မၢၵ်ႇၼင်လွမ်ႈ
မၢၵ်ႇၼင်
မႄးထတ်းမၢၵ်ႇၼင်လွမ်ႈၼႆႉ ၽၢႆႇဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ Football ၼႆသေ ပွင်ႇဝႃႈ မၢၵ်ႇမူၼ်း မၢၵ်ႈလွမ်ႈ ဢၼ်ဢဝ်တိၼ်ပိတ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။ တၢင်းလဵၼ်ႈ မၢၵ်ႇၼင် (မၢၵ်ႇပိတ်ႉၼင်)ၼႆႉ လႆႈဝႃႈပဵၼ် တၢင်းလဵၼ်ႈ ဢၼ်ၵူၼ်း မိူင်းဝၼ်းတူၵ်းၶဝ် သူင်ၸႂ်သေဢမ်ႇၵႃး ၵူၼ်းၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇတင်းၼမ်ၵေႃႈ သူင်ၸႂ်ၵၼ်တႄႉတႄႉ ဢၼ်ၼိုင်ႈ။ ၵူၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ မိူင်းတႆးၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်သူင်လဵၼ်ႈ မၢၵ်ႇၼင် ၵူႈၶိင်ႇၵူႈၶၢဝ်းယူႇ။ တၢင်းလဵၼ်ႈ မၢၵ်ႇၼင်ၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈတၢင်းလဵၼ်ႈ ၵေႃႉလဵဝ်ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ၊ မၼ်းပဵၼ် တၢင်းလဵၼ်ႈ ဢၼ်ႁူမ်ႈၵၼ်သေ လဵၼ်ႈတင်းၸုမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇ ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢဵင်းၵလဵတ်ႈ ႁွင်ႉဝႃႈ ၾုတ်ႉၿေႃး Football ၼႆၼၼ်ႉသေ ၵႂၢမ်းၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇ ၵမ်ႉပႃႈၼမ်ၵေႃႈ ႁွင်ႉၸွမ်းၼင်ႇၼၼ်ၵႂႃႇယူႇ။ ၶေႃႈငဝ်ႈမၼ်းတႄႉ ပဵၼ် Soccer (သွၵ်ႉၵႃႇ) ၼႆသေ မိူင်းၶၼေႇတႃႇ လႄႈ မိူင်းဢမေႇရိၵၢၼ်ႇၶဝ် ႁွင်ႉၼင်ႇၼၼ်ယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ် မိူင်းဢေႃးၸတြေးလီးယႃး၊ မိူင်းဢၢႆးသလႅၼ်း၊ မိူင်းဢႃႇၾရိၵၸၢၼ်း၊ မိူင်းၼိဝ်းၸီႇလႅၼ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ ၸႂ်ႉတင်းသွင်ၶေႃႈယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ် မိူင်းဢေႃးၸတြေးလီးယႃး လႄႈ မိူင်းၼိဝ်းၸီႇလၢၼ်ႇတႄႉ ၸႂ်ႉတိုဝ်းၶိုၼ်း Football ယဝ်ႉ။ [1]
လၢႆးလဵၼ်ႈ မၢၵ်ႇၼင်
မႄးထတ်းၵူၼ်းသွင်ၸုမ်း ယူႇၼိုင်ႈၽၢႆႇၼိုင်ႈၸုမ်းသေ ဢဝ်တိၼ်ပိတ်ႉ မၢၵ်ႇၼင် ႁႂ်ႈၶဝ်ႈၵူဝ်းၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ လၢႆးလဵၼ်ႈ မၢၵ်ႇၼင်ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢဝ်တိၼ်ပိတ်ႉလဵၼ်ႈလႄႈ ၵႂၢမ်းဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ Football မၢၵ်ႇဢၼ်ဢဝ်တိၼ်ပိတ်ႉလဵၼ်ႈ ပွင်ႇဝႃႈ ၼင်ႇၼႆ။ လၢႆးလဵၼ်ႈ မၢၵ်ႇၼင်ၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈ မီးမၢၵ်ႇၼင်လွမ်ႈ(မူၼ်း) လႄႈ မၢၵ်ႇၼင်ယၢဝ်း Rugby ဢၼ်မိူၼ်ၼင်ႇ မၢၵ်ႇသၢင်းၽေႃးၼၼ်ႉသေ မီးသွင်ပိူင်ယဝ်ႉ။ ဢၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈ မိူင်းတႆး လဵၼ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်မၢၵ်ႇၼင်မူၼ်း (လွမ်ႈ)သေ တေဢမ်ႇလႆႈ တိူဝ်ႉၺႃးမိုဝ်း ၵူၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်ပိတ်ႉၼၼ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မၢၵ်ႇၼင်ယၢဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ဢဝ်တိၼ်ပိတ်ႉၵေႃႈလႆႈ ဢဝ်မိုဝ်းၺွပ်းသေ ပႃးလႅၼ်ႈၵေႃႈ လႆႈယဝ်ႉ။ မၢၵ်ႇၼင်ယၢဝ်းၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ၿဵတ်ႉၸ်ၿေႃး ၼႆသေ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇၶဝ် ၵႆႉသူင်ၵၼ်လဵၼ်ႈလႄႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ ႁွင်ႉဝႃႈ မၢၵ်ႇၼင် ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇၼႆယဝ်ႉ။
လၢႆးလဵၼ်ႈမၢၵ်ႇၼင်လွမ်ႈ (သွၵ်ႉၵႃႇ)
မႄးထတ်းလၢႆးလဵၼ်ႈ မၢၵ်ႇၼင်လွမ်ႈၼႆႉ မီးမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပၢၼ်ၿႅပ်ႉပီႇလူင်း လႄႈ ပၢၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢီႇၵျိပ်ႉၶဝ် ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇႁိူဝ်ႈႁိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၵူၼ်းသိုၵ်းၵရိၵ်ႉၶဝ် သူင်ၵၼ်လဵၼ်ႈသေ ၸင်ႇႁွတ်ႈထိုင်မႃး မိူင်းရေႃးမယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ မိူင်းရေႃးမ ၵူၼ်ႇပင်းၵႂႃႇ လွင်ႈလဵၼ်ႈမၢၵ်ႇၼင်ၼႆႉၵေႃႈ ဝွတ်ႈၵႂႃႇၸွမ်းသေ ထိုင်မႇး ပီ 1961 ဝၢႆးသေ မိူင်းဢီႇတလီႇ ၶိုၼ်းၶွတ်ႈၽၼ်ႈလႆႈ ဢဵၼ်ႁႅင်းၼၼ်ႉၵေႃႈ လၢႆးလဵၼ်ႈမၢၵ်ႇၼင် ၶိုၼ်းႁိူင်းမႃးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၵူၼ်းသိုၵ်းရေႃးမ ႁွတ်ႈထိုင်ၵႂႃႇ မိူင်းဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇလႄႈ လွင်ႈလဵၼ်ႈမၢၵ်ႇပိတ်ႉၼင်ၼႆႉၵေႃႈ ထိုင်ၵႂႃႇ မိူင်းဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃး ထိုင်မႃး ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 14, 15 ပၢၼ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ဢႅၵ်ႉတွပ်ႉသၢမ် လႄႈ ပၢၼ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ရိတ်ႉၶျိူတ်ႉသွင်ၼၼ်ႉ ၶႃမၵ်းမၼ်ႈဝႃႈ လွင်ႈလဵၼ်ႈမၢၵ်ႇၼင်ၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်လဵၼ်ႈၵျၢမ်းထၢမ်းၼႆသေ ဢဝ် ပၵ်းပိူင်ဢုပတေႇ ႁၢမ်ႈသီးယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ လၢႆးလဵၼ်ႈမၢၵ်ႇၼင် ဢမ်ႇမိူၼ်ၼင်ႇ ယၢမ်းလဵဝ်။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ လၵ်းၵူဝ်းၶဝ် ဢၼ်ၼိုင်ႈလႄႈ ဢၼ်ၼိုင်ႈ တေၵႆၵၼ်မွၵ်ႈ 2 လၵ်း 3 လၵ်းသေ ၶၢဝ်းယၢမ်းလဵၼ်ႈမၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တႄႇလဵၼ်ႈ ဝၢႆးဝၼ်း 2 မွင်း တေႃႇထိုင် တၢမ်းၶမ်ႈ ၵၢင်ဝၼ်းတူၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 19 တႄႉ ဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ၸင်ႇမၵ်းမၼ်ႈ မၢႆမီႈမၼ်းသေ လဵၼ်ႈမႃးလႄႈ လၢႆးလဵၼ်ႈမၢၵ်ႇၼင်ၼႆႉၵေႃႈ လႆႈလဵၼ်ႈမႃး ၸွမ်းၼင်ႇ ဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် တမ်းဝၢင်းဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ်ပီ ပွႆးလဵၼ်ႈႁႅင်း ဢူဝ်ႇလမ်ႇပိၵ်ႉၸ် 1869 ၼၼ်ႉမႃး ၸင်ႇတမ်းဝၢင်း ပၵ်းပိူင်မၢႆမီႈမၢၵ်ႇၼင် ၵူႈမိူင်းမိူင်းသေ လဵၼ်ႈၵၼ်မႃး တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။
တီႈမိူင်းမၢၼ်ႈတႄႉ လွင်ႈလဵၼ်ႈမၢၵ်ႇၼင်ၼၼ်ႉ ၵူၺ်းတႄႇပဵၼ်မႃး မိူဝ်ႈဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် မႃးဢုပ်ႉမိူင်းၼၼ်ႉၵူၺ်း။ လွင်ႈပိတ်ႉၶႄႉၶဵင်ႇၵၼ် ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်မိူဝ်ႈပီ 1895 ပဵၼ်ပၢင်ႁိမ်သူးဝႃႇတႃႇလွတ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပိတ်ႉလဵၼ်ႈ မၢၵ်ႇၼင်ၼၼ်ႉ သွင်ၸုမ်းလႆႈၶႄႉၶဵင်ႇ လဵၼ်ႈၵၼ်ယဝ်ႉ။ ၼိုင်ႈၸုမ်းၼႆႉ ၵူၼ်းပိတ်ႉမၼ်း မီး 11 ၵေႃႉ၊ ဢၼ်လဵၼ်ႈတႅဝ်းၽၢႆႇၼႃႈ 5 ၵေႃႉ၊ တႅဝ်းၼႂ်းၵၢင် 3 ၵေႃႉ တႅဝ်းဢၼ်ပႂ်ႉၽၢႆႇလင် 2 ၵေႃႉ လႄႈ ၵူၼ်းပႂ်ႉၵူဝ်း ဢၼ်ဢဝ်မိုဝ်းၺွပ်းမၢၵ်ႇၼင် 1 ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းဢၼ်ပႂ်ႉၵူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ဢဝ်တိၼ်ပိတ်ႉၵေႃႈလႆႈ၊ ဢဝ်မိုဝ်းၺွပ်းၵေႃႈလႆႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ လိူဝ်သေၸဝ်ႈပႂ်ႉၵူဝ်း ၸိူဝ်းၵူၼ်းသိပ်းၵေႃႉၼၼ်ႉတႄႉ ၵူၺ်းလႆႈဢဝ် တိၼ်ပိတ်ႉ ဢဝ်ၵွၵ်းႁူဝ်တွၵ်ႈ ဢဝ်ဢူၵ်းႁႄႉ မၢၵ်ႇၼင်တႄႉ လႆႈယူႇ၊ မၢႆမီႈမၼ်းတႄႉ မၢၵ်ႇၼင် တေဢမ်ႇလႆႈတိူဝ်ႉမိုဝ်း ၸိူဝ်းပိတ်ႉၼၼ်ႉ။ မၢၵ်ႇၼင် ဢၼ်ပိတ်ႉၼႆႉ တေလႆႈပဵၼ် မၢၵ်ႇၼင်လွမ်ႈ (မူၼ်း) ယႂ်ႇ 27 ထတ်း တေႃႇ 28 ထတ်း၊ ၼမ်ႉၼၵ်း မီး 13 ဢွင်ႇၸႃႉ တေႃႇထိုင် 15 ဢွင်ႇၸႃႉယဝ်ႉ။ မၢၵ်ႇၼင်ပိတ်ႉၼႆႉ တေလႆႈဢဝ်လူမ်း သတ်ႉသႂ်ႇၼႂ်း ယၢင်တင်သေ ၽၢႆႇၼွၵ်ႈမၼ်ႈ ၸင်ႇဢဝ်ၼင်ယဵပ်ႉသေ ႁေႃႇဝႆႉယဝ်ႉ။ ဝၢင်းမၢၵ်ႇၼင်ၼၼ်ႉ ၼႃႈတၢင်းယၢဝ်း မီး 100 ၵႅၵ်ႉ တေႃႇထိုင် 130 ၵႅၵ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႃႈတၢင်းပွတ်း သမ်ႉမီး 50 ၵႅၵ်ႉ တေႃႉထိုင် 100 ၵႅၵ်ႉယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈပိတ်ႉမၢၵ်ႇၼင်ၼၼ်ႉ လႆႈဢဝ် ထုၼ်၊ သီၽိူၵ်ႇ တႃးဝႆႉ ယွမ်ႉဝႆႉသေ မၵ်းၶၼ်ႈပၼ်ဝႆႉယဝ်ႉ။
- ↑ etrieved 6 June 2009. "Soccer to become football in Australia". www.smh.com.au