မႁႃႇမုၼိ ဝဵင်းလိူဝ်ႇ
ပိုၼ်းၽြႃးမႁႃႇမုၼိ ဝဵင်းလိူဝ်ႇ
မႄးထတ်းၽွင်းမိူဝ်ႈ မႁႃႇသၵ်ႉၵရၢတ်ႈ 97 တမ်ႈတီႈ မိူင်းရၶႅင်ႇ (မိူင်းမွၵ်ႉ) ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ မိူင်းထၺ်ႇၺဝတီႇၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၶုၼ်ၸၼ်ႇတသူႇရိယ ၼင်ႈဝၢၼ်ႈၵိၼ်မိူင်းဝႆႉယဝ်ႉ။ [1] ပၢၼ်မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸွမ်းၼင်ႇၽိင်ႈထုင်းၶဝ်သေ ၶဝ်ဢွၼ်ၵၼ် ယုမ်ႇယမ်သေ သွၼ်းႁဵတ်း ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃး ၵိူဝ်းလီၼပ်ႉယမ်ဝႆႉယူႇ။ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းၸၼ်ႇတသူႇရိယၵေႃႈ လႆႈငိၼ်းၶၢဝ်ႇငၢဝ်း ၽြႃးႁေႃးတြႃးသေ မီးၵၢင်ၸႂ် ၶႂ်ႈၼပ်ႉယမ်ၵိူဝ်းလီ မုၼ်ၶမ်းၽြႃးဝႆႉယူႇ။
ၽြႃးယေႃးၶိင်း မိူင်းထၺ်ႇၺဝတီႇ
မႄးထတ်းၽွင်းမိူဝ်ႈ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ၸၼ်ႇတသူႇရိယ ၼင်ႈႁေႃလႆႈမႃး 26 ပီၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈ ၸင်ႇပၢင်းၽြႃးလႄႈ ၽြႃးၸဝ်ႈဢိၵ်ႇ ရႁၢၼ်းတႃႇ 500 ႁွတ်းထိုင်မႃး တမ်ႈတီႈ မိူင်းထၺ်ၺဝတီႇသေ မိၼ်သၢၼ်ႇ မႃးလူင်းတမ်ႈတီႈ လွႆမေႃးရပပ်ႉပတ (လွႆၼူၵ်ႉယုင်း) ဢၼ်မီးၽၢႆႇပုၼ်ႉ ဝဵင်းၵျွၵ်ႉတေႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈတီႈၸိူဝ်းၼႆႉ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ယၢမ်ႈပဵၼ် တီႈဢၼ်ၼေႃႇၶမ်းၽြႃး ယူႇသဝ်းၵိၼ်သၢင်ႈမႃးလႄႈ လိုၼ်းလၢႆးဝၢႆးၼႆႉ ၶဝ်တေဢဝ်ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈ (ထၢတ်ႈတေႃႇ) ၵဝ်ၽြႃးထႃႇပၼႃႇသေ တေႁဵတ်းထၢတ်ႈၵွင်းမူး ၵိူဝ်းယမ်တင်းၼမ်ၼႆသေ မုၼ်ၶမ်းၽြႃး ပၼ်ၵႂၢမ်းယမ်မၼ်ႈၵႂႃႇယူႇ။ ပေႃးဝႃး ၽြႃးပၼ်ပျႃႇတိၵ်ႈၵႂႃႇၼင်ႇၼၼ် ဢိင်ႇသၼ်ႇႁႅင်းႁႅင်း ၼမ်ႉသမုတ်ႉတရႃႇၵေႃႈ ၽင်ႇၽၢပ်ႈၽူတ်ႉၽၢတ်ႉလူင်ၵႂႃႇၵမ်းလဵဝ်။ ၶုၼ်ၸၼ်ႇတသူႇရိယ လႆႈႁၼ်ၼိမိတ်ႈၼင်ႇၼႆ ၸင်ႇႁွင်ႉဢဝ် သြႃႇပေႇတၢင်ႇ ၵႃႇလႃး မႃးတၵ်ႉမႃးႁေႃးသေ လႆႈႁူႉဝႃႈ မုၼ်ၶမ်းၽြႃး ၽႅဝ်မႃး တမ်ႈတီႈ မိူင်းမၼ်းၼႆယူႇ။ မၼ်းၸဝ်ႈ ၸင်ႇႁွင်ႉဢဝ် ၶုၼ်မၢတ်ႈၽွင်းမိူင်း ၸိူင်ႉၸႅင်ႈၽုင်ၼၢင်း ဢလုမ်းဢလၢင်းတင်းၼမ်သေ ၵႂႃႇၸူးတမ်ႈတီႈ မုၼ်ၶမ်းၽြႃးယူႇသဝ်း ဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းၶဝ် ၸင်ႇၵႂႃႇၼပ်ႉယမ်ၽြႃးသေ ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ ၸင်ႇႁေႃးပၼ် တြႃးပတိတ်ႉၸသမုပ်ႉပၢတ်ႈပၼ်ၶဝ်ယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ မုၼ်ၶမ်းၽြႃး ၸင်ႇၽွမ်ႉဝႃႈ တေယူႇသဝ်း တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းထၺ်ႇၺဝတီႇ 7 ဝၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မုၼ်ၶမ်းၽြႃး ၽွမ်ႉၸွမ်းထႅင်ႈ လွင်ႈတေဝႆႉပၼ် ၽူမ်ၸဝ်ႈ (ၶူၼ်ႁူဝ်ၸဝ်ႈ) လႄႈႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၸဝ်ႈ ဢူင်းၼိုင်ႈ တႃႇတေပိုင်ႈဢိင်ဝႆႈသႃၵႂႃႇ တေႃႇပေႃးႁွတ်ႈထိုင် သႃႇသၼႃႇၸဝ်ႈ 5000 ပီတဵမ်ၼႆယဝ်ႉ။
သွၼ်းႁဵတ်းႁုၼ်ႇႁၢင်ႈ
မႄးထတ်းႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃးၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၶုၼ်ၸၼ်ႇတသူႇရိယႁူမ်ႈလူၺ်ႈ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်ဢိၼ်း ၸင်ႇဢွင်ႇငိုၼ်းၶမ်းသေ သွၼ်းႁဵတ်း ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃး ဢၼ်တၢင်းသုင်မီး 7 သွၵ်ႇပၢႆ 2 မိူၵ်ႈပၢႆ 2 ႁၵ်းမိုဝ်းယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈတီႈမၼ်းတႄႉ ပဵၼ်တီႈၼိူဝ်လွႆ သီႇရိၵုတ်ႉတ ဢၼ်မီးၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းဢွၵ်ႇ ႁေႃၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မုၼ်ၶမ်းၽြႃးၵေႃႈ ဢဝ်ထၢတ်ႈႁူဝ်ၸႂ်ၸဝ်ႈ သႂ်ႇပၼ် 7 ပွၵ်ႈသေ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈသွၼ်းၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ မီးၸႂ် ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၽြႃးၵေႃးတမယူႇ။ လၵ်ႉၶၼႃႇဢွၼ်ႇလူင်ၵေႃႈ ဢွၵ်ႇမႃးထၢင်ႇၸႅင်ႈလီ ၼင်လိၼ်မိူင်းၵေႃႈ သၼ်ႇႁွၼ်ႈၶွၼ်းဝႆၵႂႃႇသေ ဢမ်ႇၵႃး ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၼၼ်ႉ ယင်းၵွႆ လုၵ်ႉၸုၵ်းသေ ၼပ်ႉယမ်ၽြႃးၵေႃးတမၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ မုၼ်ၶမ်းၽြႃးလႄႈ ရႁၢၼ်းတႃႇၶဝ်ၸဝ်ႈ သၢၼ်ႇမိၼ်မိူဝ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ၸၼ်ႇတသူႇရိယၵေႃႈ ၸင်ႇဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ် တင်းၶုၼ်မၢတ်ႈၽွင်းမိူင်းၶဝ်သေ ၸင်ႇႁဵတ်းပွႆး ပူႇၸေႃႇႁုၼ်ႇႁၢင်ႈ ၽြႃးသွၼ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆးၼၼ်ႉတႄႉ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈ ၼႄပၼ် ဢူဢၢႆသၢႆငဝ်း တၼ်းၶူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သင်ဝႃႈ ၵေႃႉဢၼ်ၼပ်ႉယမ်ၼၼ်ႉ မႃးသဝ်းၸမ်သေ ဝႆႈသႃၸိုင် ငဝ်းပဵဝ်ႁူၵ်းသိူင်း ၵုၼ်းႁိူင်းႁိူဝ်ႈဢွၵ်ႇမႃး၊ သင်ဝႃႈ ၵေႃႉဢၼ်ဢမ်ႇၼပ်ႉယမ်ၼၼ်ႉ မႃးဝႆႈၵေႃႈ ငဝ်းလႅင်းၼၼ်ႉ ဝွတ်ႈၵႂႃႇၼႆယဝ်ႉ။ ၸွမ်းသီႇၼႃႈသီႇၽၢႆႇ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁဵတ်းဝႆႉ ႁၢင်ႈႁိၼ်တႃႇတေ ပႂ်ႉပႃးၽြႃးသေ ပေႃးဝႃႈ ဢၼ်ဢမ်ႇလီမႃးၼႆ ႁႂ်ႈၸၢင်ႈလိုပ်ႈပႅတ်ႈလႆႈ ၼႆယဝ်ႉ။
ပၢၼ်ပထမဝေႇသႃႇလီၼၼ်ႉတႄႉ လိူဝ်သေဝႃႈ လႆႈႁၼ် ႁဵတ်းပၼ်တႅၼ်ႈၵႅဝ်ႈ (ပလၢင်ႇ) ၽြႃးဢၼ်ၼိုင်ႈလႄႈ ၶိုၼ်းမႄးၵုမ်းသိမ်ႇၼႆၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလႆႈႁၼ်လွင်ႈမၢႆတွင်းသင်။ ၶုၼ်ၵေႃႉဢၼ်သိုပ်ႇပုတ်ႈ ၶုၼ်ဝေႇသႃႇလီႇ ၵေႃႉမၢႆၼိုင်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းၶိုၼ်းမႄးၵုမ်းလုမ်းလႃး သိမ်ႇမႁႃႇမုၼိယဝ်ႉ။ မုၼ်ၸဝ်ႈ သီႇရိလင်ႇၵႃႇလႄႈ ပူးၵမ်ႇၶဝ်ၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ် မႃးဝႆႈသႃ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃးယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၶႂ်ႈႁိမ်ဢဝ် ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃး ဢၼ်မီးဝႆႉ တမ်ႈတီႈ သိမ်ႇၼႆႉလႄႈ ၶုၼ်ပိဝ်ႇမၢၼ်ႈလႄႈ ၶုၼ်မွၼ်းၶဝ် ၶီႇသိုၵ်းသေ မႃးတိုၵ်းမိူင်းရၶႅင်ႇၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၶုၼ်ၸဝ်ႈလႂ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇပႄႉလႆႈ။ ၶုၼ်မၢင်ၸိူဝ်း လႆႈပၼ်ၵႂၢမ်းမၼ်ႈၵႂႃႇဝႃႈ တေၶိုၼ်းမႄးၵုမ်းပၼ် သိမ်ႇၼႆယူႇ။ ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 12 ၼၼ်ႉ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃးၼႆႉ ႁၢႆလၢႆၵႂႃႇၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ထိုင်မႃးပၢၼ် လေးမဵဝ်ႉၼၼ်ႉတႄ့ ၶုၼ်ၸဝ်ႈၼိုင်ႈ မီးလွင်ႈယုမ်ႇယမ်ၼမ်ယႂ်ႇလႄႈ ၶိုၼ်းႁႃႁၼ် သိမ်ႇလႄႈ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃးသေ ၶိုၼ်းမႄးၵုမ်းၶိုၼ်း သိမ်ႇယဝ်ႉ။
ၶုၼ်ၸေႃးမုၼ်ႇ ဢၼ်တႄႇတင်ႈ သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ် မျွၵ်ႉဢူးၼၼ်ႉ မၼ်းလုၵ်ႉတီႈ ငဝ်ႈၸိုင်ႈဝဵင်းမၼ်းၸဝ်ႈသေ ႁဵတ်းသဵၼ်ႈတၢင်း ၵႂႃႇၸူးထိုင် တမ်ႈတီႈ မႁႃႇမုၼိယဝ်ႉ။ ၸင်ႇတမ်းဝၢင်းဝႆ့ပၼ် ၾိင်ႈထုင်း ၶိူဝ်းၶုၼ် တႃႇတေဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်း ၵႂႃႇဝႆႈၽြႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 16 ၸဝ်ႈၶုၼ်မင်းပႃႇ ၸင်ႇၸႂ်ႉႁဵတ်း ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈမိူၼ်ၼင်ႇ မႁႃႇမုၼိ တင်းၼမ်တင်းလၢႆယဝ်ႉ။ ၶဝ်ႈပႃးၸဵမ်ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈ ဢၼ်မီးၼႂ်း ၽြႃးသျိတ်ႉတွင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။[2]
မၢၼ်ႈၶဝ် ပၢင်းဢဝ်မႃး ဝဵင်းလိူဝ်ႇ
မႄးထတ်းၶုၼ်ရၶႅင်ႇၶဝ် ၵူႈသိုပ်ႇၵူႈပၢၼ်ၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ၼပ်ႉယမ်ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၼၼ်ႉသေ ႁွင်ႉႁိၵ်ႈဝႃႈ ၽြႃးမႁႃႇမုၼိၼႆယဝ်ႉ။ ၽုင်းတၼ်းၶူဝ်းယႂ်ႇတႄႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မၢၼ်ႈၶဝ် ၶႂ်ႈဢိင်ပိုင်ႈၵိူဝ်းလီ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈမႁႃႇမုၼိၼႆႉလႄႈ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်ဢၼေႃႇရထႃႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ပွၵ်ႈၼိုင်ႈ၊ ပၢၼ်ၶုၼ်ဢလွင်းၸီႇတူႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ပွၵ်ႈၼိုင်ႈ မႃးတိုၵ်းမိူင်းရၶႅင်ႇသေ ပၢင်းၵႂႃႇၵေႃႈ တေႃႈဢမ်ႇလႆႈ။ 1784 ၼီႈ ပၢၼ်ၶုၼ်ၽူဝ်းတေႃႇၼၼ်ႉ ၸင်ႇတိုၵ်းပႄႉလႆႈ မိူင်းရၶႅင်ႇ တင်းသဵင်ႈယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ထိုင်မႃး ၵေႃးၸႃႇ 1146 လိူၼ် 12 မႂ်ႇ 4 ၶမ်ႈ (16.10.1784) ၶုၼ်ၽူဝ်းတေႃႇ ၸင်ႇၸႂ်ႉ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း ၸဝ်ႈၵႅမ်မိူင်း မႁႃႇဢုပရႃႇၸႃႇသီႇရိ မႁႃႇထမ်ႇမႃႇၽိထၸသီႁသူရ လႄႈ ၸဝ်ႈလုၵ်ႈၶုၼ်ၸၵု၊ ၶုၼ်ၵႃႇမ ဢွၵ်ႇဝဵင်းလူင် ဢမရပူႇရသေ ၸႂ်ႉၵႂႃႇပၢင်း ၽြႃးမႁႃႇမုၼိယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပီၵေႃးၸႃႇ 1146 လိူၼ်ၵမ်လွင်ႈ 10 ၶမ်ႈ ဝၼ်းဢၢင်းၵၢၼ်း (4.1.1785) ၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ ထၺ်ၺဝတီႇသေ ၸဝ်ႈၵႅမ်မိူင်း သီႇရိမႁႃႇၽိထၸ သီႇႁသူရ ၸင်ႇတႄႇပၢင်းဢဝ် ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃးမႁႃႇမုၼိယဝ်ႉ။
ပီၵေႃးၸႃႇ 1146 လိူၼ်သၢမ် ၶၢတ်ႈၽွင်ႇၶၢတ်ႈပႄးသေ ဢဝ်ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈတၢင်ႇသႂ်ႇယဝ်ႉ လုၵ်ႉဢဝ် ဝဵင်းမဵဝ်ႉႁွင်း ပၢင်းမႃးထိုင် တမ်ႈတီႈ တွင်ႇၵူၵ်ႉယဝ်ႉ။ ၸင်ႇလုၵ်ႉတီႈတွင်ႇၵူၵ်ႉ ပၢင်းဢဝ်ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃး သႂ်ႇၼိူဝ် လႅင်လေႃႉသေ ၶၢမ်ႈလွႆပႃႇၵိူဝ်မႃး ယၢပ်ႇယၢပ်ႇယိၼ်းယိၼ်း ႁွတ်ႈၽႅဝ်ထိုင် ဝဵင်းပၢၼ်းတွင်းယဝ်ႉ။ ပၢင်းဢဝ် ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃး မႃးၸွမ်း သၢႆၼမ်ႉ သၢႆလိၼ် လႆႈလိုဝ်ႈမႃး ပၢင်လိုဝ်ႈ 54 တီႈ၊ လႆႈၶၢမ်ႈလွႆ 138 လုၵ်ႈယဝ်ႉ ၸင်ႇပၢင်းဢဝ်ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃး ၶိုၼ်ႈၼိူဝ်ႁိူဝ်းၶမ်းသွင်လမ်း ၵၢမ်းၵမ် ၸင်ႇသိုပ်ႇၶိုၼ်ႈမႃးၸွမ်း မႄႈၼမ်ႉၵဵဝ် ဢေႇရႃႇဝတီႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီၵေႃးၸႃႇ 1147 လိူၼ် 6 လွင်ႈ 12 ၶမ်ႈၼၼ်ႉ ႁွတ်ႈထိုင်မႃးတီႈ တႃႈႁိူဝ်းၸႄႈၵႅင်း (ၸၵႅင်း)ယဝ်ႉ။ ၶၢဝ်းတၢင်း ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈ မဵဝ်ႉႁွင်းသေ တေႃႇပေႃးထိုင် ၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ ႁိုင်ၵႂႃႇ 4 လိူၼ်ပၢႆယဝ်ႉ။
ႁဵတ်းၵျွင်းလူႇတၢၼ်း
မႄးထတ်းၶုၼ်ၽူဝ်းတေႃႇၵေႃႈ ပေႃးဝႃႈ လႆႈငိၼ်းၶၢဝ်ႇဝႃႈ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃး ႁွတ်ႈထိုင်မႃးယဝ်ႉၼႆ ပဵၼ်ဢၼ်ၸူမ်းသိူဝ်းလိူဝ်ပိူင် ၸင်ႇႁၢင်ႈႁႅၼ်း သိုၵ်းဢင်ႇၵႃႇသီႇပိူင်သေ ၵႂႃႇႁပ်ႉမႃး တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းဢမရပူႇရယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်း ပၢင်းၽြႃးၼၼ်ႉ ၶုၼ်ၽူဝ်းတေႃႇ လူင်းၼႂ်းၼမ်ႉၵဵဝ် ပဵင်းထိုင်ၶေႃးသေ ႁပ်ႉတွၼ်ႈပၢင်းၽြႃးယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၸင်ႇၵႂႃႇပူၵ်းတင်ႈ ၵျွင်းပြသၢတ်ႈဢုတ်ႇလူင် ဢၼ်ၶပ်ႉၸီႇၽၢၼ်ႇမၢၼ်ႇၵဵဝ်ႈသႅင် တမ်ႈတီႈ ၽၢႆႇႁွင်ႇဝဵင်းဢမရပူႇရ ဢၼ်ၵႆယၢၼ် တၢၼ်ႇတၢၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ဝၢႆးၼၼ်ႉ တေႃႇထိုင် ပီၵေႃးၸႃႇ 1245 ၼီႈ ၶုၼ်ၵူႈသိုပ်ႇသိုပ်ႇ ပႃးၸဵမ်မူးမၢတ်ႈၽွင်းမိူင်း ၸိူင်ႉၸႅင်ႈၽုင်ၼၢင်းၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် သိုပ်ႇၵၼ်လူႇတၢၼ်းမႃး သၢင်းၵျိတ်ႈၶမ်း၊ ပၢၼ်းၵုမ်းၶမ်း၊ သႃလႃးယၢဝ်းၶမ်း၊ သႃလႃးၶမ်းသေ လူႁၼ်လုမ်းလႃး ၵျွင်းပြသၢတ်ႈလူင်ၼႆႉယူႇ။ ပီၵေႃးၸႃႇ 1245 ၼႂ်းလိူၼ် 6 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းသီႇပေႃႉၵေႃႈ ႁဵတ်းလူႇ ၸွင်ႈၽိူၵ်ႇ ၵႅဝ်ႈသႅင်ငိုၼ်းၶမ်း ဢၼ်ၵိုင်ႇၵႃႈၶၼ် 8 မိုၼ်ႇယဝ်ႉ။
ပီၵေႃးၸႃႇ 1245 ၼႂ်းလိူၼ် 5 ၼၼ်ႉ ၾႆးလုၵ်ႉတီႈ ရတၼႃႇၽုမ်ႇမိ တႄႇမႆႈမႃးသေ မႆႈပႃးၽြႃးမႁႃႇမုၼိၵႂႃႇလႄႈ ပြသၢတ်ႈလူင် ႁူမ်ႈလူၺ်ႈ သႃႇလႃးသီႇၽၢႆႇ ဢိၵ်ႇ ၵျွင်းႁိမ်းႁွမ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၾႆးမႆႈပႃးၵႂႃႇသဵင်ႈယဝ်ႉ။ ပၢၼ်းၵုမ်းၶမ်းၸဝ်ႈ၊ တွင်ႇႁူၶမ်းၸဝ်ႈ၊ လေႃးပႄးတၢင်းၵႄးၶမ်းၸဝ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၾႆးမႆႈၵႂႃႇပႅတ်ႈသဵင်ႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃးၸဝ်ႈတႄႉ ဢမ်ႇလူႉဢမ်ႇလႅဝ်သင်။ၶမ်းဢၼ်ၾႆးမႆႈၵႂႃႇၼၼ်ႉ ၽိူဝ်ႇၶိုၼ်းမႃးႁိဝ်ႈၸင်ႈတူၺ်းၼႆ ၼမ်ႉၼၵ်းမၼ်းမီး 5450 ၸွႆႉၼႆယဝ်ႉ။ 1246 လိူၼ် 8 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းလူင် ၶိုၼ်းမႄးႁဵတ်းလူႇ ပၢၼ်းၵုမ်း လေႃးပႄး ၸိူဝ်းဢၼ်လူႉလႅဝ်ၵႂႃႇ တင်းသဵင်ႈၼၼ်ႉသေ ၶိုၼ်းမႄးပိုတ်ႇ ၼႃႈတႃႁုၼ်ႇႁၢင်းၽြႃးယဝ်ႉ။ တၢင်းသုင် ၽြႃးမႁႃႇမုၼိၼၼ်ႉ မီး 8 သွၵ်ႇပၢႆ 1 မိူၵ်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် 12 ပေႇပၢႆ 7 လႅၵ်ႉမ၊ ပလၢင်ႇၸဝ်ႈ သမ်ႉသုင်ယူႇ 7 ပေႇ။
ပီၵေႃးၸႃႇ 1260 တဵမ် ၶိုၼ်းမႄးႁဵတ်းလူႇတၢၼ်း ပြသၢတ်ႈၵျွင်းၽြႃး ဢၼ်ဢဝ်ဢုတ်ႇႁဵတ်း ႁႂ်ႈၶိူင်ႇၶမ်ႈမၼ်ႈၵိုမ်း ၸိူင်ႉၼင်ႇ ဢၼ်လႆႈႁၼ်ယူႇ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီၵေႃးၸႃႇ 1278 ၼီႈ ထီးပြသၢတ်ႈ ဢၼ်တိုၼ်းမီးဝႆႉၼၼ်ႉ ပုတ်းတူၵ်းၵႂႃႇသေ ၸဝ်ႈၾလွၵ်ႉၸွၵ်ႇ ၶိုၼ်းမႄးလူႇတၢၼ်းဝႆႉ ထီးမႂ်ႇယဝ်ႉ။ ပိၵ်ႇၼူၵ်ႉၵႅဝ်ႈလႄႈ ပီသႅင်ၵႅဝ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ၼမ်ႉၼၵ်းၶမ်းမီး 19 ၵျၢပ်ႈ ႁူမ်ႈလူၺ်ႈ သႅင်ၸိင်ႇ သႅင်လႅင်တင်းၼမ် ၸဝ်ႈၾယွင်ႁူၺ်ႈ သႃႇၸဝ်ႈမွင်ႇ လူႇတၢၼ်းမိူဝ်ႈ ပီၵေႃးၸႃႇ 1280 တဵမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။