လဝ်ႈ
လဝ်ႈ ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ၵႂၢမ်းပၢႆးထၢတ်ႈ ႁွင်ႉဝႃႈ ဢီႇတၢႆးဢႄႇလ်ၵူဝ်ႇႁေႃး Ethyl Alcohol ဢမ်ႇၼၼ် ဢႅတ်ႉတၼေႃး Ethanol ၼႆသေ ၼမ်ႉဢၼ် ဢီႇတၢႆးဢႄႇလ်ၵူဝ်ႇႁေႃး ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ 2 mg % လိူဝ်ၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ လဝ်ႈယဝ်ႉ။ လဝ်ႈၼႆႉ ၽႄႁဵတ်းဝႆႉ သၢမ်ထၢၼ်ႈ (1) ၿီႇယႃႇ Beer (2) ဝၢႆႇ Wine လႄႈ (3) လဝ်ႈၶိုၼ်ႇ Spirit of Strong ၼႆယူႇ။ တီႈၼႂ်းၸုမ်းထၢၼ်ႈ ပီႇယႃႇၼၼ်ႉ လဝ်ႈၸႅတ်ႈ Pure Alcohol ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ 3mg% တေႃႇထိုင် 10 mg%၊ တီႈၼႂ်းၸုမ်းထၢၼ်ႈ ဝၢႆႇၼၼ်ႉ လဝ်ႈၸႅတ်ႈ တေၶဝ်ႈပႃး 9 mg% တေႃႇ 15% သေ တီႈၼႂ်းၸုမ်းထၢၼ်ႈ လဝ်ႈၶိုၼ်ႇၼၼ်ႉ တေၶဝ်ႈပႃး 30% ၽၢႆႇၼိူဝ်ယူႇ။
ၸုမ်းဝၢႆႇ Wine ၼၼ်ႉတႄႉ ဢိင်ပိုင်ႈတီႈၼိူဝ် ဢဝ်မၢၵ်ႇမႆႉႁဵတ်းပဵၼ်သေ ၸင်ႇတေႁွင်ႉဝႃႈ ဝၢႆႇမၢၵ်ႇဢိတ်ႇ၊ ဝၢႆႇမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ၊ ဝၢႆႇမၢၵ်ႇၵဵင် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝီႇၸၵီႇ၊ ၿရၼ်ႇတီႇ၊ ၵျိမ်ႇ၊ ရမ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းလဝ်ႈၶိုၼ်ႇၼၼ်ႉယူႇ။ တီႈၼႂ်းၼမ်ႉထၢၼ်ၼၼ်ႉ သင်ဝႃႈ ဢႄႇလ်ၵူဝ်ႇႁေႃး ၶဝ်ႈပႃး 2mg% လိူဝ်ၵႂႃႇၸိုင် မၵ်းမၢႆပဵၼ်လဝ်ႈၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ပီႇယႃႇၵေႃႈ တေႃႈပဵၼ်လဝ်ႈၵူၺ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ။
ၵွပ်ႈသင်လႄႈ ၵိၼ်လဝ်ႈ
မႄးထတ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ တႃႇတေၶဝ်ႈၵႄႈၵၢင် ပၢင်ၵူၼ်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် လၢတ်ႈဝႃႈ “ပေႃးဢမ်ႇပႃးလဝ်ႈ ဢမ်ႇၶဝ်ႈပိူင်ၵူၼ်း” ၼႆသေ ဢဝ်လဝ်ႈပၢႆးၵၼ်ယူႇ။ ၵွပ်ႈသင်လႄႈ ၵိၼ်ၶဝ်ႈ ပေႃးဝႃႈၼႆၸိုင် ပဵၼ်လူၺ်ႈ ၵွပ်ႈ A,B,C,D,E,F,G,H သေ ၸင်ႇတေၵိၼ်လဝ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ A. Advertisement (ၶၢဝ်ႇၽၢဝ်ႇ) B. Being a Men (ၶႂ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇပဵၼ် ၵူၼ်းၸၢႆး) C. Curiousity (ၶႂ်ႈၸၢမ်းတူၺ်း၊ ၶႂ်ႈႁူႉၼမ်ႉဝၢၼ်လဝ်ႈ) D. Disharmony in Daily Life (ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ၼႃႈၵၢၼ် ပုၼ်ႈတႃႇ ၼိုင်ႈဝၼ်း ဢမ်ႇသၢင်ႇထုၵ်ႇလႄႈ ၶႂ်ႈယႃၸႂ်သေ ၸင်ႇၵိၼ်) E. Expection social ecpectation (ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈၼႃႈၵၢၼ်) F. Friendship (ၵွပ်ႈဢူၺ်းၵေႃႉ) G. Gain or Pain (ပႄႉသေသိူဝ်းၸႂ် ဢမ်ႇၼၼ် သုမ်းသေတိူဝ်ႉၸႂ်လႄႈ ၵိၼ်) H. Hopitality (လွင်ႈၶၢမ်ႇၶႅၵ်ႇ) ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ လွင်ႈတၢင်းတီႈၼိူဝ် ပႅတ်ႇပိူင်ၼႆႉသေ ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ ၸင်ႇတေၵိၼ်လဝ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၼွၵ်ႈမိူင်းၶဝ်ၼႆႉတႄႉ ပိူၼ်ႈတေႃႉတႄႉၵိၼ် ႁပ်ႉၶႅၵ်ႇ ဢမ်ႇၼၼ် ႁႂ်ႈၵတ်းႁၢႆ ၵမ်ႉပႃႈၼမ်ၵူၺ်း။ ၵူၼ်းမိူင်းႁဝ်းတႄႉ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် ဢမ်ႇႁူႉၽွၼ်းႁၢႆႉၸႃႉလဝ်ႈလႄႈ ၵႆႉလေႇၵိၼ်ပူၼ်ႉပၵ်းပိူင်မၼ်းသေ ပဵၼ်ၵူၼ်းပိုၼ်ႇလဝ်ႈယူႇ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ထုင်းၵႂၢမ်းယင်းၵွႆမီးဝႆႉဝႃႈ ‘’’မၢၼ်ႈပႄႉ တႄႇၵွင်းမူး၊ ၶႄႇပႄႉ ၶႄႇၶူတ်ႉၶူး၊ တႆးပႄႉ တႆးလူးလဝ်ႈ’’’ ၼႆယဝ်ႉ။
ပိုၼ်းလဝ်ႈ ဢၼ်မႃးၼႂ်းပိတၵၢတ်ႈ
မႄးထတ်းၽွင်းမိူဝ်ႈ မုၼ်ၶမ်းၽြႃး တိုၵ်ႉယူႇသဝ်း တမ်ႈတီႈ ၵျွင်းၶမ်းၸေႇတဝၼ်ႇၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈတႃၼၵျွင်းပုပ်ႉပႃႇရူင်ႇ ၼၢင်းဝိသႃႇၶႃႇၼႆႉ မၼ်းၼၢင်း မီးဝႆႉ ဢူၺ်းၵေႃႉၼၢင်းယိင်း ႁႃႈပၢၵ်ႇ။ ဝၼ်းၼိုင်ႈ တီႈဝဵင်းသႃႇဝတ်ႉထိ မီးပွႆးမူၼ်ႈၵျေႃႇသိူဝ်းၸႂ်လႄႈ ၽႂ်ၽႂ်ၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ် ၵိၼ်လဝ်ႈသေ ၵျေႃႇလူၺ်ႈၸွမ်း ပွႆးယူႇ။ တႆးၵေႃႉ ၼၢင်းဝိသႃႇၶႃႇ မႃးၸူဝ်းမၼ်းၼၢင်း ႁႂ်ႈၵႂႃႇၵျေႃႇမူၼ်ႈၸွမ်းၶဝ်သေတႃႉ မၼ်းၼၢင်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈၵူၼ်းၵိၼ်လဝ်ႈလႄႈ မၼ်းၼၢင်း ၸင်ႇဢမ်ႇၵႂႃႇၸွမ်းၶဝ်သေ ၵႂႃႇလူႇႁဵတ်းသွမ်း လူႇတၢၼ်း တမ်ႈတီႈ ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး တၢမ်းၶမ်ႈ တႃႇတေၵႂႃႇထွမ်ႇတြႃးၼၼ်ႉ ၼၢင်းဝိသႃႇၶႃႇလႄႈ ၶဝ်ၼၢင်းႁႃႈပၢၵ်ႇ ဢွၼ်ၵၼ် ပႃးမွၵ်ႇသေ မႃးတီႈ ၵျွင်းၸေႇတဝၼ်ႇ။ ၼၢင်းဝိသႃႇၶႃႇတႄႉ ဝႆႈၽြႃးယဝ်ႉသေ ၵႂႃႇယူႇသဝ်း တီႈသၢင်ႇထုၵ်ႇဝႆႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းၶဝ် ၼၢင်းယိင်း ႁႃႈပၢၵ်ႇ ဢၼ်တိုၵ်ႉမဝ်းလဝ်ႈယူႇၼၼ်ႉတႄႉ ၽႅဝ်မႃး ၽၢႆႇၼႃႈၽြႃးသေတႃႉ ယွၼ်ႉမဝ်းသေ ဢမ်ႇမီးတၢင်းဢူၵ်းတၢင်းဢၢႆသင်လႄႈ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ၵႃႈ မၢင်ၸိူဝ်းမေႃၵႂၢမ်း၊ မၢင်ၸိူဝ်း ထဵင်ၵၼ် သဵင်ယႂ်ႇသဵင်လူင်ယူႇ။
ၼင်ႇႁိုဝ် ၸိူဝ်းၶဝ် တေၸူၵ်းၸႂ်လႂ်တိုၼ်ႇၼၼ်ႉ မုၼ်ၶမ်းၽြႃး ၸင်ႇပွႆႇ ငဝ်းလပ်းသိင်ႇ တမ်ႈတီႈ ငဝ်းၶူၼ်တႃၸဝ်ႈသေ လပ်းသိင်ႇလူင်ၵႂႃႇမူတ်းလႄႈ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇႁၼ်သင်သေ ဢွၼ်ၵၼ် ၵူဝ်ၵူဝ်ႁႄႁႄ ဢဝ်လူမ်းမဝ်းလဝ်ႈၶဝ် ပေႇၵႂႃႇမူတ်းယဝ်ႉ။ မုၼ်ၶမ်းၽြႃး ၸင်ႇႁၢႆတူဝ် ၵႂႃႇသဝ်း တမ်ႈတီႈ လွႆသဝ်မိူင်း၊ ၸင်ႇပွႆႇငဝ်းလႅင်း တမ်ႈတီႈ ၶူၼ်ၵႅဝ်ႈၼႃႈၽၢၵ်ႇ “ဢုၼ်ႇၼလေႃးမ”သေ ႁိူဝ်ႈလႅင်းမိူၼ်လိူၼ်မိူၼ်လႅတ်ႇ ထွင်ႇပိူင်းပၼ် ၶဝ်ႁႃႈပၢၵ်ႇယဝ်ႉ။ မုၼ်ၶမ်းၽြႃး ၸင်ႇႁေႃးတြႃး ဝႃႈ “သူၸိူဝ်းၼႆႉ လွင်ႈလပ်းသိင်ႇ လေႃးၽ တေႃးသ မေႃးႁ သုမ်ႇၵုမ်ႈငုမ်းတၼ်ယူႇသေတႃႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈသင် ဢမ်ႇႁႃ ငဝ်းလႅင်း” ၼႆပၼ်ၶဝ်သေ ၶဝ်ႁႃႈပၢၵ်ႇ ၸင်ႇပဵၼ် သေႃးတႃႇပၢၼ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၼၢင်းဝိသႃႇၶႃႇ ၸင်ႇထၢမ်ၽြႃး လွင်ႈလဝ်ႈ တႄႇႁဵတ်းႁိုဝ် ပဵၼ်မႃးၼၼ်ႉလႄႈ မုၼ်ၶမ်းၽြႃး ၸင်ႇႁေႃးလၢတ်ႈၼႄ ပိုၼ်းလဝ်ႈယဝ်ႉ။ [1]
ပိုၼ်းလဝ်ႈ ငဝ်ႈပိုင်း
မႄးထတ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၵွၼ်ႇ တီႈမိူင်းပႃႇရႃႇၼသီႇ ၽွင်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၿြႁ်မတၢတ်ႈၼၼ်ႉ မူးသိူဝ်းဢၼ်ယူႇ တိူင်းၵႃႇသိ ဢၼ်ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ “သုရႃႇ”ၼၼ်ႉ ဢၢင်ႈၵႂႃႇႁႃ ငႃးၸၢင်ႉ၊ ႁၢင်ၸႃႇမရီႇသေ ၽႅဝ်ၵႂႃႇ ၼႂ်းထိူၼ်ႇႁိမဝၼ်ႇတႃႇယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းထိူၼ်ႇၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ မႆႉသၢမ်ငၢမ်ႈလူင် တူၼ်ႈၼိုင်ႈ။ ပေႃးၽူၼ်မႃးၼႆ ၼမ်ႉၽူၼ် ၵႂႃႇယိုင်ႈဝႆႉ ၼႂ်းငၢမ်ႈၼၼ်ႉသေ မိူၼ်ၼင်ႇ ဢုမ်ၼမ်ႉလူင် သႂ်ႇၼမ်ႉဝႆႉယဝ်ႉ။ ၼူၵ်ႉၶဝ် သမ်ႉဢဝ် ႁူင်းၶဝ်ႈသႃလေး မၢၵ်ႇမႆႉၸိူဝ်းၼႆႉ မႃးၵိၼ် ၼိူဝ်တူၼ်ႈမႆႉၼၼ်ႉလႄႈ သမ်ႉဢဝ် ႁူင်ႈတူၵ်းသႂ်ႇ ၼႂ်းငၢမ်ႈမႆႉၼၼ်ႉယူႇ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ သၢႆလႅတ်ႇ ထွင်ႇသႂ်ႇလႄႈ မၢၵ်ႇမႆႉလႄႈ ၶဝ်ႈသႃလေးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ မွင်ဝႆႉ၊ ႁုင်လႅတ်ႇဝႆႉလႄႈ သီမၼ်း ၶွင်ႇလႅင်မႃးသေ ယဵၼ်းပဵၼ် ၼမ်ႉလဝ်ႈ ဢၼ်ၸၢင်ႈမဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်ၶိင်ႇႁႅင်ႈ ၶၢဝ်းဢိုပ်းၼၼ်ႉၼၼ်ႉ ၼူၵ်ႉဢွၼ်ႇၶဝ် သမ်ႉၵႂႃႇၵိၼ် ၼမ်ႉၼၼ်ႉလႄႈ ပေႃးမဝ်းသေ မိၼ်ၼႆ ၶိုၼ်းဝူင်တူၵ်းမႃး တႂ်ႈတူၼ်ႈမႆႉၼၼ်ႉယူႇ။ ပေႃးမဝ်းပေႇ သမ်ႉၶိုၼ်းမိၼ်လႆႈၵႂႃႇ ႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်းယဝ်ႉ။ လိင်း၊ ၸွၼ်ႈ၊ မႃမႆႉၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ တေႃႈၵိၼ်သေ မဝ်းၸိူင်ႉၼင်ႇၼူၵ်ႉ ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ မူးသိူဝ်း ၸင်ႇမႃးႁၼ်ၼင်ႇၼၼ်သေ ၸင်ႇဝူၼ်ႉဝႃႈ “ၼမ်ႉဢၼ်ၼႆႉ တေဢမ်ႇပဵၼ်လႆး ၼမ်ႉငူၼ်ႉ ဢၼ်ၸၢင်ႈမိူဝ်ႇ၊ သင်ဝႃႈ မၼ်းမိူဝ်ႇၼႆၸိုင် ၼူၵ်ႉဢွၼ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ တေတၢႆဢမ်ႇႁၢင်ႉ၊ ၼႆႉ ၶဝ်ၵူၺ်းမဝ်းလပ်းၵႂႃႇ ၼိုင်ႈၵမ်းသေ ၶိုၼ်းမိၼ်ၵွႃႇလႆႈယူႇ” ၼႆသေ မူးသိူဝ်း ၸင်ႇၵိၼ်တူၺ်း၊ မဝ်းၸိုင်ႉမႃး သမ်ႉၶႂ်ႈၵိၼ်ပႃးၼိူဝ်ႉ၊ ၸင်ႇၵဵပ်းဢဝ် ၼူၵ်ႉၼိူဝ်လိၼ် မႃးၸီႇၽႆး ၵိၼ်ၵပ်းၵၼ်ယဝ်ႉ။
တီႈႁိမ်း ဢမ်ႇပေႃးၵႆပေႃးၸမ် တူၼ်ႈမႆႉၼႆႉ သမ်ႉမီးရသေႉ “ဝရုၼ” ၸဝ်ႈၼိုင်ႈ၊ မူးသိူဝ်း ၸင်ႇဢဝ်လဝ်ႈလႄႈ ၼိူဝ်ႉၸီႇ ၵႂႃႇၸူးမၼ်းၸဝ်ႈသေ သွင်ၶႃ ၵိၼ်ႁူမ်ႈၵၼ်ယဝ်ႉ။ ၶႃတင်းသွင် ၸပ်းယိၼ်ႉလဝ်ႈၵႂႃႇၼင်ႇၵၼ်သေ ပေႃးလူဝ်ႇမႃး ၵႂႃႇၵွၼ်ႉမႃးၵိၼ် ႁဵတ်းၼၼ်ယူႇ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၶႃသွင်ၵေႃႉ ၸင်ႇဢဝ်သႂ်ႇမူၵ်ႇမႆႉသေ ၵႂႃႇၼႂ်းဝၢၼ်ႈ၊ ၵႂႃႇလၢတ်ႈၵူၼ်းဝၢၼ်း ႁႂ်ႈမိူဝ်းမွၵ်ႇ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း “လွင်ႈဝႃႈ ၵူၼ်းမေႃႁုင်လဝ်ႈ ၶဝ်ႈမႃးၽႅဝ်ၼႂ်းမိူင်း” ၼႆယူႇ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပတ်ႉသၼ်ႇတရၢတ်ႉ လႆႈငိၼ်းသေ ၸင်ႇႁွင်ႉၶႃသွင်ၵေႃႉ မႃးၸူးႁေႃ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၵိၼ်တူၺ်း သွင်သၢမ်ဝၼ်းသေ မူတ်းၵႂႃႇလႄႈ ၸင်ႇၸႂ်ႉၶႃ ၵႂႃႇဢဝ်မႃးထႅင်ႈယူႇ။ ပေႃးမူတ်းမႃး သမ်ႉၵမ်းၵမ်းလႆႈၵႂႃႇဢဝ်ပၼ် တိၵ်းတိၵ်းလႄႈ ဢမ်ႇပႄႉၵႆႉၵႂႃႇသေ သွင်ၶႃ ၸင်ႇမႃးႁုင်ဢဝ် ႁင်းၵူၺ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ မူးသိူဝ်း ‘’’သုရ’’’ လႄႈ ရသေႉ ‘’’ဝရုၼ’’’ တႄႇႁဵတ်း ဢွၼ်တၢင်းလႄႈ ၼမ်ႉလဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ ‘’’သုရ’’’ ဢမ်ႇၼၼ် ‘’’ဝရုၼ’’’ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ် ၵိၼ်လဝ်ႈ ၸပ်းယိၼ်ႉလဝ်ႈသေ မဝ်း ဢမ်ႇႁဵတ်းၵၢၼ်၊ ၵွတ်းၽၢၼ် ၶၢၼ်ၸႂ်တိၵ်းတိၵ်းလႄႈ မိူင်းၶဝ်ၼၼ်ႉ မိူၼ်မိူင်းႁၢမ်းပႅတ်ႈယဝ်ႉ။
မူးသိူဝ်းလႄႈ ရသေႉၵေႃႈ ပၢႆႈသေ ၽႅဝ်ၵႂႃႇ မိူင်ႈပႃႇရႃႇၼသီႇလႄႈ မိူင်းသႃႇၵေႇတ၊ သွင်မိူင်းၼၼ်ႉၵေႃႈ လူႉ။ ၸင်ႇပၢႆႈၵႂႃႇ မိူင်းသႃႇဝတ်ႉထိ ၸင်ႇၵႂႃႇၺႃး ၶုၼ်သပ်ႉပမိတ်ႉတသေ ၸင်ႇၸႂ်ႉၶႃႁဵတ်းလဝ်ႈယူႇ။ ၶႃသွင်ၵေႃႉ မႃးႁုင်လဝ်ႈ ႁႃႈပၢၵ်ႇဢုမ်သေ ၵူဝ် ၼူ မႃးယႃႉတဝ်လႄႈ ၸင်ႇဢဝ် မႅဝ်း ႁႃႈပၢၵ်ႇ မတ်ႉသေ ႁႂ်ႈပႂ်ႉဝႆႉ ဢုမ်လဝ်ႈ။ မႅဝ်းသမ်ႉ ၵႂႃႇလေးၵိၼ် ပုၼ်းပူၵ်ႇလဝ်ႈ ဢၼ်ယွႆႉမႃးၸွမ်း ဢုမ်ၼၼ်ႉလႄႈ မႅဝ်းမဝ်းသေ ၼွၼ်းတၢႆလိုမ်းဝႆႉယူႇ။ ၼူသမ်ႉ မႃးၶူပ်းၵိၼ် ႁူမႅဝ်း၊ ႁၢင်မႅဝ်းလႄႈ ၽွင်းမိူင်းၶဝ် ၸင်ႇၵႂႃႇလၢတ်ႈၼႄ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း သမ်ႉထၢင်ႇဝႃႈ မူးသိူဝ်းလႄႈ ရသေႉၼႆႉ ႁဵတ်းယႃႈမိူဝ်ႇၼႆသေ ၸင်ႇပၼ်တၢမ်ႇ ၸႂ်ႉႁႂ်ႈပိူၼ်ႈ ဢဝ်ၵႂႃႇတႅပ်းပၢတ်ႇပႅတ်ႈ ၵွၵ်းႁူဝ်ၶႃ တင်းသွင်ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းၶႃတေတၢႆၼၼ်ႉ ၶႃလၢတ်ႈဝႃႈ “ၸဝ်ႈၶုၼ်ႁဝ်း ၼမ်ႉၼၼ်ႉ ဝၢၼ်တႄႉတႄႉဢေႃႈ” ၼႆသေ တၢႆၵႂႃႇ။
ဝၢႆးသေ ၶႃသွင်ၵေႃႉ တၢႆယဝ်ႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၸင်ႇၸႂ်ႉပိူၼ်ႈ ၵႂႃႇႁႅမ်လႅဝ်ပႅတ်ႈ ဢုမ်လဝ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉယူႇ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ မႅဝ်းဢၼ်မဝ်းလဝ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းပေႇလဝ်ႈသေ လုၵ်ႉလႅၼ်ႈၵႂႃႇလႅၼ်ႈမႃးဝႆႉယူႇ။ ၵူၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇၶိုၼ်း ၵႂႃႇလၢတ်ႈထိုင် ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းသေ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၸင်ႇဝူၼ်ႉဝႃႈ “သင်ဝႃႈ ပဵၼ်ငူၼ်ႉၼႆ မႅဝ်းတေတၢႆ ဢမ်ႇႁၢင်ႉ၊ ၼႆႉ မႅဝ်း ဢမ်ႇတၢႆ၊ ႁဵတ်းႁိုဝ်ၵေႃႈ တေပဵၼ် ၼမ်ႉ ဢၼ်ဝၢၼ်တႄႉတႄႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ” ၼႆသေ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၸင်ႇတႅပ်းတတ်းၸႂ်သေ တေတႄႇႁဵတ်းပွႆး ၵိၼ်လဝ်ႈတင်းမိူင်း ၼႆယဝ်ႉ။
ၽွင်းၼၼ်ႉ ၶုၼ်ဢိၼ်း လုၵ်ႉမိူင်းၽီ တႃႇဝတိင်ႇသႃႇ လူင်းမႃး၊ ၸင်ႇႁဵတ်း ႁၢင်ႈပုၼ်ႇၼႃး ပႃးမႃး ဢုမ်လဝ်ႈဢုမ်ၼိုင်ႈသေ မႃးၸုၵ်းဝႆႉ ၼိူဝ်ၵၢင်ႁၢဝ်ယူႇ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၸင်ႇထၢမ်ဝႃႈ “ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ပဵၼ်ၽႂ်၊ ဢုမ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢုမ်သင်?” ၼႆလႄႈ ၶုၼ်ဢိၼ်း ၸင်ႇတွပ်ႇဝႃႈ “ဢုမ်ဢၼ်ၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ဢုမ်ငိုၼ်း ဢုမ်ၶမ်း၊ မၼ်းပဵၼ် ဢုမ်ဢၼ်မီး တၢင်းၽိတ်းတင်းၼမ်” ၼႆသေ လၢတ်ႈၼႄ တၢင်းၽိတ်းလဝ်ႈ ၼႂ်းဢုမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ “ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပေႃးၵိၼ် လဝ်ႈ ၼႂ်းဢုမ်ၼႆႉၸိုင် တေမဝ်းသေ ပႆတၢင်းၵေႃႈ ၸၢင်ႈတူၵ်းလုၵ်း၊ တူၵ်းဢုင်၊ တူၵ်းၽင်ႇႁိုၵ်း၊ တူၵ်းတီႈပိူၼ်ႈ သုၵ်ႈၶဝ်ႈသၢၼ် လၢင်ႉမေႃႈလၢင်ႉဝၢၼ်ႇ၊ တၢင်းၵိၼ် ဢၼ်ဢမ်ႇလီၵိၼ်ၵေႃႈ ၸၢင်ႈၵိၼ်ၺႃးယဝ်ႉ”
“ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈၼႆႉၸိုင် ၸႂ်ၼႆႉ ၸၢင်ႈႁၢႆႉ မိူၼ်ၼင်ႇ ဝူဝ်းသူဝ်း၊ တေမိူၼ်ၵူၼ်း ဢမ်ႇမီးတီႈပိုင်ႈၵိူဝ်းလီ၊ တေၵႃႈၵႃႈဝႅၼ်ဝႅၼ်”
“ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈၼႆႉၸိုင် တေၽုတ်ႇလုၵ်ႉ ၽႅတ်းႁူဝ်၊ ၽႅတ်းမိုဝ်းသေ ၵႃႈၵႃႈဝႅၼ်ဝႅၼ် ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၵူၼ်းၸဵတ်ႈ (ၵူၼ်းဢၼ်ဢဝ်မႆႉႁဵတ်းသေ ဢဝ်ၸိူၵ်ႈတိုတ်ႉၵႃႈ) ယဝ်ႉ”
“ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈၼႆႉၸိုင် တေမႆႈလိူတ်ႇ မိူၼ်ၼင်ႇၽႆးသေ ၼွၼ်းဝႆႉယူႇ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မႃလိၼ်ၵေႃႈ ၸၢင်ႈမႃးၶူပ်းၵိၼ်၊ ၸၢင်ႈလႆးၶၢမ်ႇမတ်ႉ၊ ၸၢင်ႈလႆႈၶၢမ်ႇပိူၼ်ႈပေႃႉထုပ်ႉယဝ်ႉ။ ၶူဝ်းၶွင်ၵေႃႈ ၸၢင်ႈလူႉသုမ်းယဝ်ႉ” “ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈၼႆႉၸိုင် ၵႂၢမ်းဢၼ်ဢမ်ႇလီလၢတ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸၢင်ႈလၢတ်ႈယဝ်ႉ။ ၶူဝ်းဢမ်ႇၸပ်းတူဝ်သေ ၸၢင်ႈလႆႈၼွၼ်းၵူဝ်ႈၵိူၵ်ႇဢိူၵ်ႇၼုၵ်း ႁၢၵ်ႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇယဝ်ႉ”
“ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈၼႆႉၸိုင် မၢၼ်ႇမႃႇၼၵေႃႈ ယႂ်ႇသေ ၸၢင်ႈမေႃၽိတ်းပိူၼ်ႈ၊ ၸၢင်ႈမေႃ သေႃႇယူင်း လႃႉလႅဝ်ပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၸၢင်ႈႁၢင်ႈၸႃႉႁၢင်ႈလၢႆယဝ်ႉ။ ၶူဝ်းဢမ်ႇၸပ်းတူဝ်သေ ၸၢင်ႈဢႅၼ်ႇလႅၼ်ႈပိုၵ်ႉပိုၵ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၵေႃႉဢၼ် မဝ်းလဝ်ႈၼၼ်ႉ ၽူႈလၵ်ႉ ၵူၼ်းၸူၼ်ၵေႃႈ ၵႆႉမႃးၸႂ်းယဝ်ႉ”
“ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈၼႆႉၸိုင် မၼ်းၸၢင်ႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ပီႈၼွင်ႉၸိူဝ်ႈၶိူဝ်း ၸိူဝ်းမၢၵ်ႈမီးၼၼ်ႉ တတ်းၶၢတ်ႇ ၽၢတ်ႇပႅတ်ႈ လွင်ႈသုၼ်ႇလႆႈ သုၼ်ႇပဵၼ် ပီႈၼွင်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ”
“ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈၼႆႉၸိုင် ၶဝ်ႈသၢၼ်၊ ၶူဝ်းၶွင်၊ ငိုၼ်းၶမ်း၊ ႁႆႈၼႃး၊ ဝူဝ်းၵႂၢႆးၸိူဝ်းၼႆႉ ၸၢင်ႈလူႉသုမ်းယဝ်ႉ။ ၸၢင်ႈၽၢတ်ႇ ပီႈၼွင်ႉ၊ ၸၢင်ႈၶၢတ်ႇ ၶူဝ်းၶွင်ယဝ်ႉ”
“ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈၼႆႉၸိုင် ၵူၼ်းၸၢႆးၸမ်ႉ ၸၢင်ႈလႃႇပေႃႈမႄႈယဝ်ႉ။ ၸၢင်ႈၽိတ်းၽႅၵ်ႇ လူလၢႆၵၼ်ႉၸၼ် ပီႈလူဝ်း၊ ၼွင်ႉပႂ်ႉ၊ လုၵ်ႈပႂ်ႉယဝ်ႉ။ သင်ပဵၼ် ၼၢင်းယိင်းၸိုင် ၸၢင်ႈထႃႉလႃႇ ပေႃႈမႄႈ ၽၢႆႇၽူဝ်၊ ၸၢင်ႈလႃႇၽူဝ်ယဝ်ႉ။ ၸၢင်ႈၽိတ်းၽႅၵ်ႇ လူလၢႆၵၼ်ႉၸၼ် ပီႈၶူၺ်၊ ၼွင်ႉၶူၺ်၊ လုၵ်ႈၶူၺ်၊ လုၵ်ႈၸၢင်ႈယဝ်ႉ”
“ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈၼႆႉၸိုင် ၸၢင်ႈၽိတ်းၽႅၵ်ႇ ထုပ်ႉမင် ရသေႉ၊ ရႁၢၼ်း၊ ပုၼ်ႇၼႃးၶဝ်ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ၽိတ်းၽႅၵ်ႇ ထုပ်ႉပေႃႉ ၼင်ႇၼၼ်လႄႈ ၸၢင်ႈၵႂႃႇတူၵ်း ဢပႄႇငရၢႆးယဝ်ႉ”
“ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈၼႆႉၸိုင် သူပ်း တူဝ် ႁူဝ်ၸႂ် သၢမ်ပိူင် ၸၢင်ႈၵႂႃႇႁဵတ်းၽိတ်း ၵၢၼ်မိူၵ်ႈမႂ်ႈ တုၸရိူၵ်ႈယဝ်ႉ။ ပေႃးၵႂႃႇႁဵတ်းၽိတ်းၸိုင် ၸၢင်ႈႁွတ်ႈထိုင် ငရၢႆးယဝ်ႉ”
ၵူၼ်းၸၢႆး ၵေႃႉဢၼ် ဢမ်ႇမေႃၵိၼ်လဝ်ႈၼၼ်ႉ ပၼ်ငိုၼ်းၶမ်းမၼ်းသေ ႁႂ်ႈမၼ်း ပႅတ်ႉလႅၼ်ၼႆ မၼ်းဢမ်ႇလႅၼ်၊ ပေႃးဝႃႈ မၼ်းၵိၼ်လဝ်ႈၼႆတႄႉ မၼ်း တေလၢတ်ႈၵႂၢမ်းပႅတ်ႉ ၵႂၢမ်းလႅၼ်ယူႇယဝ်ႉ”
“ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈၼႆႉၸိုင် ၼႃႈၵၢၼ်ၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉ ဢၼ်လူဝ်ႇႁဵတ်းၼႅတ်ႈၼၼ်ႉ ၵွပ်ႈသင်လႄႈ ပဵၼ်မႃးၼႆၵေႃႈ မၼ်းတေႃႈ တေဢမ်ႇႁူႉထိုင်”
“ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈမဝ်းၼႆႉၸိုင် ၵေႃႉဢၼ်မေႃဢၢႆၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇမီးတၢင်းဢၢႆ၊ ၵေႃႉဢၼ်မီးပၺ်ႇၺႃႇၼၼ်ႉၵေႃႈ တေၸၢင်ႈလၢတ်ႈၼမ်ယဝ်ႉ”
“ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈမဝ်းၼႆႉၸိုင် တေမိူၼ်ၼင်ႇ မူၼွၼ်းထူဢိူၵ်ႇၵူမ်ႇ တေၸၢင်ႈၵႂႃႇယူႇသဝ်းၼွၼ်းၸွမ်း ၵူၼ်းယုတ်ႈယဝ်ႉ။ တေဢမ်ႇမီး တၢင်းၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉသေ တေၸၢင်ႈၼွၼ်းယဵတ်ႇ ၼိူဝ်လိၼ်ယဝ်ႉ။ ပိူၼ်ႈတေၸၢင်ႈသႄႉၼႄးယဝ်ႉ”
“မိူၼ်ၼင်ႇ ၵူၼ်းဝႄႈငူး ဢၼ်မီးၵွင်ႉယႂ်ႇၼၼ်ႉ လူဝ်ႇလႆႈဝႄႈလဝ်ႈယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းမိူင်းၵူၼ်းၼႆႉ လဝ်ႈ ဢၼ်မိူၼ်ၼမ်ႉငူၼ်ႉၼၼ်ႉ ၽႂ်ၵိုင်ႇၵိၼ်မၼ်း”
“ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းလူင် ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ၵိၼ်လဝ်ႈမဝ်းလႄႈ လုၵ်ႈၸၢႆး ဢၼ်ႇတၵဝိၼ်ႇတ ၶုၼ်ၸၢႆးသိပ်းၵေႃႉၼၼ်ႉ ယိပ်းၶွၼ်ႉယိပ်းသၢၵ်ႇသေ ႁႅမ်ထုပ်ႉၵၼ် တီႈၽင်ႇၼမ်ႉ သမ်ႇမုတ်ႉတရႃႇယဝ်ႉ”
“ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းလူင် ၶုၼ်ဢသုရႃႇၶဝ်ၼႆႉ ပႃးၸဵမ် မေးၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် မဝ်းလဝ်ႈလႄႈ ၸင်ႇလႆႈ ၽၢတ်ႇယၢၼ် မိူင်းၽီတႃႇဝတိင်ႇသႃႇ ဢၼ်ဢႃႇယုယိုၼ်းႁိုင် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ”
“ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းလူင် သပ်ႉပမိတ်ႉတ ဢုမ်ဢၼ်ၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇၸ်ႈ ဢုမ်ၼမ်ႉၼူမ်း၊ ၼမ်ႉၽိုင်ႈ၊ မၼ်းပဵၼ် ဢုမ် ဢၼ်မီး တၢင်းၽိတ်းယႂ်ႇလူင်ၼႆ ၵဝ်လၢတ်ႈႁႂ်ႈမႂ်း ႁူႉထိုင်ယဝ်ႉ”
ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၵေႃႈ လႆႈႁူႉထိုင် တၢင်းၽိတ်း လဝ်ႈသေ ၶွပ်ႈၸႂ်ၼိူဝ် ၵေႃႉဢၼ်မႃးလၢတ်ႈမၼ်း ၼင်ႇၼႆလႄႈ ၸင်ႇဢဝ် ဝၢၼ်ႈႁႃႈဝၢၼ်ႈ ဢၼ်မီးၶွၼ်ႇငိုၼ်း ၼိုင်ႈသႅၼ်၊ ၶႃႈယိင်းႁႃႈပၢၵ်ႇ၊ ဝူဝ်းၸဵတ်းပၢၵ်ႇ၊ လေႃႉမႃႉရထႃး သိပ်းလမ်း ဢၢပ်ႈပၼ် ပုၼ်ႇၼႃးသေ မၵ်းမၢႆပုၼ်ႇၼႃးၼၼ်ႉ ပဵၼ်သြႃႇမၼ်းယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ဢိၼ်း ၸင်ႇလႅၵ်ႈလၢႆႈ တူဝ်မၼ်း ပဵၼ်ၶုၼ်ဢိၼ်းၶိုၼ်းသေ ၶိုၼ်းဢဝ် ဢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပၼ်မၼ်းၼၼ်ႉ ဢၢပ်ႈပၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းယဝ်ႉ။ ၸင်ႇသင်ႇသွၼ်ဢွၼ်လီ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းဝႃႈ “ယႃႇပေၵိၼ်လဝ်ႈ၊ ၶႅၼ်းတေႃႈ ၵိၼ်ၶဝ်ႈၵိၼ်ၽၵ်း ဢၼ်မီးရသႃႇၼမ်ၼၼ်ႉသေ ႁဵတ်းၵၢၼ် တႃႇၼ သီႇလ တႃႇတေႁွတ်ႈ မိူင်းၽီၼၼ်ႉသေၵမ်း” ၼႆသေ မိူဝ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။
ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၵေႃႈ ထွမ်ႇဢဝ် ၵႂၢမ်းၶုၼ်ဢိၼ်းသေ ႁႅမ်လႅဝ်ပႅတ်ႈ ဢုမ်လဝ်ႈတင်းသဵင်ႈယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ် တီႈၼၼ်ႈမႃးသေ လွင်ႈႁုင်လဝ်ႈ၊ လွင်ႈၵိၼ်လဝ်ႈၼႆႉ မီးမႃးၼႆယဝ်ႉ။ [2]
ၼႂ်းသိၼ်ႁႃးသဵၼ်ႈၼႆႉ သိၼ်မၢႆႁႃႈၼႆႉ တၢင်းၽိတ်းမၼ်း ယႂ်ႇလိူဝ်သေပိူၼ်ႈၼႆ တီႈၼႂ်း ၶုၻ်ၻၵပႃထ ဢတ်ႉထၵထႃႇၼၼ်ႉ တိုၼ်းဝႃႈ ဝႆႉယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈသင်လႄႈ လႆႈဝႃႈ တၢင်းၽိတ်းမၼ်းယႂ်ႇ ပေႃးဝႃႈၼႆၸိုင် ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၵူၼ်းႁဝ်း ယွင်ႇမဝ်းမႃႈသေ ပဵၼ်ဢၼ်ႇတရႄႇ ပုၼ်ႈတႃႇ တေပဵၼ် ဢရိယႃႇယဝ်ႉ။
တၢင်းၽိတ်းလဝ်ႈ ဢၼ်ၽြႃးႁေႃး
မႄးထတ်းမုၼ်ၶမ်းၽြႃးၵေႃႈ ႁေႃးဝႆႉဝႃႈ “ရႁၢၼ်းၶဝ်ဢိူၺ်း … တၢင်းၽိတ်း ၵူၼ်းၵိၼ်လဝ်ႈၼႆႉၸမ်ႉ တေလႆႈပဵၼ် ၽဝၽီလူး ႁႃႈပၢၵ်ႇၸၢတ်ႈ၊ ၽဝ မႃယွင်ႇ မႃမႃႈ ႁႃႈပၢၵ်ႇၸၢတ်ႈ၊ ၽဝ ၵူၼ်းယွင်ႇ ၵူၼ်းမႃႈၸမ်ႉ ဢမ်ႇၼပ်ႉဢၢၼ်ႇလႆႈ” ၼႆယဝ်ႉ။
လိူဝ်သေၼႆႉ ငရၢႆး ဢၼ်ၵူၼ်းၵိၼ်လဝ်ႈၶဝ် လႆးၵႂႃႇတူၵ်းၼၼ်ႉ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ “ငရၢႆးရေႃးရုဝ = ငရၢႆးမႆႈ ဢၼ်လိူတ်ႈလႅင်ၸၢင်းႁၢင်း တဵမ်ပိၵ်းဝႆႉ”ၼႆယဝ်ႉ။ [3] ဢႃႇယု ငရၢႆးရေႃးရုဝၼႆႉ ႁိုင် 4000 ပီ၊ ပေႃးဢဝ်ပီမိူင်းၵူၼ်း ၼပ်ႉဢၢၼ်ႇပေႃးၼႆၸိုင် 576,000,000 (ႁႃႈသိပ်းၸဵတ်း ၵုတေႇ ႁုၵ်းလၢၼ်ႉပီ)ၼၼ်ႉ ၸင်ႇတေပဵၼ် ၼိုင်ႈဝၼ်း ငရၢႆးရေႃးရုဝ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၵိၼ်လဝ်ႈသေမဝ်း ဢမ်ႇထုၵ်ႇၽိတ်းၵေႃႈ ႁဵတ်းၽိတ်းၵႂႃႇၼၼ်ႉ လႆႈၵႂႃႇၶၢမ်ႇ ငရၢႆးရေႃးရုဝ ၼႆႉ ၶၢၼ်ၸႂ်တႄႉတႄႉ။ လိူတ်ႈလႅင်မႆႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လႆၶဝ်ႈ ၼႂ်းတႃ၊ ႁူ၊ ၶူႈလင်၊ သူပ်း၊ ႁူးၽၢႆႈဢွၼ်ႇ ၽၢႆႈလူင် လႆႈၶၢမ်ႇၵိၼ်း ၼင်ႇၼၼ်ယဝ်ႉ။ လႆႈတၢႆသေ ၶိုတ်းၵိုင်ႉၵၢင်ႉၵိူတ်ႇ ၶိုၼ်းလႆႈၶၢမ်ႇတုၵ်ႉ ႁဵတ်းၼၼ်တိၵ်းတိၵ်း ၸူဝ်ႈၵႃႈ ဢၵုသူဝ်ႇ ပႆမူတ်းၼႆယဝ်ႉ။
တီႈတႄႉမၼ်း လဝ်ႈၼႆႉ မၼ်းပဵၼ် ၼမ်ႉ ဢၼ်ၸၢင်ႈဢွၼ် ၵူၼ်းၵိၼ်မၼ်း ႁဵတ်းပဵၼ် တၢင်းၽိတ်း တင်းၼမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽူႈဢၼ် မီးၽုင်းတၼ်းၶူဝ်းယႂ်ႇသေ ၼပ်ႉယမ်ၽြႃး မိူၼ်ၼင်ႇ ၸဝ်ႈသႃႇၵတၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ရႁၢၼ်းသပ်ႉပၵ်ႉၵီႇၶဝ်လႄႈ မၼ်းၸဝ်ႈ ၵိၼ်ၺႃးလဝ်ႈသေ မဝ်းလိုမ်းတူဝ်လိုမ်းၶိင်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၽြႃးယေႃးၶိင်း မႃးႁၼ်မၼ်း၊ ၸဝ်ႈရႁၢၼ်းၶဝ် ႁႂ်ႈမၼ်း ၼပ်ႉယမ်ၽြႃးသေတႃႉ မၼ်းဢမ်ႇၶုၵ်းၸႂ်လႆႈ ၼပ်ႉယမ်ၽြႃးသင်ယဝ်ႉ။ မုၼ်ၶမ်းၽြႃး ၸင်ႇဝႃႈ “ရႁၢၼ်းၶဝ်ဢိူဝ်း ၵႃႈၵွၼ်ႇတွၼ်းဢွၼ် ၸဝ်ႈသႃႇၵတၼႆႉ မၼ်းၼပ်ႉယမ် ၵူဝ်ယမ် ၵဝ်ၽြႃးတႄႉဢိူဝ်ႈ၊ မိူဝ်ႈလဵဝ် ၸွင်ႇမၼ်း ၼပ်ႉယမ်ယဝ်ႉႁိုဝ်?”
“ဢမ်ႇၼပ်ႉယမ်ၶႃႈယဝ်ႉ”
“ၵႃႈၵွၼ်ႇတွၼ်းဢွၼ်ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသႃႇၵတၼႆႉ မၼ်းမီးၽုင်းတၼ်းၶူဝ်းသေ သင်ႇသွၼ်လႆႈ ၼၵႃးလူင် ဢမ်ႇပတိတ်ႉထၵွၼ်ႇဢိူဝ်ႈ၊ တေႃႈလဵဝ် ၸွင်ႇမၼ်း တေသင်ႇသွၼ်လႆႈ ငူးဢူင်ႈၼမ်ႉဢွၼ်ႇၼၼ်ႉႁိုဝ်?”
“ဢမ်ႇသင်ႇသွၼ်လႆႈယဝ်ႉၶႃႈ” ၵမ်းၼၼ်ႉ ၽြႃးၸင်ႇဝႃႈ “ရႁၢၼ်းၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် တူၺ်းႁၼ် တၢင်းၽိတ်းလဝ်ႈ ဢၼ်ၸၢင်ႈယႃႉလႅဝ်ပႅတ်ႈ ၵုင်ႇၵုၼ်းမုၼ်ငဝ်း ၽုင်းတၼ်းၶူဝ်းယႂ်ႇၼၼ်ႉတႃႉ။ ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈၼႆၸိုင် သတိ၊ ပၺ်ႇၺႃႇ တေဢမ်ႇမီးသေ တေမဝ်းမိင်းယူႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ လဝ်ႈဢၼ်ဢမ်ႇမီးၽွၼ်းလီ ဢၼ်မီးၽွၼ်းၶီၼၼ်ႉ လီၵိၼ်ယူႇႁႃႉ ဢမ်ႇလီၵိၼ်ႁႃႉ?”
“ဢမ်ႇလီၵိၼ်တီႈၶႃႈ”
ၵွပ်ႈၼၼ် မုၼ်ၶမ်းၽြႃးၵေႃႈ ၸင်ႇမၵ်းမၼ်ႈဝႃႈ ရႁၢၼ်းၸဝ်ႈၶဝ် တေဢမ်ႇလႆႈၵိၼ်လဝ်ႈ၊ ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈၸိုင် ၽိတ်းမႅၼ်ႈ ဢႃႇပၢတ်ႈ ပႃႇၸိတ်ႈၼႆယဝ်ႉ။
လဝ်ႈ 5 ပိူင် ၼႂ်းပိတၵၢတ်ႈ
မႄးထတ်း- ပုပ်ၽႃသဝ - လဝ်ႈ ဢၼ်ဢဝ် ၼမ်ႉမႂ်မႆႉႁဵတ်း။
- ၽလႃသဝ - လဝ်ႈ ဢၼ်ဢဝ် ၼမ်ႉမၢၵ်ႇမႆႉႁဵတ်း။
- မꩪွႃသဝ - လဝ်ႈ ဢၼ်ဢဝ် မၢၵ်ႇမူင်ႈႁဵတ်း။
- ၷုꩮႃသဝ - လဝ်ႈ ဢၼ်ဢဝ် ၼမ်ႉဢွႆႈႁဵတ်း။
- သမ်ၽႃရသံယုတ်တ - လဝ်ႈ ဢၼ်ဢဝ်ၸိူဝ်ႉလဝ်ႈသေႁဵတ်း။
တၢင်းၽိတ်းလဝ်ႈ 6 ပိူင်
မႄးထတ်း- ၶူဝ်းၶွင်ယူပ်ႈယွမ်း
- ၽိတ်းၽႅၵ်ႇထဵင်ၵၼ်
- ရေႃးၵႃႇတၢင်းပဵၼ်ၼမ်
- ၸိုဝ်ႈသဵင်လီလူႉ
- ပွႆႇၵူၼ်ႈပွႆႇႁဝ် လႆႈတၢင်းဢၢႆ
- ၺၢၼ်ႇပၺ်ႇၺႃႇထိုင်ႉ
တၢင်းပဵၼ် ဢၼ်ပဵၼ်မႃး ယွၼ်ႉလဝ်ႈ
မႄးထတ်း- ပေႃးၵိၼ်ၼမ်ပူၼ်ႉလူၼ်ႉလိူဝ်ၸိုင် ၸၢင်ႈမဝ်း၊
- ပေႃးၵိၼ်ႁိုင်မႃး ၼမ်မႃးၸိုင် ၸၢင်ႈၸပ်းယိၼ်ႉ၊
- ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈ ပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်မႃးၸိုင် တီႈတူဝ် တီႈၸႂ် ၸပ်းတၢင်းပဵၼ်ရေႃးၵႃႇ၊
- ၸိူဝ်းၸပ်းယိၼ်ႉလဝ်ႈၼၼ်ႉ ပေႃးဢမ်ႇလႆႈၵိၼ်လဝ်ႈၸိုင် သၼ်ႇသၼ်ႇသၢႆသၢႆ မိူၼ်ၼင်ႇ ၵူၼ်းၼၢဝ်။
ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ဢမ်ႇၸပ်းယိၼ်ႉလဝ်ႈသေတႃႉ ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈယဝ်ႉၸိုင် ၸၢင်ႈထူပ်းၽေးၶဵၼ် တင်းၼမ်။ ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈၸိုင် လဝ်ႈၼႆႉ ၸၢင်ႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉ တူဝ်ၶၼ်ႇထႃႇႁဝ်း ၵူႈတီႈၵူႈဢွင်ႈယဝ်ႉ။ မၼ်းမီး ၼမ်ႉၵတ်ႉ တုမ်ႉတိူဝ်ႉ ႁူမ်ႇငမ်းလႆႈ ဢွၵ်းဢေႃလႄႈ ဢဵၼ်ႁပ်ႉႁူႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇ ၵိၼ်ၼမ် ၵိၼ်ဢေႇဝႃႈသေ တေမဝ်းမိင်းမႃး၊ ပေႃးပႆတၢင်းၵေႃႈ တေဢိူင်ႇဢီႈဢိူင်ႇဢၢင်၊ ဢႃႇရူင်ႇႁပ်ႉႁူႉၵေႃႈ တေၽိတ်းပိူင်ႈ၊ လၢတ်ႈၵႂၢမ်းၵေႃႈ သဵင်ၼၵ်းသဵင်ယိုတ်ႈမႃး၊ တၢင်းဢိူဝ်ႇတၢင်းဢၢႆၵေႃႈ ဢေႇမႃး၊ ပေႃးၵိၼ်လိူဝ်လူၼ်ႉၵႂႃႇ ၸၢင်ႈမေႃၸႂ်လမ် ၸႂ်ပွတ်း၊ ႁဵတ်းၽိတ်းၽိတ်းၽူၼ်ၽူၼ်။ ၸႂ်ႁၢႆႉ ၸႂ်လိူင်း ၸၢင်ႈဢွၵ်ႇမႃး၊ ပေႃးၵိၼ်ၼမ်ပူၼ်ႉၵေႃႈ တေမဝ်းသေ ၼွၼ်းလပ်းၵႂႃႇ။ ပေႃးၵိၼ်ၼမ်ပူၼ်ႉ လူၼ်ႉလိူဝ်ၸိုင် ၸၢင်ႈတၢႆၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ လဝ်ႈၼႆႉ ပေႃးၵိၼ်ၼမ်ပူၼ်ႉၶျူဝ်းမၼ်းၸိုင် ထၢတ်ႈဝီႇထႃႇမိၼ်ႇ B ယူပ်ႈယွမ်းၵႂႃႇသေ ၸၢင်ႈပဵၼ် ရေႃးၵႃႇ ၶုၵ်ႈၶုၵ်ႈၶႅင်ၶႅင် (Polyneuristis) ယဝ်ႉ။ ပေႃးလိူဝ်သေၼၼ်ႉတႄႉ ၸၢင်ႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉ ဢွၵ်းဢေႃ (Wernickle’s Encephalopathy) သေ ပဵၼ်ရေႃးၵႃႇၸႂ် (Korsakoff Psychosis) ယဝ်ႉ။
ထၢတ်ႈၶၾီးၼီး caffeine လႄႈ ထူင်ၶဝ်ႈၸဵပ်း
မႄးထတ်းလွင်ႈၵိၼ်လဝ်ႈၼမ်ၼႆႉ ၸၢင်ႈႁဵတ်း ႁႂ်းထူင်ၶဝ်ႈ (ၼဵင်) ပဵၼ်ၸဵပ်းယဝ်ႉ။ သၢႆလိူတ်ႈ ၼႂ်းထူင်ၶဝ်ႈ ၸၢင်ႈတႅၵ်ႇလႅဝ်သေ လိူတ်ႈၸၢင်ႈႁူဝ်ႈ ၼႂ်းထူင်ၶဝ်ႈယဝ်ႉ။ Dr Weinstein လၢတ်ႈဝႃႈ ထၢတ်ႈၶၾီးၼီး Caffeine ၼႆႉ ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈ ထၢတ်ႈသူမ်ႈ ၼႂ်းထူင်ၶဝ်ႈ ၼမ်ၵိုၼ်းလႄႈ လွင်ႈၵိၼ်ၶေႃႇၾီႇၼမ်၊ ၵိၼ်ၼမ်ႉၶူဝ်ႇၵႃႇၶူဝ်ႇလႃႇၼမ် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၵိုင်ႇလီဝႄႈယူႇ။
တၢင်းပဵၼ်တပ်း
မႄးထတ်းပိူင်လူင်မၼ်း လဝ်ႈၼႆႉ မၼ်းၵႂႃႇသၢင်ႈတပ်းယဝ်ႉ။ တၢင်းၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်ၽေးပဵၼ်ၵွင်ႉၼၼ်ႉ ၼင်ႇႁိုဝ် တေဢမ်ႇပဵၼ်ၽေးပဵၼ်ၵွင်ႉလႆႈၸိုင် တပ်းၼႆႉ မၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ပၼ် တူဝ်ၶၼ်ႇထႃႇၵူၼ်းႁဝ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ၵိၼ်လဝ်ႈ ၶဝ်ႈၵႂႃႇၼႂ်းတွင်ႉၼႂ်းတူဝ် ၼမ်မႃးၸိုင် တပ်းလႆႈ ၶႃႈပႅတ်ႈ ထၢတ်ႈလဝ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေတႃႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မၼ်းၶိုၼ်ႇၼႃႇလႄႈ တီႈတပ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်မႃး တပ်းၵႂ်ႈ (Hepatitis)၊ ၶႆမၼ်းႁူမ်ႇတပ်း (Fatty Liver)၊ တပ်းၶွပ်ႈ (Liver irrhosis) ယဝ်ႉ။
လုၵ်ႉတီႈ ပဵၼ်တပ်းၶွပ်ႈသေ ၸၢင်ႈပဵၼ်ၵႂႃႇတပ်းမႅင်း တပ်းၶႅၼ်ႇသႃႇၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈပဵၼ် ပၢင်ႈၵီႈ (Splenomegaly)၊ သၢႆလိူတ်ႈ ဢဵၼ်လိူတ်ႈ ၼႂ်းထူင်ၶဝ်ႈပွင်ႇ (Oesophyaryngeal Varices & Rupture)၊ ပၢင်ႈၵီႈ (Ascites)၊ ၸွမ်းၶၢင်ႈထူင်ၶဝ်ႈလႄႈ ၶၢင်ႈသႆႈဢွၼ်ႇသႆႈလူင် ၸၢင်ႈပဵၼ်ၸဵပ်းယဵၼ်း ၶႅၼ်ႇသႃႇ၊ လိၼ်ႉၶႅၼ်ႇသႃႇ၊ တပ်းဢွၼ်ႇၵႂ်ႈ (Panceratitis)၊ ထူင်ၶဝ်ႈၵႂ်ႈ (Gastritis)၊ ဢဵၼ်လိူတ်ႈ ၼႂ်းထူင်ၶဝ်ႈပွင်ႇသေ ၸၢင်ႈႁၢၵ်ႈဢွၵ်ႇလိူတ်ႈ (Haematamesis) လႄႈ သႆႈလူင်ပဵၼ်ၶႅၼ်ႇသႃႇ (Ca colon) ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သႆႈၵေႃႈ ဢမ်ႇႁဵတ်းၵၢၼ် တႃႇတေၸုပ်ႇဢဝ် ထၢတ်ႈတၢင်းၵိၼ်သေ ပဵၼ်ႁႅင်းႁဵတ်းၵၢၼ် တီႈသႆႈ ၸုတ်ႈယွမ်း (Mal-absorption Syndrome)။ ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈ လိူဝ်လူၼ်ႉပူၼ်ႉတီႈသေ ဢမ်ႇဝႆႉသတိ တီႈၼိူဝ်တၢင်းၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉၸိုင် ထၢတ်ႈဝီႇထႃႇမိၼ်ႇၸုတ်ႈယွမ်း (Vitamin Deficiency)၊ ထၢတ်ႈလိူတ်ႈဝၢၼ် ဢေႇၵႂႃႇသေ ပဵၼ်ႁူဝ်ပၼ်ႇ ႁူဝ်မဝ်း (Impoteney)၊ ပဵၼ်ႁူဝ်ၸႂ်ၵႂ်ႈ Alcoholie Carditis)၊ ပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ႁူဝ်ၸႂ်သၼ်ႇ၊ ၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉၵၢမ်ႈမၢၵ်ႇႁႅင်း ႁႅင်းယွမ်း၊ ၸၢင်ႈပဵၼ် လွင်ႈႁိူဝ်ႉဢူၼ်ႈ ၼူၼ်းၼူၺ်ႇ (Epilepsy) ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
တၢင်းပဵၼ် တီႈၸႂ်
မႄးထတ်းပေႃးၸပ်းယိၼ်ႉလဝ်ႈယဝ်ႉသေ သင်ဝႃး ဢမ်ႇလႆႈၵိၼ်ၸိုင် သၼ်ႇသၼ်ႇသၢႆသၢႆယဝ်ႉ။ ပေႃးဢမ်ႇတိုတ်းပႅတ်ႈ ႁႂ်ႈထုၵ်ႇမႅၼ်ႈ ၸွမ်းၼင်ႇ လၢႆးတိုတ်းမၼ်းၸိုင် ၸၢင်ႈပဵၼ်ငၢၼ်းလဝ်ႈ (Delirium Tremens)ယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းဢၼ်ၵိၼ်လဝ်ႈၼမ် ၸိူဝ်းဢၼ်ဢႃႇယုယႂ်ႇလႄႈ ၸိူဝ်းဢၼ်မီးဝႆႉ ရေႃးၵႃႇတၢင်းပဵၼ် ႁိုင်ႁီးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပုၼ်ႈတႃႇၶဝ် လဝ်ႈၼႆႉ မီးၽေးၶဵၼ်တႄႉတႄႉ။ ပေႃးၸွႆးၵိၼ်လဝ်ႈ ႁိုင်မႃးၸိုင် ၸၢင်ႈပဵၼ် လွင်ႈမႆႈၸႂ်ၶီၸႂ်လိူဝ် (Anxiety)၊ ၵူဝ်ႁႄႁႅင်း (Phobia)၊ ၸၢင်ႈပဵၼ် ၸႂ်ထၢင်,ၽိတ်း တီႈၸွမ်းႁိမ်းႁွမ်းသေ ၸၢင်ႈၵႂႃယုမ်ႇၽိတ်း ဢၼ်လဵဝ်မႅၵ်းမႅၵ်း (Alcoholic Delusion)၊ ပိူင်လူင်မၼ်း ၵႆႉၵႂႃႇယုမ်ႇၽိတ်း ထၢင်ႇၽိတ်းဝႃႈ မေးၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ၵႂႃႇၵူတ်ႉပိူၼ်ႈ (Morbid Jealousy)၊ ပဵၼ်ရေႃးၵႃႇ ထၢတ်ႈၸႂ်ယုၵ်ႉၶိုၼ်ႈ (Hypomania/ mania)၊ ပဵၼ်ရေႃးၵႃႇ ထၢတ်ႈၸႂ်တူၵ်းလူင်း (Depression) ပေႃးပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ရေႃးၵႃႇ ထၢတ်ႈၸႂ်တူၵ်းလူင်းၸိုင် ၸၢင်ႈၶိုၼ်း မေႃၶႃႈႁႅမ်တၢႆ တူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ Suicide) လႄႈ ၸၢင်ႈပဵၼ်ၸႂ်ယွင်ႇလဝ်ႈ (Alcoholic Psychosis) ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ လွင်ႈမၢႆတွင်း သၺ်ၺႃႇၵေႃႈ ၸုတ်ႈယွမ်းၵႂႃႇသေ တေဢမ်ႇတွင်း တီႈယူႇတၼ်းသဝ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ၊ တေဢမ်ႇတွင်း ပေႃႈမႄႈပီႈၼွင်ႉၸဝ်ႈၵဝ်ႇသေ တေၶိုၼ်းပဵၼ်ၼင်ႇ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵႂႃႇ ပဵၼ်တၢင်းပဵၼ် လူင်တူဝ်လိုမ်းၶိင်း ဢမ်ႇႁူႉသင် (Alcoholic Dementia) ယဝ်ႉ။
ၼၢင်းယိင်း လႄႈ လဝ်ႈ
မႄးထတ်းတူဝ်ၶၼ်ႇထႃႇၼၢင်းယိင်းၼႆႉ ထၢတ်ႈၶႆမၼ်း တိုၼ်းၼမ်လိူဝ်သေ ထၢတ်ႈၼမ်ႉဝႆႉလႄႈ ပေႃးၵိၼ်လဝ်ႈ ပႅင်ႈၼင်ႇဢၼ်ၵူၼ်းၸၢႆးၶဝ်ၵိၼ်ၼၼ်ႉလႂ် ၶဝ်တိုၼ်းတေမဝ်း လိူဝ်သေ ၵူၼ်းၸၢႆးယူႇယဝ်ႉ။ တုမ်ႉတိူဝ်ႉ တပ်းၶဝ် ငၢႆႈလိူဝ်ႁႅင်းသေ ၵူၼ်းၸၢႆးယဝ်ႉ။ ၼၢင်းယိင်း ဢၼ်ၸပ်းယိၼ်ႉလဝ်ႈၼၼ်ႉ သင်ဝႃး မၼ်းၼၢင်း ပႃးသၼ်ႇထေႇၸိုင် လုၵ်ႉၼႂ်းတွင်ႉမၼ်းၼၢင်း ၸၢင်ႈၸပ်းတၢင်းပဵၼ် (Fetal Alcohol Synnrome) တီႈၼႂ်းသၼ်ႇထေႇသေ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵိူတ်ႇမႃးၵေႃႈ ပဵၼ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇတႅင်ႉဢွၼ်ႇ၊ လဵၵ်ႉသေးဢွၼ်ႇၵူၺ်း၊ ၼမ်ႉၼၵ်းၵေႃႈ တေဢမ်ႇတဵမ်၊ လွင်ႈၵေႃႉယႂ်ႇၵေႃႈ တေထိူင်းထိုင်ႉ၊ တီႈၼႃႈလႄႈ တီႈၵွၵ်းႁူဝ် တေမီးလွင်ႈၸုတ်ႈယွမ်း၊ ၺၢၼ်ႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ တေထိုင်ႉ၊ ပၢႆးတူဝ်လႄႈ ပၢႆးၸႂ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ၸုတ်ႈယွမ်းပႅၵ်ႇပိူင်ႈ ၸၢင်ႈပဵၼ်ၼၼ်ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ လဝ်ႈၼႆႉ မၼ်းတိုၼ်းၵႂႃႇတုမ်ႉတိူဝ်ႉ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼႂ်းတွင်ႉ ၵမ်းသိုဝ်ႈယူႇ။
တိုတ်းလဝ်ႈ
မႄးထတ်းတိုတ်းလဝ်ႈ တွၼ်ႇလဝ်ႈ တင်းလိပ်း ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇဢဝ်ယႃႈယႃသင်ၸွႆႈသေ ၵၼ်ႈၸႂ် တႅပ်းတတ်းၸႂ်ဝႃႈ တိုၼ်းဢမ်ႇၵိၼ်လဝ်ႈယဝ်ႉၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်ၸပ်းယိၼ်ႉလဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸိူဝ်းဢၼ်ဢႃႇယုယႂ်ႇ၊ ၸိူဝ်းဢၼ်ၵိၼ်လဝ်ႈၼမ်၊ ၸိူဝ်းဢၼ်မီးဝႆႉ ရေႃးၵႃႇတၢင်းပဵၼ် ၸပ်းတူဝ်ၽႃၶိင်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သင်ဝႃႈ တေတိုတ်းလဝ်ႈၸိုင် ၵိုင်ႇလီ ဢဝ်တၢင်းၸွႆႈထႅမ် တမ်ႈတီႈ ႁူင်းယႃ မေႃယႃၶဝ်သေ တိုတ်းလဝ်ႈယူႇ။ ပိူင်လူင်မၼ်း လူဝ်ႇလႆႈ ယူႇသဝ်း ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၵူၼ်းပဵၼ်လူင်ၼၼ်ႉသေ ၵႂႃႇၶၢမ်ႇယူတ်းယႃ တီႈႁွင်ႈယႃ ႁူင်းယႃယူႇ။ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ သမ်ႉဝႃႈ ၽွင်းမိူဝ်ႈ တိုၵ်ႉတိုတ်းလဝ်ႈ တိုၵ်ႉၵိၼ်ယႃႈယႃယူႇၼၼ်ႉ သင်ဝႃႈ ၶိုၼ်းၵႂႃႇၵိၼ်လဝ်ႈၸိုင် ၸၢင်ႈတၢႆၼႆလႄႈ ၶဝ်ၼႄလွင်ႈတၢင်း ဢၼ်ၼႆႉသေ ဢမ်ႇၶႂ်ႈတိုတ်းလဝ်ႈၶဝ်။ လွင်ႈၼႆႉ မေႃယႃၶဝ်လၢတ်ႈဝႃႈ မၼ်းဢမ်ႇမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈ။ လွင်ႈၸပ်းယိၼ်ႉလဝ်ႈၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈလႄႈဝႃႈ ပဵၼ်လူၺ်ႈ တၢင်းပဵၼ်မူင်ႈမႅင်းသေပိူင်ပိူင်၊ မၼ်းၵူၺ်းပဵၼ် တၢင်းယၢမ်ႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇ၊ ပဵၼ်လူၺ်ႈ ၸႂ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ လႄႈ ႁိမ်းႁွမ်း တိုၵ်းသူၼ်းၼၼ်ႉၵူၺ်း။ တႃႇတေတိုတ်းလဝ်ႈၼၼ်ႉ ဢိင်ပိုင်ႈ ယႃႈယႃမဵဝ်းလဵဝ်ၵူၺ်းတႄႉ ဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ။ ၵွပ်ႈၼၼ် တေလႆႈ ထွမ်ႇဢဝ် ၶေႃႈၸီႉသင် မေႃယႃၶဝ်သေ ၵိၼ်ပၼ်ယႃႈယႃ မၢၼ်ႇမၢၼ်ႇ၊ လူဝ်ႇလႆႈ ၵမ်းၵမ်း ၵႂႃႇႁူပ်ႉထူပ်း မေႃယႃသေ ၵႄႈလိတ်ႈၸႂ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇယူႇ။ ယႃႈယႃ ဢၼ်မေႃယႃၶဝ် ပၼ်မႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၼၼ်ႉ ၵူၺ်းပဵၼ် ယႃႈယႃၼွၼ်းလပ်း တႃႇတႃၼွၼ်းတေဢမ်ႇလူႉ၊ တႃႇႁႂ်ႈ ၸႂ်တေႃးသ ၸႂ်ပွတ်း တေယဵၼ်ႁၢႆၼၼ်ႉၵူၺ်းလႄႈ ယႃႈယႃ ဢၼ်မေႃယႃပၼ်မႃးၼၼ်ႉ လူဝ်ႇလႆႈၵိၼ်ပၼ် မၢၼ်ႇမၢၼ်ႇယူႇ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ လွင်ႈယူႇသဝ်းၵိၼ်သၢင်ႈ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ တေႃႈတေလႆး လႅၵ်ႈလၢႆႈ ယူႇသဝ်းၵႂႃႇ ႁႂ်ႈၶဝ်ႈဢွၵ်ႇလႆႈ ၵူၼ်းႁိမ်းႁွမ်းယဝ်ႉ။ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ၽၢႆႇၸႂ်ၼၼ်ႉတႄႉ ၽွင်းမိူဝ်ႈ တိုၵ်ႉတိုတ်းလဝ်ႈယူႇၼၼ်ႉၸိုင် ယႃႇပေယူႇၸမ်လဝ်ႈ၊ ယႃႇပေယူႇၸမ် ၵူၼ်းၶီႈလဝ်ႈ၊ ဝႄႈလႆႈတၢၼ်ႇႁိုဝ်ၵေႃႈ လူဝ်ႇလႆႈဝႄႈၵႆယဝ်ႉ။ ၽိုၼ်ၶဝ်ႈ ဢၼ်ပႃးလဝ်ႈ လွင်ႈၵျေႃႇသိူဝ်း ဢၼ်ပႃးလဝ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လူဝ်ႇလႆႈဝႄႈယဝ်ႉ။ လူဝ်ႇလႅၵ်ႈလၢႆႈၸႂ် ၵႂႃႇႁဵတ်း လွင်ႈလဵၼ်ႈႁႅင်း သေပိူင်ပိူင်လႂ်၊ လူဢၢၼ်ႇ ပပ်ႉလိၵ်ႈ ဢၼ်ၶဝ်ႈၸႂ်ၼၼ်ႉလႂ်၊ ထွမ်ႇၽဵင်းၵႂၢမ်း၊ တူၺ်းငဝ်းတူင်ႉ ၸၼ်တႅမ်ႈႁၢင်ႈ၊ ထႆႇၶႅပ်းႁၢင်ႈ၊ ႁဵတ်းၵၢၼ် မေႃတိၼ်မေႃမိုဝ်း သေပိူင်ပိူင်လႄႈသင် လဵင်ႉတူဝ်သတ်း ဢၼ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ လႆႈၸႂ်သေ လဵၼ်ႈၵေႃႉၶဝ် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈသင် တေလႆႈႁဵတ်းၼႆ လႅၵ်ႈလၢႆႈ ဢႃႇရူင်ႇယဝ်ႉ။ ပေႃးဢဝ် ပၢႆးၽႃႇသႃႇ လွင်ႈၵိူဝ်းယမ်ဝႃႈၵေႃႈ တေလႆႈ ပၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်းသေ ၼင်ႈၵၢၼ်တြႃး၊ ၶဝ်ႈပၢင်တြႃးဝၼ်းယၢဝ်း၊ ထွမ်ႇတြႃးသေ လႅၵ်ႈလၢႆႈ ၼမ်ႉၸႂ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၵႂႃႇယူႇ။
ပၵ်းပိူင် ဢုပတေႇ လဝ်ႈ
မႄးထတ်းၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လဝ်ႈသေ မီးဝႆႉ ပၵ်းပိူင် ဢုပတေႇမၼ်းယူႇ။ တႃႇတေ ႁုင်လဝ်ႈၵူႈပိူင်ပိူင်၊ တႃႇတေ တေႃႉသူင် ၶၢႆဢွၵ်ႇ ၼွၵ်ႈမိူင်း ၼႂ်းမိူင်းၼၼ်ႉ တေလႆႈမီး မၢႆၽၢင်မၢႆၶႂၢင်း တေလႆႈသႂ်ႇၶွၼ်ႇမၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ အရက်သောက်ထားသူတစ်ဦး ယာဉ်ရထားမောင်း၍ ယာဉ်မတော်တဆမှုဖြစ်ခဲ့လျှင် ယာဉ်တိုက်မှုအား သက်ဆိုင်ရာက ဥပဒေအရ အရေးယူမည်မှာ မလွှဲပေ။ အကယ်၍ ယာဉ်မောင်းသူ၏ အာငွေ့ကို ပါးစပ်မှာ တိုင်းသည့်ကိရိယာလေးဖြင့် တိုင်းတာကြည့်ပြီး အရက်ချိန်ပမာဏ (၇၀ မီလီဂရမ်ရာခိုင်းနှုန်း) ထက်များလျှင် မူးမောင်းမှုနှင့် ထပ်မံအရေးယူခံရမည်ဖြသ်သည်။ ၎င်းအာငွေ့တိုင်စက်သည် အာငွေ့ကို ၎င်းစက်ဖြင့်တိုက်တာပါက သွေးထဲရှိ အရက်ပမာဏအချိန်(Level)ကို တိုက်ရိုက်ဖတ်ရှုနိုင်သည်။ ၵူၼ်းႁေႃႈရူတ်ႉႁေႃႈၵႃးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သင်ဝႃႈ ၵိၼ်လဝ်ႈမဝ်းသေ ပဵၼ်လွင်ႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉ ၽႃႇၺႃးတႂ်ႈတႂ်ႈၼိူဝ်ၼိူဝ်ၸိုင် တၵ်းတေလႆႈဢဝ်လိူင်ႈ ဢုပတေႇ ၼိူဝ်မၼ်းယူႇ။ သင်ဝႃႈ ဢဝ်ၶိူင်ႈၸၢမ်းလဝ်ႈ မႃးၵူတ်ႇထတ်းတူၺ်း ဢၢႆပၢၵ်ႇ တီႈသူပ်းၼၼ်ႉ ႁႅင်းလဝ်ႈမီးလိူဝ် 70 မီႇလီႇၵရမ်ႇၸိုင် တေလႆႈၺႃးၵူတ်းမၢႆ လွင်ႈမဝ်းလဝ်ႈသေ ႁေႃႈရူတ်ႉႁေႃႈၵႃးၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ။
တီႈၼႂ်းလိူတ်ႈၵူၼ်းႁဝ်းၼၼ်ႉ သင်ဝႃႈ ႁႅင်းလဝ်ႈၶဝ်ႈပႃးၵႂႃႇ 70 မီႇလီႇၵရမ်ႇလိူဝ်ၸိုင် ၵူၼ်းႁဝ်း တေမဝ်း ဢဵၼ်သၢႆႁပ်ႉႁူႉႁဝ်း တေၼိုၵ်းထိူင်း တေထိုင်ႉၵႂႃႇသေ ႁေႃႈရူတ်ႉႁေႃႈၵႃး ၵွႃႇတႃႈပႆတၢင်းၵေႃႈ မၼ်းတေ ဢမ်ႇၵွၼ်းလႆႈလႄႈ ၸၢင်ႈၽႃႇပိူၼ်ႈ ၵႃးၸၢင်ႈပိၼ်ႈယဝ်ႉ။ မၢင်မိူင်းၼႆႉ မၵ်းမၢႆဝႆႉ 60, 70, 80 မီႇလီႇၵရမ်ႇယဝ်ႉ။
ၵူၼ်းမိူင်း လႄႈ လွင်ႈၵႅတ်ႇၶႄလဝ်ႈ
မႄးထတ်းၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈၵိၼ်လဝ်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းၶဝ်ႈပႃး တီႈၼႂ်း ၵူၼ်းတေႃႇၵူၼ်း ၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇၵၼ်ၼၼ်ႉ ၼႆ တေဢွၼ်ၵၼ် ယၢမ်ႈႁၼ် ယၢမ်ႈႁူပ်ႉမႃးယူႇ။ ၵမ်ႈၽွင်ႈ ယင်းၵွႆဝႃႈ “ပေႃးဢမ်ႇပႃးလဝ်ႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈၶဝ်ႈပၢင်” ၼႆၵွၼ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ လွင်ႈဝႃႈ လဝ်ႈၼႆႉ မၼ်းတုမ်ႉတိူဝ်ႉ ပၢႆးယူႇလီၼႆၼၼ်ႉတႄႉ ၽႂ်ၵေႃႈ တေႃႈတေ ဢမ်ႇထႅင်လႆႈ။ ဢဝ်ၵၢၼ် ပၢႆးယူႇလီ ပဵၼ်ပိူင်လူင်သေ ငိူင်ႉဝႄႈလဝ်ႈၼၼ်ႉ လီသေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ပိူင်လူင်မၼ်း လူဝ်ႇလႆႈ ၵႅတ်ႇၶႄပၼ် လုၵ်ႈဢွၼ်ႇႁူင်းႁဵၼ်း ၸိူဝ်းဢၼ်တိုၵ်ႉၼုမ်ႇ တိုၵ်ႉၵမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူင်းလႂ်သေဢမ်ႇဝႃႈ တမ်ႈတီႈၼိူဝ် ၸိူဝ်းဢၼ်ၸပ်းယိၼ်ႉလဝ်ႈၼၼ်ႉ ၽၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶဝ် ပိုတ်ႇပၼ် ႁူင်းယႃ ႁွင်ႈယႃ တႃႇတေ ၸွႆႈထႅမ် ယူတ်းယႃပၼ်ယူႇ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈလဝ်ႈသေ သင်ဝႃႈ ၸႂ်ယွင်ႇၵႂႃႇ ယၢၼ်ႈၵႂႃႇၼႆၵေႃႈ တေႃႈႁပ်ႉၵႂႃႇယူတ်းယႃပၼ် တီႈႁူင်းယႃၸႂ်ၼၼ်ႉယူႇ။ တမ်ႈတီႈ ၵူၼ်းမီးတၢင်းယၢမ်ႈ ၵိၼ်လဝ်ႈၼၼ်ႉ လူဝ်ႇလႆႈ ဢဝ်ပၢႆးႁူႉပၢႆးႁၼ်လၢတ်ႈၼႄပၼ်ၶဝ် သပ်းလႅင်းၼႄပၼ်ၶဝ် လွင်ႈၽေးလဝ်ႈၼၼ်ႉယူႇ။ ယွၼ်ႉလဝ်ႈသေ ပဵၼ်ရေႃးၵႃႇ၊ ယွၼ်ႉဢမ်ႇၵိၼ်လဝ်ႈသေ လႆႈယူႇသႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းဢၼ်ၸပ်းယိၼ်ႉလဝ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ၵိုင်ႇလီၵႂႃႇၶၢမ်ႇယူတ်းယႃ တမ်ႈတီႈ ႁူင်းယႃ ႁွင်ႈယႃ ႁႂ်ႈတူၵ်းလွၵ်းတူၵ်းဢႅၵ်ႇမၼ်းသေ မူၼ်ႉမႄး တၢင်းယၢမ်ႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇယူႇ။
လၢႆးႁုင်လဝ်ႈ
မႄးထတ်းၶိူင်ႈၶွင် တႃႇတေဢဝ်ႁုင်ပဵၼ်လဝ်ႈၼၼ်ႉ မီးလၢႆလၢႆမဵဝ်းသေတႃႉ လၢႆးႁုင်မၼ်းတႄႉ မိူၼ်ၵၼ်ၵူၺ်း။ လဝ်ႈဢၼ်ဝႃႈၼႆႉတႄႉ လႆႈႁုင်သေ တုၼ်ႇဢဝ်ဢၢႆႁိူဝ်ႇမၼ်းလႄႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈၼႆႉ ယင်းၵွႆႁွင်ႉဝႃႈ ‘’’ၼမ်ႉႁိူဝ်ႇၶဝ်ႈ’’’ ၼႆၵွၼ်ႇ၊ ၼမ်ႉဢၼ်ပႃး ႁႅင်းဢႄႇလ်ၵူဝ်ႇႁေႃး ၼမ်ၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈပဵၼ် ၼမ်ႉလဝ်ႈၼမ်ႉပႅင်ႈ ယႃႈမဝ်းၵမ်ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ပရၼ်ႇတီႇ၊ ရမ်ႇ၊ ဝီႇၸၵီႇ လႄႈ ဢႄႇလ်ၵူဝ်ႇႁေႃးတင်းသဵင်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်လဝ်ႈယဝ်ႉ။ တႃႇတေႁုင်ပဵၼ် ဝီႇၸၵီႇၼၼ်ႉ လႆႈၸႂ်ႉ ၶဝ်ႈသၢၼ်၊ ၶဝ်ႈၵျုင်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ၸႂ်ႉလေႃးၵၼ်ယဝ်ႉ။ လႆႈဢဝ် ၶဝ်ႈ ၶဝ်ႈၵျုင်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၸႄႈၼမ်ႉ မွၵ်ႈၼိုင်ႈဝူင်ႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈငူင်းဢွၵ်ႇ ငွၵ်ႈဢွၵ်ႇတူၼ်ႈမႃးသေ လႆႈၽႄႇတၢၵ်ႇဝႆႉ မွၵ်ႈသၢမ်ပၢတ်ႈ သၢမ်ဝူင်ႈယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ လႆးဢဝ်သႂ်ႇၶဝ်ႈၵႂႃႇ ၼႂ်းဢုမ်လူင်၊ ၼႂ်းပုင်းလူင်သေ ဢဝ်ၼမ်ႉလိူတ်ႇလိူတ်ႇ ၶူၼ်းသႂ်ႇ ႁႂ်ႈယၢႆႈယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ လႆႈဝႆႉ ႁႂ်ႈၵတ်းသေ မွင်ႁႂ်ႈပဵၼ် ၵမ်ႉၸေႃႇ၊ ပေႃးပဵၼ်ၼၼ်ယဝ်ႉ ၸင်ႇၶိုၼ်းႁုင်သေ ဢဝ်ႁိူဝ်ႇမၼ်းၵေႃႈ ပဵၼ်မႃး ဝီႇၸၵီႇယဝ်ႉ။ တႃႇတေႁုင် ရမ်ႇၼၼ်ႉတႄႉ လႆႈဢဝ် ၼမ်ႉဢွႆႈ မွင်သူမ်ႈယဝ်ႉသေ ႁုင်ဢဝ်ယဝ်ႉ။ တႃႇတေႁုင် ပရၼ်ႇတီႇတႄႉ လႆႈဢဝ် မၢၵ်ႇဢိတ်ႇမွင်သေ ႁဵတ်းဢဝ်ယဝ်ႉ။ လဝ်ႈၽိူၵ်ႇၼၼ်ႉတႄႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ ဢဝ်ႁူဝ်ပိုၵ်ႉလႅင်၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ ဢဝ်ဢႃႇလူး၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ ဢဝ်မႆႉၸိူဝ်းၼႆႉသေ ႁုင်ပဵၼ်လဝ်ႈယဝ်ႉ။ တႃႇတေႁုင်လဝ်ႈ ၸိူင်ႉၼင်ႇ လၢတ်ႈမႃးၼႆႉ ၽၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶဝ်ႈ တေလႆႈဢဝ် ပၵ်းပိူင် ယႃႈမဝ်းၵမ် ၵူတ်ႇထတ်းယဝ်ႉသေ ၵဵပ်းၶွၼ်ႇၸွမ်းယဝ်ႉ။