သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ၊ ၸဝ်ႈ၊ ဢႃႇဝ

သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ AD 1527-1543

“မိူင်းယၢင်း” ဢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ “မူဝ်းၺိၼ်း” (မိုးညှင်း)သေ မီးဝႆႉယူႇၼႂ်းၼႄႇမိူင်းၶၢင် ၼၼ်ႉ ပဵၼ်မိူ င်းၸဝ်ႈၾႃႉတႆး ၽွင်းငမ်းမႃး ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1506 ၼၼ်ႉ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈ “ၸဝ်ႈလူင်” ပဵၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉဝႆႉသေ ၼၢင်းတိုဝ်းၸုမ်ႈပဵၼ် “ၸဝ်ႈၼၢင်းပူၺ်ႈ”။ လုၵ်ႈပဵၼ် “သိူဝ်ႁၢၼ် ၾႃႉ”။ ၼႂ်းပိုၼ်းမၢင်ၽိုၼ် တႅမ်ႈ ႁင်ႉဝႆႉဝႃႈ “သိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ”ၼႆယဝ်ႉ။ လႆႈၵႂႃႇပဵၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း “ဢႃႇဝ” ၸူဝ်ႈၼႂ်းပီ(1527-1543)သေ မၢၼ်ႈ ႁွင်ႉမၼ်းၸဝ်ႈဝႃႈ “ၻူဝ်ႇႁၢၼ်ႇၿႂႃး” (သိုဟန်ဘွား)ၼႆယဝ်ႉ။
“သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ” ၼႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈဢႃႇယူႉလႆႈ 14,15 ၶူပ်ႇၼၼ်ႉ ၶၢဝ်ႇငၢဝ်းၸိုဝ်ႈသဵင် ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ မၼ်းၸဝ်ႈ လိုဝ်းလင်တူဝ်ႈၸွတ်ႇဝႆႉယူႇ ၵူႈမိူင်းယဝ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈ ႁတ်းႁၢၼ်တဵမ်ထူၼ်ႈ။ ဢမ်ႇတွၼ်ႉ ၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင် ၵျွင်းဢူးၽၵ်းၵႃႇ။ ဢမ်ႇတွၼ်ႉ ၵႂႃႇႁႃမၢပ်ႇမႂ်သႂ်သွၼ်းၽႂ်သေပွၵ်ႈ။ မေႃႁၵ်ႉ၊ ဢဵတ်းလူ၊ ၸွႆႈထႅမ်ၵူၼ်းမိူင်းသေ ပဵၼ်ၵႅမ်မိူင်း “မိူင်းယၢင်း” ဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။

မိူင်းႁိမ်းႁွမ်းၵၼ်

မိူဝ်ႈပၢၼ် “ၸဝ်ႈလူင်” ၼၼ်ႉ မိူင်းတႆးၵူႈမိူင်းမိူင်း၊ ဢႃႇဝ၊ တူင်ႇဢူႇ၊ ပျီႇ၊ ႁၢင်းသႃႇဝတီႇ၊ ရၶႅင်ႇ ပဵၼ်မိူင်းႁိမ်းႁွမ်းၵၼ်သေ ၶုၼ်ၽႂ်ႇၵူၼ်းမိူင်းမၼ်း ၽွင်းငမ်းယူႇသဝ်းဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းႁိမ်းႁွမ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈတိုၵ်းၵၼ်ၵေႃႈမီး။ မိူဝ်ႈပဵၼ်ဢူၺ်းလီ ၸွႆႈထႅမ်ၵၼ်ၵေႃႈမီးယဝ်ႉ။ မိူင်းၸိူဝ်းဢိူမ်ႈၸမ်ၵၼ်သေ ၵႆႉလႆႈၵပ်းသိုပ်ႇၵဵဝ်ႇၶွင်ႉၵၼ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်မိူင်းၸိူဝ်းၼင်ႇတႂ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။

• ၵ. မိူင်းတႆးၵူႈမိူင်းမိူင်း။

“မိူင်းတႆး” ၼႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်ၸဝ်ႈၶုၼ်တႆး ၽွင်းငမ်းၵူၼ်းၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆးသေ ယူႇသဝ်း ႁူမ်ႈၵၼ်မႃး ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူင်းတႆး လၢႆဝၢၼ်ႈလၢႆမိူင်း မႃးႁူမ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ မိူင်းတႆး ၵူႈမိူင်းမိူင်းယဝ်ႉ။
မိူင်းဢသမ်ႇ၊ မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉ(12)မိူင်း၊ (12)ပၼ်းၼႃး၊ (12)ၸဝ်ႈတႆး၊ ၶေႇမရတ်ႉ၊ လၢၼ်ႉၸၢင်ႉ၊ လၢၼ်ႉၼႃး၊ သုၵ်းၶေႃးထႆး၊ ဢယူၵ်ႉတယ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်မိူင်းတႆးၵူႈမိူင်းမိူင်းယဝ်ႉ။ မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉ(12) မိူင်း ပဵၼ် မိူင်းမၢဝ်း၊ ၵိုင်ႇမ၊ ၸႄႈၾၢင်၊ မိူင်းၵွင်၊ မိူင်းယၢင်း၊ သွင်သူပ်း၊ မိူင်းမိတ်ႈ၊ သႅၼ်ဝီ၊ သီႇပေႃႉ၊ ယွင်ႁူၺ်ႈ၊ မိူင်းၼၢႆး၊ မိူင်းပၢႆးယဝ်ႉ။
“ၸဝ်ႈၾႃႉ” ၼႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶုၼ်မိူင်းတႆး ဢၼ်မီးၸၼ်ႉပဵင်း “ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း” မၢၼ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းတႅမ်ႈပိုၼ်း တင်ႈၸႂ် ႁႂ်ႈႁၼ်တႅမ်ႇသႂၢင်းၽႅပ်ႉတႆးသေ တႅမ်ႈဝႆႉလႄႈ ၼင်ႇႁၢင်ႈ ၸဝ်ႈၾႃႉ ပဵၼ်ၸၼ်ႉ တႅမ်ႇ ဢၼ်ယူႇတႂ်ႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉဝႆႉယဝ်ႉ။ ၼင်လိၼ်တင်းၵႂၢင်ႈမိူင်း ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ ၽွင်းငမ်းဝႆႉၼႆၼၼ်ႉ ယင်းၵႅပ်ႈလိူဝ်သေ ၼင်လိၼ်တင်းၵႂၢင်ႈမိူင်း ၸဝ်ႈၾႃႉၼိုင်ႈၸဝ်ႈ ၽွင်းငမ်းဝႆႉ ၼၼ်ႉ ယူႇယဝ်ႉ။

• ၶႉ မိူင်းဢႃႇဝ။

ပီ 1364 ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ၸဝ်ႈပဵမ်ႇၾႃႉလႄႈ ၸဝ်ႈငိူၼ်ႈၶဵဝ်ၾႃႉ တိုၵ်းပၢင်ယႃႈ ၸႄႈၵႅင်း လူႉယဝ်ႉ ယုၵ်ႉ”သတူဝ်းမင်းၾႃႉ” ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်။ 26.1.1365 “သတူဝ်းမင်းၾႃႉ” တႄႇတင်ႈ မိူင်းဢႃႇဝလႄႈ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းပီ(1365-1554)ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸူဝ်ႈ “ပၢၼ်ဢႃႇဝ” ယဝ်ႉ။
ၽၢၵ်ႇၼိူဝ်လႄႈၽၢၵ်ႇဢွၵ်ႇ “ဢႃႇဝ” မီး မိူင်းတႆးၵူႈမိူင်းမိူင်း။ ၽၢၵ်ႇတႂ်ႈ မီးပျီႇ၊ တူင်ႇဢူႇ၊ ႁၢင်းသႃႇ ဝတီႇ။ ၽၢၵ်ႇတူၵ်း မီးမိူင်းရၶႅင်ႇဝႆႉလႄႈ ဢႃႇဝ မီးဝႆႉၼႂ်းၵႄႈၵၢင်ပိူၼ်ႈသေ လႆႈၵပ်းသိုပ်ႇႁဵတ်းၵေႃႉ ၵူႈၽၢႆႇ၊ ၵူႈမိူင်းယဝ်ႉ။
ၼႂ်းၸူဝ်ႈပီ(1501-1526)ၼၼ်ႉ “ၼရပတိႁေႃၵႅဝ်ႈ” ၽွင်းငမ်းဢႃႇဝ။ ဢမ်ႇထုၵ်ႇၵၼ်တင်း ၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်း။ “ၼရပတိ”ၼႆႉ ဢဝ်ၵႅဝ်ႈသႅင်ငိုၼ်းၶမ်း ၶပ်ႉသႂ်ႇႁဵတ်းႁေႃမၼ်း ႁၢင်ႈလီၼႅၼ်ႇၼႆ လႄႈ လႆႈၸိုဝ်ႈ “ၼရပတိႁေႃၵႅဝ်ႈ” ယဝ်ႉ။
ၼႂ်းပိုၼ်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ “ၼရပတိ” မီးၼမ်ၼႅၼ်ႇလႄႈ လႆႈသႂ်ႇသွႆႈၵိုၵ်း ၸိုဝ်ႈၶဝ်ၼၼ်ႉဝႆႉ ၼင်ႇၼႆ ယဝ်ႉ။ သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ်ဢႃႇဝၼႆႉ လႆႈၶွတ်ႇယွတ်ႈသုတ်းဝၢႆးၵႂႃႇ ယွၼ်ႉၶုၼ်မိူင်းတူင်ႇဢူႇ “ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ” တိုၵ်းသိမ်းမိူဝ်ႈ ပီ 1554 ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

မိူင်းတူင်ႇဢူႇ(တွင်ႇငူႇ)

“တူင်ႇဢူႇ” ၼႆၼၼ်ႉ ပီ 1279 မိူဝ်ႈၼရသီႇႁပတေႉ တိုၵ်ႉပဵၼ်ၶုၼ်ပူးၵမ်ႇ “သဝုၼ်ႇၵျီးလႄႈ သဝုၼ်ႇငႄႇ” သွင်ပီႈၼွင်ႉ ၶိုၼ်ႈႁဵတ်းၶုၼ်ၽွင်းငမ်းလႄႈ ၸင်ႇတႄႇမီး ၶုၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇမႃးယဝ်ႉ။ မီးၶုၼ် ဢုပ်ႉပိူင်ႇသေတႃႉ ပႆႇၸိုဝ်ႈမိူင်းယႂ်ႇမိူင်းလူင်။ တိုၵ်ႉပဵၼ်ဢိူင်ႇဢွၼ်ႇ မွၵ်ႈဢိူင်ႇပူႇႁဵင် “တႆး” ၽွင်းငမ်း ၼၼ်ႉၵူၺ်း။
ပီ 1485 “မင်းၵျီးၺူဝ်ႇ” ဢၼ်ပဵၼ်လၢၼ်ၶိင်းၵၢင်ႉ ဝၢၼ်ႈလႄႇဝေးၼၼ်ႉ ႁိမ်ဢႃႇၼႃႇ။ ၶႃႈႁႅမ် ပႅတ်ႈ ၶုၼ်တူင်ႇဢူႇ “မင်းၸီႇၻူႇ”သေ ၶိုၼ်ႈႁဵတ်းၶုၼ်ယဝ်ႉ။ မင်းၵျီးၺူဝ်ႇမီး လုၵ်ႈယိင်း ဢၼ်ဝႃႈ “တၶိၼ်ႇၵျီး” လႄႈ လုၵ်ႈၸၢႆး ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ “တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး” ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ် ၼႂ်းတူင်ႇဢူႇ တီႈဝၢၼ်ႈထီးလႅင်ႇၼၼ်ႉ “မွင်ႇသိင်ႇၶလႄႈ မၶိၼ်ႇလ” ဢၼ်ပဵၼ် ၵူၼ်းၽၢၼ်သွင်ၽူဝ်မေး ယူႇသဝ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ ၽၢၼ်ၼႅၼ်ႇလႄႈ ၵိၼ်ၸၢင်ႈၶိုၼ်ႈတူၼ်ႈထၢၼ်ပိူၼ်ႈသေ လဵင်ႉသၢႆၸႂ် ၶႃပူႇဢွၵ်ႇဝႆႉယဝ်ႉ။ ၶႃမီးလုၵ်ႈၸၢႆးၵေႃႉၼိုင်ႈ။ ဢဝ်ၼွၼ်းဝႆႉ ႁင်းၵူၺ်းသေ ၵႂႃႇႁႃၵိၼ်ၸၢင်ႈ ပိူၼ်ႈ ထိုင်တီႈ ပူၵ်ႇ ပေႃးလၢပ်ႈၼႆလႄႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈၸိုဝ်ႈ “ဢၢႆႈပူၵ်ႇလၢပ်ႈ” ၼႆယဝ်ႉ။
ၸွမ်းၼင်ႇ ၵူႉသူဝ်ႇမုၼ်ငဝ်းမီးမႃးလႄႈ ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း “မၶိၼ်ႇလ” လႆႈမိူဝ်းပဵၼ် “မႄႈ ၼူမ်း” တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီးလႄႈ ဢၢႆႈပူၵ်ႇလၢပ်ႈၵေႃႈ လႆႈမိူဝ်းႁဵတ်းၵေႃႉ တပိၼ်သူၺ်ႇထီး ၶႃပီႈၼွင်ႉယဝ်ႉ။ ဢၢႆႈပူၵ်ႇလၢပ်ႈ ၵိူတ်ႇ ပီ 1515 လိူၼ်ၵမ်မႂ်ႇ 12 ၶမ်ႈ (ဝၼ်းပုတ်ႉ)လႄႈ ယႂ်ႇလိူဝ် “ပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး (3) လိူၼ်ပၢႆ (4) ဝၼ်းၼႆယဝ်ႉ။
(မႄႈၼူမ်း = မႄႈယိင်းလုမ်းလႃးလုၵ်ႈၸဝ်ႈၶုၼ်)။ ပီ 1530 မင်းၵျီးၺူဝ်ႇ ၼွၼ်းၽႄးလႄႈ တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး ဢၼ်ဢႃႇယူႉ တိုၵ်ႉလႆႈ (15) ၶူပ်ႇ ၵူၺ်းၼၼ်ႉ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်ယဝ်ႉ။ ဢၢႆႈပူၵ်ႇလၢပ်ႈၵေႃႈ ၶိုၼ်ႈၸိုဝ်ႈ “သျွိၼ်ႇယႄးထုတ်ႉ” ၼႆသေ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸွမ်ပွင်သိုၵ်းမႃးယဝ်ႉ။ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး သျွိၼ်ႇယႄးထုတ်ႉ ၵူပ်ႉၵူႈၵိုၵ်း “တၶိၼ်ႇၵျီး” ႁဵတ်းပီႈၶူၺ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းလႄႈ လႆႈၸိုဝ်ႈ “ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ” ၼႆထႅင်ႈယဝ်ႉ။ (ပယိၼ်ႇ = ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း။ ၼွင်ႇ = ပီႈဢၢႆႈ)။
တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီးၼၼ်ႉ မၵ်ႉလၢဝ်ႈၼႅၼ်ႇ။ ပီ 1548 ၸၢင်းထၢၵ်ႈ “ၻမဵင်ႇထေႃး” တိုၵ်းသိမ်း တႃႈၵုင်ႈ လႄႈ ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ လူင်းတိုၵ်း။ ၽွင်းမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး ၵႂႃႇထင်ႁိူၼ်းၽွင်းမိူင်းမၼ်း ဢၼ်ပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်း “မွၼ်း” တီႈ “မဢူႇပိၼ်ႇ” သေလႃသတ်းယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူင်းၼၼ်ႉဝႃႈ ၼႂ်းထိူၼ်ႇ ၶဝ်ၼၼ်ႉ မီးၸၢင်ႉၽိူၵ်ႇ ၼႆသေ ၽၢမ်းယွၵ်ႇ ႁႂ်ႈတပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး ဢွၵ်ႇတိၸၢင်ႉၽိူၵ်ႇယဝ်ႉ။ ထိုင်ၼႂ်း ထိူၼ်ႇယဝ်ႉ မိူဝ်ႈမဝ်းလဝ်ႈ ၼွၼ်းလပ်းယူႇၼၼ်ႉ ၽွင်းမိူင်း “မွၼ်း” တႅပ်းၶေႃး ၶႃႈႁႅမ်ပႅတ်ႈလႄႈ တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇယဝ်ႉ။
လုၵ်ႈတပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး “မင်းယႄးသီႇႁၻူႇ” ၶိုၼ်ႈပုတ်ႈသေတႃႉ ဝၢၼ်ႈမိူင်း ဢမ်ႇၼိမ်သဝ်း လႄႈ ပီ 1550 လိူၼ်သၢမ်မႂ်ႇ(3)ၶမ်ႈ ၽွင်းမိူင်းတင်းလၢႆ ယုၵ်ႉ “ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ” ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ် တူင်ႇဢူႇ မႃး ယူႇယဝ်ႉ။ ပီ 1553 လိူၼ်ၸဵင်ႇမႂ်ႇ(13)ၶမ်ႈ ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ ၶၢႆႉႁေႃ ၵႂႃႇပူၵ်းတင်ႈတီႈ “ႁၢင်းသႃႇဝတီႇ” ယဝ်ႉ။
ပယိၼ်ႉၼွင်ႇမီး မေးလူင်(3)ၵေႃႉ။ မေးဢွၼ်ႇ(43)ၵေႃႉ။ လုၵ်းၸၢႆး(97)ၵေႃႉ။ လုၵ်ႈယိင်း (59) ၵေႃႉ။ ဢႃႇယူႉၸဝ်ႈ လႆႈ(66)ပီသေ ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ ပီ 1581 လိူၼ်သိပ်းသွင်မူၼ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မိူင်းပျီႇ(ပူင်ႈ)

“မိူင်းပျီႇ” ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈ မီးတီႈ တႃႈပူင်ႈၶၢမ်ႈၼမ်ႉၵဵဝ်လႄႈ တႆးႁွင်ႉ “တႃႈပူင်ႈ” ၼႆယဝ်ႉ။ “ပူင်ႈ” ၼၼ်ႉ မၢၼ်ႈတႅမ်ႈဢွၵ်ႇၸွမ်းသဵင် ဢမ်ႇၽဵၼ်ႈလႆႈလႄႈ ပဵၼ် “ပျီႇ” ၼႆၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ပီ 1242 “သီႇႁသူႇ” ဢၼ်ဢွႆႇဢူႈမၼ်း ၼရသီႇႁပတေႉ တၢႆၼၼ်ႉ လူင်းႁဵတ်းၶုၼ်လႄႈ “ပျီႇ”လႆႈမီးပၢၼ်ၶုၼ်မႃး ၼင်ႇတႂ်ႈ ၼႆႉမႃးယူႇယဝ်ႉ။

1. သီႇႁသူႇ(လုၵ်ႈၼရသီႇႁပတေႉ) AD. 1242-1284
2. ၵျႃႉၸႂႃႇ( ၼွင်ႉသီႇႁသူႇ) ။ 1284-1323
3. ပဵၼ်တႂ်ႈဢႃႇဝ ။ 1323-1445
4. မင်းၵျီးၸႂႃႇ(လုၵ်ႈၶုၼ်ဢႃႇဝၼရပတိ) ။ 1445-1482
5. သတူဝ်းမင်းၸဝ်ႈ(ၼွင်ႉမင်းၵျီးၸႂႃႇ) ။ 1482-1526
6. ပယိၼ်ႇထူၺ်း(လုၵ်ႈသတူဝ်းမင်းၸဝ်ႈ) ။ 1526-1532
7. ၼရပတိ(လုၵ်ႈပယိၼ်ႇထူၺ်းၵေႃႉယႂ်ႇ) ။ 1532-1538
8. မင်းၶွင်ႇ(လုၵ်ႈပယိၼ်ႇထူၺ်းၵေႃႉလဵၵ်ႉ) ။ 1538-1542
   

ပီ 1542 “ပျီႇ” လႆႈလူႉပင်း ယွၼ်ႉတပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး တူင်ႇဢူႇတိုၵ်းယဝ်ႉ။

မိူင်းယၢင်း လႄႈ ဢႃႇဝ

ၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်း ပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ်ဝႆႉတင်း ၶုၼ်မိူင်းပျီႇ “သတူဝ်းမင်းၸဝ်ႈ” သေ ၵႆႉတိုၵ်း ၵၼ် တင်းၶုၼ်ဢႃႇဝ “ၼရပတိႁေႃၵႅဝ်ႈ”။ ၶုၼ်တူင်ႇဢူႇ “မင်းၵျီးၺူဝ်ႇ” သမ်ႉ ၵႆႉတိုၵ်းမိူင်းပျီႇ။ မိူင်း ယၢင်းလႄႈ မိူင်းပျီႇ ပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ်လႄႈ မိူင်းယၢင်းလႄႈ တူင်ႇဢူႇၵေႃႈ ဢမ်ႇထုၵ်ႇၵၼ်။ ဢႃႇဝသမ်ႉ ပဵၼ် ဢူၺ်းလီၵၼ်ဝႆႉတင်း သီႇပေႃႉ၊ သႅၼ်ဝီ၊ မိူင်းမိတ်ႈ၊ မိူင်းၼၢႆး၊ ယွင်ႁူၺ်ႈလႄႈ ၵႆႉလႆႈၸွႆႈ ဢႃႇဝ တိုၵ်း သိုၵ်းယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈ 1522 မိူင်းယၢင်းလႄႈဢႃႇဝ တိုၵ်းၵၼ်။ မိူင်းပျီႇၸွႆႈ မိူင်းယၢင်းတိုၵ်းဢႃႇဝ။ မိူင်းယၢင်း လွမ်ႉဝႅတ်ႉ တိုၵ်းၼႃႈဝၼ်းႁွင်ႇ။ မိူင်းပျီႇ လွမ်ႉဝႅတ်ႉတိုၵ်း ၼႃႈဝၼ်းၸၢၼ်း။ ၶုၼ်ဢႃႇဝ ယွၼ်းႁႂ်ႈၸွႆႈလႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉ ပွႆႇလုၵ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈ “ၶုၼ်မိူင်းဢွၼ်ႇ” ဢွၼ် တပ်ႉၸၢင်ႉ 60။ တပ်ႉမႃႉ 1000။ သိုၵ်း 4000 လူင်းၸွႆႈဢႃႇဝ။ သိုၵ်းသီႇပေႃႉ ဢမ်ႇတိုၵ်း တပ်ႉမိူင်းယၢင်းသေ ပူၼ်ႉလူင်းတိုၵ်း တပ်ႉမိူင်းပျီႇ ယူႇယဝ်ႉ။
ၽၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉ တႅမ်ႈလိၵ်ႈၸူး ၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်းဝႃႈ “ယၢမ်းလဵဝ်... ၸဝ်ႈပီႈႁဝ်း လႄႈဢႃႇဝ... တိုၵ်းၵၼ်ယူႇၼႆႉ... ၵဝ်ၶႃႈပဵၼ် ဢူၺ်းလီဢႃႇဝဝႆႉလႄႈ... လႆႈၸွႆႈၶဝ်ယူႇ... ၸဝ်ႈပီႈလႄႈႁဝ်းၶႃႈ သမ်ႉ... ပဵၼ်တႆးၼင်ႇၵၼ်... ဢမ်ႇၶႂ်ႈတိုၵ်းၵၼ်ၶႃႈ... ၼင်ႇႁိုဝ်ႁဝ်းပီႈၼွင်ႉ... တေဢမ်ႇလႆႈတိုၵ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ... ၸဝ်ႈပီႈႁဝ်း ဝူၼ်ႉပၼ်သေၵမ်း...” ၼႆလႄႈ ႁပ်ႉလႆႈလိၵ်ႈယဝ်ႉၵေႃႈ ၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်း ထွႆမိူဝ်းၶိုၼ်း ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။
လိုၼ်းၼၼ်ႉ သွင်ပီ မိူဝ်ႈ 1524 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ဢႃႇဝ ဢွၼ်သိုၵ်း ၶိုၼ်ႈတိုၵ်းမိူင်းယၢင်း။ ၸဝ်ႈလူင် ႁၢင်ႈႁႅၼ်း သိုၵ်းတူဝ်ႈတၼ်းယဝ်ႉသေ တႅမ်ႈလိၵ်ႈၸူး ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉဝႃႈ “မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃးသွင်ပီၼၼ်ႉ... ၸဝ်ႈၼွင်ႉ တႅမ်ႈလိၵ်ႈမႃးဝႃႈ... တႆးတေႃႇတႆး ဢမ်ႇၵိုင်ႇတိုၵ်းၵၼ်ၼႆလႄႈ... ၸဝ်ႈပီထွႆမႃးၶိုၼ်းယဝ်ႉ... ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ... ဢႃႇဝ ႁၼ်တႅမ်ႇသႂၢင်းၽႅပ်ႉႁဝ်း... ထၢင်ႇဝႃႈ ၵူဝ်မၼ်းလႄႈ... လမ်းမႃးတိုၵ်းႁဝ်းယူႇ... လွင်ႈၼႆႉ... ၵိုင်ႇလီပဵၼ်ႁိုဝ်ၵေႃႈ... ၸဝ်ႈၼွင်ႉဝူၼ်ႉပၼ်သေၵမ်း...” ၼႆယဝ်ႉ ပွႆႇၽွင်းၶဵဝ် မိူဝ်းသူင်ႇၸူး ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉ ယူႇယဝ်ႉ။
ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉ တွပ်ႇဝႃႈ “မိူဝ်ႈၸဝ်ႈပီႈ... တိုၵ်းဢႃႇဝၼၼ်ႉ... ယွၼ်ႉၸဝ်ႈပီႈႁဝ်းၶႃႈ... ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈ တႆးၼင်ႇၵၼ် တိုၵ်းၵၼ်လႄႈ... ၵဝ်ၶႃႈႁၢမ်ႈ ၸဝ်ႈပီႈလႆႈယူႇသေတႃႉ... ဝၼ်းမိူဝ်ႈလဵဝ် ဢႃႇဝသမ်ႉ... ၶိုၼ်ႈတိုၵ်းၸဝ်ႈပီႈယူႇၼႆတႄႉ... ၶႃႈၼွင်ႉဢမ်ႇၸၢင်ႈမီး... ၵႂၢမ်းႁၢမ်ႈသီးသင်လႆႈယဝ်ႉလႄႈ... ဢဝ်ၸဝ်ႈ ပီႈႁဝ်း ဝႃႈၶႃႈယဝ်ႉ...”
ႁပ်ႉလႆႈလိၵ်ႈယဝ်ႉၵေႃႈ ၸဝ်ႈလူင်ႁၢင်ႈသိုၵ်း တိုၵ်းၵမ်းလဵဝ်။ လူၺ်းထိုင် ဢႃႇဝ။ ပျီႇလွမ်ႉတိုၵ်း ဝႆႉ ၼႃႈၽၢၵ်ႇတႂ်ႈယူႇလႄႈ ဢႃႇဝဢမ်ႇပႄႉ။ တႅမ်ႈလိၵ်ႈယွၼ်းႁႂ်ႈသီႇပေႃႉ လူင်းၸွႆႈထႅင်ႈ။ ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇ ပေႃႉ ႁၢင်ႈတပ်ႉ ၸၢင်ႉ 300။ မႃႉ 1000။ သိုၵ်း 10,000 လူင်းၵႂႃႇ တၼ်းထိုင်ႁိမ်း “ပၢင်ဢူလူင်” (မေႇမျူဝ်ႉ) ၵူၺ်း လႆႈၶၢဝ်ႇ ဢႃႇဝသုမ်းသိုၵ်းယဝ်ႉလႄႈ ဢမ်ႇတၼ်းလႆႈတိုၵ်းၸွႆႈ။ “ၼရပတိႁေႃၵႅဝ်ႈ” ၸူဝ်းဢွၼ် လုမ်းလၢင်း၊ ၸိူင်ႉၼၢင်းမၼ်းသေ ပၢႆႈမိူဝ်းပိုင်ႈ သီႇပေႃႉယူႇယဝ်ႉ။

ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းဢႃႇဝသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ

ပီ 1525 ၼၼ်ႉ သိမ်းလႆႈဢႃႇဝယဝ်ႉ ၸဝ်ႈလူင် ဢၢပ်ႈပၼ် ၶုၼ်ပျီႇယဝ်ႉသေ တႃႇမၼ်းၸဝ်ႈ တႄႉ သိမ်းဢဝ် တပ်ႉၸၢင်ႉ၊ တပ်ႉမႃႉဢႃႇဝသေ မိူဝ်းၶိုၼ်းမိူင်းယၢင်းယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ၸဝ်ႈလူင်မိူဝ်းယဝ်ႉ ၶုၼ်ပျီႇ သတူဝ်းမင်းၸဝ်ႈၵေႃႈ သိမ်းဢဝ် ၶူဝ်းၶွင်ၵမ်ႈၽွင်ႈလႄႈ ႁွင်ႉဢဝ်ၽွင်းမိူင်းဢႃႇဝ ၵမ်ႈၽွင်ႈသေ မိူဝ်းၶိုၼ်းပျီႇ။
တီႈဢႃႇဝ ဢမ်ႇမီးၽႂ်ယဝ်ႉလႄႈ “ၼရပတိႁေႃၵႅဝ်ႈ” လူင်းမိူဝ်းၶိုၼ်း ၵမ်းလဵဝ်။ ၽႅဝ်ဢႃႇဝယဝ်ႉ ႁွမ်သိုၵ်း ၶိုၼ်ႈတိုၵ်း မိူင်းယၢင်းထႅင်ႈလႄႈ ပီ 1526 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈလူင်ဢွၼ် “သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ” တိုၵ်းၶိုၼ်း ဢႃႇဝ။ ၶုၼ်ဢႃႇဝသုမ်းၵၢၼ်ႉ။ ပႅတ်ႈႁၢင်ႈႁေႃသေ ၶီႇၸၢင်ႉဢွၵ်ႇပၢႆႈ။ တိူဝ်ႉမၢတ်ႇၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇ ၼိူဝ်ၸၢင်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ပီ 1527 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈလူင်ယုၵ်ႉ “သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ” ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း။ လၢၼ်ၼရပတိႁေႃ ၵႅဝ်ႈ “မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ” ဢၼ်ယၢမ်ႈပၢႆႈၽေး မိူဝ်းပိုင်ႈမိူင်းယၢင်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈလူင်သွၼ်ႇဝႃႈ ယူဝ်တေ ဢမ်ႇလိုမ်းၵုင်ႇ ဢၼ်ပၼ်ပိုင်ႈမႃးၼၼ်ႉႁိုဝ်ၼႆသေ ယုၵ်ႉပဵၼ် ၽွင်းမိူင်းလူင် ဝႆႉႁိမ်း သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉယူႇ ယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေဢၢပ်ႈႁၢင်ႈႁေႃ ပၼ်သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉယဝ်ႉ ၸဝ်ႈလူင် ဢဝ်ၶူဝ်းၶွင်ႁၢင်ႈႁေႃဢႃႇဝ သူင်ႇ ပၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉလႄႈ တႅမ်ႈလိၵ်ႈၵိုၵ်းၸွမ်းဝႃႈ “မိူင်းၵွင်... မိူင်းယၢင်း... မိူင်းပၢႆး... ယွင်ႁူၺ်ႈ... မိူင်းၼၢႆး... မိူင်းမိတ်ႈ... သီႇပေႃႉ... တႄႇၵႂႃႇ... မိူင်းတႆးတင်းသဵင်ႈၼႆႉ... ပဵၼ်ငိူၼ်ႈၼိုင်ႈ... ၶိူဝ်းလဵဝ်ၵၼ် မူတ်းလႄႈ... ပဵၼ်ပီႈၼွင်ႉ ၵၼ်တင်းမူတ်းယဝ်ႉ...
မိူဝ်ႈလဵဝ်... လုၵ်ႈၵဝ်ၶႃႈ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ... ၶိုၼ်ႈဢုပ်ႉပိူင်ႇ ဢႃႇဝၼႆႉၵေႃႈ... ၸဝ်ႈၼွင်ႉမၢတ်ႈ တၢၼ်ႇ... လုၵ်ႈဢွၵ်ႇလၢၼ်ၸႂ်... ႁၵ်ႉပႅင်းယႂ်ႇၼမ်... ၸမ်ၸႂ်သေၵမ်း...” ၼႆၼၼ်ႉ သူင်ႇၸွမ်းယဝ်ႉ။ ဝၢႆး ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၸဝ်ႈလူင်မိူဝ်းၶိုၼ်းမိူင်းယၢင်း ယူႇယဝ်ႉ။

သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ လႄႈ သႃႇသၼႃႇ

သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ဢမ်ႇၸႅၵ်ႇ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း။ ပၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၽွင်းမိူင်းတႆးၽွင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ပဵင်းၵၼ်သေ ႁႂ်ႈႁူမ်ႈၵၼ် ၶိုင်ပွင်ဝၢၼ်ႈမိူင်းယဝ်ႉ။ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ယုမ်ႇယမ်ၵိူဝ်းထိုဝ် ပုတ်ႉထသေ ယၢမ်ႈ လွတ်ႈၵျုၵ်ႈ ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵႃႇထႃႇတႆး မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇတင်းၼမ်။ ၼႂ်းၼၼ်ႉ ဢဝ် “ၵႃႇထႃႇသမ်ႇပုတ်ႉထေႇ” သွၼ်ၽႄႈတိူၼ်းပၼ် ၵူၼ်းဢႃႇဝတင်းမိူင်း ႁႂ်ႈလွတ်ႈၵျႃၵ်ႈၵူႈဝၼ်းယဝ်ႉ။
ၼင်ႇႁိုဝ် ၵူၼ်းမိူင်း တေယုမ်ႇယမ် တွင်းၵိုမ်းလွတ်ႈၵျုၵ်ႈလႄႈ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ဢဝ်ၸိုဝ်ႈၵႃႇထႃႇ တင်ႈသေ ယုၵ်ႉယွင်ႈၸဝ်ႈလူင်ၼၢမ်းၼႃႈ ဢွၼ်ၵူၼ်းမိူင်း တႄႇၵွင်းမူး “သမ်ႇပုတ်ႉထေႇမိူင်းယၢင်း” (မိုး ညှင်းသမ္ဗုဒ္ဓေ) ၼႂ်းလိၼ်မၼ်းၸဝ်ႈ လူႇတၢၼ်း ဢၼ်ၵႂၢင်ႈ (37) ဢေႇၵၼၼ်ႉလႄႈ မီးဝႆႉ ႁိမ်း “မူင်ႇယႂႃႇ” ယူႇႁၢၼ်ႉၼႆႉယဝ်ႉ။

လုၵ်ႈမူင်ႈၵေႃႈမူင်ႈပႅင်း

မိူဝ်ႈပၢၼ်သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ၽွင်းငမ်းဢႃႇဝၼၼ်ႉ တူင်ႇဢူႇ ပဵၼ် မိူင်းမၢၼ်ႈၶိုၼ်ႈႁဵတ်းၶုၼ်ဝႆႉသေ တိုၵ်ႉတႄႇ မုၼ်းမႂ်ႇၶိုၼ်ႈမႃးၵူၺ်း။ မိူင်းတႆး ၵူႈမိူင်းမိူင်းလွမ်ႉဝႅတ်ႉ တူင်ႇဢူႇလႄႈပျီႇဝႆႉ ၵူႈၽၢႆႇသေ ဢဵၼ် ႁႅင်းယႂ်ႇမၢၵ်ႈလိူဝ်မၢၼ်ႈဝႆႉ တႄႉတႄႉ။ မိူဝ်းၼႃႈမႃး ၵူဝ်လႆႈပဵၼ်ၽေးမႃးလႄႈ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ဢၢၼ်းတိုၵ်း တူင်ႇဢူႇသေ တိူင်ႇပၢင်ႇၼၼ်ႉ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ သွၼ်ႇဝႃႈ
“မိူဝ်ႈလဵဝ်... ၽွင်းမိူဝ်ႈတႆး တိုၵ်ႉႁႅင်းယူႇၼႆႉ... မၢၼ်ႈႁဝ်းသမ်ႉ... တိုၵ်ႉတႄႇဝၢၼ်ႇၸိူဝ်ႉၵူၺ်း... သင်ဝႃႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ တိုၵ်းၸိုင်... ႁဵတ်းႁိုဝ်ၵေႃႈ... မၢၼ်ႈႁဝ်း တေဢမ်ႇၶၢမ်ႇလႆႈသေ... တေလူႉသုမ်း ႁၢႆလၢႆပႅတ်ႈမူတ်းယဝ်ႉ... တႆးတေႁိူဝ်ႈႁိူင်း... ဢုပ်ႉပိူင်ႇတင်းမူတ်းယဝ်ႉ... ၸိူဝ်ႉမၢၼ်ႈ ဢၼ်ၵိုတ်းယူႇၼႆႉ... ႁႂ်ႈသိုပ်ႇၵိုတ်းပဵၼ် ၸိူဝ်ႉယိုင်ႈယႂ်ႇ... မိူဝ်းၼႃႈၼၼ်ႉလီယဝ်ႉ...” ၼႆသေ ဢမ်ႇၽွမ်ႉႁႂ်ႈတိုၵ်းလႄႈ လၢတ်ႈ ဝႃႈ... “တူင်ႇဢူႇလႄႈပျီႇၼၼ်ႉ... တေႃႉတႄႉၶဝ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ... ပဵၼ်မိူင်းၵူၺ်း... ၶဝ်ဢမ်ႇမီးႁႅင်းသင်... ဢမ်ႇ ႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း... ၵူဝ်ႁႄလႄႈ... သမ်ႉပေႃးတေမႃးၵူမ်ႈၵွမ်း... ၸူးၸဝ်ႈ ႁင်းၵူၺ်းၶဝ်ယဝ်ႉ... ဢမ်ႇပဵၼ်သိုၵ်း... ဢမ်ႇတိုၵ်းၵၼ်သေ... မႃးသွၼ်ႈႁင်းၵူၺ်းၼၼ်ႉ... လီသေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ... မိူဝ်းၼႃႈ ၵေႃႈ... ႁႅင်းဢွၼ်ႇမွၵ်ႈၶဝ် ၼၼ်ႉၵူၺ်း... ဢမ်ႇၸၢင်ႈလႆႈၵူဝ်သင်ၶဝ်... ဢမ်ႇၸၢင်ႈပဵၼ်ၽေးသင်လႆႈ ၼင်ႇၵဝ်ႇ... ဝႆႉပႅတ်ႈသေလႃႈ” ၼႆလႄႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ၸင်ႇဢမ်ႇတိုၵ်းသေ ပွႆႇဝႆႉတူင်ႇဢူႇယူႇယဝ်ႉ။
ဝၢႆးၼၼ်ႉ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ လၵ်ႉပွႆႇၵူၼ်း လူင်းပွင်ႇၸူး တူင်ႇဢူႇဝႃႈ “မိူဝ်ႈလဵဝ်ၽွင်းမိူဝ်ႈတႆး... တိုၵ်ႉ ယိုင်ႈယႂ်ႇႁႅင်းၶွၼ်ႈယူႇသေ... မၢၼ်ႈႁဝ်းပႆႇမီးႁႅင်းၼႆႉ... တိုၵ်းၽိုၼ်ႉၶဝ်ဢမ်ႇလႆႈ... လူဝ်ႇႁႃ လွၵ်း လၢႆး... တေဢမ်ႇပဵၼ်ၽေးသေ... ႁွမ်ႁႅင်းလႆႈၼၼ်ႉၵူၺ်းလႄႈ... ၵိုင်ႇလီပွႆႇၵူၼ်းမႃး... ၵူမ်ႈၵွမ်းၵပ်းသိုပ်ႇ ယူႇ...” ၼႆလႄႈ
ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း တူင်ႇဢူႇ ပွႆႇၵူၼ်းပႃးဢဝ် ၶူဝ်းၶွင်ၽၢၼ်ႇတႃႇ မိူဝ်းၵူမ်ႈၵွမ်းဝၢင်းၸူး သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ယူႇယဝ်ႉ။ ပဵၼ်မႃး ၸွမ်းၼင်ႇလၢတ်ႈၼၼ်ႉတႄႉလႄႈ ထႅင်ႈႁႅင်း ႁႂ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ယုမ်ႇ ယမ် မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ မႃးလိူဝ်ၵဝ်ႇထႅင်ႈယူႇယဝ်ႉ။

တူင်ႇဢူႇၶႂၢၵ်ႈႁႅင်း

ပီ 1531 တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်တူင်ႇဢူႇသေ ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸွမ်ပွင်သိုၵ်း မႃးယဝ်ႉ။ ပီ 1533 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ပျီႇ “ပယိၼ်ႇထူၺ်း” လူလၢႆၶိုၼ်းလႄႈ ၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်းဢွၼ် သိူဝ် ႁၢၼ်ၾႃႉတိုၵ်း။ တိုၵ်းပျီႇယဝ်ႉ မိူဝ်းၼႃႈမႃး ၵူဝ်ပျီႇလႄႈတူင်ႇဢူႇ ႁွမ်းၵၼ် ႁဵတ်းၽေးသႂ်ႇလႄႈ ဢၢၼ်း ပူၼ်ႉတိုၵ်းတူင်ႇဢူႇ။ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ႁၢမ်ႈလႄႈ ဢမ်ႇပဵၼ်တိုၵ်းထႅင်ႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။
ၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်း တိၺွပ်း ပယိၼ်ႇထူၺ်း မိူဝ်းၸွမ်း။ တၼ်းထိုင် “တီႇပႄးယိၼ်း” ၵူၺ်း သူၼ်းတုမ် လႆႈယဝ်ႉၼႆသေ ပွႆႇၶိုၼ်း။ ၸဝ်ႈလူင် ၵိုတ်းလိုဝ်ႈတီႈ ဢႃႇဝယဝ်ႉ သိုပ်ႇၶၢဝ်းတၢင်း မိူဝ်းၶိုၼ်း မိူင်းယၢင်း။ တၼ်းထိုင် “မျေႇတူး” ၵူၺ်း လုၵ်ႈၼွင်ႉမၼ်းၸဝ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ၸႂ် မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼၼ်ႉ ပွင်ၵူတ်ႉလႄႈ ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇ။ ၸဝ်ႈလူင် ပဵၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်းလူင် ၵူႈပိူင်ပိူင် ၵမ်ႉဝႆႉသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉလႄႈ ၸင်ႇ လႆႈၶၢမ်ႇပွင်ၵူတ်ႉ ၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။
ပီ 1538 တူင်ႇဢူႇတိုၵ်းပျီႇ ဢၼ်ပဵၼ်တႂ်ႈဢေႃးၸႃႇ “ဢႃႇဝ” ဝႆႉယူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ လူင်းၸွႆႈလႄႈ ပျီႇဢမ်ႇတၼ်းတူၵ်းသုမ်း။ ပီ 1539 တူင်ႇဢူႇ တိုၵ်းႁၢင်းသႃႇဝတီႇ(ပႃႇၵိူဝ်)။ ၶုၼ်ႁၢင်းသႃႇဝတီႇ သုမ်းၵၢၼ်ႉ။ ပၢႆႈၸူး “ပျီႇ”။ သိုၵ်းတူင်ႇဢူႇ လမ်းတိုၵ်းထႅင်ႈ။ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ၶဝ်ႈႁႄႉဝႆႉလႄႈ သိုၵ်းတူင်ႇဢူႇ သုမ်းၵၢၼ်ႉသေ လႆႈထွႆမိူဝ်းၶိုၼ်းယူႇယဝ်ႉ။
ပီ 1541 တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး တိုၵ်းပျီႇထႅင်ႈ။ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ လူင်းၸွႆႈသေတႃႉ ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ ၽႅၼ်သိုၵ်း တတ်းပႅတ်ႈၶိူင်ႈၵၢင်ႇ ၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ် ဢၼ်သူင်ႇလူင်းၵမ်ႉထႅမ် သိုၵ်းဢႃႇဝ ၸွမ်းသဵၼ်ႈ တၢင်းၼမ်ႉၵဵဝ် ၼၼ်ႉလႄႈ လႆႈသုမ်းၵၢၼ်ႉသေ “ပျီႇ”ၵေႃႈ လႆႈတူၵ်း တႂ်ႈတူင်ႇဢူႇၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။
ပီ 1542 တူင်ႇဢူႇ တိုၵ်း မေႃႇလမျႅင်ႇလႄႈတႃႈဝၢႆယဝ်ႉ ပူၼ်ႉတိုၵ်း “ဢယူၵ်ႉတယ”။ တူင်ႇဢူႇ ၵပ်းသိုပ်ႇလႆႈ ၵူၼ်းၶိူဝ်း “ပေႃႇတူႇၵီႇ” (Protuguese) ဢၼ်ၵႃႉၶၢႆ ၶိူင်ႈၵၢင်ႇမၢၵ်ႇမိုဝ်ႉၸိုၼ်းယၢမ်း ၼၼ်ႉ ယဝ်ႉလႄႈ မီးဢမျွၵ်ႈ မီးၶိူင်ႈၵၢင်ႇ ၶိုတ်းၵၢပ်ႈထႅင်ႈသေ ဢဵၼ်ႁႅင်းၶိူင်ႇၶမ်ႉမႃး လိူဝ်ၵဝ်ႇထႅင်ႈယဝ်ႉ။ မိူင်းတႆးလႄႈ မိူင်းဢႃႇဝသမ်ႉ တိုၵ်ႉလႆႈၸႂ်ႉ လႅဝ်း၊ လၢပ်ႇ၊ ၵၢင်ႇသေတိုၵ်းယူႇ။ ၶိူင်ႈၵၢင်ႇ ဢမ်ႇတဝ်ႉ ၵၼ်ၼၼ်ႉၵူၺ်း ပဵၼ်လွင်ႈတၢင်းလူင် ဢၼ်တေဢမ်ႇၶႄႉၶဵင်ႇလႆႈၶိုၼ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ၼိုင်ႈယူႇယဝ်ႉ။

သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ လႄႈ သင်ႇၶႃႇပွမ်

ပီ 1541 တူင်ႇဢူႇလႄႈပျီႇ ဢၼ်ပဵၼ်မၢၼ်ႈၼင်ႇၵၼ်ၼၼ်ႉ ႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်ယဝ်ႉမဝ်ႇၵႃး မီးၶိူင်ႈ ၵၢင်ႇ ၶိုတ်းၵၢပ်ႈထႅင်ႈလႄႈ ဢဵၼ်ႁႅင်းၶဝ် ၶိူင်ႇၶမ်ႉမႃးလိူဝ်ၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇမီးၽႅၼ် ဢၢၼ်းသိမ်း ဢႃႇဝမႃး ၸဵမ်ႁိုင်ၼၼ်ႉသေ တူင်ႇဢူႇလႄႈမင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ႁူမ်ႈၵၼ်ဝၢင်းၽႅၼ် ဢဝ်သၢႆလပ်ႉ ၶဝ်ႈယူႇ ၼႂ်းဢႃႇဝဝႆႉယဝ်ႉ။
တႃႇတေဢဝ်သၢႆလပ်ႉ ၶဝ်ႈဝႆႉၼႂ်းမိူင်းၼၼ်ႉ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ သွၼ်ႇဝႃႈ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉယုမ်ႇ ယမ် ၼပ်ႉထိုဝ်သႃႇသၼႃႇၼႅၼ်ႇလႄႈ သင်ပဵၼ်သင်ႇၶႃႇ ၶဝ်ႈယူႇတႄႉ တေသၢင်ႇထုၵ်ႇသေပိူၼ်ႈ ၼႆသေ မၼ်းၸင်ႇ ႁႂ်ႈၵူၼ်းတူင်ႇဢူႇ ပွမ်ႁဵတ်းသင်ႇၶႃႇသေ ၶဝ်ႈယူႇဝႆႉၸွမ်းဝတ်ႉ ၼႂ်းမိူင်းဢႃႇဝယူႇယဝ်ႉ။ သင်ၶႃႇပွမ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လၵ်ႉႁဵတ်းၵၢၼ်လပ်ႉ တိုၵ်းၽိုၼ်ႉသိမ်းဢဝ်ဢႃႇဝ။ လၵ်ႉႁဵတ်းလိၵ်ႈ လပ်ႉ သိူင်ႇဝႆႉၸွမ်း ၽိုၼ်လိၵ်ႈၽိုၼ်ထမ်း ၼႂ်းဝတ်ႉၼႂ်းၵၢၼ်ႇ။ လၵ်ႉၶုတ်းၶူတ်ႉထႃႇပၼႃႇၵွင်းမူး ၵူးလႅၵ်ႈ ၶိူင်ႈၵၢင်ႇသိူင်ႇသွၼ်ႈဝႆႉ ၼႂ်းဝတ်ႉ၊ ၼႂ်းၵွင်းမူး၊ ဢူးမၢင်ႇ။ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇသမ်ႉ ယူႇဢိူမ်ႈ ၸဝ်ႈသိူဝ် ႁၢၼ်ၾႃႉသေ ပႂ်ႉငွႆးငဝ်းလၢႆးလီ တႃႇၶဝ်ဝႆႉယူႇ။
ပီ 1542 သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ လႆႈၶၢဝ်ႇ သိုၵ်းတူင်ႇဢူႇ ပွႆႇၵူၼ်းပွမ်ႁဵတ်းသင်ႇၶႃႇ ၶဝ်ႈပႅပ်ႉဝႆႉ ၼႂ်းမိူင်း ဢႃႇဝသေ တေၽႅၼ်ႁၢႆႉ ၼႆလႄႈ မၼ်းၸဝ်ႈ ၸင်ႇႁႃလွၵ်းလၢႆး တႃႇတေသွၵ်ႈႁူႉလႆႈ သင်ႇၶႃႇပွမ် ဢၼ်ပဵၼ်သၢႆလပ်ႉၸိူဝ်း ၼၼ်ႉလႄႈ ၸင်ႇပၢင်း သင်ႇၶႃႇတင်းမိူင်း ႁႂ်ႈလႆႈၵႂႃႇၵၢပ်ႈသွမ်း တီႈ “တွင်ႇပလူႇ” ၼႆယဝ်ႉ။ သင်ႇၶႃႇ ဢၼ်ၽႅဝ် ႁွတ်ႈၵႂႃႇ တီႈပၢင်ၵၢပ်ႈသွမ်း “တွင်ႇပလူႇ” ၼၼ်ႉ မီးယူႇ 1300 တူၼ်ၼႆ ယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေ ၵၢပ်ႈသွမ်းယဝ်ႉ ၸွမ်းၼင်ႇလႆႈၶၢဝ်ႇဝႆႉၼၼ်ႉသေ သွၵ်ႈတူၺ်း တီႈတူဝ်သင်ႇၶႃႇ ၵူႈၸဝ်ႈလႄႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈ မီးမိတ်ႈၽၵ်းဢႅဝ် ၵမ်ႈၽွင်ႈ မီးလိၵ်ႈၵၢၼ်လပ်ႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈတေႃႇသူႈၶိုၼ်းလႄႈ တိၺွပ်းၸႅတ်ႈထၢမ်ယဝ်ႉ ႁႂ်ႈထၢၵ်ႈသေ ပၼ်တၢမ်ႇတၢႆပႅတ်ႈ 360 ၵေႃႉၼႆယဝ်ႉ။ သင်ႇၶႃႇပွမ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လၢတ်ႈလွင်ႈၶဝ်သိမ်းသိူင်ႇဝႆႉ လိၵ်ႈလပ်ႉလႄႈ ၶိူင်ႈၵၢင်ႇဝႆႉ ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈၽိုၼ်ထမ်း ၼႂ်းၵွင်းမူး၊ ဢူးမၢင်ႇ ၼႆလႄႈ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ သင်ႇႁႂ်ႈ သွၵ်ႈႁႃထူၵ်းဢွၵ်ႇ ၽဝ်ပႅတ်ႈတင်းမူတ်းယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉၼွၼ်းၽႄး

သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ယႃႉလူႉလႆႈ ၽႅၼ်ၵၢၼ်ၶဝ်ပႅတ်ႈလႄႈ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ၽိတ်းၸႂ်တႄႉတႄႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၵူဝ်ၵၢၼ်သၢင်ႈဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈမၢၼ်ႈ ဢမ်ႇတၼ်းထိုင်တီႈ။ ၵူဝ်သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ႁူႉလွင်ႈမၼ်း သေ ပၼ်ၽေးလႄႈ ဢမ်ႇယုမ်ႇတူဝ်မၼ်းသေ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ႁႃလွၵ်းလၢႆး ႁဵတ်းၶဵၼ်ၸူး သိူဝ်ႁၢၼ် ၾႃႉယူႇယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ ပီ 1543 မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ လဝ်ႈထိုင် သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉဝႃႈ “တင်ႈဢဝ် ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၶုၼ်ဢႃႇဝ မႃးၼႆႉ... ၵုမ်ႇမိုင်ႉၵၢၼ်သိုၵ်းယူႇၵူၺ်း... ႁႃမိူဝ်ႈလႆႈလိုဝ်ႈႁိူဝ်ႉတူဝ်ၸႂ်... ဢမ်ႇမီးသေပွၵ်ႈ... ၵိုင်ႇ လီႁႃ...တီႈသိူဝ်းၸႂ်သေ... လိုဝ်ႈမွႆႈယူႇ...” ၼႆလႄႈ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ဢၼ်တိုၵ်ႉယုမ်ႇ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ယူႇၼၼ်ႉ ၽွမ်ႉၸွမ်းသေ ပၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ႁႂ်ႈမင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ႁၢင်ႈႁႅၼ်း ဢွၵ်ႇလိုဝ်ႈၸူဝ်ႈၶၢဝ်း ယူႇယဝ်ႉ။
မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ လိူၵ်ႈသူၼ်မွၵ်ႇ “မၼေႃႇရမ်ႇမ” ပဵၼ်တီႈၵႂႃႇလိုဝ်ႈယဝ်ႉ။ သုမ်ႉတေႃႇမေႃႈ၊ တီႈၼင်ႈ၊ လွၵ်းလၢႆးၵႂႃႇပႆ၊ ၼင်ႈသဝ်းတင်းသဵင်ႈ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ၶပ်းၶိုင်ႁၢင်ႈႁႅၼ်းမူတ်းယဝ်ႉ။ သုမ်ႉ တေႃႇမေႃႈ တီႈတေၵႂႃႇလိုဝ်ႈၼၼ်ႉ သင်ႇႁႂ်ႈဢဝ်ၽိူင်းသိူဝ်ႇဝႆႉသေ ၽွင်းမိူင်းမၢၼ်ႈလႄႈ ၽွင်းမိူင်းတႆးၵေႃႈ ႁႂ်ႈႁဵတ်းပၼ် တီႈၼင်ႈ ၽၢၵ်ႇလႂ်ၶိူဝ်းၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။
ၸိသင်ႇပႃးဝႃႈ “ၸဝ်ႈမုၼ်ယႂ်ႇၶုၼ်ႁေႃၶမ်း... ႁိူဝ်ႉမွႆႈၵၢၼ်သိုၵ်းၼႅၼ်ႇလႄႈ... တေဢွၵ်ႇလိုဝ်ႈတူဝ် လိုဝ်ႈၸႂ်... ဢမ်ႇႁႂ်ႈၶုၵ်းၸႂ်လႆႈ... ၵၢၼ်သိုၵ်းယဝ်ႉလႄႈ... တႄႇၸဵမ်မိတ်ႈ... လႅဝ်း... လၢပ်ႇ... ႁွၵ်ႇ... ဢၼ် ပဵၼ်ၶိူင်ႈသိုၵ်း... မဵဝ်းဢဝ်တိုၵ်းၽၼ်းတႅင်းယဝ်ႈၵၼ်လႆႈၼၼ်ႉ... ၽႂ်တေဢမ်ႇလႆႈဢဝ် ၸပ်းၸွမ်းသေ ၵေႃႉ...” ၼႆသေ
ၽၢႆႇၼိုင်ႈသမ်ႉ လၵ်ႉသင်ႇ ႁႂ်ႈၽွင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ၽၵ်းမိတ်ႈသွၼ်ႈတူဝ်ၵႂႃႇ။ ၸႂ်ႉဢဝ် မိတ်ႇ၊ လၢပ်ႇ၊ လႅဝ်း၊ ႁွၵ်ႇ ၵႂႃႇသွၼ်ႈမူၵ်းဝႆႉ တႂ်ႈၽိူင်း ၽၢၵ်ႇၽွင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ တေၼင်ႈၼၼ်ႉဝႆႉယဝ်ႉ သင်ႇဝႆႉဝႃႈ “ယႃႇ လိုမ်းတူဝ်... တူၺ်းၵဝ်ဝႆႉတႃႇသေႇ... သင်ဝႃႈ ငဝ်းလၢႆးဢမ်ႇၸပ်း... တီႈလႂ်... မိူဝ်ႈလႂ်မဝ်ႇဝႃႈ... ႁမ်းၵမ်း လဵဝ်... ၼႂ်းတေႃႇမေႃႈၼၼ်ႉ... ၵဝ် တေၽႅၼ်ႁႂ်ႈၶဝ်ႈလွၵ်းႁဝ်း... မိူဝ်ႈႁၼ်ၵဝ် ၶုၼ်ႇလုၵ်ႉၼၼ်ႉ... သူလုၵ်ႉ ၽၼ်းတႆးၵမ်းလဵဝ်...” ၼႆယဝ်ႉ။
ထိုင်ဝၼ်း ဢွၵ်ႇၵႂႃႇသူၼ်မွၵ်ႇၼၼ်ႉ ၸွမ်းၼင်ႇၽၢင်ႇႁၢင်ႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်ဢွၵ်ႇတၢင်းၼၼ်ႉသေ ၵႃႈ ပဵၼ် ၶိူင်ႈၶုၼ်ၵိုၵ်းပိုၼ်း ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ် တႄႇၸဵမ်လၢပ်ႇလႅဝ်း၊ ႁွၵ်ႇၼၼ်ႉ ဢဝ်ပႃးၵႂႃႇၸွမ်းတင်းမူတ်း။ ၼၢင်းၾႃႉ၊ မူးမၢတ်ႈၽွင်းမိူင်း၊ ၵွင်ႁၢမ်၊ ၸိူင်ႉယိင်း၊ ၸိူင်ႉၸၢႆး၊ သထေးလႄႈ ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ၸိူဝ်းမီး ၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းလင်ၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် ၶဝ်ႈထႅဝ် တီႈၽႂ်ႇတၼ်းမၼ်းသေ ယႆဢွၵ်ႇတၢင်း ၸွမ်းၵၼ်ၵႂႃႇ ယူႇယဝ်ႉ။
မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ သင်ႇႁၢမ်ႈဝႆႉလႄႈ လိူဝ်သေၽွင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢဝ်သွၼ်ႈတူဝ်ၵႂႃႇၼၼ်ႉ ဢမ်ႇဢဝ်ၶိူင်ႈ ၵၢင်ႇၸပ်းၸွမ်းသေၵေႃႉ။ ထိုင်တေႃႇမေႃႈ ၼႂ်းသူၼ်မွၵ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ် ၼင်ႈၼင်ႇ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ တမ်းပိူင်ဝႆႉၼၼ်ႉလႄႈ ၽွင်းမိူင်းတႆးလႄႈၽွင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ၼင်ႈဝႆႉ ၽၢၵ်ႇၽႂ် ၽၢၵ်ႇမၼ်းယူႇယဝ်ႉ။
လိုဝ်ႈသဝ်း တူင်ႉတၵ်ႉၼင်ႇထုင်းၶုၼ်ယဝ်ႉ ဢုပ်ႇလွင်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းတိုင်းၵႃးလႄႈ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇ ၼွင်ႇၶိုင်ႁႃ လွၵ်းလၢႆး ဢဝ်လႅဝ်းဢွၵ်ႇလႆႈသေ တင်ႈၸႂ်လၢတ်ႈ ႁႂ်ႈၸၢပ်ႈၵၢႆႇထိုင် လႅဝ်းၵိုၵ်းပိုၼ်း ႁေႃဢႃႇဝ ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်ယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ထၢမ်ဝႃႈ “ၼႂ်းသၢႆသိုပ်ႇႁေႃဢႃႇဝၼႆႉ... ယၢမ်ႈလႆႈ ႁူႉမႃးဝႃႈ... မီးလႅဝ်းၵိုၵ်းပိုၼ်း ႁႃႈမၢၵ်ႈ... ၼႆ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈႁိုဝ်... လႅဝ်းၸဝ်ႈၼရပတိႁေႃၵႅဝ်ႈၼၼ်ႉ... ၽၢႆ ၼႅၼ်ႇ... ၶႅမ်ႉၼႅၼ်ႇၼႆႁႃႉ... ယၢမ်ႈလႆႈငိၼ်းဝႃႈ... သင်ဢဝ်ၽၼ်း ၵူၼ်းၶီႇၸၢင်ႉ... ၵူၼ်းၵေႃႈပုတ်းတူၵ်း... ၸၢင်ႉၵေႃႈၶၢတ်ႇၵႂႃႇၵမ်းလဵဝ်ၼႆ... ၸဝ်ႈယၢမ်ႈႁၼ်ယူႇႁိုဝ်...”
မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ လိူၵ်ႈဢဝ် လႅဝ်းႁႃႈမၢၵ်ႈၼၼ်ႉ ယုၵ်ႉပူၼ်ႉႁူဝ်သေ “ယၢမ်ႈႁၼ်ဢေႃႈ... ၼႆႉၶႃႈၼေႈ” ၼႆယဝ်ႉ ဝၢင်းလူင်းၶိုၼ်း။ လိူၵ်ႈဢဝ်လႅဝ်း ၸဝ်ႈၼရပတိ “လႅဝ်းယဵင်းၼွႆႉပႃး” (ယိမ်းနွဲ့ ပါးဓါး)ၼၼ်ႉ ယုၵ်ႉတၢင်ႇႁူဝ် မိူၼ်ၼင်ႇတေသႂ်ႇပၼ် ၼႂ်းမိုဝ်းသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉသေတႃႉ ဢမ်ႇသႂ်ႇ။ ၽုၼ်ႇလုၵ်ႉ ထွတ်ႇႁၢဝ်ႉၽၼ်းသႂ်ႇ ၵမ်းလဵဝ်။ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ပုတ်းတူၵ်းၵႂႃႇၵူၺ်းမဝ်ႇၵႃး သဝ်ဢၼ်ဢိင်ဝႆႉလႄႈ တူင် ဢၼ်ၼင်ႈဝႆႉ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပုတ်းၶၢတ်ႇယၢတ်ႇတူၵ်းၵႂႃႇၸွမ်းၵၼ် တင်းသဵင်ႈ မိူဝ်ႈလဵဝ်ၵၼ် ၵမ်းလဵဝ် ၼႆယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈမင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ၽုၼ်ႇလုၵ်ႉယုၵ်ႉလႅဝ်းၼၼ်ႉ ၽွင်းမိူင်းမၢၼ်ႈတင်းသဵင်ႈ ၶုၼ်ႇၸၵ်ႉလႅဝ်း တႂ်ႈတီႈၼင်ႈၶဝ်ယဝ်ႉ ၽုၼ်ႇလုၵ်ႉ ႁၢဝ်ႉသႂ်ႇၽွင်းမိူင်းတႆး ၵမ်းလဵဝ်။ ဢမ်ႇထၢင်ႇသေ ၵိုင်ႉၵၢင်ႉပဵၼ်မႃးလႄႈ ဢမ်ႇမီးၶိူင်ႈသင်သေတႃႉ ၼင်ႇၵႃႈပဵၼ်လႆႈၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၶႄတူဝ်ယူႇၵေႃႈယႃႇ ဢမ်ႇၶႄႉၶဵင်ႇလႆႈ လွင်ႈႁၢင်ႈႁႅၼ်း။ တိၼ်လၢႆမိုဝ်းပဝ်ႇ ဢမ်ႇတဝ်ႉၼဵင်ႇလႆႈလႅဝ်းလၢပ်ႇလႄႈ ၽွင်းမိူင်းတႆး တူၵ်းသုမ်းၵႂႃႇ တင်းသဵင်ႈယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူင်းတႆး ပၢၵ်ႇၼိုင်ႈတူၵ်းသုမ်းလႄႈ တီႈၼၼ်ႈဝႆႉဝႃႈ “မၢတ်ႉတရႃႇ” (ၽွင်းမိူင်း ၼိုင်ႈပၢၵ်ႇ) ၼႆသေ ပဵၼ်ဝဵင်းမီးဝႆႉယူႇ။
ဝၢႆးသေ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ၼွၼ်းၽႄးယဝ်ႉ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇမိူဝ်းပၢင်း ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉ “ၶုၼ်မိူင်း” ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၶုၼ်ဢႃႇဝယူႇယဝ်ႉ။ လိုၼ်းၼၼ်ႉပီၼိုင်ႈ တေၵႂႃႇၽေႇဝူတ်ႈၽေႇတၢမ်ႇၼႆသေ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ပၢႆႈၵႂႃႇၼုင်ႈလိူင်ပႅတ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။

မၢၼ်ႈမၢႆပိုၼ်း

မၢၼ်ႈတႅမ်ႈပိုၼ်း သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉလႄႈ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇဝႆႉဝႃႈ “သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ... ပဵၼ်တႆးမိူင်း ၼိူဝ်... ပဵၼ် ၶုၼ်မိူၵ်ႈလိူင်းႁုၵ်းႁၢႆႉ... ဢမ်ႇႁူႉသႃႇသၼႃႇ... ယႃႉလူႉဝတ်ႉဝႃးၽႃသိူဝ်ႇ... ႁႅမ်တၢႆသင်ႇၶႃႇ... ၽဝ်ၸုတ်ႇပႅတ်ႈ... လိၵ်ႈထမ်းပိတၵတ်ႈသၢမ်ၵွင်... ၵူၼ်ႇၶုတ်း ၶူတ်ႉဢဝ်ထႃႇပၼႃႇ... ၵွင်းမူးဢူးမၢင်ႇ လႄႈ... မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ၶႃႈႁႅမ်ပႅတ်ႈယဝ်ႉ... ပဵၼ်တႆးလႄႈ ႁႅမ်ပႅတ်ႈဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ... မၵ်ႉမဝ်းဢႃႇၼႃႇ လႄႈ... ၶႃႈႁႅမ်ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ...
မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ဢမ်ႇၸင်းတႆး... ဢမ်ႇမၵ်ႉမဝ်းဢႃႇၼႃႇလႄႈ... ဝၢႆးသေ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉတၢႆ ယဝ်ႉ... မၼ်းမီးသုၼ်ႇ ၶိုၼ်ႈႁဵတ်းၶုၼ်လႆႈၵေႃႈ... ဢမ်ႇၶိုၼ်ႈႁဵတ်းသေ... မိူဝ်းပၢင်းဢဝ် ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇ ပေႃႉ... ဢၼ်ပဵၼ်တႆးၼၼ်ႉ... မိူဝ်းႁဵတ်းၶုၼ်ဢႃႇဝယူႇယဝ်ႉ...
မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ... ပဵၼ်ၵူၼ်းႁၵ်ႉဝၢၼ်ႈမိူင်း... ႁၵ်ႉသႃႇသၼႃႇလႄႈ... ၸင်ႇၶႃႈပႅတ်ႈ သိူဝ် ႁၢၼ်ၾႃႉ... ဢၼ်လူလၢႆဝၢၼ်ႈမိူင်း... သႃႇသၼႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉသေ... ပၢင်းၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉ... မိူဝ်းပဵၼ် ၶုၼ်ယဝ်ႉၵေႃႈ... တမ်းၸႂ်ဝၢၼ်ႈမိူင်းယဝ်ႉ... လႆႈသင်ႇဝူၺ်ႇၵ မိူင်းၶူင်းၵၢင်ၼႅၼ်ႇလႄႈ... ပၢႆႈၵႂႃႇႁဵတ်း ရႁၢၼ်းယဝ်ႉ...” ၼႆယဝ်ႉ။

ၶေႃႈထတ်းသၢင်

ပၢၼ်သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ပဵၼ်ၶုၼ်ဢႃႇဝၼၼ်ႉ မိူင်းတႆးၵူႈမိူင်းမိူင်း ႁူမ်ႈၵၼ်ပဵၼ်ၽၢၼ်ႈလူင်လွမ်ႉ တူင်ႇဢူႇ၊ ပျီႇ၊ ႁၢင်းသႃႇဝတီႇဝႆႉ။ မိူင်းတႆးၵူႈမိူင်းမိူင်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်မိူင်းပီႈမိူင်းၼွင်ႉၵၼ်သေ ၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ် ယူႇတႃႇသေႇ။ ဢဵၼ်ႁႅင်းတႆးၼၼ်ႉ ပၼ်ႁႂ်ႈပိူၼ်ႈ လွမ်ၵူဝ်ဝႆႉယူႇ။ ဢႃႇဝပဵၼ် မိူင်းမၢၵ်ႈမီးၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလိူဝ် တူင်ႇဢူႇ၊ ပျီႇလႄႈႁၢင်းသႃႇဝတီႇဝႆႉ။ တူင်ႇဢူႇ ၶွႆဢႃႇဝသေ ၶႂ်ႈသိမ်းဢဝ်သေတႃႉ ဢဵၼ်ႁႅင်း ဢမ်ႇငၢမ်ႇ ၵၼ်လႄႈ ဢမ်ႇပႆႇႁတ်း။
မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ(မၢၼ်ႈ)ၼၼ်ႉ တင်ႈဢဝ်ၸဵမ်မိူဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ဢၢၼ်းတိုၵ်း တူင်ႇဢူႇလႄႈ ဢမ်ႇပၼ်တိုၵ်းသေ ၸႂ်ႉႁႂ်ႈတူင်ႇဢူႇ ၵွမ်းဝၢင်းၸူးၼၼ်ႉမႃး မၢၼ်ႈႁူမ်ႈၵၼ် ဝၢင်းၽႅၼ် သိမ်းဢႃႇဝ ယူႇယဝ်ႉ။ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ယူႇၸမ်တူဝ်သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉသေ ပႂ်ႉငွႆး ငဝ်းလၢႆးလီတႃႇၶဝ်ဝႆႉ။ တူင်ႇဢူႇ သမ်ႉ တိုၵ်းၶႂၢၵ်ႈ မိူင်းႁိမ်းႁွမ်း ဢႃႇဝၼၼ်ႉ ပဵၼ်ႁႅင်းၵမ်ႉသိုၵ်းၶဝ်သေ ႁွမ်ႁႅင်းဝႆႉယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ပီ 1539 တူင်ႇဢူႇၸင်ႇ တိုၵ်းသိမ်း “ပႃႇၵိူဝ်”(ႁၢင်းသႃႇဝတီႇ)။ ပီ 1541 တိုၵ်း သိမ်းပျီႇ။ ပီ 1542 ၵပ်းသိုပ်ႇလႆႈ “ပေႃႇတူႇၵီႇ” (Portuguese)သေ သိုဝ်ႉၶိူင်ႈၵၢင်ႇၶိုတ်းၵၢပ်ႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ယင်းပႆႇ ႁတ်းတိုၵ်းဢႃႇဝ ၵမ်းလဵဝ်။ ပီ 1543 သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ႁူႉၽႅၼ်ၶဝ်သေ ၽဵဝ်ႈပႅတ်ႈ ၵူၼ်းၶဝ် သင်ႇၶႃႇပွမ်ပႅတ်ႈလႄႈ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇၸင်ႇ ၽႅၼ်ၽဵဝ်ႈပႅတ်ႈ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉယဝ်ႉ။
သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ၼွၼ်းၽႄးယဝ်ႉၵေႃႈ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ၵူဝ်ဢဵၼ်ႁႅင်းတႆး ဢၼ်ပဵၼ်ၽၢၼ်ႈ လူင်လွမ်ႉၶဝ်ဝႆႉၼၼ်ႉ ႁဵတ်းၶဵၼ်သႂ်ႇလႄႈ မၼ်းဢမ်ႇႁတ်းၶိုၼ်ႈႁဵတ်းၶုၼ်။ မၼ်းဢမ်ႇႁတ်း ဢဝ်ဢၢပ်ႈ ပၼ်တူင်ႇဢူႇ။ ဢႃႇဝလႄႈသီႇပေႃႉ ပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ်။ သင်ဝႃႈ ဢဝ်ဢႃႇဝ ဢၢပ်ႈပၼ်သီႇပေႃႉလႄႈ မိူင်းတႆးၵူႈမိူင်းမိူင်း တိုၼ်းဢမ်ႇႁၢၼ်ႉၸႂ်သေ တိုၵ်းဢႃႇဝၵေႃႈ ပဵၼ်တႆးၼင်ႇၵၼ်တိုၵ်းၵၼ်။ ႁႂ်ႈႁႅင်းတႆး ယူပ်ႈႁင်းၵူၺ်းလႄႈ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ၸင်ႇဢဝ်ဢႃႇဝဢၢပ်ႈပၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉ ယူႇယဝ်ႉ။ လိုၼ်း ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇယုမ်ႇတူဝ်။ ဢမ်ႇႁတ်းယူႇထႅင်ႈယဝ်ႉလႄႈ ပၢႆႈၵႂႃႇႁႃၵျွင်းၵၢၼ်ႇ ဢဝ်သႃႇသၼႃႇႁဵတ်း တီႈႁႄႉ ၵင်ႈသၢႆၸႂ်မၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၶုၼ်မိူၵ်ႈ

“သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ... ပဵၼ်ၶုၼ်မိူၵ်ႈလိူင်းႁုၵ်းႁၢႆႉ... ဢမ်ႇႁူႉသႃႇသၼႃႇ... ႁႅမ်တၢႆသင်ႇၶႃႇ...” ၼႆ ၼၼ်ႉ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ဢမ်ႇႁႅမ်တၢႆသင်ႇၶႃႇ။ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ႁူႉလွင်ႈသႃႇသၼႃႇလီလီ။ ႁူႉလွင်ႈမဵဝ်းလႂ် ၵိုင်ႇလႅပ်ႈသႃႇသၼႃႇ မဵဝ်းလႂ်ဢမ်ႇၵိုင်ႇလႅပ်ႈလႄႈ ပတ်းၽဵဝ်ႈပႅတ်ႈ ၵူၼ်းယႃႉသႃႇသၼႃႇ။ ပတ်းၽဵဝ်ႈ ပႅတ်ႈ ၵူၼ်းဢဝ်သႃႇသၼႃႇႁဵတ်း ၶိူင်ႈမိုဝ်း ၸႂ်ႉတိုဝ်းတိုၵ်းသိမ်း ဝၢၼ်ႈမိူင်းမၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉၵူၺ်း။ သင်ႇၶႃႇ 1300 ႁွတ်ႈထိုင်ၵႂႃႇ “တွင်ႇပလူႇ”ၼၼ်ႉ သင်မၼ်းၸဝ်ႈ ပဵၼ်ၶုၼ်မိူၵ်ႈလိူင်း ၶုၼ်ဢမ်ႇႁူႉ သႃႇသၼႃႇတႄႉၼႆၸိုင် တေဢမ်ႇလိူၵ်ႈ ပၼ်တၢမ်ႇတၢႆပႅတ်ႈ 360 ၵေႃႉၵူၺ်း။ တေႁႅမ်တၢႆပႅတ်ႈ တင်း မူတ်းယဝ်ႉ။
လွင်ႈၼၼ်ႉ မၢၼ်ႈတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ “သင်ႇၶႃႇ 1300 ၼၼ်ႉ... ၵမ်ႈၽွင်ႈ တၼ်းလႅၼ်ႈပၢႆႈလွတ်ႈ ၵႂႃႇသေ... ၶဝ်ႈ ပိုင်ႈတူင်ႇဢူႇ၊ ပျီႇၵႂႃႇလႄႈ... ဢမ်ႇလႆႈတၢႆတင်းသဵင်ႈသေ... လႆႈတၢႆၵႂႃႇ 360 ၵူၺ်း...” ၼႆ ယဝ်ႉ။ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉပဵၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း။ မီးဢႃႇၼႃႇတဵမ်ထူၼ်ႈဝႆႉ တင်းမိူင်း။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ႁဵတ်းသၢင်ႈ၊ ယၢင်ႈပႆ၊ ယူႇသဝ်းၼၼ်ႉ ႁူမ်ႇလူမ်ႈ ၼႅၼ်ႈၼႃၵႅၼ်ႇၶႅင်ဝႆႉ တႃႇသေႇယဝ်ႉ။
သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ မီးၽႅၼ်တႃႇတေၸွပ်ႇႁႃ ၵူၼ်းတေၽိုၼ်ႉမိူင်းလႄႈ ပၢင်းသင်ႇၶႃႇ ဢွၵ်ႇဝဵင်းၵႂႃႇ ၼႆၼၼ်ႉ တေမီးႁူမ်ႇလူမ်ႈ ၼႅၼ်ႈၼႃလိူဝ်ၵဝ်ႇဝႆႉတႄႉတႄႉ။ ၶေႃႈပူင်ၼၵ်း ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၼႆၼၼ်ႉ ၽႂ်ၵေႃႈ တိုၼ်းဢမ်ႇႁတ်းၶတ်းလႄႈ တႃႇဝႃႈႁူမ်ႇလူမ်ႈႁေႃၶမ်း တေလူမ်လၢမ်သေ ထိုင်တီႈ ပေႃးလႆႈပွႆႇသင်ႇၶႃႇ 940 တူၼ် လွတ်ႈဢွၵ်ႇၵႂႃႇလႆႈ ၼႆၼၼ်ႉဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ။
လွင်ႈမၢၼ်ႈၼႄးဝႃႈ “သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ... ၸုတ်ႇပႅတ်ႈ... လိၵ်ႈထမ်းပိတၵၢတ်ႈသၢမ်ၵွင်... ၵူၼ်ႇယႃႉၵွင်း မူး... ၶုတ်းၶူတ်ႉဢဝ်ထႃႇပၼႃႇ...” ၼႆၼၼ်ႉ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ဢမ်ႇၽဝ်လိၵ်ႈထမ်းပိတၵၢတ်ႈ။ ဢမ်ႇၸူင် ယႃႉဢဝ် ထႃႇပၼႃႇ။ ၸုတ်ႇပႅတ်ႈ လိၵ်ႈလပ်ႉသင်ႇၶႃႇပွမ်လႄႈ သွၵ်ႈတဝ်ဢဝ်ၶိူင်ႈၵၢင်ႇ ဢၼ်သင်ႇၶႃႇပွမ် ၸူင်ယႃႉဢဝ် ထႃႇပၼႃႇၵွင်းမူးသေ ၵႂႃႇႁႃလႅၵ်ႈမႃးမူၵ်းဝႆႉ ၼႂ်းၵွင်းမူးဢူးမၢင်ႇ ၼၼ်ႉၵူၺ်း။
သင်ႇၶႃႇပွမ် ဢဝ်လိၵ်ႈလပ်ႉလႄႈ ၶိူင်ႈၵၢင်ႇ မူၵ်းသိူင်ႇဝႆႉၸွမ်း လိၵ်ႈထမ်းပိတၵၢတ်ႈ၊ ၼႂ်းဝတ်ႉ ဝႃး ၽႃသိူဝ်ႇ၊ ၵွင်းမူး၊ ဢူးမၢင်ႇလႄႈ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ၸိသင်ႇသွၵ်ႈႁႃ၊ ၽဵဝ်ႈပႅတ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ထုင်းၶုၼ်မိူင်း လူဝ်ႇလႆႈ ၵႅတ်ႇၶႄဝၢၼ်ႈမိူင်းယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉၵူၺ်း မိူင်းလႂ်ၶုၼ်ၵေႃႉလႂ်ၵေႃႈ ႁူႉၵႃႈ တေလႆႈႁဵတ်း ၼင်ႇၼၼ်ယဝ်ႉ။
သင်ၸိူဝ်ႉ တူင်ႇဢူႇ(မၢၼ်ႈ)ဢမ်ႇဢဝ်သႃႇသၼႃႇ ပဵၼ်ၶိူင်ႈမိုဝ်း ဢမ်ႇၽၢမ်းႁဵတ်းသင်ႇၶႃႇ ဢမ်ႇ ဢဝ် ဝတ်ႉဝႃးၽႃသိူဝ်ႇ၊ ၵွင်းမူး၊ ဢူးမၢင်ႇ၊ လိၵ်ႈထမ်းပိတၵၢတ်ႈ ပဵၼ်ပိူၵ်ႇလွမ်ႉၵၢၼ်မိူင်း၊ ၵၢၼ်သိုၵ်းသေ ၶဝ်ႈၵဝ်းဝႆႉၼႂ်း မိူင်းမၼ်းၸဝ်ႈၼႆၵေႃႈ ၶုၼ်ဝၢၼ်ႈၶုၼ်မိူင်းဢႃႇဝ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ တေဢမ်ႇပၼ်တၢမ်ႇတၢႆ သင်ႇၶႃႇပွမ်။ တေဢမ်ႇ ႁႂ်ႈသွၵ်ႈႁႃ ၽဵဝ်ႈပႅတ်ႈလိၵ်ႈလပ်ႉ ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈၽိုၼ်ထမ်း တီႈဝတ်ႉဝႃးၽႃသိူဝ်ႇ။ တေဢမ်ႇၶုတ်းၶူတ်းၽဵဝ်ႈပႅတ်ႈ ၶိူင်ႈၵၢင်ႇ ဢၼ်မီးၼႂ်းဝတ်ႉဝႃးၽႃသိူဝ်ႇ၊ ၵွင်းမူး၊ဢူးမၢင်ႇၼၼ်ႉ ၼင်ႇၵဝ်ႇ။
သင်ဝႃႈ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ပဵၼ်ၶုၼ်မိူၵ်ႈလိူင်း ဢမ်ႇႁူႉသႃႇသၼႃႇ ၼင်ႇမၢၼ်ႈဝႃႈၼၼ်ႉတႄႉ ၼႆၸိုင် ၵႃႇထႃႇသမ်ႇပုတ်ႉထေႇၵေႃႈ တေဢမ်ႇၽႅဝ်ႁွတ်ႈ တီႈမၢၼ်ႈသေ ၵိုတ်းဝႆႉႁႂ်ႈၶဝ်လႆႈယုမ်ႇယမ် လွတ်ႈၵျုၵ်ႈ ယူႇၼင်ႇယၢမ်းလဵဝ်။ ၵွင်းမူးသူႇသႅမ်းၼိုင်ႈႁဵင် “မူဝ်းၺိၼ်းသမ်ႇပုတ်ႉထေႇ” ၼၼ်ႉၵေႃႈ တေဢမ်ႇမီးဝႆႉ ပၼ်ႁႂ်ႈမၢၼ်ႈၶဝ် လႆႈၵိူဝ်းထိုဝ်ယူႇ ၼင်ႇမိူဝ်ႈလဵဝ်။ ၵႃႇထႃႇသမ်ႇပုတ်ႉထေႇၼၼ်ႉ မၢၼ်ႈၶဝ်ဢွၼ်ၵၼ် လိုဝ်းဝႃႈ
“သင်ၸိူဝ်ႉၵျႃၵ်ႈလွတ်ႈၸိုင်... မၢၵ်ႈမီး... လွတ်ႈၽေး... ၵတ်းယဵၼ်... သိူဝ်းသႃႇ... ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇ သုင်တႄႉတႄႉ... သင်ၸိူဝ်ႉလႆႈႁူပ်ႉၺႃး... ပိူၼ်ႈတိပိူၼ်ႈမတ်ႉၸိုင်... ၵျုၵ်ႈလွတ်ႈ 1000 ပွၵ်ႈ... ၸိူၵ်ႈ လွတ်ႈတူၵ်းႁင်းၵူၺ်း... ၶွၵ်ႈၶင်ၵေႃႈ... ပိုတ်ႇပၼ်ႁင်းၵူၺ်း” ၼႆယဝ်ႉ။
ထုင်းဢၼ်ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ “ၵႃႇထႃႇ 1000 ပွၵ်ႈၵတ်ႉယမ်။ ၵွင်းမူးသႅမ်း 1000 သူႇ သူးတဵမ်” ၼႆ ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ထုင်းတႆးမႃး ၸဵမ်ၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ တႆးတိုၵ်ႉသူင်သမ်း “ဝ” 1000 တူဝ်သေ ၵတ်ႉယမ်လႆႈယူႇ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ၼႆႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်သၢၵ်ႈသေႇလူင် ၵိုၵ်းတႆးဝႆႉ ဢၼ်ပိူၼ်ႈလႅၼ်ဢဝ် ဢမ်ႇလႆႈၼၼ်ႉ ယဝ်ႉ။
ၵွင်းမူးသမ်ႇပုတ်ႉထေႇၼၼ်ႉ မၢၼ်ႈတႅမ်ႈပိုၼ်းဝႆႉဝႃႈ “သြႃႇၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်း ဢဝ်တီႈလိၼ် ဝတ်ႉၵဝ်ႇ မိူင်းယၢင်း ၵႂၢင်ႈ(37)ဢေႇၵသေ မီးၼႂ်းဢိူင်ႇမူင်ႇယႂႃႇ ၵႄႈၵၢင်ဝၢၼ်ႈ မျေႇၼႄး၊ ဢွင်ႇသႃႇ၊ သႄႇၵျီး၊ မိၼ်ႇယႂႃႇ ၼၼ်ႉတႄႇတင်ႈမႃး မိူဝ်ႈပီ 1939 လိူၼ်ပႅတ်ႇမႂ်ႇ(1) ၶမ်ႈတေႃႇထိုင် ပီ 1942 လိူၼ်သီႇ လွင်ႈ(3)ၶမ်ႈ” ၼႆလႄႈ သြႃႇၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်း ၶိုၼ်းမႄႇၵုမ်းၵွင်းမူး ၼႂ်းလိၼ်ဝတ်ႉၵဝ်ႇမိူင်းယၢင်းလႄႈ ပဵၼ်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း မိူင်းယၢင်း ၶိုၼ်းမႄးၵုမ်းၵွင်းမူး မိူင်းယၢင်းၵူၺ်း။
ၵွင်းမူးၼႆႉ ပဵၼ်ၵွင်းမူးသႅမ်း 1,000သူႇလႄႈ ပဵၼ်ၼင်ႇပိူင်တႆး တႄႇၵွင်းမူးယဝ်ႉ။ 1,000 သူႇ ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းဝႆႉၼင်ႇတႆး ယုမ်ႇယမ် “ႁဵင်တူဝ်”ယဝ်ႉ။ ၽၢင်ႇႁၢင်ႈၵွင်းမူးၵေႃႈ မိူၼ်ၼႃႈၵွင်ၵူၼ်ႈယၢဝ်း ငူပ်ႉသေ ၵူၼ်ႈၵွင်ၸိၾႃႉ ၼင်ႇၵွင်းမူးတႆး ၵူႈတီႈတီႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မူင်ႇယႂႃႇလႄႈမိူင်းယၢင်းၼၼ်ႉ ၽွင်းမိူဝ်ႈ မီးသဵၼ်ႈတၢင်းလႆလူတ်ႈယူႇ ၼင်ႇယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ၵႂႃႇႁႃ မႃးသူႇၵၼ် ယင်းယၢပ်ႇယဵၼ်းၵႆယၢၼ်ဝႆႉယူႇ။ ပၢၼ်တႄႇတင်ႈၵွင်းမူးၼၼ်ႉ သဵၼ်တႃႈသၢႆတၢင်း ၵပ်းသိုပ်ႇ ၵၼ် တေယၢပ်ႇယဵၼ်းတၢၼ်ႇႁိုဝ်။ သင်ဝႃႈ ဢမ်ႇၵဵဝ်ႇၶွင်ႉ မိူင်းယၢင်းၼႆၸိုင် ၸိုဝ်ႈသဵင် “မိူင်းယၢင်း” ၵေႃႈ တေဢမ်ႇၵိုၵ်းႁွမ်းဝႆႉ ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ “မူင်ႇယႂႃႇ” ၼႆၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈၵႂၢမ်းတႆး “မိူင်းယႂ်ႇ” သေ ယဵၼ်းႁွင်ႉမႃး ၵူၺ်းၼႆၵေႃႈ ထဝ်ႈၵႄႇပီႈၼွင်ႉ တႆးလႅင်၊ တႆးၶမ်းတီႈႁဝ်းၶဝ် မၢႆပိုၼ်းဝႆႉယူႇ တေႃႇထိုင်မိူဝ်ႈလဵဝ်။
ၸွမ်းၼင်ႇ ပိုၼ်းပဵၼ်မႃးၸွမ်းၼၼ်ႉသေ တႆးလႄႈမၢၼ်ႈ ၶိူဝ်းလႂ်ႁုၵ်းႁၢႆႉ။ ဢႃႇဝလႄႈတူင်ႇဢူႇ မိူင်းလႂ်ၽိတ်း။ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉလႄႈမင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ဢိၵ်ႇၶုၼ်တူင်ႇဢူႇ ၽႂ်ပဵၼ်ၶုၼ်မိူၵ်ႈၼႆၵေႃႈ ထတ်း ထွင်ဢဝ် ႁင်းၵူၺ်းၼၼ်ႉ တေလီယူႇ။
ပိုၼ်းသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉလႄႈ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇၼႆႉ တႆးဢမ်ႇတွၼ်ႉယၢမ်ႈႁူႉမႃး တႅတ်ႈၼႅတ်ႈ သေ တႃႉ မၢၼ်ႈသမ်ႉ ၵႆႉတူၵ်ႇတႄႉတႄႉ။ ပၢၼ်လႂ်ၵေႃႈ မၢၼ်ႈဢဝ်ပိုၼ်းသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉလႄႈ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ၼႆႉသေ တႅၵ်ႈၼႄ လွင်ႈမၢၼ်ႈၶဝ် ၼပ်ႉယမ်သႃႇသၼႃႇ၊ ဢမ်ႇၸႅၵ်ႇ ၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း၊ ပဵၼ်ၵူၼ်းမီး ၸေႇတၼႃႇလီ တႆးသမ်ႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းႁုၵ်းႁၢႆႉလိူင်းၸိူင်း ဢမ်ႇႁူႉသႃႇသၼႃႇ ၼႆမႃးတႃႇသေႇ။
ပိုၼ်း သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉလႄႈ မင်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇၼႆႉ ၵူဝ်လႆႈဝႆႉပၼ်လွင်ႈတႆးလႄႈမၢၼ်ႈ တေလႆႈ ပႅင်းၸင်း မိူဝ်ႇၸၢၼ်ႈၵၼ် ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်ၵႂႃႇမိူဝ်းၼႃႈလႄႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈၶူၼ်ႉၶႆႈ ထူၵ်းဢွၵ်ႇမွၵ်ႇၼႄသေတႃႉ ၵေႃႈ ၽၢႆႇၼိုင်ႈသမ်ႉ ၵႆႉတူၵ်ႇၼႅၼ်ႇလႄႈ ၵူဝ်တႆးၵိုၵ်းပိုၼ်းႁၢႆႉ။ ၵူဝ်တႆးၸၢၼ်ႈတႆး။ ၵူဝ်တႆးတႅၵ်ႇယၢႆႈ။ ၵူဝ်တႆးဢူၼ်ႈဢွၼ်ႇ။ ၵူဝ်တႆးၵူဝ်ႁႄ။ ၵူဝ်တႆးတူၵ်းသုမ်း။ ၵူဝ်တႆးလႆႈၶၢမ်ႇ ပိူၼ်ႈဢဝ်သႃႇသၼႃႇ ႁဵတ်း ၶိူင်ႈမိုဝ်း တိုၵ်းယူႇထႅင်ႈမႅၵ်းမႅၵ်း လႄႈ ၸင်ႇလႆႈၶိုၼ်းသွၵ်ႈႁႃ ၶူၼ်ႉဢွၵ်ႇမွၵ်ႇၼႄဝႆႉ ၼင်ႇၵႃႈပဵၼ်လႆႈ ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
“ပိုၼ်းၼႆၼၼ်ႉ... မၵ်းမၼ်ႈၸွမ်းၼင်ႇ... ၽၢၵ်ႇလဵဝ်တႅမ်ႈဝႆႉၵူၺ်းဢမ်ႇလႆႈ...” ၼႆ သင်မၢၼ်ႈႁူႉ တႄႉ တေလီယူႇ။ “ပိုၼ်းၼႆၼၼ်ႉ... ဝႆႉမဝ်မၢင်ဢမ်ႇလႆႈ... လိုမ်းပႅတ်ႈဢမ်ႇလႆႈ... ၶူၼ်ႉၶႆႈ... သွၵ်ႈႁႃ... တႅမ်ႈမၢႆ... ၽႄႈတိူၼ်းဝႆႉၶိုၼ်းၸင်ႇ... တေဢမ်ႇပၼ်ပိူၼ်ႈ လႅၼ်လႆႈ... တေဢမ်ႇငိူဝ်ႈ...” ၼႆၼၼ်ႉ သင်တႆးႁူႉ ၶႅၼ်းတေလီယဝ်ႉ။