လုပ်ႇၼိဝ်ႉမိုဝ်း ၽြႃးၵေႃးတမ
လုပ်ႇၼိဝ်ႉမိုဝ်း ၽြႃးၵေႃးတမ မႄးထတ်း
မိူင်းၶႄႇလႅင် ၸႄႊဝဵင်းသၢၼ်းသျီႈသိူၼ်း ၵျွင်းၾႃႈမုၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၵျွင်း ဢၼ်ထႃႇပၼႃႇဝႆႉ ထၢတ်ႈလုပ်ႇၼိဝ်ႉမိုဝ်း ၽြႃႈၵေႃးတမ ဢၼ်တႄႉတႄႉမၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵျွင်းၾႃႈမုၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၵျွင်းၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ၵျွင်းၼိုင်ႈသေ ယၢၼ်ၵႆ ဝဵင်းၾႃႈမုၼ်ႈ ၽၢႆႇတၢင်းႁွင်ႇ 10 ၵီးလူဝ်း၊ ယၢၼ်ၵႆ ဝဵင်းသျီးဢၢၼ်း ၼႃႈတၢင်းဢွၵ်ႇ 120 ၵီးလူဝ်း၊ ယၢၼ်ၵႆ ဝဵင်းပဝ်းၵျီး ၼႃႈတၢင်းတူၵ်း 96 ၵီးလူဝ်းယဝ်ႉ။
ၸိုဝ်ႈၵျွင်း မႄးထတ်း
မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း ၸိုဝ်ႈသဵင် ၵျွင်းဢၼ်ၼႆႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ၵျွင်းဢႃႇသေႃးၵၼႆသေ ထိုင်မႃး ပၢၼ်ၸဝ်ႈဝွင်ႉသူႈၼၼ်ႉ သမ်ႉႁွင်ႉဝႃႈ ၵျွင်းတၢဝ်ႇသၢင်းၼႆယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပၢၼ်ၸဝ်ႈဝွင်ႉထၢဝ်ႇ မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းႁွင်ႉဝႃႈ ၵျွင်းၾႃႈမုၼ်ႈၼႆသေ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၼႂ်းၵႄႈပၢၼ် ၸဝ်ႈဝွင်ႉဝႄႈလႄႈ ၸဝ်ႈဝွင်ႉသူႈ မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၸဝ်ႉၼၼ်ႉ ၸိုဝ်ႈၵျွင်းၼႆႉ လႅၵ်ႈလၢႆႈႁွင်ႉဝႃႈ ၵျွင်းဝူႈယဵဝ်ႈဝၢင်ႉ၊ ၵျွင်းၾႃႈမုၼ်ႈ၊ ၵျွင်းၸုင်ႇၸိုၼ်ႈ၊ ၵျွင်းသူင်ႇၸိုၼ်ႊ ၼႆယဝ်ႉ။
ၵျွင်းၾႃႈမုၼ်ႈ လင်ၼႆႉ မီးသိူၵ်ႈပိုၼ်းႁိုင်ႁီးတႄႉတႄႉ။ ဝၢႆးသေ ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ၶဝ်ႈၼိပ်ႉပၢၼ်ႇယဝ်ႉ ထိုင်မႃး ပၢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ဢသေႃးၵ (B.C 269-232) ၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈ ဢဝ်ထၢတ်ႈၽြႃးၸဝ်ႈ ႁႂ်းၽႄႈၸွတ်ႇ ၵူႈမိူင်းမိူင်းလႄႈ တီႈၼႂ်းမိူင်းၶႄႇၼႆႉ ၽႅဝ်မႃး 19 တီႈသေ ၵျွင်းၾႃႈမုၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ထိႁႃႈယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ ၸိုဝ်ႈၵျွင်းၼႆႉ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ႁွင်ႉဝႃႈ ၵျွင်းဢႃႇသေႃးၵ ၼႆယဝ်ႉ။
ၵျွင်းၾႃႈမုၼ်ႈ ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ် မႄးထတ်း
ၵျွင်းၾႃႈမုၼ်ႈၼႆႉ တႄႇတင်ႈ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈဝွင်ႉတူင်ႊၶၢၼ်ႇသေ ၸိုဝ်ႈသဵင် လိုဝ်းလင်မႃး မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈဝွင်ႉပိူဝ်ႈဝေႉယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပၢၼ်ၸဝ်ႈဝွင်ႉထၢင်ႉၼၼ်. ပဵၼ်ဢၼ်ယႂ်ႇမႃႈၵႃႈသုင် ၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉတႄႉတႄႉ။ ပၢၼ်ၸဝ်ႈဝွင်ႉထၢင်ႉ (ထၢင်ယိုၼ်ႊ)ၼၼ်ႉ ၸင်ႇၶိုၼ်း ဢဝ်မႆႉ ႁဵတ်းပဵၼ် ၵျွင်းသီႇၸၼ်ႉသေ ၵိူဝ်းလီဝႆႈသႃယဝ်ႉ။ တီႈၵျွင်းလင်ၼႆႉ ပဵၼ်တီႈသႃႇယႃႇမူၼ်ႈသိူဝ်းၸႂ် တႄႉတႄႉသေ ဢမ်ႇၵႃး ပဵၼ် ၵျွင်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်းပိူၼ်ႈ ၼႂ်းမိူင်း ၵႂၼ်းၸူင်းသၢၼ်းသျီး ပဵၼ်တီႈဢွင်ႈလိၼ် တီႈမျၢတ်ႈတီႈၼိုင်ႈၼႆ ၼႂ်းပိုၼ်း မိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ (472) ၼၼ်ႉ မၢႆတွင်းဝႆႉ ၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။
ပီၶရိတ်ႉ 494 ၼၼ်ႉ သႅဝ်းသုင်ႇတူဝ်ႇပႃးယူႈ ၸင်ႇပိုတ်ႇၽုၺ်ႇတူၺ်း ဢုပ်းထႃႇပၼႃႇသေ ဝႆႈသႃလုပ်ႇၼိဝ်ႉမိုဝ်းၽြႃးၸဝ်ႈ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ပီၶရိတ်ႉ 602 ပၢၼ်ၸဝ်ႈဝွင်ႉသူႈၼၼ်ႉ ၽူႈလူင်ႉၽၢႆႇပိုၼ်း ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ လိမိၼ်ႉ ၸင်ႇပိုတ်ႇၽုၺ်ႇတူၺ်းသေ ဝႆႈသႃ ပွၵ်ႈထိသွင်ယဝ်ႉ။ ပီၶရိတ်ႉ 619 ပၢၼ်ၶိူဝ်းၸဝ်ႈဝွင်ႉထၢင်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၸဝ်ႈဝွင်ႉဝၢင်ႉလီးသီႇမိၼ်ႉ ၸင်ႇဢွၼ်ႁူဝ် ၵူၼ်းဢွင်ႇပႄႉသိုၵ်းမၼ်း မႃးလိုဝ်ႈသဝ်း တီႈဢွင်ႈၵျွင်းၾႃႈမုၼ်ႈၼႆႉသေ ၵူၼ်းသိုၵ်းမၼ်း 80 ၵေႃႉ ၶၢမ်ႇပဵၼ်ရႁၢၼ်း တီႈၵျွင်းၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။
ပီ 631 ပၢၼ်ၶိူဝ်းၸဝ်ႈဝွင်ႉထၢင်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၸဝ်ႈဝွင်ႉထၢႆၸုင်ႊၼၼ်ႉ မၼ်းၸႅၵ်ႇၽႄ ငိုၼ်းၵွင်ၵၢင် တႃႇၶိုၼ်းမႄးၵုမ်း ၵျွင်းၾႃႈမုၼ်ႈသေ ႁူဝ်သိုၵ်းႁၢၼ် ၸၢင်လႅင်ႉ ၸင်ႇၶိုၼ်းမႃး ပိုတ်ႇၽုၺ်ႇ ဝႆႈသႃပွၵ်ႈထိသၢမ်ယဝ်ႉ။ ပီ 660 ပၢၼ်ၶိူဝ်းၸဝ်ႈဝွင်ႉထၢင်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၸဝ်ႈဝွင်ႉထၢင်ႉၵၢဝ်းၸုင် ဢွၼ်ႁူဝ် ၼမ်းၼႃႈ ပၢင်းဢဝ် လုပ်ႇၼိဝ်ႉမိုဝ်းၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ၵႂႃႇတီႈ မိူင်းလူဝ်ႈယၢင်ႉသေ ပၢင်းၵႂႃႇဝႆႉ တီႈသၢင်ႉဢၢၼ် သီႇပီယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 704 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၼၢင်းဝွင်ႉၵျီႇတဵင်း သမ်ႉပၢင်းဢဝ် လုပ်ႇၼိဝ်ႉမိုဝ်းၸဝ်ႈ ၵႂႃႇဝႆႉတီႈႁေႃမႂ်ႇ မိၼ်ႉထၢင်ႉ ယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈဝွင်ႉသိုဝ်ႈၸူင်း ၶိုၼ်းႁပ်ႉပၢင်းၵႂႃႇဝႆႉ တီႈဝဵင်းတၢဝ်ႇသၢင်ႉသေ ၸဝ်ႈဝွင်ႉတေႈၸူင်း ၶိုၼ်းႁပ်ႉပၢင်းၵႂႃႇ ဝႆႉတီႈ ဢၼ်ဢမ်ပၼ်ၽႂ်ႁၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈဝွင်ႉသဵင်းၸူင်း ၸင်ႇၵႂႃႇတီႈၽၵ်းတူ ဢၢၼ်ၽူႈသေ ႁပ်ႉပၢင်းဢဝ် လုပ်ႇၼိဝ်ႉမိုဝ်းၽြႃး မိူဝ်ႈဝႆႉတီႈႁေႃၶမ်းမၼ်းယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပီ 768 ပၢၼ်ၸဝ်ႈဝွင်ႉထၢင်ႉ (ထၢင်ႉတၢႆႇသုင်) ၼၼ်ႉ ၵျွင်းလင်ၼႆႉ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၵျွင်းၾူႈၵၢဝ်းၸႅင်းသျႅၼ်ႊ ၼႆသေ ထိုင်မႃး ပၢၼ်ၸဝ်ႈဝွင်ႉထၢင်ႉ သုတ်းသေ ပၢၼ်ၸဝ်ႈဝွင်ႉလိမၢဝ်ၸိုၼ်ႈ ၼၼ်ႉ ၵျွင်းလင်ၼႆႉ လႆႈၶိုၼ်းမႄးၵုမ်း သၢမ်ပွၵ်ႈယဝ်ႉ။
ပီ 873 ၽွင်းႁဵတ်း ပွႆးလူင် ပၢင်းႁပ်ႉၶေႃႈလုပ်ႇ ၼိဝ်ႉမိုဝ်းၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းတင်းလၢႆ ပဵၼ်ၸိုၵ်ႉပဵၼ်သၢႆ ဢၢၼ်ႇႁူဝ်မိုၼ်ႇမၼ်း ယိပ်းၸဵမ်လၢမ်ႇ ၸဵမ်ၶိူင်ႈလူႇ ၵူႈပိူင်ပိူင်သေ ႁပ်ႉတွၼ်ႈလူႇတၢၼ်း ဝႆႈသႃယဝ်ႉ။ ရႁၢၼ်းၼၢင်းယိင်း (ၽိၵ်ႉၶူႇၼီႇ) လႄႈ ၼၢႆးၶၢဝ်ၶဝ် မႃးဝႆႈသႃ ၸိုၵ်ႉၸိုၵ်ႉသၢႆသၢႆသေ သဵင်ဝႆႈၽြႃး သဵင်ႁေႃးထမ်းၶဝ် သမ်ႉပေႃး လင်ၶိုၼ်ႈၾႃႉၶိုၼ်းမွၵ်ႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၼႂ်းမိူင်း ၸဝ်ႈဝွင်ႉထၢင်ႉ တင်းသဵင်ႈ ဢွၼ်ၵၼ် ယုမ်ႇယမ်ၵိူဝ်းလီ ပုတ်ႉထၸဝ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ၼၢင်ႈမိူင်းၸုမ်ႈလူင်ထၢင် လႄႈ ၸိူင်ႉၸႅင်ႈၽုင်ၼၢင်းမၼ်း ဢဝ်ၶူၼ်ႁူဝ်ၶဝ် ၶူဝ်းၼုင်ႈၶူဝ်းမႆၶဝ် လူႇတၢၼ်းၽြႃး တီႈၾႃႈမုၼ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ထိုင်မႃး ပၢၼ်ၸဝ်ႈဝွင်ႉၸွင်ႉၸုင်းၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈ ဢွၼ်ၼၢင်းႁေႃၶမ်းလႄႈ ၸိူင်ႉၼၢင်းမၼ်း ၵႂႃႇဝႆႈ ၵျွင်းၾႃႈမုၼ်ႈယဝ်ႉ။ တႄႇၸဵမ် မိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ 380 ၼၼ်ႉ ၵျွင်းၾႃႈမုၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ပၢင်ပွႆးပူႇၸေႃႇ လူႇတၢၼ်း ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇ ပၢင်ပွႆးၶုၼ်သေ ၶုၼ်မိူင်းၶဝ် သၢင်ႈပဵၼ်ပွႆးၶုၼ် သိပ်းပွၵ်ႈသေၵူၺ်း ဢမ်ႇၵႃး ပဵၼ် တီႈထွတ်ႈမျၢတ်ႈ ပုၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းတင်းမိူင်း ယုမ်ႇယမ်ၵိူဝ်းလီယဝ်ႉ။
1472 မိူဝ်ႈပၢၼ် ၸဝ်ႈဝွင်ႉမိၼ်ႉၼၼ်ႉ သွၼ်းလေႃႇႁိင်ႇလဵၵ်းလူင် ႁူၺ်ႇၼိုင်ႈ ၼမ်ႉၼၵ်းမၼ်း မီး 3600 ၵီးလူဝ်းသေ သဵင်မၼ်း ဝၢၼ်ႁူလင်ၵႆတႄႉတႄႉ။ ၸဝ်ႈဝွင်ႉသူႈဝူၼ်ႉတီႈ သမ်ႉၽၢၵ်ႇတွၼ်ႈမႃး ႁၢင်ႈသိူဝ်ႁိၼ်လူင် တူဝ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်မူပ်ႇဝႆႉၼၼ်ႉသေ လၢႆးမိုဝ်းမၼ်း ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈ မိူၼ်ၼင်ႇ သိူဝ်တႄႉတႄႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵျွင်းၾႃႈမုၼ်ႈၼႆႉ တႄႉၸဵမ် မိူဝ်ႈပၢၼ်ၵွၼ်ႇမႃး မၼ်းပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈ ဢၼ်လီယဵမ်ႈလီတူၺ်း လီၶဝ်ႈၸႂ်လႄႈ ၵူၼ်းၼႂ်းမိူင်း ၼွၵ်ႈမိူင်းၶဝ် ၵႆႉမႃးယဵမ်ႈတူၺ်း ယူႇယဝ်ႉ။
ပီ 1569 ပၢၼ်ၶိူဝ်း ၸဝ်ႈဝွင်ႉမိၼ်ႉၼၼ်ႉ ၵျွင်းမႆႉၼႆႉ ၵူၼ်ႇပင်းလူႉလႅဝ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ပီ 1579 ပၢၼ်ၸဝ်ႈဝွင်ႉမိၼ်ႉယၢင်ႉၼၼ်ႉ ၸင်ႇမီး ယၢင်ႉယူႈၶျဵင်ႉ ၵေႃႉဢၼ်ပဵၼ် ၵူၼ်းမိူင်ႈၼၼ်ႉ ၸင်ႇတိုၵ်းသူၼ်းသေ ဢၼ်ႁိၼ်ထုၼ်သၢႆး ၵုမ်းၵေႃႇ ႁဵတ်းပဵၼ် ၵျွင်းပႅတ်ႇၸဵင်ႇ၊ သိပ်းသၢမ်ၸၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵျွင်းဢၼ်ၼႆႉ တၢင်းသုင်မၼ်းမီး 47 မီႇတိူဝ်ႇ (141) ပေႇ၊ တၢင်းၵႂၢင်းမၼ်း မီး 50 မီႇတိူဝ်ႇ (150) ပေႇသေ ပဵၼ်ဢၼ်သပ်ႉပၢႆႇ ႁၢင်ႈလီၶႅမ်ႉလႅပ်ႈတႄႉတႄႉ။
ပီ 1654 ၼၼ်ႉ ဢိင်ႇသၼ်ႇလူင်သေ ၵျွင်းလူင်ၼႆႉ ႁေႈၵိူင်းတႅၵ်ႇဢႃႈၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး 1939 ၵူၼ်းသထႃႇ ၸေႇတၼႃႇလီ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸူးၸိူဝ်ႈသိဝ် ၸင်ႇလူႇတၢၼ်း ငိုၼ်းၼမ်လၢႆသေ ၶိုၼ်းမႄးၵုမ်းၵျွင်း ႁႂ်ႈၶႅမ်ႉလႅပ်ႈလီငၢမ်းယဝ်ႉ။ 1981 လိူၼ်ဢေႃးၵၢတ်ႉသ် 24 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ၵျွင်းၼႆႉ ၶိုၼ်းလူႉလႅဝ်ၵႂႃႇ သဵင်ႈသဵင်ႈယူႇယဝ်ႉ။
ပိုတ်ႇတူၺ်း ၶူဝ်းထႃႇပၼႃႇ မႄးထတ်း
ထႃႇပၼႃႇ ၵျွင်းၾႃႈမုၼ်ႈၼႆႉ လႆႈပိၵ်ႉဢိုတ်းဝႆႉ ပီပွင်း 1100 ပီလိူဝ်လိူဝ်သေ ၶိုၼ်းမႃး ပိုတ်ႇၽုၺ်ႇ မိူဝ်ႈ 1987 လိူၼ်ဢေႇပိူဝ်ႇလ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ဢၼ်ၶုတ်းႁၼ်ၺႃး ၶႅပ်းလိၵ်ႈမွၵ်ႇၼႄဝႆႉ တီႈၼႂ်းထႃႇပၼႃႇၼႆႉ မီးဝႆႉ လုပ်ႇပွင်ႈမိုဝ်းၽြႃး ဢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ဢႃႇသေႃးၵ ၽၢၵ်ႇတွၼ်ႈမႃးၼႆၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်မႅၼ်ႈ လုပ်ႇပွင်ႈ ၼိဝ်ႉမိုဝ်းၽြႃး သီႇဢၼ် တီႈၼႂ်းဢုပ်းၸိူဝ်းဢၼ် ထႃႇပၼႃႇဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢုပ်းဢွၼ်ႇ သွၼ်ႉသႂ်ႇ ၼႂ်းဢုပ်းယႂ်ႇ မီးပႅတ်ႇဢုပ်း၊ သွၼ်ႉသႂ်ႇ ပဵၼ်ဢုပ်းလဵဝ်သေ ဢုပ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢဝ်ငိုၼ်းဢဝ်ၶမ်း ႁဵတ်းဝႆႉ တွင်ႈလၢႆးမွၵ်ႇ လၢႆးမႂ် ႁၢင်ႈၽြႃးဝႆႉ ပဵၼ်ႁွႆးမိုဝ်း ၶႅမ်ႉတႄႉတႄႉ။ လုပ်ႇပွင်ႈၼိဝ်ႉမိုဝ်းၽြႃးၸဝ်ႈ ဢၼ်ၼိုင်ႈတႄႉ လႆႈႁၼ် မီးၼႂ်းဢုပ်းသႅင်ၶဵဝ် ဢၼ်ဢဝ် သႅင်ပလႄး (သႅင်ၶႆႇမုၵ်ႈ) သႅင်လႅင်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၶပ်ႉၸီႇႁၢင်ႈၶိူင်ႈဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ႁၢင်ႈၽၢင် လုပ်ႇၼိဝ်ႉမိုဝ်းၽြႃး မႄးထတ်း
လုပ်ႇၼိဝ်ႉမိုဝ်းၽြႃးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သီမၼ်းၶၢဝ်သွတ်ႇလွတ်ႇ ပွတ်ႇၸွၼ်းငွၼ်းသေ တၢင်းသုင်မၼ်း မီး 4.3 ၸိၼ်ႇတီႇမီႇတိူဝ်ႇ (1.7) ထတ်း၊ တၢင်းၵႂၢင်ႈ တီႈပၢႆလုပ်ႇၼိဝ်ႉမိုဝ်းၽြႃး မီး 2.01 ၸိၼ်ႇတီႇမီႇတိူဝ်ႇ (0.8) ထတ်းသေ ၼမ်ႉၼၵ်းမၼ်း မီး 16.2 ၵရမ်ႇယဝ်ႉ။ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လုပ်ႇထၢတ်ႈၽြႃးၸဝ်ႈၼႆႉသေ ၶူဝ်းၶွင်မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ဢၼ်ႁႃယၢပ်ႇ၊ ဢၼ်ႁၼ်ယၢပ်ႇ၊ ဢၼ်မီးၵႃႈၶၼ်ယႂ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်ၸွမ်းတင်းၼမ်ယူႇ၊ တီႈၼႂ်းၶူဝ်းၶွင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈပႃး မေႃႈဝၢၼ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉလႄႈသင်၊ ၶိူင်ႈၶူဝ်းလူႇတၢၼ်းလႄႈသင်၊ ၶူဝ်းငိုၼ်းၶမ်း ဢၼ်ႁွႆႈတိုဝ်းလႄႈသင်၊ ၶိူင်ႈၶူဝ်းဢၼ်ယွမ်ႉၼမ်ႉယႃႈဝႆႉၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ၶူဝ်းယိပ်းတိုဝ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ဢၼ်ဢဝ်မေႈ ႁဵတ်းဝႆႉၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ၶူဝ်းႁွႆႈတိုဝ်း သႅင်ၶႆႇမုၵ်ႈ သႅင်ၶဵဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉလႄႈသင်၊ ၶူဝ်းပူႈၶူဝ်းၽႄးလႄႈ ၽႅၼ်ႇယႅင်ႉ ဢၼ်ဢဝ်ၶမ်းတေႃးႁဵတ်းဝႆႉၼၼ်ႉလႄႈသင် မီးဝႆႉ ၶူဝ်းၵႃႈၶၼ်ယႂ်ႇ တင်းၼမ်ယဝ်ႉ။
ၵျွင်းလူင်ၾႃႈမုၼ်ႈ မႄးထတ်း
ၵျွင်းၾႃႈမုၼ်ႈ ပႅၼ်ႇၸဵင်ႇ သိပ်းသွင်ၸၼ်ႉၼႆႉ တီႈၼိူဝ်မၼ်း မီးဝႆႉ ၵွင်းမူးတွင်းဢွၼ်ႇ သူၼိုင်ႈ၊ ၼႂ်းၵွင်းမူးတွင်းၼၼ်ႉ မီးၽြႃး တွင်း ႁၢင်ႈၽၢင်ၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း (104) သူႇသေ ပပ်ႉလိၵ်ႈထမ်း ပၢၵ်ႇပၢႆၵေႃႈ ဢဝ်ထႃႇပၼႃႇဝႆႉ ၼႂ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိၵ်ႈထမ်းၽိုၼ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်ႁဵတ်းပဵၼ် ၽိုၼ်သေ ဢဝ်ဢွၵ်ႇမႃး မိူဝ်ႈပၢၼ် ၸဝ်ႈဝွင်ႉသူင်းလႄႈ ယႂၢၼ်ႇၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ႁၢင်ႈမွၵ်ႇမူဝ် ဢဝ်မိုဝ်းတႅမ်ႈဝႆႉ မိူဝ်ႈပၢၼ် ၸဝ်ႈဝွင်ႉသျိင်ႈလႄႈသင်၊ ပပ်ႉလိၵ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် လၢႆးမိုဝ်းၽူႈၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ၸူးၸိုဝ်ႇသႅဝ်၊ ၶၢၼ်ႇၵျီးယၢဝ်ႇ လႄႈ ၵူၼ်းၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ပၢၼ်လဵဝ်ၵၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ၶူဝ်းၶွင် ဢၼ်ၵဝ်ႇဢၼ်မွၼ် ဢၼ်ႁႃယၢပ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈႁၼ်မီးဝႆႉ ၼႂ်းၵွင်းၼူးၼႆႉယဝ်ႉ။
တီႈၵျွင်းၾႃႈမုၼ်ႈၼႆႉ မီးဝႆႉ ၶႅပ်းလိၵ်ႈႁိၼ်ၼမ်တႄႉတႄႉ။ တီႈၼႂ်းၶႅပ်းလိၵ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်လၢႆးမိုဝ်း ၽူႈၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ဢၼ်ပဵꧣ် ၸူးသိုဝ်ႉလၢႆႉ၊ ၵျၢင်းယူႇ၊ ပဵင်းၶျၢင် ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉလႄႈ လၢႆးမိုဝ်း ၽူႈၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ လႆႈႁၼ်မီးဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၸုမ်းၵေႃႇသၢင်ႈၶဝ် လုမ်းလႃးၵျွင်းၽႃႈမုၼ်ႈ ၶဝ်ပိုတ်ႇၽုၺ်ႇတူၺ်း ထႃႇပၼႃႇ ဢုပ်းငိုၼ်းဢုပ်းၶမ်း သွၼ်ႉၵၼ်ပဵၼ်ဢုပ်း လႆႈႁၼ်လုပ်ႇၼိဝ်ႉမိုဝ်း ၽြႃးၵေႃးတမၼၼ်ႉ ၶဝ်ထႆႇၶႅင်းႁၢင်ႈသေ ၽွင်းမိူဝ်ႈၶဝ်ၵႂႃႇ သုၵ်ႈၾိမ်းထုတ်ႇႁၢင်ႈၼၼ်ႉ ၸၢၵ်ႈလၢင်ႉၶႅပ်းႁၢင်ႈၶဝ် ၵိုင်ႉၵၢင်ႉ ႁိူဝ်ႈလႅင်းၵႂႃႇသဵင်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၸၢၵ်ႈ ဢမ်ႇတွၼ်ႉယၢမ်ႈႁၼ် ယၢမ်ႈထူပ်းသေပွၵ်ႈလႄႈ မၼ်းဢၢမ်းၵႂႃႇတႄႉတႄႉ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸၢၵ်ႈလၢင်ႉၶႅပ်းႁၢင်ႈမၼ်း ဢမ်ႇလူႉလႅဝ်သင်။ ၵျွင်းၾႃႈမုၼ်ႈ ဢၼ်မီးထၢတ်ႈလုပ်ႇၼိဝ်ႉမိုဝ်းၽြႃးၼႆႉ တိုၼ်းမီးၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇႇ ၵိုၵ်းပိုၼ်းဝႆႉ ၸဵမ်ၵွၼ်ႇလႄႈ ၵူၼ်းတီႈၵႆ တီႈၸမ် မႃးလူႇမႃးဝႆႈ တႃႇသေႇယဝ်ႉ။ ပီ 1994 ၽွင်းမိူဝ်ႈ ပၢင်းဢဝ်ၶႅဝ်ႈၵႅဝ်ႈၽြႃး မႃးမိူင်းမၢၼ်ႈ 45 ဝၼ်းၼၼ်ႉ တမ်ႈတီႈ မိူင်းထႆးၵေႃႈ ထႆးၶဝ် မႃးပၢင်းဢဝ် လုပ်ႇၼိဝ်ႉမိုဝ်းၽြႃး မိူဝ်းဝႆႉတီႈမိူင်းၵွၵ်ႇ၊ ထေႃးၼမုၼ်းထူဝ်း 80 ဝၼ်းသေ ၵူၼ်းမိူင်း 21 လၢၼ်ႉပၢႆ မႃးပူႇၸေႃႇဝႆႈသႃ လူႇယႂ်ႇတၢၼ်းလူင်ယဝ်ႉ။
ၽိုၼ်ဢိင် မႄးထတ်း
- ၸဵင်ၶမ်းလႅင်း မၢႆ (4)၊ ပိုၼ်းၵႅပ်ႈ လုပ်ႇၼိဝ်ႉမိုဝ်းၽြႃး ၵေႃးတမ၊ ၸဝ်ႈသီႇရိဝၼ်း၊ ၼႃႈလိၵ်ႈ 61-64။ ပီသႃႇသၼႃႇ 2540၊ ပီတႆး 2091၊ ပီၶရိတ်ႉ 1996။