ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း၊ ၶုၼ်

ၶုၼ်မိူင်းမိတ်ႈ

ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ မိူဝ်ႈပီ 1068 “ၶုၼ်ၶမ်းၶဵၼ်ႇၾႃႉ” ပဵၼ် လုၵ်ႈပီႈလုၵ်ႈၼွင်ႉၵၼ် တင်း “ၶိင်း” ၸဝ်ႈမွၼ်းလႃၶဝ် “တၢဝ်ႉငႃးလူမ်း” ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ၶမ်းၶဵၼ်ႇၾႃႉ ၼွၼ်းၽႄးယဝ်ႉ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း “ၶုၼ်တႃႇၵႃႇ” ၶိုၼ်ႈပုတ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈယဝ်ႉ။ (ၶိင်း = ဢူႈၽၢႆႇဢူႈ ) “ၶုၼ်တႃႇၵႃႇ” ၼွၼ်းၽႄးယဝ်ႉ လုၵ်ႈမၼ်း “ၶုၼ်ၵုမ်း” ၶိုၼ်ႈပုတ်ႈ။ ၶုၼ်ၵုမ်း မီးမေး(100)ၵေႃႉ။ ဢမ်ႇမီးလုၵ်ႈသေၵေႃႉ။ ၵူဝ်သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ်မိူင်းမိတ်ႈ ၶၢတ်ႇလႄႈ ၶႂ်ႈမီးလုၵ်ႈၸၢႆးၼႅၼ်ႇၼႆယဝ်ႉ။
ထိုင်မႃး ၶိုၼ်းၼိုင်ႈ “ၶုၼ်ၵုမ်း” ၾၼ်ႁၼ် ၵူၼ်းထဝ်ႈ ၼုင်ႈၶူဝ်းၽိူၵ်ႇၶူဝ်းၶၢဝ်ၵေႃႉၼိုင်ႈ လၢတ်ႈႁႂ်ႈ ဢွၼ်ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ၵႂႃႇႁဵတ်းပွႆး တီႈၽင်ႇၼမ်ႉၵဵဝ်။ တေမီး “မၢၵ်ႇၶမ်း” ႁူၺ်ႇၼိုင်ႈ လွင်ႈ မႃးၸွမ်းၼမ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈမေးၼၢင်းတင်းလၢႆၼၼ်ႉ ၽႂ်လႆႈၵိၼ်မၢၵ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ တေလႆႈလုၵ်ႈၸၢႆးၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၾၼ်ယဝ်ႉ ၶုၼ်ၵုမ်း ၸူဝ်းဢွၼ် မေးၼၢင်း၊ လုမ်းလၢင်း၊ မူးမၢတ်ႈၽွင်းမိူင်း၊ ၸိူင်ႉ၊ ၵွင်ႁၢမ်(ဢမူႉထၢမ်း) ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ၵႂႃႇႁဵတ်းပွႆး ႁိမ်းၽင်ႇၼမ်ႉၵဵဝ်တႄႉယဝ်ႉ။ တင်ႈဢဝ်တႄႇ ႁဵတ်းပွႆးၼၼ်ႉ ၽူၼ်လူင်လူမ်းလူင် ဢမ်ႇထၢတ်ႇဢမ်ႇဝၢႆး တူၵ်းယူႇ ၵူႈဝၼ်းၵူႈၶိုၼ်းယဝ်ႉ။ သွၼ်းၽူၼ်သွၼ်းလူမ်း ႁဵတ်းပွႆး ၸဵတ်းဝၼ်းၸဵတ်းၶိုၼ်းယဝ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈႁၼ် မၢၵ်ႇသင် လွင်ႈမႃး။ ၼမ်ႉၼွင်းၶိုၼ်ႈယူႇၵူႈၶၢဝ်း။ ဢမ်ႇပႄႉပႂ်ႉလႆႈယဝ်ႉလႄႈ “ၶုၼ်ၵုမ်း” ဢွၼ်မေးၼၢင်း၊ လုမ်း လၢင်း မိူဝ်းၶိုၼ်းယဝ်ႉ။
ၼႂ်းမေးၼၢင်းပၢၵ်ႇၼိုင်ႈၼၼ်ႉ “ၼၢင်းယုမ်ႉသွႆႈ”ဢမ်ႇမိူဝ်း။ ဢွၼ်ၸိူင်ႉမၼ်းၼၢင်း သိုပ်ႇပႂ်ႉဝႆႉ ယူႇ။ ထႅင်ႈဝၼ်းၼိုင်ႈ ၽွင်းတွင်ႉမႆႈယူႇၼၼ်ႉ မၢၵ်ႇလိူဝ်ႇလုၵ်ႈၼိုင်ႈ လွင်ႈၼမ်ႉမႃးလႄႈ ႁႂ်ႈၸိူင်ႉမၼ်း ၼၢင်း ၵဵပ်းပၼ်။ ဝၢႆးသေ ၵိၼ်မၢၵ်ႇလိူဝ်ႇယဝ်ႉ ပႂ်ႉထႅင်ႈသိပ်းဝၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးမၢၵ်ႇသင် လွင်ႈမႃးထႅင်ႈ။ ဢမ်ႇသိုပ်ႇပႂ်ႉယဝ်ႉသေ ဢွၼ်ၵၼ်မိူဝ်းၶိုၼ်း။ ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း “ၼၢင်းယုမ်ႉသွႆႈ” ၸပ်းသၼ်ႇထေႇမႃး တႄႉယဝ်ႉ။ “ၶုၼ်ၵုမ်း” ၸူမ်းၼႅၼ်ႇ။ ယုၵ်ႉၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၼၢင်းတိုဝ်းၸုမ်ႈလူင်မိူင်းမိတ်ႈ ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။

ၵႂၢႆးၶမ်း

ၼၢင်းယုမ်ႉသွႆႈ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၼၢင်းတိုဝ်းၸုမ်ႈလႄႈ ၸပ်းသၼ်ႇထေႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်မႃး လွင်ႈတၢင်း မေးၼၢင်းၶုၼ်ၵုမ်း ၵမ်ႈၽွင်ႈ သီႈၵႄႉသႄႉသွမ်းယဝ်ႉ။ ႁူမ်ႈၵၼ်ဢၢၼ်းပွင်ၵူတ်ႉသႂ်ႇလႄႈ ႁဵတ်းၵႅင်ႈ ႁၵ်ႉသႃလုမ်းလႃး ၸွႆႈထႅမ်သေ ႁႃတၢင်းၶဝ်ႈဢိူမ်ႈၸမ် မၼ်းၼၢင်းယူႇယဝ်ႉ။
ပီ 1247 သၼ်ႇထေႇၵႄႇယဝ်ႉလႄႈ မိူဝ်ႈၼၢင်းယုမ်ႉသွႆႈ ၸမ်တေႁၼ်ၼႃႈလုၵ်ႈၼၼ်ႉ မိူၼ် ႁၢင်ႈမႆႈၸႂ်ၼႅၼ်ႇသေ ၼၢင်းၵူတ်ႉၶဝ် ယွၼ်းႁပ်ႉလုမ်းလႃးႁင်းၵူၺ်း။ ၵူဝ်မီး လွင်ႈသုၵ်ႉယုင်ႈဢူၼ်ၵဝ်း ၼႆသေ ၼၢင်းၵူတ်ႉ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပၼ်ၽႂ်ၶဝ်ႈၸမ် ႁွင်ႈႁေႃၼၢင်းယုမ်ႉသွႆႈ။
ၼၢင်းယုမ်ႉသွႆႈ တွင်ႉၸဵပ်းလၢႆဝၼ်းယဝ်ႉသေ ၽွင်းတဵင်ႈၶိုၼ်းၶိုၼ်းၼိုင်ႈ ၵိူတ်ႇလဵင်ႉမႃး လုၵ်ႈ ၸၢႆးယဝ်ႉ။ တွင်ႉၸဵပ်းမႃးႁိုင်ၼႅၼ်ႇလႄႈ ၵိူတ်ႇယဝ်ႉၵေႃႈ ၸွပ်ႈလိူတ်ႈလိုမ်းတူဝ်ၵႂႃႇ။ ၼၢင်းၵူတ်ႉၶဝ် ၼႅတ်ႈဢဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ပၼ်ၸိူင်ႉၶဝ်သေ သင်ႇဢဝ်ၵႂႃႇ ယဵပ်ႇၼိုတ်ႈၶိုတ်ႈတၢႆပႅတ်ႈ ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈႁူႉတူဝ် ၽိုၼ်ႉၶိင်းမႃးလႄႈ ထၢမ်ႁႃလုၵ်ႈၼၼ်ႉ ၼၢင်းၵူတ်ႉၶဝ်ဝႃႈ ဢမ်ႇၵိူတ်ႇလဵင်ႉပဵၼ်ၵူၼ်း မႃး။ ၵွၼ်ႈလိူတ်ႈဢွၵ်ႇမႃးၵူၺ်း ၼႆသေ ဢဝ်ၽႃႈဢွမ်ႈ ပူၵ်ႉၵွၼ်ႈလိူတ်ႈၼႄ။ တူၵ်းၸႂ်လိူတ်ႈတိုၼ်ႇသေ ၼၢင်းယုမ်ႉသွႆႈ ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇ ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။
ၸိူင်ႉ ၵေႃႉဢၼ်ဢဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵႂႃႇပႅတ်ႈၼၼ်ႉ လႆႈဢဝ်ၵႂႃႇမႅၼ်ႈၽွင်း လိုၵ်းမိုတ်းသေ ႁိပ်ႈၼႅတ်ႈ ၵူဝ်ႁႄၼႅၼ်ႇလႄႈ ဢဝ်ယဵတ်ႈယွတ်ႈပႅတ်ႈဝႆႉ ၼႂ်းယုမ်းယဝ်ႉမိူဝ်းၶိုၼ်း။ ၾႃႉပၢင်ႇမိူင်းလႅင်း မႃးယဝ်ႉၵေႃႈ ၼၢင်းၵူတ်ႉၶဝ် ပွႆႇၵူၼ်းၸွမ်းဢဝ်ၶၢဝ်ႇ။ ႁူႉဝႃႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇဢမ်ႇတၢႆလႄႈ ၸိူင်ႉၼၼ်ႉ လႆႈၶၢမ်ႇတႅပ်းပႅတ်ႈ ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ၼၢင်းၵူတ်ႉၶဝ် ဢဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ပၼ်ဢၢႆႈလဵင်ႉဝူဝ်းသေ ၸႂ်ႉႁႂ်ႈပွႆႇ ဝူဝ်း ယဵပ်ႇတၢႆထႅင်ႈ။ ဢၢႆႈလဵင်ႉဝူဝ်း ဢဝ်ၵႂႃႇဝႆႉ ၼိူဝ်တၢင်းဝူဝ်းဢွၵ်ႇၶွၵ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ဝူဝ်းဢွၵ်ႇၵႂႃႇ မူတ်းယဝ်ႉ ဝူဝ်းမႄႈတူၼ်ႈၶွၵ်ႈတူဝ်ၼိုင်ႈ ၼွၼ်းၵွတ်ႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼၼ်ႉသေ ပၼ်လုတ်ႇၼူမ်းမၼ်း ဝႆႉယူႇလႄႈ ဢၢႆႈလဵင်ႉဝူဝ်း သွၼ်ႇဝႃႈ “လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼႆႉ... မီးၽုင်းမုၼ် လႄႈ... ဝူဝ်းလုမ်းလႃးဝႆႉယဝ်ႉ... ၵဝ်မိူၵ်ႈၼိူဝ်မၼ်းၵေႃႈ... ၵဝ်တေၵႅၵ်းလိူဝ်သတ်းယဝ်ႉ...” ၼႆသေ လၵ်ႉလဵင်ႉ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။
ႁိုင်ၶူပ်ႇပၢႆ ၼၢင်းၵူတ်ႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁူႉၶၢဝ်ႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇသေ ပွႆႇၵူၼ်းၸွမ်းၵျၢမ်ႇၵူတ်ႉထႅင်ႈ။ ဢၢႆႈ လဵင်ႉဝူဝ်း ၵူဝ်ၼႅၼ်ႇသေ ၼႅတ်ႈဢဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ လႅၼ်ႈပၢႆႈလႄႈ ၽႅဝ်ၵႂႃႇ တီႈၽုင်ၵႂၢႆး ၸဝ်ႈၾႃႉ “ဝဵင်းသိူဝ်”ယဝ်ႉ။ ဢၢႆႈလဵင်ႉဝူဝ်း လၢတ်ႈလွင်ႈၼႄတၢင်းၸူးယဝ်ႉ ယွၼ်းပိုင်ႈႁူမ်ႈ ဢၢႆႈလဵင်ႉၵႂၢႆး ဝႆႉယူႇ ယဝ်ႉ။
ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း ဢၢႆႈလဵင်ႉဝူဝ်း ၸပ်းၶႆႈၼၢဝ်သေ တၢႆၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ၼၢင်းၵူတ်ႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸၢင်ႈၸွမ်းၶၢဝ်ႇယဝ်ႉလႄႈ သွၼ်ႇဝႃႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇတၢႆယဝ်ႉၼႆသေ ၸူမ်းသိူဝ်းဝႆႉယူႇ ႁင်းၶဝ်ယဝ်ႉ။ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼၼ်ႉ ၵိုတ်းဝႆႉၸွမ်း ဢၢႆႈလဵင်ႉၵႂၢႆးသေ ႁႃလုတ်ႇၵိၼ်ၼူမ်းၵႂၢႆးယူႇ။
ၵႂႃႇလုတ်ႇမႅၼ်ႈ ၼူမ်းၵႂၢႆးမႄႈၶဝ်မွင်ႉ ဢၼ်လုၵ်ႈၸင်ႇႁႃတၢႆၵူၺ်းသေ ၼမ်ႉၼူမ်းတိုၵ်ႉၵိုၼ်း ယူႇၼၼ်ႉလႄႈ ၵႂၢႆးမႄႈၼၼ်ႉ ထၢင်ႇပဵၼ်လုၵ်ႈမၼ်း မိူၼ်ၼင်ႇၵႂၢႆးၶမ်း ထၢင်ႇပဵၼ်မႄႈၼၼ်ႉသေ ဢမ်ႇ ၽၢတ်ႇဢမ်ႇယၢၼ်ၵၼ်သေ ပွၵ်ႈယဝ်ႉ။ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇလုၵ်ႈၵႂၢႆးလႄႈ ဢၢႆႈလဵင်ႉၵႂၢႆး သႂ်ႇၸိုဝ်ႈ ဝႃႈ “ၵႂၢႆးၶမ်း” ၼႆယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းၼၼ်သေ ၵႂၢႆးၶမ်းယႂ်ႇမႃး ၼႂ်းၽုင်ၵႂၢႆး ၸဝ်ႈၾႃႉ“ၵႃလိုဝ်းဝဵင်းသိူဝ်” ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

သူၺ်ႇပီႈမဵဝ်းၼွင်ႉ

ၸဝ်ႈၾႃႉဝဵင်းသိူဝ် “ၶုၼ်တိင်ႇ” ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းယၢင်း “ၶုၼ်သွႆႈ” ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ “ၶုၼ်ၵုမ်း” ၼၼ်ႉ “ၶိင်း” ၶဝ်ပဵၼ် ပီႈၼွင်ႉဢွၵ်ႇၵၼ်လႄႈ ၶဝ်ပဵၼ် လုၵ်ႈပီႈလုၵ်ႈၼွင်ႉၵၼ်ယဝ်ႉ။ ၶုၼ်တိင်ႇ မီးလုၵ်ႈ ယိင်းၵေႃႉလဵဝ်။ ပဵၼ် “ၼၢင်းဢီႇပုမ်ႈ”ယဝ်ႉ။ ယၢမ်ႈမီးလုၵ်ႈၸၢႆး လဵင်ႉဢမ်ႇၸပ်း။ ၶႂ်ႈလႆႈလုၵ်ႈၸၢႆး သိုပ်ႇ ပုတ်ႈႁၢင်ႈႁေႃဝႆႉယူႇ။
ဝၼ်းၼိုင်ႈ ၼၢင်းဢီႇပုမ်ႈ ၸွမ်းၸိူင်ႉၼၢင်းမၼ်း ၽႅဝ်ၶွၵ်ႈၵႂၢႆး။ မိူဝ်းႁူပ်ႉႁၼ်မိုတ်ႈ “ၵႂၢႆးၶမ်း” ယဝ်ႉ ၵႆႉၵႆႉမိူဝ်းလဵၼ်ႈၵေႃႉ ၵႂၢႆးၶမ်း။ ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း ၶၢဝ်ႇၵႂၢႆးၶမ်း ထိုင်ႁူ “ၶုၼ်တိင်ႇ”။ ၶႂ်ႈမီးလုၵ်ႈ ၸၢႆးယူႇလႄႈ ၶုၼ်တိင်ႇမိူဝ်းတူၺ်း ၵႂၢႆးၶမ်းၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ဢၢႆႈလဵင်ႉၵႂၢႆး လၢတ်ႈၼႄလႄႈ ၶုၼ်တိင်ႇ ႁူႉလွင်ႈၵႂၢႆးၶမ်းယဝ်ႉ ႁူမ်ၸူမ်းႁပ်ႉႁွင်း ဢဝ်ၶဝ်ႈၼႂ်းႁေႃ။ တင်ႈၸိုဝ်ႈပဵၼ် “ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း”ယဝ်ႉ ယုၵ်ႉ ပဵၼ်ၵႅမ်မိူင်း ဝဵင်းသိူဝ်ယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉလွင်ႈၵႂၢႆးၶမ်း လႆႈပဵၼ်မႃးၼၼ်ႉသေ ၶုၼ်တိင်ႇ ၽိတ်းၸႂ်ၼိူဝ် ၶုၼ်ၵုမ်းတႄႉတႄႉ။ လိူဝ် သေၼၼ်ႉ ၵူဝ်ၶုၼ်ၵုမ်းႁူႉၶၢဝ်ႇသေ ယွၼ်းၶိုၼ်းလုၵ်ႈမၼ်းလႄႈ ၶုၼ်တိင်ႇ ဢမ်ႇၵပ်းသိုပ်ႇ မိူင်းမိတ်ႈ ယဝ်ႉ။ မိူင်မိတ်ႈ၊ ဝဵင်းသိူဝ်၊ မိူင်းယၢင်း ပဵၼ်မိူင်းပီႈမိူင်းၼွင်ႉၵၼ်လႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းယၢင်း မိူဝ်းသူႇၸႂ်း ဝဵင်းသိူဝ်။ ႁူႉလွင်ႈၵႂၢႆးၶမ်းယဝ်ႉၵေႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းယၢင်း ၽိတ်းၸႂ်ၼႅၼ်ႇၼႆသေ ဢမ်ႇၵပ်းသိုပ်ႇ မိူင်း မိတ်ႈထႅင်ႈ ၼင်ႇၵဝ်ႇ။
ၸဝ်ႈၾႃႉဝဵင်းသိူဝ်၊ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းယၢင်းတင်းသွင် မုင်ႈမွင်း ႁႂ်ႈၵႂၢႆးၶမ်း ပဵၼ်ငဝ်ႈဢူၽုင်းမိူင်း မိူဝ်း ၼႃႈလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ်သွၼ်ပၼ် ပိုၵ်ႉၽိုၵ်းပၼ် ၵၢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်း၊ ၵၢၼ်ၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်ႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်း တင်းသဵင်ႈယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း မေႃႁွင်ႉၵႂၢမ်း သဵင်လီသဵင်ဝၢၼ်ထႅင်ႈ။

ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်

“ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း” ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၵၢၼ်တိုၵ်း၊ ၵၢၼ်သိုၵ်းသေ မေႃႁွင်ႉၵႂၢမ်း လဵတ်းတိင်ႇ ႁူၺ်းၸႂ် ပိူၼ်ႈထႅင်ႈ။ သင်ဝႃႈ လႆႈငိၼ်းသဵင်ၵႂၢမ်းမၼ်းၸဝ်ႈၸိုင် ၸဵမ်ၵူၼ်းလေႃးသတ်း ဢူၼ်ႈဢွၼ်ႇၵႂႃႇၵမ်းလဵဝ် ၼႆယဝ်ႉ။ ၶိုၼ်ႈသိုၵ်းမိူဝ်ႈလႂ်ၵေႃႈ ႁွင်ႉၵႂၢမ်းၵၢဝ်ႇပၢင်း ၵုင်ႇမုၼ်သြႃႇၶူးဝႃး ဢိၵ်ႇမႄႈၵႂၢႆးၶဝ်မွင်ႉသေ ၸင်ႇ တိုၵ်းလႄႈ ပႄႉတႃႇသေႇ။ ၽႂ်ၵေႃႈ ယွင်ႈဢၢမ်း လုၵ်ႈၸၢႆးၶုၼ်တိင်ႇ ၵတ်ႉၼႅၼ်ႇ။ ၵႅမ်မိူင်းဝဵင်းသိူဝ် ၶႅၼ်ႇ ၼႅၼ်ႇ။ သဵင်ဝၢၼ်ၼႅၼ်ႇၼႆသေ လိုဝ်းလင်တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။
ၸိုဝ်ႈသဵင် ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း လိုဝ်းလင်ထိုင် မိူင်းမိတ်ႈလႄႈ “ၶုၼ်ၵုမ်း” ဝူၼ်ႉဝႃႈ “ဢမ်ႇတွၼ်ႉ ယၢမ်ႈငိၼ်း... ၶုၼ်တိင်ႇ မီးလုၵ်ႈၸၢႆးသေပွၵ်ႈ... မိူဝ်ႈလဵဝ်သမ်ႉဝႃႈ... မီးလုၵ်ႈၸၢႆးၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ” ၼႆသေ မိူဝ်းတူၺ်း။ ဢမ်ႇၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ်မႃး ႁိုင်ၼၢၼ်းယဝ်ႉလႄႈ “ၶုၼ်တိင်ႇ” ဢမ်ႇၽွမ်ႉႁူပ်ႉၶုၼ်ၵုမ်း။ ၶုၼ်ၵုမ်း သမ်ႉဝႃႈ ဢမ်ႇလႆႈႁူပ်ႉ ဢမ်ႇမိူဝ်းၶိုၼ်းၼႆလႄႈ ထဝ်ႈမိူင်းတင်းလၢႆ ဢွၼ်ၵၼ်သင်ႇသွၼ် ၶုၼ်တိင်ႇဝႃႈ “ပီႈၼွင်ႉၵၼ်... ပႅတ်ႈၵၼ်... ယၢၼ်ၵၼ်... ဢမ်ႇလႆႈ... ၽိတ်းၽႅၵ်ႇတႅၵ်ႇယၢႆႈၵၼ်ၵေႃႈ... ပဵၼ်လွင်ႈတူၵ်းသုမ်းၵူၺ်း... ဢမ်ႇမီးတီႈပွင်ႇသင်... ၶုၼ်မိူင်း တႅၵ်ႇၵၼ်ၵေႃႈ... ၵူၼ်းမိူင်း တေသုၵ်ႉ ယုင်ႈ... တုၵ်ႉၶယၢပ်ႇၽိုတ်ႇၸွမ်းၵူၺ်း...” ၼႆလႄႈ ၶုၼ်တိင်ႇ ၸင်ႇယွမ်းႁူပ်ႉ ၶုၼ်ၵုမ်းယူႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈႁၼ် ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်းၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်ၶုၼ်ၵုမ်း မိုင်ငဝ်ၵႂႃႇၵမ်းလဵဝ်လႄႈ ၶုၼ်တိင်ႇ ဢဵတ်းလူ ၼႅင်ၸႂ်ၶိုၼ်းသေ ၶႆႈၼႄၶိုၼ်း ပိုၼ်းလင်ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း တင်းသဵင်ႈ။ ပဵၼ်လုၵ်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇလႄႈ ၶုၼ်ၵုမ်း ယွၼ်းဢဝ်မိူဝ်း မိူင်းမိတ်ႈသေတႃႉ ၶုၼ်တိင်ႇဢမ်ႇၽွမ်ႉ။ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး ႁႂ်ႈၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်းလႄႈ ၼၢင်းဢီႇ ပုမ်ႈ ၵူပ်ႉၵူႈၵၼ်။ သွင်မိူင်းၼင်ႇမိူင်းၼိုင်ႈ ၸွႆႈထႅမ်ၵၼ်ၵူႈယိူင်ႈၼႆ ၸင်ႇၶုၼ်တိင်ႇၽွမ်ႉ ႁႂ်ႈၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း မိူဝ်းၶိုၼ်းမိူင်းမိတ်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1265 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်းလႄႈ ၼၢင်းဢီႇပုမ်ႈ ၵူပ်ႉၵူႈၵၼ်ယဝ်ႉ ႁဵတ်းပွႆးယုၵ်ႉ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၵႅမ်မိူင်းမိူင်းမိတ်ႈ ႁိုင်ၸဵတ်းဝၼ်းၸဵတ်းၶိုၼ်းၼႆယဝ်ႉ။

ထူပ်းၶုၼ်မုၼ်ႇၵူဝ်း

“မုၼ်ႇၵူဝ်း” တိုၵ်းသိမ်းလႆႈ မိူင်းၶႄႇယဝ်ႉသေ ပီ 1253 တိုၵ်းသိမ်းဢဝ်လႆႈ “မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ” ယဝ်ႉ ပူၼ်ႉလူင်းမိူင်းမၢဝ်းလႄႈ ၸဝ်ႈလူင်ႁူမ်ႇမိူင်း(မိူင်းမၢဝ်း) သွၼ်ႇဝႃႈ “ဢမ်ႇလိူဝ်သေ... မိူင်းၶႄႇ... မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ... ယင်းဢမ်ႇပႄႉလႆႈ မုၼ်ႇၵူဝ်း... မိူင်းတႆးႁဝ်းၼႆႉ... တိုၵ်းၶိုၼ်းၵေႃႈ... ၵူၼ်းမိူင်း တေ တုၵ်ႉယၢၵ်ႈတၢႆႁၢႆၵူၺ်း...” ၼႆသေ ဢဝ်လၢႆးၵတ်းယဵၼ် ၵႄႈလိတ်ႈတေႃႇၵၼ်လႄႈ ပဵၼ်ဢူၺ်းသိုၵ်း မုၼ်ႇၵူဝ်းၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။
ၶၢဝ်ႇငၢဝ်း ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်းလိုဝ်းလင်လႄႈ ပီ 1271 ၶုၼ်မုၼ်ႇၵူဝ်း ႁွင်ႉမိူဝ်းထူပ်း တီႈ “တႃႇလီ”။ လၢတ်ႈ ၵႂၢမ်းလီၸူးယဝ်ႉ ယိုၼ်ႈပၼ်ၶူဝ်းၽၢၵ်ႇတွၼ်ႈလႄႈ ၸုမ်ႈၶမ်းလူင်လုၵ်ႈၼိုင်ႈ။ တူၵ်းလူင်းပဵၼ် ဢူၺ်းၸွႆႈထႅမ်ၵၼ်။ ႁႂ်ႈၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း ပွင်ဝၢၼ်ႈမိူင်း ၸွႆႈၶုၼ်ၵုမ်းယူႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းပၢၼ်မုၼ်ႇၵူဝ်းၼၼ်ႉ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း ပဵၼ် ၵေႃႉဢၼ် တိုၵ်းပႄႉ “ပူးၵမ်ႇ” လႄႈ တေလႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း ပိုၼ်းပူးၵမ်ႇထႅင်ႈယူႇယဝ်ႉ။

“ၼရသီႇႁပတေႉ” လႆႈပဵၼ်ၶုၼ်ပူးၵမ်ႇ

မိူင်း“ပူးၵမ်ႇ” တၼ်းမီး ၶုၼ်မိူင်း(55)သိုပ်ႇ။ ဢၼေႃႇရထႃႇပဵၼ်ၵေႃႉ ထိ(42)သိုပ်ႇ။ ၸူဝ်ႈၼႂ်းပီ (1255-1287)ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ၵေႃႉထိ(52) “ၼရသီႇႁပတေႉ” ၽွင်းငမ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼရသီႇႁပတေႉ ၶိုၼ်ႈ ပဵၼ် ၶုၼ်ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း တိုၵ်ႉလႆႈ(8)ၶူပ်ႇၵူၺ်း။
ၶုၼ်ပူးၵမ်ႇၵေႃႉထိ(51) ပဵၼ် “ဢုၸၼႃႇ”။ မီးလုၵ်ႈၸၢႆးဝႃႈ သိင်ႇၵသူႇလႄႈ ၼရသီႇႁပတေႉ ၼႆၼၼ်ႉ သွင်ၵေႃႉ။ သိင်ႇၵသူႇ ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးလူင် ဢၼ်လႆႈၵိုၵ်း ၼၢင်းတိုဝ်းၸုမ်ႈ။ ၼရသီႇႁပတေႉ ပဵၼ် လုၵ်ႈၸၢႆးဢွၼ်ႇ ဢၼ်လႆႈၵိုၵ်း ၼၢင်းႁေႃဢွၼ်ႇ။ မႄႈၼရသီႇႁပတေႉၼၼ်ႉ ပဵၼ် လုၵ်ႈယိင်း “မေႃပွတ်ႈ” ဢၼ်မႃးပဵၼ်ၸိူင်ႉၼၢင်းယဝ်ႉ ပဵၼ်မႃး ၼၢင်းလႆႈႁေႃဢွၼ်ႇၵူၺ်း။ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၶိူဝ်းၶုၼ်လႄႈ ပဵၼ်ၶိူဝ်းၸၼ်ႉတႅမ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းဢၼ်မေႃဢဝ် မႆႉၸိင် ၶႅၵ်းပဵၼ်ၶိူင်ႈၸႂ်ႉသေ ပွတ်ႈသီႁႂ်ႈပွတ်ႇလီ ၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ “မေႃပွတ်ႈ”ယဝ်ႉ။
ဢဝ်ပိူင်ၶုၼ်ပၢၼ်ၼၼ်ႉဝႃႈတႄႉ “သိင်ႇၵသူႇ”ၵိုင်ႇထိူၵ်ႈ လႆႈႁၢင်ႈႁေႃသေတႃႉ “ရႃႇၸသၢင်း ၵျၢၼ်ႇ” ဢမ်ႇၵျိူၵ်ႈမၼ်းလႄႈ ၼရသီႇႁပတေႉ လႆႈပဵၼ်ၶုၼ်မႃးယဝ်ႉ။ ရႃႇၸသၢင်းၵျၢၼ်ႇ ပဵၼ်ၽွင်းမိူင်း လူင် ဢၼ်မီး ပိင်ႇၺႃႇယႂ်ႇ မီးပၢႆးဝူၼ်ႉလီ ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၵၢၼ်သိုၵ်း ၵၢၼ်မိူင်းသေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉသေ ပဵၼ်တီႈ “ဢုၸၼႃႇ”လႄႈ မူးမၢတ်ႈၽွင်းမိူင်းတင်းလၢႆ ၸႂ်ယႂ်ႇပိုင်ႈဢိင်ဝႆႉတႄႉတႄႉ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈဢုၸၼႃႇ တိုၵ်ႉမီးယူႇၼၼ်ႉ ပွၵ်ႈၼိုင်ႈ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈရႃႇၸသၢင်းၵျၢၼ်ႇ ပႆတၢင်းသေ သိင်ႇၵသူႇ ပႆၸွမ်း။ လွင်ႈသိင်ႇၵသူႇ ပႆမႃးၸွမ်းလင်ယူႇၼၼ်ႉ ရႃႇၸသၢင်းၵျၢၼ်ႇဢမ်ႇႁူႉလႄႈ ဢမ်ႇတၼ်းလႆႈ ၼပ်ႉယမ်ငိူင်ႉတၢင်း။ သိင်ႇၵသူႇသွၼ်ႇဝႃႈ ဢမ်ႇသၢင်းၵိၼ်မၼ်းၼႆသေ ထူမ်ႇၼမ်ႉပူႉသႂ်ႇလႄႈ တိူဝ်ႉမႅၼ်ႈ ၶႅၼ်သိူဝ်ႈသေတႃႉ ဢမ်ႇတၵ်းသဵင်သင်သေ ရႃႇၸသၢင်းၵျၢၼ်ႇ ၵဵပ်းသိမ်းသိူဝ်ႈၽိုၼ်ၼၼ်ႉဝႆႉလီလီယဝ်ႉ။
“ဢုၸၼႃႇ”ၼွၼ်းၽႄးယဝ်ႉလႄႈ မိူဝ်ႈလူဝ်ႇလႆႈလိူၵ်ႈ ၶုၼ်မႂ်ႇထႅင်ႈၼၼ်ႉ ရႃႇၸသၢင်းၵျၢၼ်ႇ ႁွင်ႉ ၵႄႇ၊ ၵၢင်ႉ၊ ႁဵင်၊ ၽွင်းမိူင်းတင်းလၢႆ ႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်။ ၼႂ်းပၢင်ၵုမ်ၼၼ်ႉ ရႃႇၸသၢင်းၵျၢၼ်ႇ ယုၵ်ႉသိူဝ်ႈ ၼုၵ်းၼမ်ႉပူႉ ၼႄၵူၼ်းတင်းလၢႆသေ လၢတ်ႈဝႃႈ “သိင်ႇၵသူႇၼႆႉ... ၽွင်းတိုၵ်ႉပဵၼ်... လုၵ်ႈၸဝ်ႈလုၵ်ႈ ၶုၼ်ယူႇၵူၺ်း... ယင်းဢမ်ႇသၢင်းၵိၼ်... ၵူၼ်းထဝ်ႈၵူၼ်းၵဝ်ႇၵႄႇယူႇယဝ်ႉ ၼႆၸိုင်... သင်ပဵၼ်ၶုၼ်မိူင်း မႃး... ၶႅၼ်းတေပဵၼ်ႁိုဝ်ၼႆၼၼ်ႉ... သူၸဝ်ႈၵိုင်ႇလီဝူၼ်ႉလႆႈယူႇ...” ၼႆလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ်ၸၢၼ်ႈ သိင်ႇၵသူႇသေ ယုၵ်ႉယွင်ႈ ၼရသီႇႁပတေႉ ဢၼ်ဢႃႇယူႉတိုၵ်ႉလႆႈ (16) ၶူပ်ႇၵူၺ်းၼၼ်ႉ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၶုၼ်ပူးၵမ်ႇ ယူႇယဝ်ႉ။

ၵုင်ႇမုၼ်

“ၼရသီႇႁပတေႉ”ပဵၼ် လုၵ်ႈမႄႈၶိူဝ်းတႅမ်ႇ။ ဢႃႇယူႉယင်းလဵၵ်ႉ။ ဢမ်ႇထၢင်ႇသေ လႆႈပဵၼ်ၶုၼ်။ လွင်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်လွင်ႈႁႂ်ႈႁူဝ်ၸႂ်ၵီႈသေ ဢမ်ႇယွမ်းၵုမ်ၽႂ်။ ဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉဢဝ် ပၢႆးဝူၼ်ႉၽွင်းမိူင်းၵေႃႉ လႂ်ယဝ်ႉ။ ဢဝ်ၵၢင်ၸႂ်မၼ်းၵေႃႉလဵဝ် တႅပ်းတတ်း၊ ဢုပ်ႉပိူင်ႇယူႇၵူၺ်းလႄႈ မီးလွင်ႈယူပ်ႈယွမ်းမႃး တင်း ၼမ်လႄႈ ၽွင်းမိူင်းတင်းလၢႆ ၼၵ်းၸႂ်ဝႆႉယူႇတႄႉတႄႉ။
ဝၼ်းၼိုင်ႈ ႁႂ်ႈပဵၼ် ၶေႃႈၾၢင်ႉၶုၼ်လိုမ်းတူဝ်ၼႆလႄႈ “ရႃႇၸသၢင်းၵျၢၼ်ႇ” ဢဝ်ဢႅပ်ႇပူႉသၢၼ် မိူဝ်းၶဝ်ႈၾဝ်ႈ။ ပၢၼ်ၼၼ်ႉ မီးပိူင်ၸႂ်ႉၶူဝ်းၶွင် ၸၼ်ႉၽႂ်ႇၶိူင်ႈမၼ်းယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ႁၢပ်ႇၵၢၼ်ႁၢင်ႈႁေႃ ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၶိူင်ႈပွတ်ႈ။ ၵူၼ်းမိူင်းယူဝ်းယူဝ်း ၸႂ်ႉတိုဝ်းၶိူင်ႈသၢၼ်လႄႈ ရႃႇၸသၢင်းၵျၢၼ်ႇ ၸႂ်ႉဢႅပ်ႇပူႉသၢၼ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်လွင်ႈလၢၵ်ႇလၢႆး လူင်ဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။
ၼရသီႇႁပတေႉႁၼ်လႄႈ ထၢမ်ဝႃႈ “ၸဝ်ႈပူႇႁဝ်း... ႁဵတ်းသင်... ဢဝ်ဢႅပ်ႇပူႉသၢၼ်မႃး... ယွၼ်ႉသင် ဢမ်ႇဢဝ်ဢႅပ်ႇပူႉပွတ်ႈမႃး...” ၼႆလႄႈ ရႃႇၸသၢင်းၵျၢၼ်ႇ တွပ်ႇဝႃႈ “လုၵ်ႈလၢၼ် မေႃ ပွတ်ႈၶဝ်... ပဵၼ်ၸဝ်ႈၶုၼ်ၵႂႃႇ ယဝ်ႉလႄႈ... ဢမ်ႇမီးၽႂ်ႁဵတ်းၶၢႆ... ဢႅပ်ႇပူႉပွတ်ႈယဝ်ႉၵေႃႈ... ၵႃႈလႆႈၸႂ်ႉ ဢႅပ်ႇပူႉသၢၼ်ၵူၺ်းၶႃႈ...” ၼႆၵေႃႈ ၼရသီႇႁပတေႉႁူႉဝႃႈ ၽွင်းမိူင်းလူင် လၢတ်ႈၶိတ်ႈသႄႉသွမ်း မႄႈမၼ်းၼႆၵမ်းလဵဝ်သေ ထၢမ်ၽွင်းမိူင်း တင်းလၢႆဝႃႈ “ၸဝ်ႈပူႇႁဝ်းၶဝ် တင်းလၢႆဢိူဝ်ႉ... မိူဝ်ႈတၢင်ႇ ထီးၵွင်းမူးၼၼ်ႉ... တေလႆႈႁဵတ်းႁိုဝ်တၢင်ႇ...” ၼႆလႄႈ တွပ်ႇဝႃႈ “ႁဵတ်းယၢမ်းသေတၢင်ႇဢေႃႈ...” ၼရသီႇႁပတေႉ ထၢမ်ထႅင်ႈ “ဝၢႆးတၢင်ႇထီးယဝ်ႉ... တေလႆႈႁဵတ်းႁိုဝ်” ၼႆၵေႃႈ ၽွမ်ႉၵၼ်တွပ်ႇဝႃႈ “တေလႆႈယႃႉပႅတ်ႈယၢမ်းၼၼ်ႉဢေႃႈ...” ၼႆယဝ်ႉ။
ၼရသီႇႁပတေႉၵေႃႈ “မိူၼ်ၼင်ႇၼၼ်ယဝ်ႉ... ၽွင်းမိူင်းတင်းလၢႆဢိူဝ်ႉ... ၵဝ်ၼႆႉမိူၼ်ၼင်ႇထီး... သူ မိူၼ်ၼင်ႇယၢမ်းယဝ်ႉ... မိူဝ်ႈၵဝ်ၽႅဝ်တီႈၸိၵ်းၸွမ်ယဝ်ႉၼႆႉ.. .ဝႆႉယၢမ်းထႅင်ႈၵေႃႈ... ဢမ်ႇႁၢင်ႈလီယဝ်ႉ လႄႈ... လိူဝ်သေယႃႉပႅတ်ႈ... ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁိုဝ်ယဝ်ႉလႃႇ...” ဝႃႈၼင်ႇၼၼ်ယဝ်ႉ။
ဝၢႆးၼၼ်ႉယဝ်ႉ ရႃႇၸသၢင်းၵျၢၼ်ႇလႆၶၢမ်ႇ ၼရသီႇႁပတေႉႁုပ်ႈသိမ်း ၸၼ်ႉၵၢၼ်၊ၸေးၸိမ်ႇ၊ ၶူဝ်းၶွင်၊ လုမ်းလၢင်းယဝ်ႉ လိုပ်ႈဢွၵ်ႇပူးၵမ်ႇယူႇယဝ်ႉ။ ရႃႇၸသၢင်းၵျၢၼ်ႇ တေမိူဝ်းယူႇ “ၻလ”လႄႈ လူင်းမိူဝ်းၸွမ်းတၢင်း ၽင်ႇၼမ်ႉ။ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈ ဝၢႆးၽူၼ်လူင်လူမ်းလူင် တိုၵ်ႉႁႃတဵတ်ႇၵႂႃႇၵူၺ်းလႄႈ လႆႈႁၼ် တူၼ်ႈမႆႉယႂ်ႇလူင် ၵူၼ်ႇၵၢၼ်ႉ ႁၵ်းဝႆႉတင်းၼမ်။ တူၼ်ႈဢွၼ်ႇ မဵဝ်းၽူးဝႆႉၼိူဝ်ၼမ်ႉၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇၵၢၼ်ႉဢမ်ႇႁၵ်း။ ၵိူင်းၸၢႆႉၸွမ်းလူမ်းသေ သိုပ်ႇၽူးဝႆႉယေႃႉယေႃႉယႄႉယႄႉယူႇမိူၼ်ၵဝ်ႇ။
ရႃႇၸသၢင်းၵျၢၼ်ႇ ဝူၼ်ႉဝႃႈ “ၵဝ်ၼႆႉ... ယင်းဢမ်ႇလၵ်းလႅမ်တၢၼ်ႇ... တူၼ်ႈၽူးၸိူဝ်းၼႆႉလူး... ၶုၼ် မၢင်ၵေႃႉၼၼ်ႉ... ၶဝ်ဢမ်ႇၶႂ်ႈလႆႈ... မႆႉယႂ်ႇမႆႉလူင်ႁႄႉၵင်ႈပၼ်... ၶႂ်ႈလႆႈ တူၼ်ႈၽူႈယေႃႉယႄႉဢွၼ်ႇ... ဢၼ်ၵိူင်း ၸၢႆႉၸွမ်းလူမ်းၶဝ်ၵူၺ်းၼႆၼၼ်ႉ... ၵဝ်လိုမ်းဝူၼ်ႉ... လိုမ်းတိုဝ်းၵမ်ႁဵတ်းသၢင်ႈမႃးသေ... ၵုမ်ႇမိုင်ႉဝူၼ်ႉႁဵတ်းယူႇ ၼင်ႇ... တူၼ်ႈမႆႉလူင်လႄႈ... ၵဝ်ၸင်ႇပဵၼ်ၼႆယဝ်ႉ...” ၼႆယူႇႁင်းၵူၺ်းယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေရႃႇၸသၢင်းၵျၢၼ်ႇ ဢွၵ်ႇမိူဝ်း “ၻလ” ယဝ်ႉ မိူင်းပူးၵမ်ႇ မီးလွင်ႈသုၵ်ႉယုင်ႈမႃးလႄႈ ၶိုၼ်းႁွင်ႉ ရႃႇၸသၢင်းၵျၢၼ်ႇ တိုၵ်းၸွႆႈသေ ၸင်ႇပႄႉလႆႈၶိုၼ်းယဝ်ႉ။ ပႄႉသိုၵ်းယဝ်ႉ ရႃႇၸသၢင်းၵျၢၼ်ႇ မိူဝ်းယူႇၶိုၼ်း “ၻလ”။ ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း ဢႃႇယူႉၵႄႇထိုင်(62)ယဝ်ႉ တိုၵ်ႉလႆႈၵွၼ်းသိုၵ်းတိုၵ်းယူႇ လႄႈ ႁိူဝ်ႉမွႆႈၼႅၼ်ႇသေ ရႃႇၸသၢင်းၵျၢၼ်ႇ လူႉႁၢႆတၢႆၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈလႆႈႁူႉၶၢဝ်ႇၼၼ်ႉ ၼရသီႇႁပတေႉ ၶိုၼ်းႁူႉၵုင်ႇမုၼ် ရႃႇၸသၢင်းၵျၢၼ်ႇသေ ၼႅင်ၸႂ်ၶိုၼ်း ၵေႃႈယႃႇ လွင်ႈလႆႈၽိတ်းမႃးၼၼ်ႉတႄႉ ၶိုၼ်ၶိုၼ်းဢမ်ႇလႆႈယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ပိုၼ်းၵိုၵ်းမၼ်းဝႆႉယူႇ ထိုင်ယၢမ်း လဵဝ်ယဝ်ႉ။

ႁႅင်းၵတ်ႉၶုၼ် လႄႈ ႁႅင်းမိူင်း

သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ်ၶိူဝ်းၼိုင်ႈ ဢုပ်ႉပိူင်ႇဝၢၼ်ႈမိူင်း ႁိုင်ၼၢၼ်းယဝ်ႉလႄႈ ႁႅင်းၵတ်ႉၶုၼ် ယူပ်ႈလူင်း ၼႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်ထုင်းမိူင်း ဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ မိူင်းပူးၵမ်ႇၵေႃႈ သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းလဵဝ်ၵၼ် ၶပ်ႉတၢမ်းဢုပ်ႉပိူင်ႇ ႁိုင်ၼၢၼ်းမႃးၸမ် 250 ပီယဝ်ႉသေ ထိုင်မႃး ပၢၼ်ၼရသီႇႁပတေႉလႄႈ ႁႅင်းၵတ်ႉၶုၼ်ၶိူဝ်းၶဝ်ၵေႃႈ ၸင်ႇလႆႈယူပ်ႈလူင်းမႃးယဝ်ႉ။
ၼရသီႇႁပတေႉ ဢမ်ႇမီးၵႂၢမ်းႁူႉ။ ဢမ်ႇမီးၼမ်ႉၵတ်ႉ။ ဢမ်ႇဢဝ်ပၢႆးဝူၼ်ႉၽႂ်။ ၵုမ်ႇမိုင်ႉႁဵတ်းႁၢင်ႈ၊ ၼုင်ႈလီ၊ ၵိၼ်ၵျေႃ၊။ ၶၢမ်ႇၸေးၸိမ်ႇယူႇ ၼႂ်းႁၢင်ႈၼႂ်းႁေႃၵူၺ်း။ ၼိုင်ႈတႃႇၵိၼ်ၽၵ်း 360 မီႇ။ သင်ဝႃႈမီႇ မၼ်း ဢမ်ႇတဵမ် ႁူဝ်မိုဝ်ႉလႄႈၵူၼ်းႁႃၽၵ်း ၺႃးတၢမ်ႇၼၵ်းၼႃၵမ်းလဵဝ် ၼႆယဝ်ႉ။
ၼရသီႇႁပတေႉ မီးမေး ၶဝ်ႈသၢႆမၢႆ(6)ၵေႃႉ။ ၽႂႃးၸေႃး၊ ၸဝ်ႈလူင်၊ ၸဝ်ႈၼၢင်း၊ သျွိၼ်ႇၽႃး၊သျွိ ၼ်ႇမွၵ်ႉ၊ သျွိၼ်ႇသူၺ်ႇၼႆယဝ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈမီးလုၵ်ႈၸၢႆး ဢၼ်ၵိုၵ်းဝႆႉၼႂ်းပိုၼ်း(3)ၵေႃႉ ၼင်ႇတႂ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။

• 1. “ဢုၸၼႃႇ” ပဵၼ်ဝႆႉ ၵိၼ်မိူင်း “ပတဵင်ႇ” (ပုသိမ်)။
• 2. “ၵျေႃႇၸႂႃႇ” ပဵၼ်ဝႆႉ ၵိၼ်မိူင်း “ၻလ” (ဒလ)။
• 3. “သီႇႁသူႇ” ပဵၼ်ဝႆႉ ၵိၼ်မိူင်း “ပူင်ႈ” (ပျီႇ)ယူႇယဝ်ႉ။

“သီႇႁသူႇ” ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆး ဢၼ်လႆႈႁူမ်ႈ “သျွိၼ်ႇမွၵ်ႉ”ယဝ်ႉ။ ႁၼ်ဝႃႈ ဢမ်ႇႁၵ်ႉမၼ်းၼႆသေ မီးလွင်ႈ ၸဵပ်းၸႂ်ပႅင်းၸင်းဝႆႉ ၼိူဝ်ဢူႈမၼ်း ၼရသီႇႁပတေႉဝႆႉယူႇ။

ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း လႄႈ မိူင်းပူးၵမ်ႇ

ပီ 1273 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်မုၼ်ႇၵူဝ်း သူင်ႇသိုၵ်း (100)ၵေႃႉ မိူဝ်းၸူးၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း တီႈမိူင်းမိတ်ႈ။ ႁႂ်ႈဢွၼ်လူင်း ပူးၵမ်ႇ(ပုၵံ)ၼႆလႄႈ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း ၸႂ်ႉပႂ်ႉဝႆႉ တီႈမိူင်းမိတ်ႈ(50)ၵေႃႉ။ ၸူဝ်းလူင်းပူးၵမ်ႇ (50) ၵေႃႉ။ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း ဢွၼ်တပ်ႉမိူင်းမိတ်ႈ ယူႇပႂ်ႉ ၼွၵ်ႈဝဵင်းပူးၵမ်ႇ။ ပွႆႇ(50)ၵေႃႉၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈၸူး ၼရသီႇႁပတေႉ။ တႅမ်ႈလိၵ်ႈသူင်ႇၸွမ်းဝႃႈ
“ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ... မုၼ်ႇၵူဝ်း တိုၵ်းလႆႈမိူင်းၶႄႇယဝ်ႉ...မိူ င်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၵေႃႈ... တူၵ်းတႂ်ႈမုၼ်ႇ ၵူဝ်းယဝ်ႉ... မိူင်းမၢဝ်းၵေႃႈ... လႆႈႁဵတ်းပဵၼ်... မိူင်းၵမ်ႉၸွႆႈၶဝ်သေ... ယူႇသဝ်းဝႆႉယဝ်ႉ... ဢၼ်ႁဝ်းမႃး ၼႆႉ... ဢမ်ႇၸႂ်ႈ တႃႇမႃးတိုၵ်းသိမ်းပူးၵမ်ႇ... မႃးႁဵတ်း ႁႂ်ႈပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ်ၵူၺ်း... တႃႇႁႂ်ႈပူးၵမ်ႇ တိုၵ်းပႄႉ... မုၼ်ႇၵူဝ်းလႆႈၼၼ်ႉ... တေယၢပ်ႇယူႇ... သင်ဝႃႈတိုၵ်းၶိုၼ်း... ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း တေလူႉ သုမ်းၵူၺ်း... ထုၵ်ႇဢဝ်လၢႆးလီသေ... ၵပ်းသိုပ်ႇႁဵတ်းၵေႃႉၵႂႃႇၵူၺ်းလႄႈ... ၸွမ်းၼင်ႇပူးၵမ်ႇ ယၢမ်ႈသၢၵ်ႈ ထိုင်လၢၼ်ႉၸဝ်ႈမႃး မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၼၼ်ႉ... ဢဝ်မိူဝ်းၵပ်းသိုပ်ႇမုၼ်ႇၵူဝ်းတႄႉ... တေလီယူႇ...” ၼႆယဝ်ႉ။
လႆႈႁၼ်လိၵ်ႈယဝ်ႉၵေႃႈ ၼရသီႇႁပတေႉ ဢမ်ႇသွၼ်ႇၼႃႈသွၼ်ႇလင်သင်သေ ၸႂ်လမ်သႆႈၵမ်ႇ တိၺွပ်း တႅပ်းတၢႆပႅတ်ႈ သိုၵ်းမုၼ်ႇၵူဝ်း (40) ၵေႃႉ။ ပွႆႇ(10)ၵေႃႉ သင်ႇမိူဝ်းပွင်ႇၶၢဝ်ႇဝႃႈ “မိူဝ်းလၢတ်ႈ ၸဝ်ႈသူ... မႃးတိုၵ်းၵဝ်ဝႆးဝႆး... ပေႃးဢမ်ႇမႃးတိုၵ်းၵဝ်... ထိုင်ပူးၵမ်ႇၼႆႉၸိုင်... မိူင်းၵဝ်တၵ်းတေ... တူင်ႉသၼ်ႇၶွၼ်းဝႆ... ၵူၼ်းမိူင်းၵဝ်... တၵ်းဢိုပ်းယၢပ်ႈလူႉသုမ်းၼမ်... ၸႂ်ႉႁႂ်ႈမႃးတိုၵ်းတႄႉတႄႉလႃႈ...”။
ၵူၼ်း(10)ၵေႃႉ ဢွၵ်ႇၸူး ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်းယဝ်ႉ ၸူဝ်းၵၼ်မိူဝ်းၶိုၼ်းၵမ်းလဵဝ်။ ထိုင်မိူင်းမိတ်ႈ ယဝ်ႉ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း ယူႇဝႆႉသေ ႁႂ်ႈၶဝ်(60)ၵေႃႉ ၶိုၼ်ႈမိူဝ်းတၢင်ႇၼႄ ၶုၼ်ၶဝ်ၶိုၼ်း။ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ပူးၵမ်ႇ ဢမ်ႇယွမ်းၸူးသေ ပၢၼ်းၽိတ်းၵေႃႈယႃႇ ပွၵ်ႈၼႆႉတႄႉ မုၼ်ႇၵူဝ်း ယင်းပႆႇလူင်းတိုၵ်းပူးၵမ်ႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။

ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်းတိုၵ်းပူးၵမ်ႇ

ပီ 1275 ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ။ ပီ1277 သိုၵ်းပူးၵမ်ႇ ၶိုၼ်ႈယႃႉၵဝ်း မိူင်းတႆး ထိုင်“ဝၢၼ်ႈမေႃႈ”။ ၸဝ်ႈလူင်ႁူမ်ႇမိူင်း ပၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းလႄႈ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း တိုၵ်းပူးၵမ်ႇ တီႈ “ၵၢၼ်ႇငႄႇ” (ငသွင်ႇၶျၢၼ်း)။ သိုၵ်းတႆးၶီႇမႃႉ သိုၵ်းပူးၵမ်ႇသမ်ႉၶီႇၸၢင်ႉသေ တိုၵ်းၵၼ်။ မႃႉဢမ်ႇယၢမ်ႈ တိုၵ်းၸၢင်ႉလႄႈ မိူဝ်ႈၵိုင်ႉၵၢင်ႉႁၼ်ၸၢင်ႉၼၼ်ႉ မႃႉတူၵ်းၸႂ် ၶုၼ်ႇပုင်ႈလႅၼ်ႈပၢႆႈ။ တပ်ႉၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်းၶဝ် သူၼ်ႈသဵၼ်းသၢၼ် ၶဝ်ႈထိူၼ်ႇၵႂႃႇ။ ၽႅဝ်ၵႂႃႇၼႂ်းထိူၼ်ႇယဝ်ႉ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း ၸႂ်ႉဢဝ်မႃႉ မတ်ႉၵိုၵ်း တူၼ်ႈမႆႉဝႆႉ။ ႁႂ်ႈသိုၵ်းၵမ်ႈၽွင်ႈ ၶဝ်ႈပႅပ်ႉၼႂ်းထိူၼ်ႇ။ ၵမ်ႈၽွင်ႈ ၶိုၼ်ႈမႅပ်းၼိူဝ်တူၼ်ႈမႆႉ။ ၵမ်ႈၽွင်ႈ မူၵ်း ယုမ်းဝႆႉသေ ႁၢင်ႈသိုၵ်းပႂ်ႉ ပူးၵမ်ႇယူႇယဝ်ႉ။ လႆႈႁၼ် မႃႉသိုၵ်းတႆး တူၵ်းၸႂ်ၶုၼ်ႇပုင်ႈလႅၼ်ႈပၢႆႈ ၶဝ်ႈထိူၼ်ႇ ၵႂႃႇလႄႈ ပူးၵမ်ႇသွၼ်ႇဝႃႈ တပ်ႉတႆးသုမ်းၵၢၼ်ႉလႅၼ်ႈပၢႆႈၵႂႃႇၼႆသေ ဢွၼ်ၵၼ်ႁိုၼ်ႇလူၺ်းၸွမ်းၵမ်းလဵဝ်။ မိူဝ်ႈတပ်ႉပူးၵမ်ႇ ၶဝ်ႈၽႅဝ် ၼႂ်းတူင်ႇယဝ်ႉၼၼ်ႉ သိုၵ်းတႆးဢွၼ်ၵၼ် ပိုတ်းသႂ်ႇမိူဝ်ႈလဵဝ်ၵၼ် ၵမ်းလဵဝ်လႄႈ ပိုၼ်ၵၢင်ႇ ၽူင်ႉတူၵ်းသႂ်ႇ တပ်ႉၸၢင်ႉၼၼ်ႉ မိူၼ်မဵတ်ႉၽူၼ် ႁႃႇယႂ်ႇႁႃႇလူင် လုၵ်ႉၵၢင်ႁၢဝ် တူၵ်းမိူဝ်ႈလဵဝ် ၵၼ်ၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။
တပ်ႉၸၢင်ႉပူးၵမ်ႇ ဢမ်ႇၶၢမ်ႇလႆႈ။ လိုဝ်ႇပုင်ႈလႅၼ်ႈပၢႆႈ ၽူင်ႉယၢႆႈၶဝ်ႈထိူၼ်ႇၵႂႃႇ ၵေႃႉႁူးၵေႃႉတၢင်း ယဝ်ႉ။ ပွင်လႄႈသိုၵ်းၼိူဝ်ၸၢင်ႉ ၵွင်ႉမႅၼ်ႈၵိင်ႇမႆႉသေ ပၵ်းၶိတ်းတူၵ်းၵႂႃႇ တင်းၼမ်။ ၸိူဝ်းတိူဝ်ႉပိုၼ် ၵၢင်ႇ ယၢတ်ႇတူၵ်းၵေႃႈမီး။ ၸိူဝ်းတူၵ်းၸႂ် ဢွၵ်ႇပၢႆႈၵေႃႈမီး။ မိူဝ်ႈတိုၵ်ႉတူင်ႉတိုၼ်ႇ သုၵ်ႉယုင်ႈယူႇ ၼင်ႇ ၼၼ် ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်းၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် ၵျွၵ်းၶီႇမႃႉ လူၺ်းတိုၵ်းထႅင်ႈ။ ဢမ်ႇၶၢမ်ႇလႆႈယဝ်ႉလႄႈ သိုၵ်းပူးၵမ်ႇ သုမ်းၵၢၼ်ႉၵႂႃႇ။ သုမ်းၵၢၼ်ႉ ႁၢင်ႈၸႃႉႁၢင်ႈလၢႆ ၼင်ႇၼၼ်ယဝ်ႉၵေႃႈ ယင်းပႆႇသၢင်းၵိၼ်။ ပီ 1283 သိုၵ်းပူးၵမ်ႇ ၶိုၼ်ႈတိုၵ်းထိုင် “မိူင်းလႃႈ”ထႅင်ႈ။ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း ဢွၼ်ၸဝ်ႈတၢႆႇလူင် တိုၵ်းတပ်ႉပူးၵမ်ႇ တီႈဝၢၼ်ႈမေႃႈ “ၵွင်းၸၢင်ႉ” ထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ သိုၵ်းပွၵ်ႈၼႆႉၵေႃႈ သိုၵ်းပူးၵမ်ႇ သုမ်းၵၢၼ်ႉသေ ၽူင်ႉ ယၢႆႈလႅၼ်ႈပၢႆႈမိူဝ်းၶိုၼ်း ပူးၵမ်ႇ ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။
သုမ်းယႂ်ႇလူင် လၢႆပွၵ်ႈၼႅၼ်ႇလႄႈ ၵူဝ်ႁႄၼႅၼ်ႇသေ ၵူၼ်းမိူင်းပူးၵမ်ႇ လၢတ်ႈဝႃႈ “ၾၼ်ႁၼ် ပိုၼ်ၵၢင်ႇ ၸပ်းတိူဝ်ႉ ... ၾီပႂ်ႉၽၵ်းတူမိူင်းၶဝ်... လိူတ်ႈယွႆႉပေႃးလႅင်ၵႂႃႇသဵင်ႈ” ၼႆယဝ်ႉ။ ၼရသီႇႁပတေႉ ၵူဝ်ၼႅၼ်ႇလႄႈ ႁႂ်ႈၵေႃႇတမ်ႇတိူင်းလွမ်ႉမိူင်း။ ၸႂ်ႉၵူၼ်ႇယႃႉဢဝ်ဢုတ်ႇၵွင်းမူး။ ၵွင်းမူးပူးၵမ်ႇ လႆႈလူႉ လႅဝ်ၵႂႃႇ ယွၼ်ႉၼႆႉတင်းၼမ် ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈတိုၵ်ႉယႃႉၵွင်းမူးယူႇၼၼ်ႉ ၵူဝ်သိုၵ်းမိူင်းတႆး လူၺ်းၸွမ်း ထႅင်ႈလႄႈ ဢမ်ႇတၼ်းပႂ်ႉထွမ်ႇၶၢဝ်ႇသင်သေ “ၼရသီႇႁပတေႉ” ဢွၵ်ႇပၢႆႈပႅတ်ႈမိူင်းမၼ်းၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။

ၶုၼ်ပၢႆႈတႆးႁူၵ်း

ၼရသီႇႁပတေႉ ပၢႆႈပိုင်ႈလုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း ၵိၼ်မိူင်းၻလ(ဒလ) “ၵျေႃႇၸႂႃႇ”ၵေႃႈ တိုၵ်ႉၵူဝ် ထႅင်ႈယူႇလႄႈ သိုပ်ႇပၢႆႈၵႂႃႇၸူး လုၵ်ႈၸၢႆးလူင်မၼ်း ၵိၼ်မိူင်းပတဵင်ႇ(ပုသိမ်) “ဢုၸၼႃႇ”ယဝ်ႉ။ ၵူဝ် “တႆးႁူၵ်း” ၼႅၼ်ႇသေ ထိုင်တီႈပေႃးလႆႈဢဝ်ဝၢၼ်ႈမိူင်း ဝႆႉပႅတ်ႈသေ ဢွၵ်ႇပၢႆႈလႄႈ ၼႂ်းပိုၼ်းပူးၵမ်ႇၼၼ်ႉ ၼရသီႇႁပတေႉ လႆႈၸိုဝ်ႈ “ၶုၼ်ပၢႆႈတႆးႁူၵ်း”(တရုတ်ပြေးမင်း)ၼႆယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ မိူင်းဢၼ်ဢိူမ်ႈၸမ်ပူးၵမ်ႇသေ ၵႆႉၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ်ယူႇၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈမိူင်းၶႄႇ။ ပဵၼ် မိူင်းတႆး ဢၼ်မီးဝႆႉယူႇၼႂ်းၵႄႈ မိူင်းၶႄႇလႄႈ မိူင်းပူးၵမ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 649 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်တႆး ႁူၵ်းမိူင်း ႁူမ်ႈၵၼ်တႄႇတင်ႈ “မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ” မႃးယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ “တႆးႁူၵ်းၸဝ်ႈ”သေ လိုၼ်မႃးသမ်ႉ ယဵၼ်းႁွင်ႉ “တႆးႁူၵ်း” ၼႆၵႂႃႇ။ မၢၼ်ႈ ႁွင်ႉဢမ်ႇၽဵၼ်ႈလႄႈ သမ်ႉႁွင်ႉဝႃႈ “တယူၵ်ႉ” ၼႆယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေ ၼရသီႇႁပတေႉ ပၢႆႈၵႂႃႇယဝ်ႉ ၽွင်းမိူင်း ၸိူဝ်းၵိုတ်းဝႆႉၼၼ်ႉ ၵူဝ်လႆႈႁူပ်ႉၽေးၶဵၼ် ယႂ်ႇလူင်လႄႈ ႁႂ်ႈသြႃႇၸဝ်ႈ“ႀတ်ႉသဵင်ႉၵျီး”(သစ်ဆိမ့်ကြီးမထေရ်) မိူဝ်းမွၵ်ႇလၢတ်ႈ ယွမ်းသိုၵ်းလႄႈ သိုၵ်းယဝ်ႉၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈလႆႈၶၢဝ်ႇ သိုၵ်းယဝ်ႉယဝ်ႉၼႆၼၼ်ႉ ၼရသီႇႁပတေႉ ႁၢင်ႈႁႅၼ်း မိူဝ်းၶိုၼ်း ပူးၵမ်ႇ ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ၼၢင်းတိုဝ်းၸုမ်ႈမၼ်း “ၽႂႃးၸေႃး” ႁၢမ်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈ။ ဢွၼ်လုမ်းလၢင်း ၶီႇႁိူဝ်းၶိုၼ်ႈၸွမ်းၼမ်ႉၵဵဝ်သေ မိူဝ်းၶိုၼ်းယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၶိုၼ်ႈထိုင် “ပျီႇ” သီႇႁသူႇ ဢၼ်ပႅင်းၸင်း ၸဵပ်းၸႂ် ၼိူဝ်ဢူႈမၼ်းၼရသီႇႁပတေႉၼၼ်ႉ ပွႆႇသိုၵ်း လွမ်ႉဝႅတ်ႉႁိူဝ်းဝႆႉ ၵမ်းလဵဝ်။ သူင်ႇတၢင်းၵိၼ်သႂ်ႇငူၼ်ႉယဝ်ႉ ၸိသင်ႇၸွမ်းဝႃႈ “တေလႆႈၵိၼ် ၵမ်း လဵဝ်... သင်ဢမ်ႇၵိၼ် တေတႅပ်းတၢႆ...” ၼႆယဝ်ႉ။ ၼရသီႇႁပတေႉ ဢမ်ႇယွမ်းၵိၼ်လႄႈ ၽႂႃးၸေႃး လၢတ်ႈဝႃႈ “ၸဝ်ႈဢိူဝ်း... မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ... ၵူၼ်းသိုၵ်းသီႇႁသူႇ... လွမ်ႉႁိူဝ်းၼႆႉဝႆႉမူတ်းယဝ်ႉဢိူဝ်ႈ... သင်ဝႃႈ ၸဝ်ႈဢမ်ႇၵိၼ်... ၶဝ်တေတႅပ်းပႅတ်ႈ ၸဝ်ႈယဝ်ႉ... ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၼင်ႇၸဝ်ႈၼႆႉ... ၵိုင်ႇတၢႆ ၼႂ်းဢိူင်ႇလိူတ်ႈယူႇၶႃႈႁႃႉ...” ၼႆလႄႈ
ၼရသီႇႁပတေႉ ထွတ်ႇဢဝ်ၵႂၢင်းသႅင် တီႈမိုဝ်းမၼ်းယဝ်ႉ ယုၵ်ႉသေ ၵိၼ်ႇၵၢဝ်ႇဝႃႈ “ၸူဝ်ႈၵႃႈ ၵဝ်ပႆႇလႆႈ ၼိၵ်ႉပၢၼ်ႇသေ... တိုၵ်ႉတေလႆႈပၼ်ႇယူႇ... ၼႂ်းမိူင်းၶူင်းၵၢင်လူင်ၼႆႉၼၼ်ႉ... ၽႅဝ်ႁွတ်ႈ ၾဝ ၸၢတ်ႈပၢၼ်လႂ်ၵေႃႈ... ယႃႇႁႂ်ႈလႆႈမီး လုၵ်ႈၸၢႆးထႅင်ႈ... သေၸၢတ်ႈသေပၢၼ်...” ၼႆသေ ယၢတ်ႇ ၼမ်ႉ ၸွမ်းယဝ်ႉၵေႃႈ ၵိၼ်တၢင်းငူၼ်ႉ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇၼိူဝ်ႁိူဝ်းမၼ်း တီႈ “ပျီႇ”ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း လႄႈ တႆးသၢမ်ပီႈၼွင်ႉ

“တႆး”ၸိူဝ်းၵႂႃႇၸွမ်း ၸဝ်ႈမွၼ်းလႃသေ တႄႇတင်ႈမိူဝ်းမၢဝ်းဝႆႉ ၼႂ်းမိူင်းပူးၵမ်ႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈ ၼႃး၊ မေႃတိၼ်မေႃမိုဝ်း၊ မေႃသၢင်ႈ ၵူႈယိူင်ႈယိူင်ႈသေ မၢၵ်ႈမီးလီပဵၼ်ဝႆႉယဝ်ႉလႄႈ ပဵၼ်တီႈၵူၼ်းမိူင်း ၸႂ်ယႂ်ႇၶိင်းပိုင်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။ “ၽႂ်မီးငိုၼ်းပဵၼ်ၸဝ်ႈ... ၽႂ်မီးၶဝ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်” ၼႆလႄႈ ပၢၼ်ၼရသီႇႁပတေႉ ၼၼ်ႉ တႆးႁူမ်ႇငမ်းပူးၵမ်ႇဝႆႉယဝ်ႉ။
ၽွင်းမိူင်းလူင် “သႅင်ၶမ်းပၼ်း”(သင်္ခဗိုလ်)ပဵၼ်တႆး။ လုၵ်ႈမၼ်းသၢမ်ၵေႃႉ ပဵၼ်ၵိၼ်မိူင်းဝႆႉ။ သၢမ် ၵေႃႉပီႈၼွင်ႉၼၼ်ႉ ၵိုၵ်းပိုၼ်းမၢၼ်ႈဝႃႈ “တႆးသၢမ်ပီႈၼွင်ႉ” (သျှမ်းညီနောင်သုံးဦး)ၼႆသေပဵၼ်

• (1) ဢၢႆႈသႅင်ၶႆႇ(အသင်္ခယာ) ၵိၼ်မိူင်း “မျိၼ်ႇၸၢႆး”။
• (2) ယီႈသႅင်ၵမ်ႇ(ရာဇသင်္ကြန်) ၵိၼ်မိူင်း “မႅၵ်ႉၶရႃႇ”။
• (3) သၢမ်သႅင်သႂ်(သီဟသူ) ၵိၼ်မိူင်း “ပၢင်ၵႆႇၽူႈ”။
  

ဝၢႆးသေ ၼရသီႇႁပတေႉ ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း “ၵျေႃႇၸႂႃႇ” တူၵ်းလူင်း တေၵူမ်ႈဝၢင်း ၸူး ၼိုင်ႈပီၼိုင်ႈပွၵ်ႈၼႆလႄႈ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း ယုၵ်ႉ “ၵျေႃႇၸႂႃႇ” ၶိုၼ်ႈၼင်ႈမိူင်းပူးၵမ်ႇယဝ်ႉ ဢွၼ်သိုၵ်း မၼ်းမိူဝ်းၶိုၼ်း မိူင်းမိတ်ႈ မိူဝ်ႈပီ 1287 ယူႇယဝ်ႉ။
ထိုင်မႃးပီ 1294 “ၵျေႃႇၸႂႃႇ” ဢမ်ႇႁဵတ်းၸွမ်းၼင်ႇ တူၵ်းလူင်းဝႆႉသေ ၵူၺ်းမဝ်ႇၵႃး ပွႆႇသိုၵ်းၶိုၼ်ႈတိုၵ်း မိူင်းတႆးထႅင်ႈ။ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း ၶီႇသိုၵ်း မိူင်းမၢဝ်း၊ မိူင်းမိတ်ႈ၊ သႅၼ်ဝီ ၊မိူင်းၵွင်၊ မိူင်းယၢင်း လူင်းတိုၵ်းပူးၵမ်ႇထႅင်ႈ။ ပီ 1295 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း တိုၵ်းသိမ်းလႆႈ “တႃႈၵွင်”။
ပီ 1298 ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉ “ၵျေႃႇၸႂႃႇ”လႄႈ မိူင်းသုၵ်ႉယုင်ႈၼႆသေ တႆးသၢမ်ပီႈၼွင်ႉ သိမ်းဢဝ် ပူးၵမ်ႇ။ တိၺွပ်းၵျေႃႇၸႂႃႇလႄႈ လုၵ်ႈလၢင်း၊ ၼၢင်းမေးမၼ်း ၵႂႃႇၶင်ဝႆႉ တီႈ “မျိၼ်ႇၸၢႆး”(မြင်စိုင်း)။ ၵျေႃႇၸႂႃႇလႄႈ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းသွင်ၵေႃႉ ဢွၼ်ၵၼ် ပၢႆႈၵႂႃႇၼုင်ႈသၢင်ႇၵၢၼ်းယဝ်ႉ။
ပီ 1301 ၼၼ်ႉ ၵျေႃႇၸႂႃႇ ထၢၵ်ႈလႄႈ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း လမ်းထိုင်မျိၼ်ႇၸၢႆးထႅင်ႈ။ တႆးသၢမ်ပီႈၼွင်ႉ ဝူၼ်ႉဝႃႈ “ယွၼ်ႉၵျေႃႇၸႂႃႇၵေႃႉလဵဝ်သေ... ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း... တေလႆႈလိူတ်ႇလွၼ်ႉ ၼၼ်ႉ... ဢမ်ႇပၼ်ပဵၼ်လႆႈ” ၼႆသေ ဢွၵ်ႇႁူပ်ႉၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း။ ဢဝ်လွင်ႈလီ ၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ်ၵႂႃႇၼႃႈ ၼႆလႄႈ သိုၵ်းလႆႈၵိုတ်းၵႂႃႇ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ “ၵျေႃႇၸႂႃႇ” ၶိုၼ်ႈႁဵတ်းၶုၼ်ထႅင်ႈ။
ႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ် သၢၵ်ႈသေႇၵိုတ်းဝႆႉ လွင်ႈ “တႆးႁူၵ်း” ယၢမ်ႈလူင်းတိုၵ်းပႄႉသေ ပူးၵမ်ႇ ယၢမ်ႈယွမ်း ၸူးယူႇၼႆလႄႈ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း ႁႂ်ႈၶုတ်းႁွင်ႈလွမ်ႉ “ပူးၵမ်ႇ” ဝႆႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ် “ႁွင်ႈသၢင်းထွႆး” (သင်းတွဲ တူးမြောင်း) မီးဝႆႉႁိမ်း ပူးၵမ်ႇယဝ်ႉ။ “မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ” လႆႈပဵၼ်တႂ်ႈ “မုၼ်ႇၵူဝ်း” ၵႂႃႇလႄႈ မိူဝ်ႈဢၼ် ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း လူင်းတိုၵ်းပူးၵမ်ႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၼႂ်းပၢၼ်မုၼ်ႇၵူဝ်းယဝ်ႉ။ ပီ 1368 မုၼ်ႇၵူဝ်း သုမ်းဝၢၼ်ႈ မိူင်းပၼ် ၶႄႇၶိူဝ်းမိင်း (Ming)ၶိုၼ်းလႄႈ ပိုၼ်းတႆး၊ ပိုၼ်းမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉတင်းသဵင်ႈၵေႃႈ လႆႈၵိုၵ်း ပိုၼ်းၶႄႇၵႂႃႇ။ “ႁွင်ႈသၢင်းထွႆး” (သင်းတွဲတူးမြောင်း)ၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈၵိုၵ်းပိုၼ်းဝႃႈ ၶႄႇၶုတ်း ၶႄႇယၢမ်ႈဢုပ်ႉထိုင်ႁွင်ႈၼၼ်ႉ ၼႆဝႆႉယဝ်ႉ။
ပီ 1304 ၵျေႃႇၸႂႃႇ ယႃႉလူႉၵတိသိတ်ႉၸႃႇသေ လၢတ်ႈၵႂၢမ်းလူလၢႆလႄႈ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း ၶီႇသိုၵ်း လူင်းပူးၵမ်ႇထႅင်ႈ။ တႆးသၢမ်ပီႈၼွင်ႉဢွၵ်ႇထူပ်းလႄႈ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်းလၢတ်ႈဝႃႈ “သင်ၸိူဝ်ႉၵျေႃႇ ၸႂႃႇ... ဢမ်ႇၽိုၼ်ႉ... ဢမ်ႇလူင်းမႃး... ၵမ်းၼႆႉတႄႉ... ၵႃႈဢမ်ႇလႆႈၵျေႃႇၸႂႃႇ ဢမ်ႇၸူး...” ၼႆလႄႈ ဢၢႆႈသႅင်ၶႆႇ(အသင်္ခယာ) ၸွမ်းတိၺွပ်း တႅပ်းဢဝ် ၵွၵ်းႁူဝ် “ၵျေႃႇၸႂႃႇ” ဢၢပ်ႈပၼ်။ ၶူဝ်းၶွင်ႁၢင်ႈႁေႃ၊ ၽၢၼ်ႇတႃႇငိုၼ်းၶမ်း ၵျေႃႇၸႂႃႇ တင်းမူတ်းၵေႃႈ ဢဝ်ဢၢပ်ႈပၼ် ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်းသေ သိုၵ်းၸင်ႇယဝ်ႉ တူဝ်ႈၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။
ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း တိုၵ်းလႄႈ မိူင်းပူးၵမ်ႇလႆႈလူႉပင်း။ ဢႃႇၼႃႇၶုၼ်ပူးၵမ်ႇၵေႃႈ ဝွတ်ႈဝွႆးၵႂႃႇ လွႆးလွႆးသေ ပီ 1369 ၼၼ်ႉ သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ်ပူးၵမ်ႇ သုတ်းၶၢတ်ႇၵႂႃႇလုမ်းလုမ်းယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ပူးၵမ်ႇ လူႉယဝ်ႉ “ပၢၼ်ဢႃႇဝ” ဢၼ်ပဵၼ် ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆးသၢမ်ပီႈၼွင်ႉ တင်ႈၶိုၼ်ႈမႃးၼၼ်ႉ ႁိူဝ်ႈႁိုင်းပိူင်းသႂ်မႃး။ ၵိုၵ်းပိုၼ်းမၢၼ်ႈဝႆႉဝႃႈ “ပၢၼ်တႆး” (သျၢၼ်းၶိတ်ႉ) ၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်းလႄႈ ပၢၼ်ပူးၵမ်ႇ လႆႈဝွတ်ႈဝၢႆးၵႂႃႇသေ “ပၢၼ်ဢႃႇဝ” ဢၼ်ဝႃႈ “ပၢၼ်တႆး” ၼၼ်ႉ ၸင်ႇလႆႈၵိုၵ်းပိုၼ်းမႃးယဝ်ႉ။

ၶေႃႈၵိၼ်ႇၵၢဝ်ႇ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း

ဝၢႆးသေပူးၵမ်ႇလူႉယဝ်ႉ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း လိုဝ်းလင်မႃးတႄႉတႄႉ။ မိူင်းတႂ်ႈမိူင်းၼိူဝ် ၼပ်ႉယမ်၊ ဝၢင်းၸူး။ မိူင်းဢႃႇဝၵေႃႈ သူင်ႇၶူဝ်းၶွင်ၽၢၼ်ႇတႃႇၸူး ၵူႈပီပီယဝ်ႉ။ ၶုၼ်မုၼ်ႇၵူဝ်းၵေႃႈ ၸႂ်ယႂ်ႇပိုင်ႈဢိင်၊ ယွင်ႈယေႃး ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ၶႄႇ “ဝၢင်ႉၶႅၼ်ႇသိ” ဢၼ်ႁၢပ်ႇပုၼ်ႈၽွၼ်း ၵွၼ်းဝႆႉ တႃႇလီလႄႈ တႂ်ႈၶူင်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပဵင်းပေႃးၼိူဝ် ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း။ မၢပ်ႇမႂ်သႂ်သွၼ်းၼႄးဝႃႈ “ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း... လၵ်ႉလွမ်ႁွမ်ၵူၼ်း... တေတိုၵ်းၽိုၼ်ႉၶိုၼ်း မုၼ်ႇၵူဝ်း” ၼႆလႄႈ ၶုၼ်မုၼ်ႇၵူဝ်း ႁႂ်ႈၸွပ်ႇထၢမ် လွင်ႈတၢင်း ႁႂ်ႈထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၼႆယဝ်ႉ။
“ဝၢင်ႉၶႅၼ်ႇသိ” ႁႃလၢႆးပွင်ၵူတ်ႉသေ ႁွင်ႉပၢင်ၵုမ်။ တိၺွပ်းၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း ၼႂ်းပၢင်ၵုမ်။ ဢမ်ႇ ၸႅတ်ႈဢမ်ႇထၢမ် ဢမ်ႇလဵင်ႉဢမ်ႇလူ မတ်ႉၵိုၵ်းမႆႉတွင်းတူၼ်ႈၼိုင်ႈသေ တၢၵ်ႇလႅတ်ႇတၢၵ်ႇၼၢႆးဝႆႉ။ ႁႂ်ႈပဵၼ်တီႈတွင်းမၢႆ ၶေႃႈသင်ႇသွၼ် တၢမ်ႇၵူၼ်းဢမ်ႇမီးသိတ်ႉၸႃႇ ၼႆသေ သေႃႇၵူၼ်းတင်းမိူင်း ၵႂႃႇ တူၺ်း။ ၽႂ်ဢမ်ႇၵႂႃႇၺႃးတၢမ်ႇ။ ၵႂႃႇၵူႈၵေႃႉၵူႈႁိူၼ်းလႄႈ ၸဵမ်ဝၼ်းလေႃးၶိုၼ်း ၵူၼ်းၽိုတ်ႉၵၼ်တူၺ်း ၵိုၼ်းဝႆႉတႃႇသေႇ ၼႆယဝ်ႉ။
ဢမ်ႇလႆႈႁူႉ တၢင်းၽိတ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇသေ လႆႈထူပ်းၺႃးတၢမ်ႇယူႇၼၼ်ႉ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း ၽိတ်းၸႂ် ၼႅၼ်ႇလႄႈ ႁွင်ႉပၢဝ်ႇၵိၼ်ႇၵၢဝ်ႇၼႄ ၵူၼ်းမိူင်းယူႇ ၵူႈၶၢဝ်းဝႃႈ “တႄႇၸဵမ်ၾီလႄႈၵူၼ်းတင်းလၢႆဢိူၺ်း... ၸွႆႈပဵၼ် သၢၵ်ႈသေႇၵဝ်သေၵမ်း... သင်ဝႃႈ... ၵဝ်လႆႈတၢႆၵိုၵ်း... မႆႉတွင်းတူၼ်ႈၼႆႉၵႂႃႇၵေႃႈ... ၾီပႂ်ႉမႆႉ တွင်းဢိူဝ်း... တွင်းမၢႆဝႆႉတႃႉ... တူဝ်ၵဝ်တၢႆၵေႃႈ... ၸႂ်ၵဝ်ဢမ်ႇၶၢတ်ႇ... သင်ဝႃႈ ၸႂ်ၵဝ်လႆႈၶၢတ်ႇၵေႃႈ... တူဝ်ၵဝ်ဢမ်ႇတၢႆ... ၵဝ်ဢမ်ႇတၢႆသေပွၵ်ႈၼႆၼၼ်ႉ... ပဵၼ်သၢၵ်ႈသေႇဝႆႉတႃႉ... မႆႉတွင်းဢိူဝ်ႉ... မႂ်းတေ ဢမ်ႇလႆႈတၢႆ... မႂ်းတေဢမ်ႇလႆႈႁႅင်ႈ... မႂ်းတေဢမ်ႇလႆႈႁၢႆလၢႆ... မႂ်းဢမ်ႇတၢႆဢမ်ႇႁႅင်ႈသေ... သိုပ်ႇမီးဝႆႉ ယူႇလႄႈ... မိူဝ်ႈမႂ်းၵိုင်ႇႁဵတ်းၵွင်လႆႈၼၼ်ႉ... ႁႂ်ႈတႆးမႃးဢဝ်ႁဵတ်းၵွင်... ႁႆႇလင်ၵွင်ႈၾႃႉ သေၵမ်း... မိူဝ်ႈၵဝ်လႆႈငိၼ်း သဵင်ၵွင်... မႆႉတွင်းတူၼ်ႈၼႆႉၼၼ်ႉ... ၵဝ်တေမႃးၵိူတ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်း... ၵဝ်တေမႃးဢွၼ် ႁူဝ်တႆး ဢွၼ်ႁူဝ်တႆးၵူႈတီႈ... ၵူႈမိူင်း... ၶွၼ်ႈတုမ်ၵၼ်ၶိုၼ်း... ၵဝ်တေမႃးႁဵတ်းႁႂ်ႈၽုင်းဢူတႆး...ႁိူ ဝ်ႈႁိူင်းၶိုၼ်း...” ၵိၼ်ႇၵၢဝ်ႇ ဢမ်ႇထၢတ်ႇဢမ်ႇဝၢႆးယူႇၼင်ႇၼၼ် ႁိုင်ၸဵတ်းဝၼ်းၸဵတ်းၶိုၼ်းယဝ်ႉၵေႃႈ “ဝၢင်ႉၶႅၼ်ႇသိ” တႅပ်းၶေႃး ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်းပႅတ်ႈ တီႈမႆႉတွင်းလူင်ၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈပီ 1306 ယူႇယဝ်ႉ။
လွင်ႈၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းထဝ်ႈမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶဝ် သိုပ်ႇတၢမ်းၶႆႈၼႄမႃးဝႃႈ ဝၢႆးသေ တႅပ်းႁူဝ် မၼ်းၸဝ်ႈယဝ်ႉ ဢဝ်ႁွႆႈၼႄၵူၼ်းမိူင်းဝႆႉ တီႈမႆႉတွင်းၼၼ်ႉထႅင်ႈလႄႈ ၵွၵ်းႁူဝ်ၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉသိုပ်ႇႁွင်ႉ ၵိၼ်ႇၵၢဝ်ႇယူႇ ၼင်ႇၼၼ်ထႅင်ႈၼႆယဝ်ႉ။ ၶၢပ်ႈတူဝ်မၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ဢဝ်တမ်းဝၢင်း ၼိူဝ်လိၼ်ၵေႃႈ ၾႆး လုၵ်ႉ ၵမ်းလဵဝ်လႄႈ လႆႈၽႅၼ်ဝႆႉ။ လိုၼ်းမႃး ဢဝ်ၵႂႃႇတၢင်ႇဝႆႉ ၼိူဝ်မၢၵ်ႇႁိၼ်လူင် ၼႂ်းထမ်ႈတီႈၼိုင်ႈ။ ဢမ်ႇပၼ်တိူဝ်ႉလႆႈၼႆယဝ်ႉ။ တိူဝ်ႉလိၼ်မိူဝ်ႈလႂ်ၵေႃႈ တေၵိူတ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်းသေ ဢွၼ်ႁူဝ်တႆးၶိုၼ်း ၵမ်းလဵဝ် ၼႆလႄႈ ပူၵ်ႇလၢပ်ႈပဵၼ်ၶူၺ် လၢမ်းၶိုၼ်ႈၸူး ၶၢပ်ႈတူဝ်မၼ်းၸဝ်ႈၵူၺ်းၵေႃႈ လႆႈၶၢမ်ႇၽဵဝ်ႈပႅတ်ႈ တႃႇသေႇၼႆယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ်မႆႉတွင်းၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇယႂ်ႇပေႃးႁဵတ်း ၵွင်လႆႈၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈၶၢမ်ႇတႅပ်း ပႅတ်ႈတႃႇသေႇ ၼႆယဝ်ႉ။
ဢၼ်သိုပ်ႇၶႆႈၼႄၵၼ်မႃးၼၼ်ႉ ဝႆႉပဵၼ်ဢပုမ်ႇၵေႃႈ လႆႈသေတႃႉ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်းသမ်ႉ ယၢမ်ႈ ဢွၼ်ႁူဝ်တႆးမႃးတႄႉယူႇၼႆၼၼ်ႉ ပိုၼ်းပဵၼ်သၢၵ်ႈသေႇ ၵိုတ်းဝႆႉယူႇ။ ဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆး လူင်ထႅင်ႈ သမ်ႉမႆႉတွင်းၼၼ်ႉ ယင်းတိုၵ်ႉသိုပ်ႇမီးသၢႆၸႂ်ဝႆႉယူႇ တီႈႁိမ်းမိူင်းၶႂၢၼ် တေႃႇထိုင်ႁၢၼ်ႉၼႆႉယဝ်ႉ။ ႁိုင်ၼၢၼ်း ဢၢၼ်ႇႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီယဝ်ႉလႄႈ ၶၢပ်ႈယႂ်ႇၵႄႇလူင် လူမ်ႉလႅဝ်ၵႂႃႇယဝ်ႉသေတႃႉ လုၵ်ႉတီႈၶၢပ်ႈႁဵဝ်ႇ ၼၼ်ႉသေ တူၼ်ႈဢွၼ်ႇမုၼ်းမႂ်ႇဢွၵ်ႇဝႆႉထႅင်ႈယူႇ ၼင်ႇႁၢင်ႈၵိုၵ်းၸွမ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
ၵႂၢမ်းၵိၼ်ႇၵၢဝ်ႇမၼ်းၸဝ်ႈ မီးတႄႉဢမ်ႇမီးတႄႉ ၸႂ်ႈတႄႉဢမ်ႇၸႂ်ႈတႄႉ ၼႆၼၼ်ႉဝႆႉသေၵွၼ်ႇ။ သင်ၸိူဝ်ႉ “တႆး”ဢမ်ႇႁဵတ်းၵၢၼ်သင်သေ ၵုမ်ႇမိုင်ႉမွင်းပႂ်ႉမၼ်းၸဝ်ႈယူႇၵူၺ်းတႄႉ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ မၼ်း ၸဝ်ႈ ၵိၼ်ႇၵၢဝ်ႇဝႆႉယူႇတႄႉၵေႃႈယႃႇ မၼ်းၸဝ်ႈ တေၵူဝ် “တႆး”သေ ယင်းတေၸၢင်ႈပၢႆႈပႅတ်ႈတႆးယူႇ။ မၼ်းၸဝ်ႈ ႁၵ်ႉတႆးတၢၼ်ႇႁိုဝ်ၵေႃႈလီ သင်ဝႃႈ “တႆး” ဢမ်ႇႁၵ်ႉၵၼ်၊ ဢမ်ႇႁၵ်ႉမၼ်းၸဝ်ႈ၊ ဢမ်ႇႁူႉပိုၼ်း မၼ်းၸဝ်ႈ၊ ဢမ်ႇတွၼ်ႉ တိူင်ႇၵၢဝ်ႇႁႃမၼ်းၸဝ်ႈသေပွၵ်ႈ ၼႆၵေႃႈ တေၸၢင်ႈဢဝ်မၼ်းၸဝ်ႈ ၵႆယၢၼ် “တႆး” ယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။