ရႅတ်ႉၵျိဝ်ႇလၢတ်ႉ(ၸ်)၊ ၸွမ်သိုၵ်း

ရႅတ်ႉၵျိဝ်ႇလၢတ်ႉ(ၸ်)၊ ၸွမ်သိုၵ်း

Lens, Cornelis - Regulus Returning to Carthage - 1791

• မႃႇၼႁၢင်ႈလီ

BC 255 ပူၼ်ႉမႃး 2200 ပီပၢႆၼၼ်ႉ မိူင်းရေႃးမ လႄႈ မိူင်းၵႃႇတေႉ(ၶျ်) (Carthage) ပဵၼ်သိုၵ်းတေႃႇၵၼ် ႁၢဝ်ႉႁၢဝ်ႉႁႅင်းႁႅင်း။ မိူင်းၵႃႇတေႉ(ၶျ်) မီးၼႂ်း ၵုၼ်လူင် ဢႃႇၾရိၵ လႄႈ သိုၵ်းမိူင်းရေႃးမၶဝ် ဢွၼ် တပ်ႉၼမ်ႉ၊ တပ်ႉလိၼ်သေ ၶိုၼ်ႈသိုၵ်းၸူး ၵုၼ်ဢႃႇၾရိၵယူႇယဝ်ႉ။ ၽူႈၵွၼ်းသိုၵ်းၽၢႆႇရေႃးမၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸွမ်သိုၵ်းရႅတ်ႉၵျိဝ်ႇလၢတ်ႉ(ၸ်) (Marcus Atilius Regulus) ၼႆယဝ်ႉ။
ပၢင်တိုၵ်း ပွၵ်ႈဢွၼ်တၢင်းသုတ်းတႄႉ တပ်ႉရေႃးမၶဝ် ပႄႉသိုၵ်းၵႂႃႇ။ ၵႃႇတေႉ(ၶျ်) ယွၼ်းႁႅင်းထႅမ်သိုၵ်း တီႈမိူင်း ၵရိ လႄႈ မိူင်းၵရိ ၸင်ႇလိူၵ်ႈ ၸႅၼ်ႇတိပ်ႉပၢတ်ႉ(ၸ်)(Xanthippus) ဢၼ်ပဵၼ် ၽူႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၼႄႇမိူင်း သမႃးတ ၼၼ်ႉ ၵွၼ်းသိုၵ်း ၵႂႃႇၸွႆႈၵႃႇတေႉ(ၶျ်) ယူႇယဝ်ႉ။ ၸႅၼ်ႇတိပ်ႉပၢတ်ႉ(ၸ်)ၵေႃႈ ၸင်ႇဢဝ်တပ်ႉၸၢင်ႉၶိုၼ်ႈၵၢင်၊ တပ်ႉမႃႉၶႅပ်ႇၶၢင်ႈ သွင်ၽၢႆႇသေ ၶိုၼ်ႈတိုၵ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၸႅၼ်ႇတိပ်ႉပၢတ်ႉ(ၸ်) မေႃဝၢင်းၽႅၼ်သိုၵ်းလႄႈသင် လွင်ႈဢဝ်ၸၢင်ႉသေ တိုၵ်းသိုၵ်းၼၼ်ႉရေႃးမၶဝ် ဢမ်ႇတွၼ်ႉႁူပ်ႉႁၼ်မႃးသေပွၵ်ႈလႄႈသင် တပ်ႉရေႃးမၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် ဢွၵ်ႇပၢႆႈ ၵၸၢၵ်ႇၵၸၢႆမူတ်းလႄႈ ၸွမ်သိုၵ်းၽၢႆႇရေႃးမ ရႅတ်ႉၵျိဝ်ႇလၢတ်ႉ(ၸ်) ၵေႃႈ လႆႈၶၢမ်ႇတိၺွပ်း ၼႂ်းပၢင်တိုၵ်းၼၼ်ႉၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။
ရေႃးမၶဝ်ၵေႃႈ သမ်ႉဝႃႈ ၵၢၼ်ႉသိုၵ်းပွၵ်ႈလဵဝ်ၵူၺ်း ဢမ်ႇၶၢမ်ႇယွမ်းသုမ်းပၼ်လႆႈၼႆသေ ၽိူမ်ႉသိုၵ်း သိုပ်ႇတိုၵ်းလႄႈ ပၢင်တိုၵ်းလႆႈသိုပ်ႇႁိုင်ၵႂႃႇ ထႅင်ႈသွင်ပီ။ ယွၼ်ႉမီး ႁႅင်းယိူၼ်ႉၵၼ်ႈၶၢမ်ႇယၢပ်ႇလႆႈလႄႈ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး ရေႃးမ ပႄႉၵႃႇတေႉ(ၶျ်)ၵႂႃႇ တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉၵႃႇတေႉ(ၶျ်) သမ်ႉၶႂ်ႈၵိုတ်းသိုၵ်းလႄႈ ၼႂ်းၽူႈတၢင်တူဝ်(ၽွင်းၶဵဝ်) ၵႂႃႇဢုပ်ႇရေႃးမၼၼ်ႉ လိူၵ်ႈဢဝ်ၸွမ်သိုၵ်း ရႅတ်ႉၵျိဝ်ႇလၢတ်ႉ(ၸ်) ပွႆႇၵႂႃႇၸွမ်း။ မိူဝ်ႈပႆႇၵႂႃႇၼၼ်ႉ ယွၼ်းၶေႃႈတူၵ်းလူင်း တီႈရႅတ်ႉၵျိဝ်ႇလၢတ်ႉ(ၸ်)ဝႆႉဝႃႈ “သင်ၸိူဝ်ႉ ၼႃႈၵၢၼ်ဢမ်ႇၶႅမ်ႉလႅပ်ႈမႃး ၼင်ႇဢဵၼ်းဢၢၼ်းဝႆႉၼၼ်ႉၼႆၸိုင် တေလႆႈမႃး ၶၢမ်ႇတူၵ်းၶွၵ်ႈၶိုၼ်း တီႈမိူင်းၵႃႇတေႉ(ၶျ်)” ၼႆယဝ်ႉ။
ရႅတ်ႉၵျိဝ်ႇလၢတ်ႉ(ၸ်) ပဵၼ်ၵူၼ်းၸွမ်း ပၵ်းပိူင် တၢႆတူဝ်တႅတ်ႈၼႅတ်ႈ ၵေႃႉၼိုင်ႈ။ မိူဝ်ႈထိုင် ၽၵ်းတူဝဵင်းလူင် မိူင်းရေႃးမၼၼ်ႉ သွၼ်ႇဝႃႈ မၼ်းပဵၼ် ၶီႈၶႃႈမိူင်းၵႃႇတေႉ(ၶျ်)ယဝ်ႉလႄႈ ႁွင်ႈပၢင်ၵုမ်လုတ်ႉတေႃႇ မိူင်းရေႃးမၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၵိုင်ႇထိူၵ်ႈတင်း ၶီႈၶႃႈၼင်ႇမၼ်း ၶဝ်ႈလႆႈ။ သင်ၸိူဝ်ႉၶဝ်ႈၵႂႃႇၵေႃႈ တေဝူၺ်ႇႁင်ႈ တႅမ်ႇယေႃႈယွၼ်ႉမၼ်း ၼႆသေ ၸုၵ်းပႂ်ႉဝႆႉ တီႈၼွၵ်းၽၵ်းတူဝဵင်း ၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈမေးၼၢင်းမၼ်း မႃႇၸီႇယႃႇ (Marcia) ငိၼ်းၶၢဝ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၶေႃးၶူမ်ၼႅၼ်ႇသေ ဢွၵ်ႇၵႂႃႇထူပ်းၽူဝ်မၼ်း တီႈၽၵ်းတူဝဵင်းၵမ်းလဵဝ်။ ရႅတ်ႉၵျိဝ်ႇလၢတ်ႉ(ၸ်)ၵေႃႈ ၼပ်ႉသွၼ်ႇဝႃႈ မၼ်းပဵၼ်ဝႆႉ ၸၢတ်ႈၶီႈၶႃႈပိူၼ်ႈယူႇလႄႈ ၾဝမၼ်းၼၼ်ႉ ႁၢင်ႇၵႆဝႆႉ တင်းၾဝမေးၼၢင်းမၼ်းယဝ်ႉၼႆသေ ဢမ်ႇလၢတ်ႈတေႃႇၼင်ႇၽူဝ်မေးသေ ယူႇပဵၼ်ၼင်ႇ ၶႃႈၵေႃႉၼိုင်ႈ ၵပ်းသိုပ်ႇ မေးၼၢင်းမၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ လႆႈႁၼ်ၽူဝ်မၼ်းၼၢင်း ၼပ်ႉယမ် ပၵ်းပိူင်ၵႃႈႁိုဝ်ၵေႃႈ မႄးၼၢင်းမၼ်းၼၼ်ႉ ၶႅၼ်းထႅင်ႈႁႅင်းထိုင်ၸႂ် ပေႃးတၢၼ်ႇဢူၵ်း တေတႅၵ်ႇပႅတ်ႈၵမ်းလဵဝ် ၼႆယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉရႅတ်ႉၵျိဝ်ႇလၢတ်ႉ(ၸ်) ႁႅင်ႉၸွမ်းပၵ်းပိူင်ၼႅၼ်ႈၼႃၼႅၼ်ႇယဝ်ႉသေ ဢမ်ႇယွမ်းပူၼ်ႉၶဝ်ႈ ၽၵ်းတူဝဵင်းလႃးလႃးလႄႈ တႅၼ်းၽွင်းရေႃးမၶဝ် လႆႈဢွၼ်ၵၼ်ဢွၵ်ႇၵႂႃႇႁူပ်ႉမၼ်း တီႈၽၵ်းတူဝဵင်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈႁူပ်ႉၵၼ်ၼၼ်ႉ ရႅတ်ႉၵျိဝ်ႇလၢတ်ႉ(ၸ်) ဢမ်ႇလၢတ်ႈလွင်ႈတၢင်း တၢင်ႇၸိုဝ်ႉတၢင်ႇပိူင်သေမဵဝ်း။ ၵူၺ်းလၢတ်ႈဝႃႈ “ၸဝ်ႈတႅၼ်းၽွင်းႁဝ်းၶဝ်ၶႃႈ ၸွမ်းၼင်ႇၵဝ်ၶႃႈ လႆႈတူၵ်းပဵၼ်ၶႃႈ မိူင်းၵႃႇတေႉ(ၶျ်) ယဝ်ႉၶႃႈလႄႈ ဢိင်ၼိူဝ် ၶေႃႈၸိသင်ႇ ၸဝ်ႈၵဝ်ၶႃႈ ပူင်မႃးၼၼ်ႉ ၵဝ်ၶႃႈလႆႈတၢင်တူဝ် မႃးလၢတ်ႈ လွင်ႈတႃႇတေလိုဝ်ႈသိုၵ်းလႄႈ တေလႅၵ်ႈလၢႆႈ ၶႃႈသိုၵ်းတေႃႇၵၼ်ၼၼ်ႉၶႃႈဢေႃႈ” ၼႆယဝ်ႉ လၢတ်ႈၼင်ႇၵႃႇတေႉ(ၶျ်)သင်ႇမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉၵေႃႈ ငႅၵ်ႈဝၢႆႇၼႃႈမၼ်း ဢွၵ်ႇၵႂႃႇပႅတ်ႈၵမ်းလဵဝ်။ ဢူၺ်းၵေႃႉမၼ်း ၸိူဝ်းပဵၼ်တႅၼ်းၽွင်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်လၢတ်ႈ ႁႂ်ႈလႆႈသိုပ်ႇဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ်ထႅင်ႈ ၼႆၵေႃႈဝႃႈ ‘‘ၶႃႈပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၵိုင်ႇထိူၵ်ႈ ဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ်တင်းတႅၼ်းၽွင်းလုတ်ႉတေႃႇ” ၼႆသေထဵင် လွင်ႈတေၵုမ်ၵၼ်ထႅင်ႈ။ မိူဝ်ႈၽွင်းၶဵဝ်ၵႃႇတေႉ(ၶျ်) ဢၼ်မၼ်းမႃးၸွမ်းၼၼ်ႉ ၸိသင်ႇႁႂ်ႈဢုပ်ႇၵုမ်ၸင်ႇ ဝႆႉၼင်ႇၶႃႈထွမ်ႇ ၶေႃႈသင်ႇၸဝ်ႈၶုၼ်ၼၼ်ႉသေ ႁပ်ႉၶၢမ်ႇဢုပ်ႇၵုမ်တင်း တႅၼ်းၽွင်းရေႃးမ ၼႆယဝ်ႉ။

တႅၼ်းၽွင်းၶဝ် ယွၼ်းပၢႆးဝူၼ်ႉမၼ်း “ထုၵ်ႇလီလိုဝ်ႈသိုၵ်း၊ ဢမ်ႇလိုဝ်ႈ” ၼႆလႄႈ ရႅတ်ႉၵျိဝ်ႇလၢတ်ႉ(ၸ်) တွပ်ႇဝႃႈ ‘‘သင်ၸိူဝ်ႉတေသိုပ်ႇတိုၵ်းၵၼ်ၸိုင် ရေႃးမ တေမီးၽွၼ်းလီယူႇ။ ၵႃႇတေႉ(ၶျ်)ၶဝ် မွႆႈသိုၵ်းၼႅၼ်ႇယဝ်ႉၼႆၼၼ်ႉ တူဝ်ၵဝ်ၶႃႈ လႆႈႁူႉႁၼ်မႃး လီလီယူႇ။ သင်ဝႃႈ တေလႅၵ်ႈၶႃႈသိုၵ်းၵၼ် ၼႆၵေႃႈ ၸွမ်သိုၵ်းၵႃႇတေႉ(ၶျ်) ဢၼ်မီးယူႇ တီႈၼႆႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းမီးႁႅင်း ၶိူင်ႇၶမ်ႉလိူဝ်ၵဝ်ၶႃႈတႄႉတႄႉ။ တူဝ်ၵဝ်ၶႃႈတႄႉ လႆႈၶၢမ်ႇၵႃႇတေႉ(ၶျ်)ၶဝ် လဵင်ႉငူၼ်ႉဝႆႉယဝ်ႉလႄႈ ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း တေတၢႆယဝ်ႉ။ သင်ၸိူဝ်ႉ လႅၵ်ႈၶႃႈသိုၵ်းၵၼ်ၸိုင် ရေႃးမတေပဵၼ်သုမ်းထႅင်ႈၵူၺ်း။ ယွၼ်ႉၼၼ် ၵဝ်ၶႃႈ ၶႂ်ႈတိုၵ်းသူၼ်းဝႃႈ ဢမ်ႇထုၵ်ႇလႅၵ်ႈ ဢမ်ႇထုၵ်ႇၵိုတ်းသိုၵ်း” မိူဝ်ႈငိၼ်း ရႅတ်ႉၵျိဝ်ႇလၢတ်ႉ(ၸ်) ၽူႈႁၵ်ႉၸၢတ်ႈ၊ ဝၢၼ်ႈမိူင်းလိူဝ်သၢႆၸႂ်တူဝ် ၵဝ်ႇ လၢတ်ႈၼင်ႇၼၼ်ၸိုင် တႅၼ်းၽွင်းၶဝ်ၵေႃႈ မိူၼ်ႁၢင်ႈ တုမ်ႇၶူၼ်ၼိူဝ်ႉ ပေႃးပိုဝ်းယုၵ်ႉၶိုၼ်ႈမႃး ၵမ်းလဵဝ် ၼႆယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၼၼ်ႉသြႃႇၸဝ်ႈလူင် သႃႇသၼႃႇရေႃးမၵေႃႈ ၸင်ႇလုၵ်ႉၶၢႆႉၵႂႃႇ ၸမ်ၸမ်ရႅတ်ႉၵျိဝ်ႇလၢတ်ႉ(ၸ်)ယဝ်ႉ လၢတ်ႈဝႃႈ “ရႅတ်ႉၵျိဝ်ႇလၢတ်ႉ(ၸ်)ဢိူဝ်ႉ ၸဝ်ႈ ဢမ်ႇမိူဝ်းၶိုၼ်းသေ ယူႇတီႈၼႆႈၵေႃႈလႆႈယူႇ။ ၵတိ ဢၼ်ၸဝ်ႈ ပၼ်ၶဝ်ဝႆႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈၸွမ်းၼင်ႇၵၢင်ၸႂ်ၸဝ်ႈသေ လႆႈပၼ်မႃး။ ၶဝ်တဵၵ်း ၸႂ်ႉႁႂ်ႈပၼ်လႄႈ ၸဝ်ႈလႆႈပၼ်မႃးၵူၺ်း။ ၸဝ်ႈဢမ်ႇမိူဝ်းၶိုၼ်းၵေႃႈ ၸဝ်ႈ ဢမ်ႇမီးတၢင်းၽိတ်းသင်” ၼႆလႄႈ ရႅတ်ႉၵျိဝ်ႇလၢတ်ႉ(ၸ်)တွပ်ႇဝႃႈ “သြႃႇၸဝ်ႈ လူင်တီႈၶႃႈ ၸဝ်ႈတႅပ်းတတ်းဝႆႉဝႃႈ တေဢၢၼ်း ၼူတ်ႈၽၼ်ႉယႃႉလူႉပႅတ်ႈ ၵုင်ႇသရေႇၶႃႈပႄး ၸွပ်ႈႁဵဝ်ႇပႅတ်ႈႁႃႉ? သင်ၸိူဝ်ႉ ၶႃႈပႄးထိုင်ၶိုၼ်း ၵႃႇတေႉ(ၶျ်)ၸိုင် တေလႆႈမိူဝ်း ၶၢမ်ႇတၢမ်ႇၶႃႈငႅၼ်း ထုပ်ႉႁႅမ်လႄႈ တေထူပ်းတၢင်းတၢႆ ႁုၵ်းႁၢႆႉလူင်ၼႆၼၼ်ႉ ၶႃႈပႄးႁူႉယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးတေတႅၵ်ႈၼိူင်း တင်းဢၼ်ယႃႉလူႉ သရေႇၵုင်ႇမုၼ် တူဝ်ၵဝ်ႇပႅတ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ တၢႆႁုၵ်းတၢႆႁၢႆႉၵႂႃႇၼၼ်ႉဢမ်ႇၶြႃႇသင်။ ၶႃႈၸဝ်ႈ ၵူႉသူဝ်ႇမုၼ်ငဝ်းဢမ်ႇလီလႄႈ ၸၢတ်ႈၼႆႉ လႆႈတူၵ်း ပဵၼ်ၶီႈၶႃႈၵႃႇတေႉ(ၶျ်)သေတႃႉ လိူတ်ႈရေႃးမတႄႉ တိုၵ်ႉၵိုတ်းဝႆႉယူႇတင်းၼမ်။ ၶႃႈၸဝ်ႈ လႆႈပၼ်ၵႂၢမ်းမၼ်ႈၵႅၼ်ႇဝႆႉဝႃႈ တေမိူဝ်းၶိုၼ်းယူႇ ၼႆယဝ်ႉလႄႈ တႃႇမိူဝ်းၶိုၼ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းၵဝ်ၶႃႈ။ ဢၼ်ၵိုတ်းၼၼ်ႉတႄႉ ႁႂ်ႈၾီလီၾီမျၢတ်ႈၶဝ်ၸဝ်ႈ တူၺ်းထိုင်ဢဝ်ၶႃႈ” ၼႆသေ မိူဝ်းၶိုၼ်းၵႃႇတေႉ(ၶျ်)။ လႆႈမိူဝ်းၶၢမ်ႇတင်းၶႃငႅၼ်းသေ သဵင်ႈၵၢမ်ႇၵႂႃႇ။
ဝၢႆးၼၼ်ႉယဝ်ႉၵေႃႈ ၸွမ်းၼင်ႇရႅတ်ႉၵျိဝ်ႇလၢတ်ႉ(ၸ်) လၢတ်ႈၼႄဝႆႉၼၼ်ႉသေ သိုပ်ႇတိုၵ်းၵၼ်ၶိုၼ်းထႅင်ႈလႄႈ ရေႃးမလႆႈတိုၵ်းပႄႉ ၵႃႇတေႉ(ၶျ်)ၵႂႃႇ ပုတ်းပုတ်းၶၢတ်ႇၶၢတ်ႇယူႇယဝ်ႉ။

• တူဝ်ပဵၼ်ၶႃႈပိူၼ်ႈယူႇသေတႃႉ ၼမ်ႉၸႂ် တိုၵ်ႉပဵၼ်ၼမ်ႉၸႂ် ၸဝ်ႈၶုၼ်ယူႇ လႄႈ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၵေႃႉလဵဝ် ပဵၼ်ၶႃႈပိူၼ်ႈယူႇၵေႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇ လႆႈပဵၼ်ၶႃႈပိူၼ်ႈၸွမ်းသေ ယွမ်းတၢႆတၢင်ၵႂႃႇၼၼ်ႉ ၸင်ႇႁွင်ႉ ထိူၵ်ႈ “ၽူႈႁတ်းႁၢၼ်”ၼႆယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်ၼင်ႇၼႆ ၽႂ်ႁၼ်ၵေႃႈ တိုၼ်းၶွႆတိုၼ်းယွင်ႈဢၢမ်းလႄႈ တူဝ်တၢႆ ၸိုဝ်ႈဢမ်ႇႁၢႆလၢႆ မၢႆၵိုၵ်းပိုၼ်းမႃး တေႃႇထိုင် ဝၼ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်ယူႇ။
• “မႃႇၼ” ၼင်ႇၼႆၼႆႉ ပဵၼ်မႃႇၼႁၢင်ႈလီ ဢၼ်မီးမႃး ယွၼ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်းလႄႈ ၽူႈ ဢၼ်ဝႃႈႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းတူဝ်ၵဝ်ႇတႄႉယူႇ ၼႆၼၼ်ႉ ၵိုင်ႇလီယိူင်ႈဢဝ်ယူႇ။ မုင်ႈမွင်းသူးတိူင်ႇ ႁႂ်ႈၵူႈၵေႃႉ ပၢၵ်ႈပႅတ်ႈ မႃႇၼလီႁင်ႈယဝ်ႉ မီးမႃႇၼႁၢင်ႈလီ ၵူႈၵေႃႉသေၵမ်း။