လုၺ်းၼမ်ႉ

လုၺ်းၼမ်ႉ ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်လွၵ်းလၢႆး ပုၼ်ႈတႃႇ တူင်ႉၼိုင်ၵႂႃႇလႆႈ ၼႂ်းၼမ်ႉ ႁႂ်ႈပေႃးလွတ်ႈၽေးတၢႆ ၼႂ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈလုၺ်းၼမ်ႉၼႆႉ ၶဝ်ႈတၢင်းတိုဝ်း ပုၼ်ႈတႃႇ လိုဝ်ႈႁိူဝ်ႉတူဝ်ၸႂ်လႄႈ ပုၼ်ႈတႃႇ ၵၢၼ်တူင်ႉၼိုင်တူဝ်ၶိင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပႃၼူမ်းၼၢင်း တူဝ်ၼိုင်ႈ လဵၼ်ႈၸွမ်းႁွၼ်ၼမ်ႉ တီႈၶၼေႇတီႇ

ကျေၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပူၼ်ႉမႃး ပီပွင်း 7000 ပၢၼ်မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၼၼ်ႉ ၵူၼ်းႁဝ်း ႁူႉၸၵ်း လွင်ႈလုၺ်းၼမ်ႉၼႆႉဝႆႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈလုၺ်းၼမ်ႉ ၶႄႉၶဵင်ႇၵၼ်ၼၼ်ႉ တီႈမိူင်းယူးရူပ်ႉတႄႉ လႆႈႁၼ်မႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပီၶရိတ်ႉ 1800 ၼၼ်ႉသေ ဢၼ်ၸဝ်ႉသေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်မိူဝ်ႈ 1896 တမ်ႈတီႈ ပွႆးဢူဝ်ႇလမ်ႇပိၵ်ႉ ၶၢဝ်းမႆႈ ဝဵင်းဢေႇတိၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ပႆႇပႃႈမီး မၢႆမီႈလုၺ်းၼမ်ႉ ဢၼ်ၵူႈမိူင်းမိူင်း တမ်းဝၢင်းဝႆႉၵွၼ်ႇ။

ၼၢင်းယိင်းဢွၼ်ႇၵေႃႉၼိုင်ႈ လုၺ်းၼမ်ႉယူႇ ၼႂ်းၼွင်လုၺ်းၼမ်ႉ

တႃႇတေလုၺ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉ ၵူၼ်းႁဝ်း လႆႈတူင်ႉတိၼ် ၼိုင်မိုဝ်းသေ လုၺ်းယဝ်ႉ။ လၢႆးလုၺ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉတႄႉ လုၺ်းၶဵတ်ႇ၊ လုၺ်းၵၢပ်ႇမိူဝ်ႈ၊ လုၺ်းၵၢပ်ႇဢႅင်ႈငႄး (လုၺ်းတၢၵ်ႇႁၢႆ)၊ လုၺ်းဝႃး ၼႆသေ မီးဝႆႉ လၢႆလၢႆလၢႆးယူႇ။ လွင်ႈလုၺ်းၼမ်ႉၶႄႉၶဵင်ႇၵၼ် လွတ်ႈလႅဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ၵူၼ်းလုၺ်းၼမ်ႉၶဝ် ၵျိူၵ်ႈၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈ ၶဝ်လိူၵ်ႈသေ လုၺ်းလႆႈယူႇသေတႃႉ ၵမ်ႉပႃႈၼမ်တႄႉ ၵႆႉလုၺ်းဝႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တႃႇတေလုၺ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉ လႆႈႁူမ်ႈၵၼ် ၸႂ်ႉတူဝ်ၶၼ်ႇထႃႇႁဝ်း တူင်ႉၼိုင်လူၺ်ႈၵၼ်ယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ် တူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ တေဢမ်ႇၸူမ်ၼၼ်ႉ မၢင်ပွၵ်ႈ လႆႈၵၼ်ႈၸႂ်ဝႆႉတင်းႁိုင်ယူႇ။ တႃႇတေလဵၼ်ႈႁႅင်း ၽၢႆႇလုၺ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉ ပၢႆးယူႇလီ တေလႆႈၶႅမ်ႉယဝ်ႉ။

လုၺ်းဝႃးၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈၶႄႉၶဵင်ႇ တၢင်းလုၺ်းၽႂ်းၵၼ်

လွင်ႈလုၺ်းၼမ်ႉၼႆႉ ဢဝ်ပဵၼ် လွင်ႈပျေႃႇမူၼ်ႈၵေႃႈပဵၼ်လႆႈ၊ ဢဝ်ပဵၼ် လွင်ႈၽိုၵ်းသၼ်းၵေႃႈ ပဵၼ်လႆႈ၊ ဢဝ်ပဵၼ် လွင်ႈၶႄႉၶဵင်ႇၵေႃႈ ပဵၼ်လႆႈၼင်ႇၵၼ်ယဝ်ႉ။ ႁူင်းႁဵၼ်း မၢင်တီႈၸမ်း လွင်ႈလုၺ်းၼမ်ႉၼႆႉ ဢဝ်ႁဵတ်းပဵၼ် လွင်ႈလဵၼ်ႈႁႅင်းဢၼ်ၼိုင်ႈလႄႈသင်၊ ဢဝ်ႁဵတ်းပဵၼ် လွင်ႈၵျေႃႇသိူဝ်းၸႂ်လႄႈသင် ၽွင်းမိူဝ်ႈ ပွႆးထၢမ်လိၵ်ႈယဝ်ႉတူဝ်ႈၼၼ်ႉ ပူင်သွၼ်ပၼ် လၢႆးလုၺ်းၼမ်ႉ တမ်ႈတီႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်ယဝ်ႉ။ ၵႂႃႇပူင်သွၼ်ပၼ် တမ်ႈတီႈ ဢွင်ႈၽိုၵ်းလဵၼ်ႈႁႅင်းလႄႈသင် တမ်ႈတီႈ ၼွၵ်ႈလႄႈသင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ထိုင်မႃး ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 19 ၼၼ်ႉ တမ်ႈတီႈ မိူင်းပရိတ်ႉတဵင်ႇ တႄႇႁဵတ်း ပွႆးလုၺ်းၼမ်ႉၶႄႉၵၼ်ယဝ်ႉ။ လွင်ႈလုၺ်းၼမ်ႉၼႆႉ ႁူႉႁၼ်ဝႃႈ ပဵၼ်ပၺ်ႇၺႃႇတၢင်းမေႃ တူဝ်ပိူင်ၼိုင်ႈ၊ ပဵၼ်လွင်ႈ ၸွႆႈၽူတ်ႇပၼ် သၢႆၸႂ်ၼႆလႄႈ တီႈႁူင်းႁဵၼ်းလႄႈ မူႇၸုမ်းၵူႈၸုမ်းၸုမ်း ဢွၼ်ၵၼ် သွၼ်ပၼ် ၽိုၵ်းပၼ်ၵၼ်ယဝ်ႉ။

လွင်ႈလုၺ်းၼမ်ႉၼႆႉ လႆႈတူင်ႉတူဝ် တင်းတူဝ်သေ လုၺ်းယဝ်ႉ။ လွင်ႈလုၺ်းၼမ်ႉၵႅင်ႇ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈသႂ်ႇႁႅင်းလူင်လၢင်ၼၼ်ႉ၊ မၼ်းၵူၺ်းဢိင်ပိုင်ႈလူၺ်ႈ မေႃထိင်းတူဝ် ဢူၼ်ႈဢူၼ်ႈ ဢွၼ်ႇဢွၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ လုၺ်းၼမ်ႉယူႇၼၼ်ႉ ႁွၼ်ၼမ်ႉလႄႈ ၼမ်ႉ မႃးပွင်ႈသႂ်ႇ တူဝ်ၶၼ်ႇထႃႇႁဝ်း တင်းတူဝ်လႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈတူဝ်ႁဝ်း သိူဝ်းသႃႇသေဢမ်ႇၵႃး ဝၢႆးလုၺ်းၼမ်ႉယဝ်ႉ ဢဵၼ်ဢၼ်ၶဵင်ႈဝႆႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ယွမ်းၵႂႃႇ၊ တူဝ်ၵူၼ်းၵေႃႈ မဝ်ၵႂႃႇသေ ပၢႆးယူႇလီၵေႃႈ ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈယဝ်ႉ။

ၽွၼ်းလီဢၼ်ၼၼ်ႉ ၸဵမ်ယိင်းလေႃးၸၢႆး ၸဵမ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ၵူၼ်းလူင် ၸၢင်ႈလႆႈၼင်ႇၵၼ်ယဝ်ႉ။ တႃႇတေမေႃလုၺ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉ ငၢႆႈၼႃႇတႄႉၵေႃႈ တေႃႈဢမ်ႇၸႂ်ႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။ သင်ဝႃႈ လႆႈၽိုၵ်းႁဵၼ်းၸွမ်း လွၵ်းလၢႆးမၼ်းလီလီၸိုင် ဢမ်ႇတၢပ်ႈလူဝ်ႇသႂ်ႇမႃႇသႂ်ႇႁႅင်းၵႃႈႁိုဝ်ၵေႃႈ တေႃႈမေႃလုၺ်းပဵၼ်လႆႈယူႇယဝ်ႉ။

ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇမိူၼ်ၼင်ႇ မူၼ်ႈလႄႈ ပႃ ဢၼ်ယႂ်ႇမႃး တီႈၼႂ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉလႄႈ တႃႇတေ ယူႇသဝ်းလႆး ၼႂ်းၼမ်ႉလိုၵ်ႉ ႁိုင်ႁိုင်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇယူႇလႆႈ။ ၵွပ်ႈၼၼ် တႃႇတေ မေႃလုၺ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉ လႆႈတင်ႈၸႂ် သွၼ်ဢဝ် ၽိုၵ်းဢဝ်ယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ သတ်းၸိူဝ်းပဵၼ် မႃႉ မႃ ၸၢင်ႉ ၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ ပိၵ်ႉသမ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ သတ်းတူဝ်ယူႇၼႂ်းၼမ်ႉသေ ဢမ်ႇလႆႈ ၽိုၵ်းလုၺ်းၼမ်ႉသေတႃႉ ၶဝ်မေႃလုၺ်းႁင်းၵူၺ်းၶဝ်ယဝ်ႉ။ သင်ဝႃႈ ဢဝ်မႃဢွၼ်ႇတူဝ်ၼိုင်ႈ ဝိုတ်ႉၶဝ်ႈၼမ်ႉၵႂႃႇၸိုင် မႃဢွၼ်ႇတူဝ်ၼၼ်ႉ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ပႆႇယၢမ်ႈ လုၺ်းၼမ်ႉသေတႃႉ မၼ်းတိုၼ်း မေႃၵၵ်းၵႆဝႆတိၼ်ဝႆမိုဝ်းမၼ်းသေ လုၺ်းဢွၵ်ႇၼမ်ႉလႆႈယူႇယဝ်ႉ။

ယွၼ်ႉသင်လႄႈ မႃ ဢမ်ႇလႆႈသွၼ် လၢႆးလုၺ်းၼမ်ႉသေ သမ်ႉမေႃလုၺ်းၼမ်ႉ ပေႃးၼႆၸိုင် မႃၼႆႉ မိူဝ်ႈၶဝ်ပႆတၢင်းၼၼ်ႉၵေႃႈ မၼ်းမိူၼ်ၼင်ႇ မိူဝ်ႈၶဝ်လုၺ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းႁဝ်းတႄႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၸိူင်ႉၼၼ်၊ မိူဝ်ႈၵူၼ်းႁဝ်း ပႆတၢင်း သမ်ႉဢဝ်တိၼ်သွင်ၶွၼ် တဝ်ႉလိၼ်သေပႆ၊ မိူဝ်ႈလုၺ်းၼမ်ႉသမ်ႉ ဢူပ်ႇပူပ်ႇလႄႈသင် တၢၵ်ႇႁၢႆလႄႈသင် လႆႈဝႆႉတူဝ်ယၢဝ်းသေ လုၺ်းလႄႈ ပေႃးဢမ်ႇၽိုၵ်းၼႆႉ တိုၼ်းပႆႇၸၢင်ႈ မေႃလုၺ်းၼမ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ တႃႇတေ မေႃလုၺ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉ တိုၼ်းတေ လႆႈတင်ႈၸႂ်ၽိုၵ်းၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေမေႃလုၺ်းယဝ်ႉ။ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ဢၼ်ပႆႇမေႃလုၺ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉ သင်ဝႃး ဢဝ်မၼ်း ပႅတ်ႈတူၵ်းၼမ်ႉၵႂႃႇၸိုင် မၼ်းၵူၺ်း တေၶတ်းၸႂ် ဢဝ်တိၼ်မၼ်း တဝ်ႉသေ တေၶတ်းၸႂ် ၸုၵ်းၼႂ်းၼမ်ႉၵူၺ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃး ၼမ်ႉလိုၵ်ႉၸိုင် တိၼ်မၼ်း တေဢမ်ႇတဝ်ႉၺႃးလိၼ်လႆႈလႄႈ လႆႈသင်ၵေႃႈ မၼ်းတေႁႃဝၵ်ႉ ႁႃတၢဝ်း တေၶတ်းၸႂ် ဢဝ်တူဝ်မၼ်း ၸုၵ်းသိုဝ်ႈၼႂ်းၼမ်ႉယူႇၵူၺ်း။ ပေႃးၶတ်းၸႂ်ၸုၵ်းၵေႃႈ ၵူၼ်းၵေႃႉၼၼ်ႉ ႁူတၵႃႈ တေၸူမ်ၼမ်ႉဢမ်ႇႁၢင်ႉ။ တီႈတႄႉမၼ်း ၵူၼ်းၵေႃႉၼၼ်ႉ မၼ်းလူဝ်ႇ ၶတ်းၸႂ် ဢဝ်တူဝ်မၼ်း တမ်းယၢဝ်း ၸိူင်ႉၼင်ႇ တုမ်မႆႉယဝ်ႉ။ တႃႇတေ မေႃဝႆႉ တူဝ်လိူၼ်းယၢဝ်းၼိူဝ်ၼမ်ႉ ၼင်ႇၼၼ်ၼၼ်ႉ တေလႆးၽိုၵ်းႁတ်းဢဝ်ၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေၸၢင်ႈမေႃလုၺ်းၼမ်ႉယဝ်ႉ။

ၸွင်ႇၵူဝ်ၼမ်ႉႁိုဝ်?

ၵူၼ်းၵူႈၵေႃႉၵေႃႉ တိုၼ်းမီးၸႂ်ၵူဝ်ၼမ်ႉဝႆႉယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸႂ်ၵူဝ်ၼမ်ႉၼၼ်ႉ ၶတ်းၸႂ် မွတ်ႇပႅတ်ႈလႆႈယူႇ။ မိူဝ်ႈၽွင်း ၽိုၵ်းလုၺ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း တေလႆႈမွတ်ႇပႅတ်ႈ ၸႂ်ၵူဝ်ၼမ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမၢင်ၵေႃႉၼႆႉ ၸႂ်ၵူဝ်ၼမ်ႉၶဝ်ၼၼ်ႉ ၶဝ်မွတ်ႇပႅတ်ႈလႆႈ ငၢႆႈယူႇသေတႃႉ မၢင်ၵေႃႉၼႆႉ ဢမ်ႇမွတ်ႇပႅတ်ႈလႆႈ ငၢႆႈငၢႆႈ။ ပုၼ်ႈတႃႇ ၸႂ်ၵူဝ်ၼမ်ႉ တေႁၢႆၼၼ်ႉ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း လူင်းၵႂႃႇၼႂ်းၼမ်ႉ ဢၼ်ပဵင်းမွၵ်ႈ ႁူဝ်ၶဝ်ႇသေ ဢဝ်တိၼ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ၸုမ်ႇလူင်းၼႂ်းၼမ်ႉ လႅၼ်ႈၵႂႃႇလႅၼ်ႈၶိုၼ်းၼႂ်းၼမ်ႉသေ လဵၼ်ႈၼမ်ႉဢွၼ်တၢင်းတႃႉ။ တေမိုတ်ႈၼမ်ႉမႃးသေ ၸႂ်တေမီးလွင်ႈႁတ်းႁၢၼ်မႃးယူႇ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈၵႂႃႇ တီႈၼမ်ႉပဵင်းဢႅင်ႈပဵင်းဢႅဝ်တႃႉ။ ဝၢႆႇၼႃႈၸူး ၽင်ႇၼမ်ႉ ဢဝ်ၼိုဝ်းသွင်ၶွၼ် တဝ်ႉလိၼ်၊ ဢဝ်တိၼ်သွင်ၶွၼ် ယုၵ်ႉသေလိူၼ်းၵွႃႇတၢင်းလင် လွႆးလွႆးတႃႉ။

ဝႆႉသတိ ယႃႇပေပၼ်တိၼ်ၶႅင်လိူင်ႈငိူင်ႈ၊ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ပၢႆမိုဝ်း တဝ်ႉလိၼ်သေ ထိင်းပၼ်ဝႆႉတူဝ်ႁဝ်းယူႇလႄႈ တူဝ်ႁဝ်း တေၽူးဝႆႉ ၼိူဝ်ၼမ်ႉယူႇ။ ပေႃးမေႃႁဵတ်းၼၼ်ယဝ်ႉၸိုင် ပဵၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်း သၢင်ႇထုၵ်ႇ တႃႇတေၽိုၵ်း တူင်ႉတိၼ်ၼိုင်မိုဝ်း ႁႂ်ႈမေႃလုၺ်းၼမ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးထိုင်မႃး ၸၼ်ႉ ၽိုၵ်းတူင်ႉတိၼ်ၼိုင်မိုဝ်းၼၼ်ႉၼႆ ၵူၼ်းၽိုၵ်းလုၺ်းၼမ်ႉ ၵူႈၵေႃႉၵေႃႉ ၸၢင်ႈပဵၼ်ၸႂ်တိုၼ်ႇတဵၼ်ႈသေ မၢင်ၵေႃႉ တေၵူဝ်ၵႂႃႇတႄႉယူႇ။ တီႈတႄႉမၼ်း ၵၢၼ်ၽိုၵ်းလုၺ်းၼမ်ႉၼႆႉ လၢတ်ႈငၢႆႈသေတႃႉ တႃႇတေႁဵတ်း တူဝ်ထူပ်းၼၼ်ႉ ယၢပ်ႇဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။

ၽွင်းမိူဝ်ႈ တိုၵ်ႉႁဵၼ်း လွင်ႈၽိုၵ်းလုၺ်းၼမ်ႉယူႇၼၼ်ႉ တႃႇတေမေႃထူၺ်ႈၸႂ် မၢၼ်ႇမႅၼ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပိူင်လူင်မၼ်းယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းလုၺ်းၼမ်ႉၶဝ်ၼႆႉ ၶဝ်ဢဝ်သူပ်းၶဝ် သုတ်ႇလူမ်းၶဝ်ႈသေ မိူဝ်ႈတိုင်ႈဢွၵ်ႇၼၼ်ႉတႄႉ တိုင်ႈဢွၵ်ႇ တင်းၶူႈလင် ဢမ်ႇၼၼ် တၢင်းသူပ်း၊ ဢမ်ႇၼၼ် တင်းသွင်ႁူးယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈလုၺ်းၼမ်ႉယူႇၼၼ်ႉ လူဝ်ႇလႆႈ မေႃထူၺ်ႈၸႂ်ၶဝ်ႈ လွႆးလွႆးမၢၼ်ႇမၢၼ်ႇ လူဝ်ႇလႆးမေႃ ထူၺ်ႈၸႂ်ဢွၵ်ႇ လွႆးလွႆး မၢၼ်ႇမၢၼ်ႇယဝ်ႉ။

ပေႃးၽိုၵ်းမွၼ်ႈၼင်ႇၼၼ်ယဝ်ႉ လူင်းၵႂႃႇတီႈ ၼမ်ႉပဵင်းဢႅင်ႈသေ ဢဝ်သူပ်း ႁုတ်ႇဢဝ်လူမ်းၶဝ်ႈၵွႃႇ ဢိမ်ႇဢိမ်ႇတႃႉ။ ၵူမ်ႈႁူဝ် ဢဝ်မိုဝ်းသွင်ၶွၼ် တဝ်ႉတီႈႁူဝ်ၶဝ်ႇ၊ ဢဝ်ၼႃႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ၸူမ်ၶဝ်ႈၵႂႃႇၼႂ်းၼမ်ႉ ဢၢၼ်ႇၼႂ်းၸႂ် ၼိုင်ႈ တေႃႇထိုင် သိပ်းတႃႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းဢဝ်ၼႃႈ ၽုတ်းဢွၵ်ႇၼမ်ႉသေ ၽူႇလူမ်းဢွၵ်ႇတႃႉ။ ပေႃးႁဵတ်းၼၼ်လႆးယဝ်ႉၸိုင် ၽိုၵ်းဢၢၼ်ႇၼႂ်းၼမ်ႉ ႁႂ်ႈဢၢၼ်ႇလႆႈထိုင် သိပ်းႁႃႈတႃႉ။ ပေႃးၵၼ်ႈသေ ဢၢၼ်ႇလႆးထိုင် သိပ်းႁႃႈယဝ်ႉၵေႃႈ ၽိုၵ်းၸူမ်ႁူဝ်ဝႆႉသေ ၽူႇလူမ်းဢွၵ်ႇ ၼႂ်းၼမ်ႉ မိူဝ်ႈၸူမ်ႁူဝ်ဝႆႉၼၼ်ႉတႃႉ။

ပေႃးၽိုၵ်းလႅၼ်ႇၼင်ႇၼၼ်ယဝ်ႉၸိုင် ယႃႇပေဢဝ် ၼႃႈၽုတ်းဢွၵ်ႇၼမ်ႉတင်းမူတ်း၊ ၵူၺ်းၵိူင်းၵွၵ်းႁူဝ် ၽၢႆႇၼိုင်ႈ (ဢဝ်ၼႃႈဢွၵ်ႇၼမ်ႉ ၽၢၵ်ႇၼိုင်ႈ)သေ ထူၺ်ႈၸႂ်ၶဝ်ႈတႃႉ။ ပေႃးလမ်ႁူဝ်ၵႂႃႇၵေႃႈ ၵၼ်ႈဝႆႉၵႅပ်ႉၼိုင်ႈသေ ထူၺ်ႈလူမ်းဢွၵ်ႇ (ၽူႇလူမ်းဢွၵ်ႇ) ၼႂ်းၼမ်ႉတႃႉ။ ပေႃးၼၼ်ယဝ်ႉ ၶိုၼ်းဝိၼ်ႇၼႃႈၵိူင်းႁူဝ် ထႅင်ႈၽၢႆႇၼိုင်ႈသေသေ ႁုတ်ႇလူမ်းၶဝ်ႈတႃႉ။ ပေႃးၽိုၵ်းႁဵတ်းၼၼ် လၢႆလၢႆပွၵ်ႈၸိုင် မိူဝ်ႈၽွင်းလုၺ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉ တေမေႃထူၺ်ႈၸႂ် မၢၼ်ႇမၢၼ်ႇၽဵၼ်ႈၽဵၼ်ႈယဝ်ႉ။

တမ်ႈတီႈ ၼမ်ႉတိုၼ်ႈ ႁိမ်းၽင်ႇၼမ်ႉၼၼ်ႉ ပေႃးဝႃႈ မေႃၽူးတူဝ်သေ ထူၺ်ႈၸႂ်ယဝ်ႉၼႆ တေလႆႈသိုပ်ႇၽိုၵ်း တႃႇတေဢဝ် တိၼ်မိုဝ်း ၵၵ်းၵႆလုၺ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တႃႇတေ ဢဝ်တိၼ်ထိပ်ႇလုၺ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉတႄႉ လၢႆးဢၼ်လီသေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ တီႁိမ်းၽင်ႇၼမ်ႉ လူဝ်ႇလႆႈမီးမႆႉႁၢဝ်း တီႈယိပ်းယဝ်ႉ။ ဢဝ်မိုဝ်းၶွၼ်ၼိုင်ႈ ၵွတ်ႇႁၢဝ်းဝႆႉယဝ်ႉ ဢဝ်တိၼ်လိူၼ်းၵႂႃႇၽၢႆႇလင် ၽိုၵ်းၽႅတ်းတိၼ် ထိပ်ႇတိၼ် ၶွၼ်သၢႆႉ ၶွၼ်ၶႂႃ ၼႂ်းၼမ်ႉတႃႉ။

ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၽိုၵ်းတိၼ်ၼင်ႇၼၼ်ၼၼ်ႉ တိၼ်ၼႆႉ လူဝ်ႇလႆႈဝႆႉ မိူၼ်ၼင်ႇ မိူဝ်ႈလုၺ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးမေႃၵၵ်းၵႆတိၼ်မႃးယဝ်ႉၸိုင် လူဝ်ႇပွႆႇၽႃႈႁၢဝ်းသေ ၽိုၵ်းလုၺ်းၼမ်ႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ တႄႇၽိုၵ်းလုၺ်းၼၼ်ႉ မိုဝ်းသွင်ၶွၼ် တေလႆႈလိူၼ်းၵႂႃႇၽၢႆႇၼႃႈသိုဝ်ႈသိုဝ်ႈ၊ ဢဝ်ၽႃႇမိုဝ်းတင်းသွင် တိူဝ်ႉၵၼ်ဝႆႉ၊ ၼိဝ်ႉမိုဝ်းၵေႃႈ ဢဝ်ၸူႉၵၼ်ဝႆႉယဝ်ႉ။

တိၼ်သွင်ၶွၼ်ၵေႃႈ တေလႆးလိူၼ်းၵႂႃႇၽၢႆႇလင် ဢဝ်သူၼ်ႈတိၼ် သွင်ၶွၼ် ထီႉတိူဝ်ႉၵၼ်ဝႆႉ၊ ပၢႆတိၼ်တင်းသွင်ၽၢႆႇ တေလႆႈ ဝၢတ်ႈဝႆႉဢိတ်းဢိတ်း၊ ဝၢႆးၼၼ်ႉ မိူဝ်းတင်းသွင် ဢၼ်ၸပ်းၵၼ်ဝႆႉၼၼ်ႉ တေလႆႈငၢၵ်ႈၽၢတ်ႇၵၼ် ဝႃးဢွၵ်ႇၵႂႃႇၽၢႆႇၶၢင်ႈ ႁႂ်ႈမိုဝ်းတင်းသွင်ၶွၼ် ပေႃးသိုဝ်ႈႁူဝ်မႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တႃႇတေၶိုၼ်း ဝၢၵ်ႈထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈၸိုင် မိူဝ်းသွင်ၶွၼ် ဢၼ်ဢႃႈပဵင်းႁူဝ်မႃႇဝႆႉၼၼ်ႉ ငွၵ်းသွၵ်ႇ တူပ်ႉၶဝ်ႈမႃး ၽၢႆႇၼႂ်းတႂ်ႈၼႃႈသေ ႁွမ်းၵၼ် လိူၼ်းၵွႃႇၶိုၼ်း ၽၢႆႇၼႃႈ၊ သူၼ်ႈတိၼ်သွင်ၶွၼ်ၵေႃႈ ဢဝ်သူၼ်ႈမၼ်း တိူဝ်ႉၸပ်းၵၼ် ငေႃးၶဝ်ႇယဝ်ႉ ၶိူၼ်းထိပ်ႇဢႃႈတိၼ်တင်းသွင် ၸိူင်ႉၼင်ႇ တိၼ်ၶဵတ်ႇ လုၺ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉ ပေႃးလိူၼ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ ၶိုၼ်းမႃးႁွမ်းၸူႉၵၼ်တႃႉ။ လၢႆးၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်လၢႆးလုၺ်းၶဵတ်ႇယဝ်ႉ။ ပေႃးမေႃလုၺ်းၶဵတ်ႇယဝ်ႉတႄႉ တႃႇတေလုၺ်းထႅင်ႈ တၢင်ႇလၢႆးၼၼ်ႉ မၼ်းဢမ်ႇယၢပ်ႇသင်ယဝ်ႉ။ လၢႆးလုၺ်းၼမ်ႉ ထႅင်ႈတၢင်ႇလၢႆးတႄႉ ပဵၼ် လုၺ်းၵၢပ်ႇဢႅင်ႈငႄး၊ လုၺ်းၽၢႆႇၶၢင်ႈ၊ လုၺ်းမႃ၊ လုၺ်းဝႃး ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လၢႆးလုၺ်းၼမ်ႉ ဢၼ်ၵႂႃႇၽႂ်းသေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်လၢႆးလုၺ်းဝႃးယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မီးထႅင်ႈ လၢႆးလုၺ်းၵၢပ်ႇမိူဝ်ႈထႅင်ႈၵွၼ်ႇ။ လၢႆးလုၺ်းၵၢပ်ႇမိူဝ်ႈၼႆႉတႄႉ လႆႈဢဝ်မိုဝ်းတင်းသွင်ၶွၼ် ယုၵ်ႉဢွၵ်ႇၼမ်ႉ မိူဝ်ႈလဵဝ်ၵၼ် ၸိူင်ႉၼင်ႇ ပိၵ်ႇၵၢပ်ႇမိူဝ်ႈ ႁူမ်ႈၵၼ် တူင်ႉၼိုင် တင်းသွင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တူဝ်ၵူၼ်းဢၼ်လုၺ်း လၢႆးၵၢပ်ႇမိူဝ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ တေပႅၼ်ဢွၵ်ႇ ၼမ်ႉမႃး ၼိုင်ႈၶိုင်ႈ၊ မိူဝ်းသွင်ၶွၼ် ယုၵ်ႉၵႂႃႇတၢင်းၼႃႈသေ ဝၵ်ႉၼမ်ႉမိူဝ်ႈလဵဝ်ၵၼ်သေ လုၺ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လၢႆးလုၺ်းၵၢပ်ႇမိူဝ်ႈၼႆႉ ႁိူဝ်ႉတႄႉတႄႉ။ ပေႃးမေႃလုၺ်းၼမ်ႉယဝ်ႉၼႆ လူဝ်ႇလႆႈၽိုၵ်းႁဵၼ်းဢဝ် လၢႆးလုၺ်းၼမ်ႉ ဢၼ်တူၵ်းလွၵ်းတူၵ်းဢႅၵ်ႇ မၼ်းယူႇ။ သင်ဝႃႈ ဢမ်ႇၸွမ်းလၢႆးသေ လုၺ်းၵႂႃႇပေႃးၼႆၸိုင် ၸၢင်ႈၸပ်းယၢမ်ႈသေ တႃႇတေမေႃၽိုၵ်းလုၺ်းၼမ်ႉ တူၵ်းလွၵ်းတူၵ်းဢႅၵ်ႇၼၼ်ႉ ယၢပ်ႇတႄႉတႄႉ။ ၵူၼ်းၸိူဝ်း ဢၼ်တိုၵ်ႉမေႃလုၺ်းၼမ်ႉသေ ၽွင်းပႆႇလႅၼ်ႇလီၼၼ်ႉ ယႃႇပေလႃႈလီႈၵႂႃႇလုၺ်းၼမ်ႉ တီႈဢၼ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ဢမ်ႇမိုတ်ႈလီ၊ တီႈၼမ်ႉလိုၵ်ႉၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ၊ ၵႂႃႇၶီႇၸၵဵၵ်ႉၼႂ်းၼမ်ႉၵေႃႈ ယႃႇပေၽူမ်ႈႁဵတ်း။ ဝၢႆးၵိၼ်ၶဝ်ႈယဝ်ႉ ၶၢဝ်းယၢမ်းသွင်ၸူဝ်ႈမွင်းၼၼ်ႉလႄႈသင် ဢၢပ်ႇၼမ်ႉ တေႃႇပေႃးၵတ်းသၼ်ႇၼၼ်ႉလႄႈသင် ယႃႇပေႁဵတ်းသေၵမ်း။ ပေႃးဢၢပ်ႇၼမ်ႉ တေႃႇပေႃးၵတ်းႁႅင်းၸိုင် ၸၢင်ႈပဵၼ် ၼူၶိုၼ်ႈ ဢွၵ်ႇၵဵဝ်ႇသေ ၸၢင်ႈၸူမ်ၼမ်ႉတၢႆယဝ်ႉ။

တီႈၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇၼႆႉ မိူင်းၵူႈမိူင်းမိူင်း ဢွၼ်ၵၼ် ႁဵတ်းပၢင်လုၺ်းၼမ်ႉ ၶႄႉၵၼ် ၵူႈပီပီယူႇ။ ပွႆးဢူဝ်ႇလမ်ႇပိၵ်ႉ ဢၼ်ႁဵတ်း သီႇပီၼိုင်ႈပွၵ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ တေႃႈသႂ်ႇပႃး လွင်ႈလုၺ်းၼမ်ႉ ၶႄႉၶဵင်ႇၵၼ်ယူႇ။ ပၢင်ပွႆးဢူဝ်ႇလမ်ႇပိၵ်ႉ ပီ 1964 ဢၼ်ႁဵတ်းၵႂႃႇ တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းတူဝ်ႇၵျူဝ်ႇ မိူင်းၵျပၢၼ်ႇၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃး ၸတိၵလၢပ်ႉ ၶဝ်ႈၶႄႉၶဵင်ႇလုၺ်းၼမ်ႉ မီႇတႃႇ 100 ၸိုင် မၼ်းၸၢႆးလုၺ်းဝႂ်း တၢင်ႇလၵ်းၸဵင်ၵႂႃႇ 52.9 ၸႅၵ်ႉၵၢၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၶိတ်းတင်ႈတူးသေ လမ်ၶဝ်ႈၼမ်ႉ

ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ဢၼ်လုၺ်းၼမ်ႉၼႆႉသေ လွင်ႈၶိတ်းတင်ႈတူး ၼိူဝ်လုမ်းသေ ဢဝ်ႁူဝ် ပၵ်းလမ်ၶဝ်ႈၼမ်ႉၵႂႃႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶဝ်ႈပဵၼ်မႃး လွင်ႈလဵၼ်ႈၶႄႉၵၼ် ပိူင်ၼိုင်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်တၢင်းမေႃ လွင်ႈၽိုၵ်းလႅၼ်ႇ ဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ယူႇၼိူဝ် ႁၢဝ်းပႅၼ်ႈယွပ်ႇ ဝႅၼ်ၶိတ်းတင်ႈတူး လိမ်ႇတူဝ်သေ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ဢဝ်ႁူဝ်ၶဝ် တူဝ်ၶဝ် တူၵ်းၶဝ်ႈၼမ်ႉၵႂႃႇၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ မၢၵ်ႇႁိၼ်လုၵ်ႈၼိုင်ႈ တူၵ်းၵႂႃႇၼိူဝ်ၼမ်ႉၵူၺ်းသေ ၼမ်ႉဢမ်ႇပေႃးၽူင်ႉႁႅင်း။ လၢႆးၶိတ်းတင်ႈတူးၵေႃႈ မီးဝႆႉ လၢႆလၢႆႁွပ်ႈ၊ မၢင်ၸိူဝ်း ၵိုၵ်းပႃး လၢႆးလိမ်ႇလိဝ်ႉတူဝ်ၵေႃႈမီး၊ မၢင်လၢႆးသမ်ႉ ပိၼ်ႈတူဝ်ၽၢႆႇလင်သေၵေႃႈ မီးယဝ်ႉ။

လၢႆးၸွႆႈဢဝ်ၵူၼ်းၸူမ်ၼမ်ႉ ဢွၵ်ႇ

မၢင်ပွၵ်ႈမၢင်လႂ် တေၵႆႉလႆႈငိၼ်း ၵူၼ်းၸူမ်ၼမ်ႉတၢႆယူႇ။ ႁၼ်ၵူၼ်းၸူမ်ၼမ်ႉယူႇသေ သမ်ႉဢမ်ႇမီး ၵေႃႉၸွႆးဢဝ်ဢွၵ်ႇလႄႈ ဢၼ်ၵူၼ်းလႆႈတၢႆၵႂႃႇ ၼင်ႇၼၼ်ၼၼ်ႉ လီၸဵပ်းၸႂ် လီၼႅင်ၸႂ်တႄႉတႄႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၵူၼ်းဢၼ်မေႃလုၺ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉ လူဝ်ႇလႆႈမေႃပႃး လၢႆးဢဝ်ၵူၼ်းၸူမ်ၼမ်ႉဢွၵ်ႇယူႇ။ ၵူၼ်းဢၼ်ၸူမ်ၼမ်ႉယူႇၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၵူဝ်ႁႄၼႃႇယဝ်ႉလႄႈ မၼ်းႁၼ်သင်ၵေႃႈ မၼ်းတေဝၵ်ႉတၢဝ်းပၼ်ႈဝႆႉ ၵႅၼ်ႇၵႅၵ်းယူႇ။ သင်ဝႃႈ ၵႂႃႇၸွႆႈဢဝ် ၵူၼ်းၸူမ်ၼမ်ႉၸိုင် ပေႃးဝႃး ၵႂႃႇယူႇၽၢႆႇၼႃႈမၼ်းတႄႉ ႁူႉၵႃႈ မၼ်းတေဝၵ်ႉၸၼ်ႁဝ်းသေ တေပႃးၵၼ် ၸူမ်ၼမ်ႉတၢႆၼင်ႇၵၼ်ယူႇ။ လၢႆးဢၼ်လီသေပိူၼ်ႈတႄႉ လူဝ်ႇလႆႈၵႂႃႇ ၽၢႆႇလင်မၼ်း၊ လူဝ်ႇဢဝ် ငွၵ်းသွၵ်ႇ ၵွင်ႉဢဝ် ၵၢင်းမၼ်းသေ ၸၼ်မႃး ၽၢႆႇလင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိုဝ်းထႅင်ႈၶွၼ်ၼိုင်ႈလႄႈ တိၼ်သွင်ၶွၼ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၼၼ်ႉတႄႉ လူဝ်ႇလႆႈလုၺ်းယဝ်ႉ။ လူဝ်ႇလႆႈ တၵ်ႇႁၢႆတင်းသွင်ၵေႃႉသေ ပႃးၵၼ် လုၺ်းဢွၵ်ႇၼမ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။