်ႉထသႃႇသၼႃႇ ၼႂ်းၽိုၼ်ၽႅၼ်ႇလိၼ် 9 မိူင်းလူင် ၼႂ်းၵုၼ်ဢေးသျႃး၊ ၼႂ်း 9 ၸုမ်းၼၼ်ႉ ၸုမ်းဢၼ်ၸဝ်ႈသေႃးၼ လႄႈ ၸဝ်ႈဢုတ်ႉတရ ဢွၼ်ႁူဝ်ၼႆႉ လႆႈၶီႇႁိူဝ်းၶၢမ်ႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ မႃးၽႄႈတိူၼ်း ပုတ်ႉထသႃႇသၼႃႇ ၼႂ်းမိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ ၸိူင်ႉၼႆ။
ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ မိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိၼႆႉ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းတႄႉ ၸဝ်ႈပိုၼ်းလႄႈ ၸဝ်ႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉၶူဝ်းမွၼ်ၶဝ် ၵမ်ႈပႃႈၼမ် ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ သုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ ပဵၼ် မိူင်းသထူင်ႇ (သုထမ်ႇမဝတီႇ) ဢၼ်မီးၼႂ်း မိူင်းမွၼ်း ယၢမ်းလဵဝ်။ ၼၼ်သေတႃႉ ဝၢႆးလင်မႃး လႆႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉႁၼ်မႅၼ်ႈ ႁွင်ႈႁွႆးပၢႆးပိုၼ်းလႄႈ ပၢႆးၶူဝ်းမွၼ်ႇထႅင်ႈလႄႈ မီးလွင်ႈပဵၼ်ႇလႅၵ်ႈ တၢင်းႁၼ်ထိုင်မႂ်ႇထႅင်ႈဝႃႈ “မိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ တင်ႈယူႇတီႈ ၼၵွၼ်းပထူမ် ၼႂ်းမိူင်းထႆး” ၼႆ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ထႅင်ႈ သမ်ႉႁၼ်မိူၼ်ၵၼ်ဝႃး “မိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ ဢမ်ႇၸႂ်ႈမိူင်းလဵဝ်၊ ပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်မီးဢႃႇၼႃႇၸၢႆးလႅၼ်ၵႂၢင်ႈယႂ်ႇ တင်ႈဢဝ် မိူင်းမွၼ်း၊ မိူင်းထႆး၊ ၵုၼ်သုမတြႃႇ၊ ၵုၼ်မႃႇလႃႇယု၊ ႁူမ်ႇထိုင် မိူင်းဢိၼ်ႇတူဝ်ႇၼီးသျႃး လႄႈ မိူင်းၵႅဝ် မိူင်းလၢဝ်း” ၼႆမႃးယူႇ။
သၢၵ်ႈသေႇပႃႈလင် မႄးထတ်း
ပေႃးၶူၼ်ႉတူၺ်း ၼႂ်းပိုၼ်းပိတၵၢတ်ႈပုတ်ႉထၸိုင် ယိပ်းၵမ်လႆႈ ၶေႃႈမုၼ်း ဢၼ်ၸမ် သွင်လွင်ႈ၊ လွင်ႈၼိုင်ႈ ပဵၼ် မႁႃႇၸၼၵၸၢတ်ႈ (ၼႂ်းသိပ်းၸၢတ်ႈလူင်) ၼႂ်းၼၼ်ႉ ပႃးဝႃႈ “ၼေႃႇၸဝ်ႈၸၼၵ ပဵၼ်ၵူၼ်းမိူင်းဝိတေႇႁ (ၼႂ်းမိူင်းဢိၼ်ႇတိယ မိူဝ်ႈလဵဝ်) ၶိုၼ်ႈႁိူၼ်းသမ်ၽဝ်း (ႁိူဝ်းမႂ်) ၶၢမ်ႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇသေ မိူဝ်းၵႃႉၶၢႆ ၼႂ်းမိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ ၵွပ်ႈပိူင်းၼၼ်ႉ မီးမိူင်ႁႄႈၶမ်းၼမ် ၼႆၼၼ်ႉယူႇ။ မိူဝ်ႈတိုၵ်ႉၶီႇႁိူဝ်းယူႇ ၼႂ်းၵၢင်ၼမ်ႉၼၼ်ႉ ႁိူဝ်းၺႃးလူမ်းလႅင်ႉလူင်လႄႈ ဢဝ်ႁိူဝ်းတႅၵ်ႇၵၢင်ၼမ်ႉပႅတ်ႈ၊ ၼေႃႇၸဝ်ႈၸၼၵၼႆႉ ပိုင်ႈဢိင်ဝီရိယ တူဝ်ၵဝ်ႇသေ လုၺ်းယူႇၵၢင်ၽွင်း ထိုင် 7 ဝၼ်း 7 ၶိုၼ်း၊ လိုၼ်းသုတ်း ၸင်ႇမီး ၼၢင်းၽီမေႇၶလႃႇ မႃးၸွႆႈဢဝ်ဢွၵ်ႇ ပူၼ်ႉၼမ်ႉလႆႈၼႆယဝ်ႉ။
ထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈ သမ်ႉပဵၼ် ၸႃႇတၵ ဢၼ်မႃးၼႂ်းပၼ်ႇၼႃႇသၵဵင်းမႆႇ (ၸိုဝ်ႈပပ်ႉ ၸိၵႃႇလမလိၼီႇပၵွၼ်း) ၼႂ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ပႃးဝႃႈ “မီးၸၢႆႈၵူၼ်းၽၢၼ်ဢွၼ်ႇ ၵေႃႉၼိုင်ႈ ပဵၼ်ၵူၼ်း မိူင်းၵၼ်ႇထႃႇရ (ၼႂ်းဢိၼ်ႇတိယ ယၢမ်းလဵဝ်) ၵႂႃႇၽၼ်းၽိုၼ်းၶၢႆ မႃးလဵင်ႉမႄႈယူႇ ၵူႈဝၼ်း။ မီးပွၵ်ႈၼိုင်ႈ ၸၢႆးၵူၼ်းၽၢၼ်ဢွၼ်ႇၼႆႉ ဝူၼ်ႉမႅၼ်ႈ လွင်ႈၶႂ်ႈၵႂႃႇႁဵတ်းၵၢၼ် တီႈမိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ၊ မၼ်းၸင်ႇ ၸူဝ်းပႃးတင်းမႄႈၵူၼ်းထဝ်ႈမၼ်း ၶိုၼ်ႈႁိူဝ်းမႂ်လၢင်းယၢၼ်း ၵႂႃႇၸွမ်းပိူၼ်ႈလႄႈ ဢဝ်ႁိူဝ်းတႅၵ်ႇ ၵၢင်ၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ ၸၢႆးၵူၼ်းၽၢၼ် ၸေးဢဝ် မႄႈမၼ်း လုၺ်းယူႇၵၢင်ၽွင်း ထိုင်ၸဵတ်းဝၼ်း ၸဵတ်းၶိုၼ်း၊ လိုၼ်းသုတ်း ၶုၼ်သၢင်တူၼ်ၼိုင်ႈ လူင်းမိူင်းသုတ်ႉထႃႇဝႃႇသ မႃးၸွႆႈဢဝ်ဢွၵ်ႇ ပူၼ်ႉၼမ်ႉ” ၼႆယဝ်ႉ။
တီႈသိုဝ်ႈမၼ်း မိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိၼၼ်ႉ မီးယူႇတႄႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မီးယူႇ တီႈလႂ်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးၽႂ်ၸိလႆႈတႄႉတႄႉ။ မၢၼ်ႈဝႃႈ ယူႇၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ၊ ၶဵၼ် လၢဝ်းၸၢမ်ပႃ မႃႇလႃႇယု ၵႅဝ်လႄႈ ဢိၼ်ႇတူဝ်ႇၼီးသျႃးၵေႃႈဝႃႈ ယူႇၼႂ်းမိူင်ႈၶဝ်။ ထႆးၵေႃႈဝႃႈ ယူႇၼႂ်းမိူင်းထႆးၼႆသေ ထူၵ်းထဵင်ၵၼ်မႃးတႃႇသေႇ၊ ဢမ်ႇယဝ်ႉဢမ်ႇဝၢႆး။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸဝ်ႈပိုၼ်းမၢင်ၸဝ်ႈ ဢွၵ်ႇၵႂၢမ်းႁၼ်ဝႃႈ “ပေႃးတေ ဢဝ်ၸွမ်းသၢၵ်ႈသေႇ ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈ တီႇပဝမ်ႇသလႄႈ မႁႃႇဝမ်ႉသ ဢိၵ်ႇတင်း သမၼ်ႇတပႃႇသႃႇတီႇၵႃႇ လႄႈ ပေႃးရႃႇၼဝတ်ႉထု ဢၼ်ၸိၸမ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉဝႃႈၸိုင် မိူင်းသုဝၼ်ႇၼ ပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်ဢွၵ်ႇၶမ်းတွင်းလႄႈ ၼင်သတ်း၊ ငႃးသတ်း ၸိူဝ်ႈၼႆႉ” ၼႆယူ။ ၶူဝ်းလဵင်းၸိူင်ႉၼႆ ၵူၼ်းမိူင်းဢိၼ်ႇတိယၶဝ် မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ သူင်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵၼ်ၼႃႇလႄႈ ဢဝ်ပဵၼ် လွင်ႈၵၶၢႆ ဢၼ်မီးၼမ်ႉတွၼ်းၼမ်တႄႉတႄႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်တီႈဢၼ် လေႃႇပၼ်ႇၸလေႃးႁႃႇ (Brondz) ၸၼ်ႉလီ လႄႈ ၸင်ႇလၢမ်းၶၢတ်ႈၵၼ်ဝႃႈ “ၼႃႈလိၼ် ပွတ်းၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ မိူင်းဢေးသျႃးတင်းမူတ်းၼႆႉ ပဵၼ် ၼင်လိၼ်မိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ” ၼႆယဝ်ႉ။
ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈ ၵၼ်ႇထဝမ်ႇသ မိူင်းဢိၼ်ႇတိယ လႆႈလၢတ်ႈပႃး လွင်ႈ “မုၵ်ႉၸုမ်းပေႃႈၵႃႉႁႃႈပၢၵ်ႇ” လႆႈၸႅၵ်ႇ ပုၼ်ႈၽွၼ်းၵၼ် ဢွၵ်ႇတွင်ႈတဵဝ်း မိူင်းလၢႆလၢႆမိူင်း ဢမ်ႇဝႃႈ သဵၼ်ႈတၢင်းၼမ်ႉလႄႈ သဵၼ်ႈတၢင်းလိၼ် တွၼ်ႈတႃႇၵႃႉၶၢႆၶူဝ်းလဵင်း မီးၵႃႈၶၼ်လၢႆလၢႆသႅၼ်း ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၸၢင်ႉ မႃႉ ၵႅဝ်ႈသႅင် ၶိူင်ႈယႃၶိူင်းႁွမ် (မႆႉႁွမ်)လႄႈ ၶမ်းၸိူဝ်းၼႆႉသေ တေႃႉမႃးၵႃႉၶၢႆ ၼႂ်းမိူင်းတူဝ်ၵဝ်ႇ။ ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆ ၸိူင်ႉၼင်ႇဝႃႈမႃးၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းဢိၼ်ႇတိယၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ် ၵလိယုတ်ႈပုၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ တီႈဢၼ်ၸၢဝ်းၵလႃးဢိၼ်ႇတိယၶဝ် ၵႂႃႇမႃးၵႃႉၶၢႆၼၼ်ႉ ၵမ်ႈၼမ် ပဵၼ်မိူင်းၸိူဝ်းဢၼ်မီး ပႃႈတၢင်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ မိူင်းၸမ်ႇပူႇတီႇပႃႇ (ဢိၼ်ႇတိယ) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈသၼ်ႇသၵြဵတ်ႉ ဢၼ်ၵဝ်ႇၵႄႇသေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ “သုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ (ၽႅၼ်ႇလိၼ်ၶမ်း) ဢမ်ႇၼၼ် သုဝၼ်ႇၼတီႇပ (ၵုၼ်တီႈဢွၵ်ႇၶမ်း)” ၼႆယဝ်ႉ။
သၢၵ်ႈသေႇ ပၢႆးၶူဝ်းမွၼ် မႄးထတ်း
သၢၵ်ႈသေႇ ပၢႆးၶူဝ်းမွၼ် ဢၼ်ၶုတ်းလႆႈ ၼႂ်းမိူင်းသထူင်ႇ (မွၼ်း+မၢၼ်ႈ)၊ ၼႂ်းမိူင်းၼၵွၼ်းၸႆးသရီ (ၼၵွၼ်းၽထူမ်ၸႆး) လၢႆလၢႆသႅၼ်း ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၽႃမေႃႈလိၼ်၊ မၢၵ်ႇဢုတ်ႇ၊ လဵၼ်တွင်း (ပႅၵ်ႉသၢၼ်ႇၶႅပ်းတွင်းလႅင်) လဵၼ်ငိုၼ်း၊ လဵၼ်ၶမ်း လႄႈ လိၵ်ႈၶႅပ်းႁိၼ် (လိၵ်ႈသဝ်ႁိၼ်) ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ မိူင်းထႆးၸိူဝ်းၼႆႉ မီးဢႃႇယုၵဝ်ႇၵႄႇပဵင်းၵၼ် တင်းပၢႆးၸၢင်ႈ (ၼမ်ႉတိၼ်လၢႆးမိုဝ်း) ၼႂ်းပၢၼ် တွႃႇရဝတီႇ (မွၵ်ႈ 507-638 AD) ၼႆႉၵူၺ်းၼႆယဝ်ႉ။ ၼႂ်းပၢၼ် တွႃႇရဝတီႇ (ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈမၢႆၸွႆႈတွင်းၶႄႇ တႅမ်ႈဝႃႈ DOLOVODI) ယင်းတူၵ်းလိုၼ်း ပၢႆးၸၢင်ႈ ၼႂ်းပၢၼ်ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈ ဢူႇတွင်း (ဢွင်ႈၶမ်း) လႄႈ ပၢၼ် ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈလဝူဝ်ႉ (လူပ်ႉပူးရီး ယၢမ်းလဵဝ် ၼႂ်းထႆး) မွၵ်ႈ 500 ပီၵွၼ်ႇၼႆယူႇ။
သမ်ႉပၢႆးၸၢင်ႈ ၼႂ်းပၢၼ်ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈ သုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ ယင်းတူၵ်းဢွၼ်တၢင်း ပၢႆးၸၢင်ႈ ပၢၼ်ဢူႇတွင်းလႄႈ ပၢၼ်လဝူဝ်ႉလၢႆလၢႆပၢၵ်ႇပီထႅင်ႈၵွၼ်ႇ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ မိူင်းၼၵွၼ်းၸၢႆးသရီ (ၼႂ်းထႆး) ဢိၵ်ႇတင်း မိူင်းသထုင်ႇ (ၼႂ်းမွၼ်း + မၢၼ်ႈ) ဢမ်ႇၸႂ်ႈမိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ တင်းသွင်တၼ်းႁဵင်း ၼႆယူႇ။ ဢၼ်ပဵၼ် မိူင်းလၢဝ်း၊ မိူင်းၵႅဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်းၸိူဝ်းဢၼ်ဝႃႈမႃးၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးသၢၵ်ႈသေႇ ပၢႆးၶူဝ်းမွၼ်သင်သေသႅၼ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
သၢၵ်ႈသေႇၼႂ်းမိူင်းထႆး မႄးထတ်း
သၢၵ်ႈသေႇ ပၢႆးၶႅပ်းသဝ်ႁိၼ် ဢၼ်တိုၵ်ႉၶုတ်းလႆႈမႂ်ႇ (လႃႈသုတ်း) ၼႂ်းမိူင်းထႆး ၸိူဝ်းဢၼ်လႆႈတႅမ်ႈမၢႆဝႆႉ လွင်ႈမိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိလႄႈ ၽိုၼ်မၢႆတွင်း ၽူႇမိၿေႇတ (ပၺ်ႇၺႃႇပၢႆးပိုၼ်ႉလိၼ်) ပတူဝ်လေးမီး ဢၼ်လၢတ်ႈဝႆႉ လွင်ႈမိူင်းပလၢင်းၵႃ (ၽလၢင်ႊၵႃ) ၼၼ်ႉ မၼ်းမႃးမႅၼ်ႈ ယိူင်းသႂ်ႇ တတ်ႉသိုဝ်ႈ တီႈမိူင်းဢူႇတွင်း ၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈ မိူင်းသုၽၼ်းပူးရီး (ၼႂ်းမိူင်းထႆးပွတ်းၵၢင်) ၼၼ်ႉလီလီ ဝႃႈၼႆ။
ပၢႆးဝူၼ်လၢႆးမႂ်ႇ မႄးထတ်း
ယွၼ်ႉႁဵတ်ႇၽူၼ် (ႁေႇတု ၽလ) လႄႈ ၶေႃႈမုၼ်း Facter ၸိူင်ႉလၢတ်ႈမႃး ပႃႈၼိူဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉသေ ၸဝ်ႈပိုၼ်း ဢိၵ်ႇတင်း ၸဝ်ႈၶူဝ်းမွၼ်လုမ်ႈၾႃႉၶဝ် ၵမ်ႈပႃႈၼမ် ႁၼ်ထိုင် မိူၼ်ၵၼ်ဝႃႈ မိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ ဢၼ်ပႃးၼႂ်း ၽိုၼ်လိၵ်ႈၸႃႇတၵလႄႈ ဢၼ်မီးၼႂ်း ပိုၼ်းၽႄႈတိူၼ်း ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ ဢိၵ်ႇတင်း ဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ ၼႂ်းၽိုၼ်မၢႆတွင်း တၢင်ႇမိူင်း ၵူႈၽိုၼ်ၽိုၼ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢူႇတွင်း(ဢွင်ႈၶမ်း) ဢၼ်မီးၼ်ႈၸႄႈတွၼ်ႈ သုၽၼ်းပူးရီး မိူင်းထႆး ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉၵူၺ်း ၼႆယူႇ။ လွင်ႈၼႆႉ သၢၵ်ႈသေႇ ဢၼ်ၶုတ်းလႆႈ တီႈတႂ်ႈၵွင်းမူး (ၸေႇတီႇ) ၵဝ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းဢူႇတွင်း 31 တီႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်တီႈယိပ်း တီႈၵမ် ဢၼၼ်မၼ်ႈၵႅၼ်ႇမၼ်းယဝ်ႉ ၼႆၼၼ်ႉယူႇ။ သၢၵ်ႈသေႇ ၸိူင်ႉဝႃႈၼႆႉ မၼ်းၸိမွၵ်ႇဝႃႈ ပၢႆးၸၢင်ႈလၢႆးမိုဝ်း လႄႈ ၾိင်ႈငႄႈ (Art and Culture) ၼႂ်းပၢၼ် မိူင်းဢူႇတွင်း (ဢၼ်မီးၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈ သုၽၼ်းပူးရီး မိူင်းထႆး ယၢမ်းလဵဝ်) ဢိၵ်ႇတင်း ၼႂ်းပၢၼ် မိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိၼၼ်ႉ မီးဢႃႇယုၵဝ်ႇၵႄႇ ပဵင်းၵၼ်။ ပဵၼ်ပၢႆးၸၢင်ႈလႄႈ ၾိင်ႈငႄႈ ပၢၼ်လဵဝ်ၵၼ် ၵူႈပိူင်ပိူင် ၵမ်ႈပႃႈၼမ်ၼႆယဝ်ႉ။ [5] သၢၵ်ႈသေႇ ပၢႆးပိုၼ်း လၢတ်ႈဝႃႈဝႆႉ မိူင်းဢူႇတွင်း ပၢၼ်ႁူဝ်တီးၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ႁိူဝ်ႈႁိူင်း မွၵ်ႈပီပုတ်ႉထ 300 ၼီႈ (မွၵ်ႈ 243 BC)။ ပၢၼ် 243 ၼႆႉ မၼ်းသမ်ႉမႃးမႅၼ်ႈ ၽွင်းပၢၼ်မိူင်းသုဝၼ်ၼၽူႇမိ ဢၼ်မီးၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈ ၸႃႇတၵ လႄႈ ၼႂ်းပိုၼ်းမိူင်းဢိၼ်ႇတိယၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၽိတ်းဢမ်ႇပိူင်ႈၼႆယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၽိုၼ်မၢႆၸွႆႈတွင်း ၸၢဝ်းၶႄႇ တႅမ်ႈ ၸိုဝ်ႈဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈ (သုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ) ၼႆႉဝႃႈ ၶျိၼ်လိၼ် (Chin Lin)။ ၶျိၼ်လိၼ် ၵေႃႈ ပွင်ႇဝႃႈ မိူင်းၶမ်း ဢွင်ႈၶမ်း (သုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ) ၼႆမိူၼ်ၵၼ်။
ႁူဝ်ႁုပ်ႈ လွင်ႈမိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ လႄႈ သၢၵ်ႈသေႇမၼ်း မႄးထတ်း
သုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ။ သုဝၼ်ၼ = ၶမ်း၊ ၽူမိ = ၽႅၼ်ႇလိၼ်။ ‘’’သုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ’’’ ၵေႃႈ ပွင်ႇဝႃႈ ၽႅၼ်ႇလိၼ်ၶမ်း၊ တွၼ်ႈလိၼ် တီႈဢွၵ်ႇၶမ်း၊ မိူင်းၼႆႉ သုဝၼ်ႇၼတီႇပ ၼႆၵေႃႈ ႁွင်ႉလႄႈ ၶဝ်ႈၸႂ်ၵၼ်ဝႃႈ ပဵၼ် မိူင်းၼႂ်းၵုၼ် ဢမ်ႇၼၼ် ပဵၼ် မိူင်းဢၼ်ဝႅတ်ႉလွမ်ႉလူၺ်ႈ မႄႈၼမ်ႉ၊ မိူင်းဢၼ်မႄႈၼမ်ႉ လွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉ။
သၢၵ်ႈသေႇ ပၢႆးၽိုၼ်လိၵ်ႈၸႃႇတၵ ၼႂ်းပိတၵၢတ်ႈ ပုတ်ႉထသႃႇသၼႃႇ မႄးထတ်း
ၼေႃႇၸဝ်ႈၸၢႆးၸၼၵ ၶီႇႁိူဝ်းသမ်ၽဝ်း လုၵ်ႉမိူင်းဝိတေႇႁ (ၼႂ်းဢိၼ်ႇတိယ) ၶၢမ်ႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ တေၵႂႃႇၵႃႉၶၢႆ တီႈမိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ။ ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈ မႁႃႇၸၼၵ ၸႃႇတၵ ဢၼ်ႉထၵထႃႇ လၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ “မိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ လႆႈၼႄဝႆႉ ၽၢင်ႁၢင်ႈ (လၵ်ႉၶၼႃႇ) 5 ပိူင်
- မိူင်းလုၵ်ႈၼႆႉ မီးယူႇ တၢင်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ မႄႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇပင်းၵလႃး။
- တင်ႈယူႇယၢၼ်ၵႆ တႃႈႁိူဝ်းတႃႇမလိတ်ႉတိ မွၵ်ႈ 700 ယူႇၸၼႃႇ (တႃႈႁိူဝ်း မတလိတ်ႉ မီးၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈ မိူင်းၵႃႇလၵတ်ႉတႃး မိူင်းဢိၼ်ႇတိယ ယၢမ်းလဵဝ်သေ ယၢၼ်ၵႆဝဵင်းၵႃႇလၵတ်ႉတႃး ၵႂႃႇတၢင်းၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်း မွၵ်ႈ 230 လၵ်း၊ ပေႃးပဵၼ် လၵ်းတၢင်းၼမ်ႉၸိုင် ပိူၼ်ႈၼပ်ႉပဵၼ် 1 ယူႇၸၼႃႇ မီးဝႆႉ 1000 တႃ၊ 1 တႃ မီး 10 ဝႃးၵူၼ်း၊ 700 ယူႇၸၼႃႇ တေမီးမွၵ်ႈ 1392.5 ႁၵ်းမိုဝ်း)။
- မီးၽၢင်ႁၢင်ႈ ပဵၼ် ၵုၼ်ၼမ်ႉ၊ ဢမ်ႇၼၼ် ပဵၼ်ၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်း ဢၼ်ၼမ်ႉလွမ်ႉႁွပ်ႈ။
- လုၵ်ႉမိူင်းၸမ်ႇပူႇတီႇပႃႇ (ဢိၼ်ႇတိယ ယၢမ်းလဵဝ်) လႆႈၵႂႃႇတၢင်းၼမ်ႉ။
- သၢၵ်ႈသေႇပၢႆးၶူဝ်းမွၼ် ၶွင်ပုတ်ႉထသႃႇသၼႃႇ တေၵိုတ်းလိူဝ် သၢၵ်ႈမၼ်းဝႆႉ ႁႂ်ႈႁၼ်ၵမ်ႈၽွင်ႈ ပဵၼ်ႁႃႈပိူင်ၼႆႉယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ပေႃးဝႃႈ ဝၢၼ်ႈလႂ် မိူင်းလႂ် ဢွၵ်ႇၽၢင်ႁၢင်ႈ (လၵ်ႉၶၼႃႇ) 5 ပိူင်ၼႆႉၸိုင် မိူင်းၼၼ်ႉ ပဵၼ် မိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ ၼႆယဝ်ႉ။
သၢၵ်ႈသေႇ ပၢႆးလိၵ်ႈသဝ်ႁိၼ် မိူင်းဢိၼ်ႇတိယ လႄႈ ၽိုၼ်မၢႆၸွႆႈတွင်း ၼႂ်းသႃႇသၼႃႇ ဢိၵ်တင်း ၼႂ်းလေႃးၵိယ မိူင်းဢိၼ်ႇတိ တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်း ၸိူဝ်းယူႇၸွမ်း ၽၢႆႇဝၼ်းဢွၵ်ႇ မႄႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ ပင်းၵလႃးၼၼ်ႉ တင်းမူတ်း ႁွင်ႉမိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ၊ သုဝၼ်ႇၼၽေႃးၵ လႄႈ သုဝၼ်ႇၼတီႇပယဝ်ႉ။ ၼႂ်းရႃႇမယၼၸႃႇတၵ (ပိုၼ်းလင်ႇၵႃႇသိပ်းႁူဝ်) မီးဝႃႈ “ၶုၼ်သုၶိတ်ႉ (လိင်းမႁႃႇၼုမမ်ႇ) လႄႈ ၽုင်လိင်း ဢွၵ်ႇတဝ်ႈတဵဝ်း ႁႃၼၢင်းသီႇတႃႇ ႁွတ်ႈထိုင် မိူင်းယႃႇဝတီႇပ လႄႈ မိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ ဝႃႈၼႆ။
သမ်ႉတီႈၼႂ်း လိၵ်ႈသဝ်ႁိၼ် မိူင်းၼႃႇလၼ်ႇတႃႇ (ၼႂ်းဢိၼ်ႇတိယ) ၵေႃႈ ပႃးဝႃႈ “ၶုၼ်မိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ ၸဝ်ႈသီႇရိပူၼ်းပုတ်ႉတတဵတ်ႇ (သီႇရိပလပုတ်ႉတတေႇသ) လႆႈသူင်ႇမႃး ၶႃႈယိင်းၶႃႈၸၢႆး တွၼ်ႈတႃႇ ၸႂ်ႉၵၢၼ်ဝေႇယႃႇဝတ်ႉၸ တီႈၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်း ၼႃႇလၼ်ႇတ ပုတ်ႉထတၵ်ႉၵသီႇလ (မႁႃႇၸၼ်ႉၸွမ် ပုတ်ႉထ မိူင်းၼႃႇလၼ်ႇတ) ၼႆယဝ်ႉ။
သၢၵ်ႈသေႇ ပၢႆးပိုၼ်း မိူင်းဢိၼ်ႇတိယ မႄးထတ်း
[6] မွၵ်ႈမိူဝ်ႈ 270 BC ၼၼ်ႉ မီးၶုၼ်ၵလႃး မိူင်းၸမ်ႇပူႇတီႇပႃႇ ၶုၼ်သီႇရိထမ်ႇမႃႇသေႃးၵ လႆႈသူင်ႇၸုမ်း ထမ်ႇမတူႇတ ဢၼ်မီးၸဝ်ႈသေႃးၼ လႄႈ ဢုတ်ႉတရ ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ ၶီႇႁိူဝ်း ၶၢမ်ႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ ၵႂႃႇၽႄႈတိူၼ်း ပုတ်ႉထသႃႇသၼႃႇ ၼႂ်းမိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ တီႈမိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ မီးၶုၼ်သီရိမႃႇသေႃး ပဵၼ်ၸဝ်ႈမိူင်း ၽွင်းငမ်းယူႇ ဝႃႈၼႆ။
သၢၵ်ႈသေႇ ပၢႆးၶူဝ်းမွၼ် ဢၼ်ၶုတ်းလႆႈ မႄးထတ်း
(မၼ်းပဵၼ် ၶူဝ်းလဵင်း ဢၼ်ၸိၼႄ ၾၢင်ႁၢင်ႈ ပၢႆးၸၢင်ႈလႄႈ ၾိင်ႈငေႈ ၼႂ်းပၢၼ်ၼၼ်ႉ) ၶူဝ်းမွၼ် ၸိူဝ်းၶုတ်းလႆႈ တီႈတႂ်ႈၵွင်းမူးၵဝ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းဢူႇတွင်း ၸႄႈတွၼ်ႈ မိူင်းသုၽၼ်းပူးရီး ၼႂ်းမိူင်းထႆး 31 တီႈ မိူဝ်ႈၼႂ်း ပီ 1962, 1963, 1966 ၼၼ်ႉ မီးမေႃႈလိၼ် ၽႃမေႃႈလိၼ် လဵၼ်တွင်း လဵၼ်ငိုၼ်း လဵၼ်ၶမ်း လုၵ်ႈမၢၵ်ႇၼပ်ႉလႄႈ ၶိူင်ႈလေႃႇ (တွင်းပၼ်ႇၸလေႃးႁႃႇ) လၢႆလၢႆသႅၼ်း။ ၸိူဝ်းၼႆႉ မၼ်းၸိမွၵ်ႇလၢတ်ႈၼႄဝႃႈ ပၢႆးၸၢင်ႈလႄႈၾိင်ႈငႄႈ (Art and Culture) ၼႂ်းပၢၼ်ဢူႇတွင်းၼႆႉ မၼ်းၵိူတ်ႇမီး ဢွၼ်တၢင်းပၢႆးၸၢင်ႈ လႄႈ ၾိင်ႈငႄႈ ၼႂ်းပၢၼ်တွႃႇရဝတီႇ လၢႆပၢၵ်ႇပီ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ပၢႆးၸၢင်ႈ ၾိင်ႈငေႈ ၼႂ်းပၢၼ်သုထမ်ႇမဝတီႇ (သထုင်ႇ ၼႂ်းမွၼ်း+မၢၼ်ႈ) ဢိၵ်ႇတင်း ၼႂ်းပၢၼ် ၼၵွၼ်းပထူမ် (မိူင်းသရီဝိ ၼႂ်းထႆး) ယင်းတူၵ်းလိုၼ်းလင် ပၢၼ်တွႃႇရဝတီႇ မွၵ်ႈ 4,5 ပၢၵ်ႇပီမိူင်းထႅင်ႈၵွၼ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ပၢၼ်သထုင်ႇ (ၼႂ်းမွၼ်း+မၢၼ်ႈ) ပၢၼ်ၼၵွၼ်းပထူမ် (ၼႂ်းထႆး) ႁူမ်ႈတင်း ပၢၼ်တွႃႇရဝတီႇၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈပၢၼ်လဵဝ်ၵၼ် တင်းပၢၼ် မိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူႇမိလႄႈ တင်းသၢမ်ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈ ဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ သုဝၼ်ႇၼၽူႇမိ ၼႆယူႇ။
ၽိုၼ်ဢိင် မႄးထတ်း
- ↑ "To Suvarnabhumi he [Moggaliputta] sent Sona and Uttara"; Mahānāma, The Mahāvaṃsa, or, The Great Chronicle of Ceylon, translated into English by Wilhelm Geiger, assisted by Mabel Haynes Bode, with an addendum by G.C. Mendis, London, Luzac & Co. for the Pali Text Society, 1964, Chapter XII, "The Converting of Different Countries", p.86.
- ↑ Sussondi-Jātaka, Sankha-Jātaka, Mahājanaka-Jātaka, in Edward B. Cowell (ed.), The Jātaka: or Stories of the Buddha's Former Births, London, Cambridge University Press, 1897; reprinted Pali Text Society, dist. by Routledge & Kegan Paul, 1969, Vol. III, p.124; Vol. IV, p.10; Vol. VI, p.22
- ↑ J. S. Speyer, The Jatakamala or Garland of Birth-Stories of Aryasura, Sacred Books of the Buddhists, Vol. I, London, Henry Frowde, 1895; reprint: Delhi, Motilal Banarsidass, 1982, No.XIV, Supâragajâtaka, pp.453-462.
- ↑ R.K. Dube, "Southeast Asia as the Indian El-Dorado", in Chattopadhyaya, D. P. and Project of History of Indian Science, Philosophy, and Culture (eds.), History of Science, Philosophy and Culture in Indian Civilization, New Delhi, Oxford University Press, 1999, Vol.1, Pt.3, C.G. Pande (ed.), India's Interaction with Southeast Asia, Chapter 6, pp.87-109.
- ↑ သၢၵ်ႈသေႇမႂ်ႇ ဢၼ်ၶုတ်းလႆႈ တီႈမိူင်းဢူႇတွင်း ၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈ မိူင်းသုၽၼ်းပူးရီး မိူင်းထႆး။ ၸဝ်ႈပိုၼ်းလႄႈ ၸဝ်ႈၶူဝ်းမွၼ် တင်းၵူၼ်းထႆးလႄႈ ၵူၼ်းလုမ်ႈၾႃႉ ၶုတ်းလႆႈ မိူဝ်ႈပီ 1962-1963
- ↑ (မိူင်းၵလႃး မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ တီႈမိူင်းပင်းၵလႃး ယၢမ်းလဵဝ် ပိူၼ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ ‘’’မိူင်းၵေႃးလ’’’၊ ႁိုင်မႃး ဢဝ်ယဵၼ်းပဵၼ်မႃး ‘’’ၵလ’’၊ သိုပ်ႇယဵၼ်းပဵၼ် ‘’’ၵလႃႇ’’’၊ ၵမ်းလိုၼ်း သိုပ်ႇယဵၼ်းပဵၼ်မႃး ‘’’ၵလႃး’’’။ ၵေႃးလ>ၵလ>ၵလႃႇ>ၵလႃး)
- ↑ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်း မၢႆ 8၊ မိူင်းသုဝၼ်ႇၼၽူမိ ယူႇႁဵင်းလႂ်?၊ မႁႃႇမုင်ႉ (မိူင်းၸႄႊ)၊ ၼႃႈလိၵ်ႈ 123-126၊ ပီ 2000။