မၢၵ်ႇဝၢဝ်း
မၢၵ်ႇဝၢဝ်းၼႆႉ ပေႃးဢဝ်ၵႂၢမ်းၼႂ်းဝၢၼ်ႈဝႃႈ Quince ၼႆသေ ပေႃးဢဝ် ၸိုဝ်ႈတူၼ်ႈၶိူဝ်းဝႃႈ Cydonia oblonga ၼႆယဝ်ႉ။ ၸႃႇတိဢွင်ႈတီႈ မၢၵ်ႇဝၢဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်တီႈၵုၼ်ယူးရူပ်ႉ ဢၼ်မီး ၸဵင်ႇတူၵ်းပွတ်းၸၢၼ်း ၵုၼ်ဢေးသျႃး ဢၼ်မီးၾိင်ႈၾႃႉဢုၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တူၼ်ႈမၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်တူၼ်ႈဢွၼ်ႇသေ ဢိင်လူၺ်ႈ ယႃႇသီႇၾိင်ႈၾႃႉသေ မႂ်မၼ်းမေႃႁူင်ႈယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။ တူၼ်ႈမၼ်းၼႆႉ တၢင်းသုင်မၼ်း ၵႆႉမီးမွၵ်ႈ 5 မီႇတႃႇ တေႃႇ 8 မီႇတႃႇၼႆႉသေ တၢင်းၵႂၢင်ႈမၼ်း ၵႆႉမီးမွၵ်ႈ 4 မီႇတႃႇတေႃႇ 6 မီႇတႃႇယဝ်ႉ။ မၢၵ်ႇမၼ်းတႄႉ မိူၼ်မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ လႄႈ မၢၵ်ႇၵေႃႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
ပေႃးဝႃႈ မၢၵ်ႇမၼ်းသုၵ်းဢိူဝ်ႉမႃးယဝ်ႉၼႆ ပဵၼ်မႃး သီလိူင်ႁိူဝ်ႈႁိူဝ်ႈယဝ်ႉ။ မၢၵ်ႇမၼ်းၼႆႉ တေႃႇထိုင် မၼ်းသုၵ်းဢိူဝ်ႉမႃးၼႆႉ ၵႆႉယၢဝ်းမွၵ်ႈ 7 သိၼ်ႇတီႇမီႇတႃႇ တေႃႇ 12 သိၼ်ႇတီႇမီႇတႃႇသေ တၢင်းၵႂၢင်ႈမၼ်းၵႆႉမီး မွၵ်ႈ 6 သိၼ်ႇတီႇမီႇတႃႇ တေႃႇ 9 သိၼ်ႇတီႇမီႇတႃႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈမၢၵ်ႇမၼ်းပႆႇသုၵ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်သီၶဵဝ်ဝႆႉသေ မီးၶူၼ်သီၵွၼ်းၾႆးဢၼ်လၢမ်းၽၢႆႇၽိူၵ်ႇဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈဝၢႆးၶၢဝ်းၵတ်းယဝ်ႉၼႆ မၢၵ်ႇမၼ်းတေၵႄႇမႃးသေ ၶူၼ်မၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉ၊ သီမၢၵ်ႇမၼ်းၵေႃႈ လႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ်သီလိူင်မႃးသေ ၵႅၼ်ႇမႃးယဝ်ႉ။ မီးၼိူဝ်ႉဢၼ်လႆႈသႅဝ်ႁွမ်။ မႂ်မၼ်းတႄႉ ပဵၼ်သီၶဵဝ်သေ တၢင်းယၢဝ်းမၼ်း မီး 6 သိၼ်ႇတီႇမီႇတႃႇ တေႃႇ 11 သိၼ်ႇတီႇမီႇတႃႇယဝ်ႉ။ တီႈမႂ်မၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးၶူၼ်ၼုမ်ဢွၼ်ႇသေၼင်ႇၵဝ်ႇ။
ပေႃးထိုင်ႁူဝ်ၶၢဝ်းမႆႈမႃး မႂ်ၼုမ်မၼ်းဢွၵ်ႇမႃးသေ မွၵ်ႇသီၽိူၵ်ႇ (ဢမ်ႇၼၼ်) မွၵ်ႇသီၶွင်ႇဢွၼ်ႇ ၵီႈမႃးယဝ်ႉ။ လူင်ႇမွၵ်ႇမၼ်းၼႆႉ ပႃးၵိပ်ႇမၼ်း 5 ဢၼ်သေ တၢင်ႈၵႂၢင်ႈမၼ်းမီး 5 သိၼ်ႇတီႇမီႇတႃႇယဝ်ႉ။
မၼ်းပဵၼ်တူၼ်ႈၵိၼ်မၢၵ်ႇယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ်ၸိုဝ်ႉၽေ ၸိုဝ်ႉၽၼ်း မၢၵ်ႇဝၢၼ်း Cydonia ဢၼ်ၸႃႇတိမၼ်းပဵၼ်တီႈ မိူင်းၶႄႇ Chinese Quince (Pseudocydonia sinensis) လႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၸႃႇတိပွတ်းဢွၵ်ႇၵုၼ်ဢေးသျႃးၼႆႉ ပဵၼ်တူၼ်ႈ ဢၼ်မွၵ်ႇ သၢမ်တူၼ်ႈယဝ်ႉ။
ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇၼႆႉ မိူင်းတိူဝ်ႇၵီႇၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်ဢွၵ်ႇမၢၵ်ႇဝၢဝ်း 4 ပုၼ်ႈ 1 ပုၼ်ႈယဝ်ႉ၊ ပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇလႆႈ မၢၵ်ႇဝၢဝ်း ၼမ်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ တူၼ်ႈမၢၵ်ႇဝၢဝ်းၼႆႉ ယင်းမၼ်းၼမ်ႉၵတ်ႉၶၢမ်ႇလႆႈ တီႈ ၼႃႈလိၼ် ဢၼ်ၼမ်ႉၶႅင်သေ မွၵ်ႇမၼ်းၼႆႉၵေႃႈ ၸၢင်ႈၵီႈလႆႈတီႈဢၼ် တၢင်ႉၵတ်း မီးၽၢႆႇတႂ်ႈ 7 တီႇၵရီႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
တူၼ်ႈမၼ်းၼႆႉ ၸၢင်ႈလုၵ်ႉတီႈ ႁူၺ်ႇမၼ်းသေ ၶိုၼ်းသိုပ်ႇၽႄႈလႆႈထႅင်ႈယူႇ။ ၸၢင်ႈဢဝ်ၵိင်ႇမၼ်းၸပ်းၵၼ်သေၵေႃႈ သိုပ်ႇၽႄႈလႆႈယူႇ။ ပေႃးဝႃႈ မၢၵ်ႇမၼ်းသုၵ်းဢိူဝ်ႉမႃးယဝ်ႉၼႆ ၼိူဝ်ႉမၼ်းၼႆႉ ဢူၼ်ႈမႃးလႄႈ မၢၵ်ႇမၼ်းၼႆႉ ထုၵ်ႇလီပိတ်းၵိၼ် မိူဝ်ႈၼမ်ႉၼၢႆးပႆႇတူၵ်း မိူဝ်ႈၾိင်ႈၾႃႉယႃႇသီႇတိုၵ်ႉဢုၼ်ႇယူႇၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ဢၼ်လီသေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၼိူဝ်ႉမၢၵ်ႇဝၢဝ်းၼႆႉ ၵမ်ႉပႃႈၼမ်တႄႉ မၼ်းၶႅင်ဝႆႉသေ ၵႆႉဢွၼ်ၵၼ် ႁဵတ်းၵိၼ် မၢၵ်ႇမႆႉယႅမ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ပေႃးဝႃႈ ဢဝ်မၢၵ်ႇဝၢဝ်းၼႆႉ ႁုင်ၶၢဝ်းယၢမ်းႁိုင်ဢိတ်းၼိုင်ႈၼႆ သီမၼ်းယဵၼ်းပဵၼ် သီလႅင်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။
တီႈၼႂ်း မိူင်းမျႅၼ်ႇမႃႇ (မိူင်းမၢၼ်ႊ) ၼႆႉတႄႉ ၵႆႉဢွၵ်ႇတီႈ မိူင်းလွႆ ဢၼ်မီးၾိင်ႈၾႃႉၵတ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးဢဝ်တီႈမိူင်းတႆးႁဝ်းဝႃႈတႄႉ တီႈ ၸႄႈဝဵင်းၵူတ်ႉၶၢႆ ၼႆႉ မၢၵ်ႇဝၢဝ်းဢွၵ်ႇၼမ်တႄႉယဝ်ႉ။ မၢၵ်ႇဝၢဝ်းၼႆႉ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ၵႆႉတမ်လေႃးၶိင်မၢၵ်ႇၽဵတ်းသေၵေႃႈ ၵိၼ်၊ မၢင်ၸိူဝ်းသမ်ႉ ၵႆႉဢဝ်လေႃးၽွင်မၢၵ်ႇၽဵတ်း၊ ၼမ်ႉပႃၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉသေ ႁဵတ်းသူမ်ႈ၊ ႁဵတ်းယႅၼ်ႈသေၵိၼ်ယဝ်ႉ။ မၢင်ၸိူဝ်းတႄႉၵေႃႈ ဢဝ်မၢၵ်ႇဝၢဝ်းၼႆႉ တၢၵ်ႇႁႅင်ႈႁႅင်ႈသေ ပႆႉၶိုၼ်းဢဝ်ၸႄႈလေႃး မၢၵ်ႇၽိတ်ႉၶဵဝ်၊ သေ ႁဵတ်းၼမ်ႉၽၵ်းသူမ်ႈၽဵတ်းၵိၼ်ယဝ်ႉ။
