မၢဝ်ႈၸိုဝ်ႈတုင်း
မၢဝ်ႈၸိုဝ်ႈတူင်း 毛澤東 (26.12.1893 – 9.9.1976) ၼႆႉ ပဵၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ၽၢႆႇလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ၊ ပဵၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်းလႄႈ ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၵေႃႉၼိုင်ႈ။ မၼ်းပဵၼ်ၵေႃႉတႄႉတင်ႈ မိူင်းၸွမ်ၸိုင်ႈၶႄႇ မိူဝ်ႈပီ 1949 သေ ဢုပ်ႉမိူင်းတေႃႇပေႃး သဵင်ႈၵၢမ်ႇၵႂႃႇမိူဝ်ႈ 1976 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပၢႆးဝူၼ်ႉမၼ်း ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇ ဝႃႇတမၢၵ်ႉၶ်- လီႇၼိၼ်ႇလႄႈ လွၵ်းလၢႆးၽႅၼ်ၵၢၼ်သိုၵ်းမၼ်းၼၼ်ႉ ပိူၼ်ႈဢွၼ်ၵၼ် ႁူႉႁၼ်ဝႃႈပဵၼ် Maoism ဝႃႇတမေႃႇ။ ၼႂ်းပိုၼ်းၵမ်ႇၽႃႇ ပၢၼ်မႂ်ႇၼၼ်ႉ မၢဝ်ႈၸိုဝ်ႈတုင်းၼႆႉ ပိူၼ်ႈမၵ်းမၼ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းဢေႃးၸႃႇယႂ်ႇလူင် ၵေႃႉၼိုင်ႈ။[1] တီႈၼႂ်းမႅၵ်ႉၵၸိၼ်းထၢႆးမ် TIMES ၼၼ်ႉ ၼႂ်းပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 20 ၼႆႉ ၼႂ်းၵူၼ်းဢေႃးၸႃႇယႂ်ႇ ပၢၵ်ႇၵေႃႉၼၼ်ႉ မၢဝ်ႈၸိုဝ်ႈတုင်းၼႆႉၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးၵေႃႉၼိုင်ႈယဝ်ႉ။[2] မိူဝ်ႈပီ 1893 မၼ်းၸၢႆး ပဵၼ်လုၵ်ႈၸဝ်ႈၼႃးၵူၼ်းမၢၵ်ႈမီးသေ ၵိူတ်ႈႁၼ်ၼႃႈ တမ်ႈတီႈ ဝၢၼ်ႈသျႅဝ်ႇသၢင်း Shaoshan တီႈၸႄႈတွၼ်ႈႁူႇၼၢၼ်ႇ Hunan ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢႃႇယု လႆႈ 18 ၶူပ်ႇၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈႁၢပ်ႇၵၢၼ် တမ်ႈတီႈ ၼႂ်းတပ်ႉသိုၵ်း တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၶိုၼ်ႈဢွၵ်ႇသိုၵ်းသေ သိုပ်ႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈ တမ်ႈတီႈ ႁူင်းႁဵၼ်းပဵၼ်မေႃသွၼ် တီႈႁူႇၼၢၼ်ႇ လႄႈ သိုပ်ႇၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉၸွမ် ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ တီႈပီႇၵိၼ်းယဝ်ႉ။ မၢဝ်ႈၸိုဝ်ႈတုင်း ပႃးၸႂ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း လိၵ်ႈမိူင်းဝၼ်းတူၵ်းတႄႉတႄႉသေ ထိုင်မႃး 1920 မၼ်းပဵၼ်မႃး ၵူၼ်းတိုဝ်းၵမ် ဝႃႇတမၢၵ်ႉၵေႃႉၼိုင်ႈ။ ထိုင်မႃး 1921 ၸွႆႈထႅမ် တႄႇတင်ႈ ပႃႇတီႇၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၶႄႇယဝ်ႉ။ ပီ 1922 လႆႈပဵၼ် ၽူႈၼမ်းၼႂ်း တမ်ႈတီႈ ပႃႇတီႇၽႄ ၸႄႈတွၼ်ႈႁူႇၼၢၼ်ႇသေ ထိုင်မႃး 1924 ႁူမ်ႈလူၺ်ႈ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ တင်းၼမ်သေ ဢွၼ်ၵၼ် ၶဝ်ႈၼႂ်းၸုမ်းသိုၵ်း Kuomintong ဢၼ်ၶျၢင်ႉၵၢႆႇသိုဝ်ႉ ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ထိုင်မႃး ပီ 1927 ၸုမ်းၼေႇသျိၼ်ႇၼႄႇလိတ်ႉၶဝ် တီႈၼႂ်းပႃႇတီႇၶူႇမိၼ်ႇတၢၼ်ႇ မၢင်ပႅတ်ႈ ၸုမ်းၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉလႄႈ မၢဝ်ႈၸိုဝ်ႈတုင်း ၵူဝ်ၺႃႈတၢမ်ႇတၢႆသေ ၸင်ႇပၢႆႈၵႂႃႇ မိူင်းၶႄႇပွတ်းၸၢၼ်းပုၼ်ႉ ယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ပၢႆႈၵႂႃႇၼင်ႇၼၼ် ၸင်ႇၵႂႃႇႁူပ်ႉထူပ်း ၶျိဝ်ႇတေး (ၵေႃႉဢၼ်တေမႃႈပဵၼ် ႁူဝ်သိုၵ်းတပ်ႉၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ)သေ တႄႇတင်ႈတပ်ႉလႅင်ႁၢၼ် မၢႆ 4 ၊ မၢဝ်ႇၸိုဝ်ႈတုင်း ၶဝ်ႈပဵၼ် ၽူႈမီးၸၼ်ႉ တႃႇပၼ်တၢင်းၶႂ်ႈၸႂ် ၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်းယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပီ 1931 လိူၼ်တီႇၸိမ်ႇပိူဝ်ႇ လႆႈၶိုၼ်ႈပဵၼ် ႁူဝ်ပဝ်ႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸႄႈတွၼ်ႈၵျၢင်းသျီးသူဝ်ႇဝီႇယႅတ်ႉ Jiangxi Soviet ယဝ်ႉ။ ပီ 1934 ဢွၼ်ႁူဝ် သိုၵ်းၶၢဝ်းတၢင်းယၢဝ်းလူင် Long March လုၵ်ႉတီႈ မိူင်းၶႄႇပွတ်းၸၢၼ်း ၶီႇသိုၵ်း မႃးၽၢႆႇႁွင်ႉ တိုၵ်းတေႃး တပ်ႉၸုမ်း ၼေႇသျိၼ်ႇၼႄႇလိတ်ႉၶဝ်ယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ မႃးပိုတ်ႇၽုၺ်ႇ ငဝ်ႈၸိုင်ႈၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းယီႇၼၢၼ်ႇ ၸႄႈမိူင်းသျၢၼ်ႇၸီႇ ဢၼ်မီးၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇၼၼ်ႉသေ တမ်းဝၢင်းၽႅၼ်ၵၢၼ် ပိုၼ်ႉထၢၼ် ပုၼ်ႈတႃႇ ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉမိူင်းၶႄႇယဝ်ႉ။ ပၵ်းသင်ႉ တီႈၼၼ်ႈသေ တိုၵ်းတေႃးပႅတ်ႈ တပ်ႉသိုၵ်းၶျၢင်ႉၵၢႆႇသိုဝ်ႉၶဝ်လႄႈ ႁုပ်ႈသိမ်းလႆႈ ၸႄႈတွၼ်ႈပွတ်းႁွင်ႇ ၵမ်ႈၽွင်ႈယဝ်ႉ။ ပီ 1936 မၢဝ်ႈၸိုဝ်ႈတုင်း လႆႈယုၵ်ႉၶိုၼ်ႈပဵၼ် ႁူဝ်ပဝ်ႈငဝ်ႈၸိုင်ႈ ပႃႇတီႇၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၶႄႇၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ပီ 1937 ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၵျပၢၼ်ႇၶဝ် ၶဝ်ႈမႃးတိုၵ်း ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇၼၼ်ႉ မၢဝ်ႈၸိုဝ်ႈတုင်းၶဝ် ၵႂႃႇႁူမ်ႈႁွမ်း ၸုမ်းၶျၢင်ႉၵၢႆႇသိုဝ်ႉၶဝ်သေ တိုၵ်းတေႃး ၵျပၢၼ်ႇၶဝ်ယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ လွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၶဝ်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၶၢမ်ႇႁိုင် ၶိုၼ်းၽၢတ်ႇၵၼ်ၵႂႃႇသေ တႄႇဢဝ် ပီ 1938 ၸုမ်းမၢဝ်ႈၸိုဝ်ႈတုင်းၶဝ် ၸင်ႇၶၢမ်ႇတိုၵ်းတေႃး ၵျပၢၼ်ႇႁင်းၵူၺ်းယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ၵျပၢၼ်ႇၶဝ် ဝၢင်းၶိူင်ႈယဝ်ႉ သၢႆငၢႆ ယင်းတိုၵ်ႉ ၶဵင်ႈၶႅင်ဝႆႉယူႇလႄႈ ယိူင်းဢၢၼ်း ပုၼ်ႈတႃႇ ၽွမ်ႈႁူမ်ႈၵၼ်သေ ၶျၢင်ႉၵၢႆႇသိုဝ်ႉ ၸင်ႇၽိတ်ႈမွၵ်ႇ မၢဝ်ႈၸိုဝ်ႈတုင်း မႃးႁူပ်ႉထူပ်းၵၼ် တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းၶျူင်ႇၵိၼ်းသေတႃႉ ဢမ်ႇလၢၵ်ႇလၢႆးသင်မႃး။
ပီ 1946 ႁူဝ်ၶၢဝ်းမႆႈၼၼ်ႉ ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၶဝ် တေႃးသိုၵ်းၸူး ၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈ မၢၼ်ႇၶျူးရီးယႃး တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈယဝ်ႉ။ ပီ 1947 လိူၼ်မၢတ်ႉၼၼ်ႉ မိူင်းၶႄႇ တႅၵ်ႇပဵၼ်ၵႂႃႇ သွင်ၽၢၵ်ႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ 1942 ၼၼ်ႉ ပႃႇတီႇၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၶႄႇ မီးၵူၼ်းမွၵ်ႈ 6 သႅၼ်ၵူၺ်းသေတႃႉ ထိုင်မႃး ပီ 1947 လိူၼ်ဢွၵ်ႉထူဝ်ႇပိူဝ်ႇၼၼ်ႉၸိုင် ႁူဝ်ပဝ်ႈလူင်မၢဝ်ႈၸိုဝ်ႈတုင်း ပိုၼ်ၶၢဝ်ႇဝႃႈ ၽူႈၶဝ်ႈပႃႇတီႇၶဝ် မီး 2 လၢၼ်ႉလိူဝ်ၼႆယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၶဝ် ၶိုၼ်ႈသိမ်းဢဝ်လႆႈ ငဝ်ႈၸိုင်ႈဝဵင်းလူင် မၢၼ်ႇၶျူးရီးယႃး ဢၼ်ပဵၼ် ဝဵင်းမုၵတိၼ်ႇသေ သိုပ်ႇၶိုၼ်ႈသိုၵ်းမႃး တွၼ်ႈၵၢင် မိူင်းၶႄႇယူႇ။ ပီ 1948 ၸမ်သဵင်ႈၼၼ်ႉ ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၶဝ် သိမ်းဢဝ်လႆႈ မိူင်းၶႄႇ 3 ပုၼ်ႈ 1 ပုၼ်ႈယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး 1949 ၽွင်းမိူဝ်ႈ မိူင်းၶႄႇတင်းမိူင်း တူၵ်းၵႂႃႇၼႂ်းမိုဝ်း ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၼၼ်ႉ ၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၶျၢင်ႉၵၢႆႇသိုဝ်ႉၶဝ် လႆႈပၢႆႈၵႂႃႇ တီႈၵုၼ်ဢွၼ်ႇ ၽေႃႇမူဝ်ႇသႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး 1949 လိူၼ်ဢွၵ်ႉထူဝ်ႇပိူဝ်ႇ 1 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ တႄႇတင်ႈပဵၼ် မိူင်းၸွမ်ၸိုင်ႈၶႄႇယဝ်ႉ။ မၢဝ်ႈၸိုဝ်ႈတုင်းၵေႃႈ လႆႈယုၵ်ႉၶိုၼ်ႈပဵၼ် ႁူဝ်ပဝ်ႈငဝ်ႈငုၼ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ပဵၼ်ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈၶႄႇယဝ်ႉ။
1959 လိူၼ်ၵျၼ်ႇၼဝရီႇၼၼ်ႉ မၢဝ်ႈၸိုဝ်ႈတုင်း ထွၼ်တူဝ်ဢွၵ်ႇ တမ်ႈတီႈ ငဝ်ႈငုၼ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈသေ သိုပ်ႇဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ႁူဝ်ပဝ်ႈ ပႃႇတီႇၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၶႄႇၵႂႃႇၵူၺ်းယဝ်ႉ။ မၢဝ်ႈၸိုဝ်ႈတုင်းၼႆႉ ၶဝ်ႈပဵၼ် ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၶႄႇ ၵေႃႉၼိုင်ႈသေ ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ တင်းၵမ်ႇၽႃႇယဝ်ႉ။ မူႇလိၵ်ႈ ဢၼ်မၼ်းတႅမ်ႈဝႆႉ မိူင်းၶႄႇလႅင် (1934)၊ မိူင်းၶႄႇလႄႈ သိုၵ်းၶႂၢၵ်ႈမိူင်းမၢႆသွင် (1939)၊ မိူင်းၶႄႇလႄႈ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇပၢၼ်မႂ်ႇ (1944) လႄႈ ပွႆးတိုၵ်းမႂ်ႇ ပုၼ်ႈမိူင်းၶႄႇ (1945) ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇတႄႉတႄႉ။<ref>ပပ်ႉသႅၼ်သမ်ႇမၢၼ်ႈ၊ သွႆႉ (႙)<ref>
ၽိုၼ်ဢိင်
မႄးထတ်း- ↑ Mao Zedong. The Oxford Companion to Politics of the World. Retrieved on 2008-08-23။
- ↑ Time 100: Mao Zedong Archived 2009-08-27 at the Wayback Machine. Archived 2009-08-27 at the Wayback Machine. By Jonathan D. Spence, 13 April 1998.