မေႃႇငိုၼ်း ၼမ်ႉတူႈ

ပိုၼ်းမေႃႇငိုၼ်း မိူင်းမေႃႇ (ၼမ်ႉတူႈ ပၢင်ႁႆး)

ဢွင်ႈတီႈ

ဢၼ်ၵူၼ်းတင်းၼမ် ဢွၼ်ၵၼ်ႁူႉဝႃႈ မေႃႇငိုၼ်း ၼမ်ႉတူႈၼႆႉ ၵႂၢမ်းတႆးႁွင်ႉဝႃႈ "မိူင်းမေႃႇ" ၼႆသေ မီးတမ်ႈတီႈ မိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ ၸႄႈဝဵင်းၼမ်ႉတူႈ၊ မီးတီႈသၢႆၶၢင်ဢွၵ်ႇ 97 တီႇၵရီႇ 17 မိၼိတ်ႉ လႄႈ သၢႆၼၢင်ႁွင်ႇ 23 တီႇၵရီႇ 16 မိၼိတ်ႉ၊ သုင်သေ ၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ 3007 ပေႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းမေႃႇၼႆႉ ၵႆယၢၼ် ဝဵင်းၼမ်ႉတူႈ မွၵ်ႈ 14 လၵ်း၊ ဝဵင်းၼမ်ႉတူႈၼႆႉ မီးဝႆႉ ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း ဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ မွၵ်ႈ 44 လၵ်း၊ မီးဝႆႉ ၽၢႆႇႁွင်ႇ ဝဵင်းသီႇပေႃႉ ၵႆယၢၼ်မွၵ်ႈ 42 လၵ်းယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈ မိူင်းမေႃႇ မီးယူႇ 4749 လၵ်းပၼ်ႇမူၼ်းယူႇ။ ဢွင်ႈတီႈ ႁိမ်းႁွမ်းမေႃႇၼႆႉ ပဵၼ်လွႆႁူဝ်လွမ်ႈတင်းၼမ် လွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉသေ သုင်ယူႇၼႂ်း 600 ပေႇလႄႈ 4600 ပေႇယဝ်ႉ။ ၸွမ်းဝူင်ႈၵၢင်လွႆလုၵ်ႈၼိုင်ႈလႄႈ လုၵ်ႈၼိုင်ႈၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် ပဵၼ်ဝႅဝ်ႇလိုၵ်ႉဝႆႉ မိူၼ်ၼင်ႇ တူဝ်လိၵ်ႈ V ၼၼ်ႉသေ ဢမ်ႇမီးတူၼ်ႈမႆႉယႂ်ႇလူင် ၵူၺ်းမီး တူၼ်ႈယိူဝ်ႈ တူၼ်ႈယုမ်း တူၼ်ႈၶိူဝ်းၵူၺ်း။ ၼႂ်းႁူၺ်ႈ မၢင်တီႈတႄႉ လႆႈႁၼ် မႆႉပူၵ်ႇမႆႉမွင်ယူႇ။ ၼႂ်းဝူင်ႈၵၢင် လိူၼ်မေႇ လႄႈ လိူၼ်ဢွၵ်ႉထူဝ်ႇပိူဝ်ႇၼၼ်ႉ ၽူၼ်တူၵ်းသေ ႁႅင်းၽူၼ်မီးယူႇ 60 ႁၵ်း ins ။ ၶၢဝ်းၵတ်းတႄႉ ႁႅင်းၵတ်းမီးယူႇ 5 တီႇၵရီႇသေ ၶၢဝ်းမႆႈတႄႉ မီးထိုင် 30 တီႇၵရီႇယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉပၢင်ယူၼ်းၼႆႉ လႆလတ်းၼႂ်းမေႃႇသေ လုၵ်ႉၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း လႆၵႂႃႇတၢင်းဢွၵ်ႇ ၵႂႃႇၶဝ်ႈၸူး ၼမ်ႉတူႈယဝ်ႉ။

ပိုၼ်းဝၼ်းလင် မိူဝ်ႈ 1412 - 1868

မိူဝ်ႈ 1412 ၼၼ်ႉ ၶႄႇၶဝ် ၽႅဝ်မႃးသေ မႃးတႄႇၶုတ်းဢွၼ်တၢင်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပိူင်လူင်မၼ်း ၵူၺ်းပဵၼ် တႃႇတေ ၶုတ်းဢဝ် ႁုင်ဢဝ် ငိုၼ်းပိူင်လဵဝ်ၵူၺ်း။ ၵွပ်ႈၼၼ် တီႈမိူင်းမေႃႇၼႆႉ ထိူၼ်ႇပႃႇမႆႉ လႆႈလုလႅဝ်သေ ၸင်ႇတေပဵၼ်ဝႆႉ လွႆႁူဝ်လွမ်ႈ တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၵူၺ်းဢွင်ႇဢဝ်ငိုၼ်းၵူၺ်းလႄႈ တမ်ႈတီႈ ၸွမ်းႁိမ်း မိူင်းမေႃႇၼႆႉ မၢင်တီႈ တိုၵ်ႉလႆႈႁၼ် ၵွင်ၶီႈၸိုၼ်း (Slag) တင်းၼမ်ယူႇ။ ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇ ၶေႃႈမၢႆတွင်း ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇပိုၼ်း ၽူႇမိပေႇတ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ မႅၵ်ႉၵလႃႇရိၼ်ႇ လႄႈ ၵေႃႇၵျိၼ်းပရွင်းၶဝ်ဝႃႈတႄႉ ၶႄႇၶဝ် ၶိုၼ်းဢွၵ်ႇၽၢတ်ႇယၢၼ် မိူင်းမေႃႇၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ 1868 ၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။

ပိုၼ်းဝၼ်းလင် 1868-1906

ဝၢႆးသေ ၶႄႇၶဝ် ဢွၵ်ႇမိူဝ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ ၶၢင်လႄႇပလွင်ႈ ၸိူဝ်းယူႇတီႈ ၼမ်ႉသၼ်ႇ ဢၼ်မီးၽၢႆႇၸၢၼ်း မိူင်းမေႃႇၼၼ်ႉ လႅပ်ႈတေမႃး ႁဵတ်းၵၢၼ်ႁုင်ငိုၼ်းၼႆႉယူႇ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းလွႆၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် မေႃၸႂ်ႉ တိုဝ်းငိုၼ်းဝႆႉမႃး တင်းႁိုင်ယဝ်ႉလူး။ တီႈၼႂ်းပိုၼ်းမၢႆတွင်း မႅၵ်ႉၵလႃႇရိၼ်ႇ ဝႃႈဝႆႉ ဝၢႆးသေ ၶႄႇၶဝ် ဢွၵ်ႇမိူင်းမေႃႇၵႂႃႇယဝ်ႉ ၶုၼ်မၢၼ်ႈ ၸဝ်ႈမင်းတုင်းလႄႈ ၸဝ်ႈသီႇပေႃႉ ပွႆႇတပ်ႉမၢၼ်ႈၶဝ် မႃးတီႈမိူင်းမေႃႇသေ ႁႂ်ႈမႃးႁဵတ်း မေႃႇငိုၼ်းယူႇ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ၶဝ်ဢမ်ႇၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၽၢႆႇႁုင်ငိုၼ်းလႄႈ သိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ်ၵေႃႈ ၶိုၼ်းပၢႆႈၽၢတ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ပၢၼ်သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ်ၶႄႇ ၶိူဝ်းမိင်ၶဝ်ၼၼ်ႉ ၶူဝ်းငိုၼ်း ဢၼ်ၶဝ်ၸႂ်ႉၼႂ်းႁေႃၶဝ်ၼႆ ပဵၼ်ငိုၼ်း ဢၼ်ဢွၵ်ႇ တီႈၼမ်ႉတူႈၼႆႉၼႆ မိတ်ႉၸတႃႇႁႃးပၢတ်ႉႁူးပႃး တႅမ်ႈမၢႆဝႆႉၼင်ႇၼႆယူႇ။ ဢၼ်ဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ၶဝ်ႈၸႂ်လိူဝ်သေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ၶီႈၸိုၼ်း ဢၼ်ၶႄႇၶဝ်ထွၵ်ႇဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းၼၼ်ႉ ၸိုၼ်းၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ 45% ထိုင် 50%၊ ႁဵၵ်ႇသမ်ႉၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ 15% ထိုင် 16% ။ မိူဝ်ႈ 1903 ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းဢဵင်းၵလဵတ်ႈ Mr. Amartin လႄႈ Mr. ME Timber Slay ႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ် ၽွတ်ႈပဵၼ် ၸုမ်းၶုတ်းႁႄႈ ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၸင်ႇတင်ႈပဵၼ် ၸုမ်း Great Eastan Mining Co, Ltd (G.E.M.C )ယဝ်ႉ ၸင်ႇမႃးၶုတ်း ဢဝ်ၶီႈၸိုၼ်း ဢၼ်ၶႄႇၶဝ် ထွၵ်ႇဝႆႉၼၼ်ႉ ဢဝ်မိူဝ်းတီႈ ၸၢၵ်ႈႁုင်ၸိုၼ်း ဝဵင်းလိူဝ်ႇသေ ႁုင်ဢွၵ်ႇလႆႈ ၸိုၼ်းယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၽွင်းမိူဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ် ပႆႇတၼ်းထိုင်တီႈလီၼၼ်ႉ ၸုမ်း G.E.M.C ၼႆႉ ယွၼ်ႉလွင်ႈတၢင်း လၢႆလၢႆပိူင်သေ မိူဝ်ႈ 1906 ၼၼ်ႉ ၸင်ႇလႆႈဢဝ် ၶူဝ်းၶွင်မၼ်း ၶၢႆပၼ် ပႃးမႃးမႆးလီႇမိတႅတ်ႉ Burma Mines Co, Ltd ယဝ်ႉ။ ပိုၼ်းဝၼ်းလင် 1906-1942 ၼႂ်းပႃးမႃးမႆးလီႇမိတႅတ်ႉၼႆႉ တိုၼ်းလၢင်း 90 % ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶွင် ပႃးမႃးၵေႃႇပူဝ်ႇရေးသျိၼ်း (လၼ်ႇတၢၼ်ႇ) Burma Corporation Ltd. London ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1909 ၼၼ်ႉ ပႃးမႃးမႆး B.M.C ၶဝ် ႁဵတ်းပဵၼ် တၢင်းလူတ်ႉၾႆး ဢၼ်ၵႂၢင်ႈ 2 ပေႇ ဢၼ်လႅၼ်ႈတမ်ႈတီႈ မၢၼ်ႈပွႆး-ၼမ်ႉတူႈ-ၼႂ်းမေႃႇသေ ဢမ်ႇၵႃး သမ်ႉၶုတ်းၶဝ်ႈတၢင်း တႂ်ႈလိၼ်သေ ဢဝ်ၸွမ်းၸိုဝ်ႈၵေႃႉဢွၼ်ၶုတ်းမၼ်းၼၼ်ႉလႄႈ ၸင်ႇႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ မႃႇမီႇယၢၼ်ႇသျၢပ်ႉၾ်တ် (Marmian Shaft) ၼႆယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈၼၼ်ႈသေ ဢွင်ႈတီႈ ဢၼ်ၵႆထႅင်ႈ ၼိုင်ႈလၵ်းပၢႆ ႁူၵ်းၾႃႇလူင်ႇၼၼ်ႉ ၸင်ႇၶုတ်းထႅင်ႈ ႁူးထမ်ႈသိူဝ် ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ (Tiger Tunnel) ႁူးၼိုင်ႈ။ မိတ်ႉသတိူဝ်ႇႁူးဝႃး ၵေႃႉဢွၼ်ၶုတ်းယဝ်ႉ။ သၢႆတၢင်းၼႂ်းလိၼ် မႃႇမီႇယၢၼ်ႇသျၢပ်ႉၾ်ႇတ် လႄႈ ႁူးထမ်ႈသိူဝ်ၼႆႉ ၶွႆႈၵၼ်ၼႂ်းလိၼ်မိူဝ်ႈ 1914 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1905 ၼၼ်ႉ မိတ်ႉသတိူဝ်ႇႁႃးပၢတ်ႉ ႁူးဝႃး လႆႈႁၢပ်ႇဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၽူႈၵွၼ်းၽၢႆႇၶုတ်းမေႃႇလႄႈ တမ်ႈတီႈ ၼႂ်းဝူင်ႈၵၢင် ၼမ်ႉတူႈလႄႈ မိူင်းမေႃႇ ဢွင်ႈတီႈ တေႁႃၶုတ်းႁူးမေႃႇၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉလႆႈႁၼ် ႁွႆးတိၼ်သိူဝ်လႄႈ မၼ်းၸင်ႇတၢင်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈ Tiger Tunnel ႁူးထမ်ႈသိူဝ်ၼႆယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၵႃႈတ​ေႃႉတၢင်ႇၶီႈၸိုၼ်းၼၼ်ႉ ႁႅင်ႉၵႃႈယႂ်ႇၼႃႇလႄႈ မိူဝ်ႈ 1912 ပႃးမႃးမႆးၶဝ် ၸင်ႇဢဝ်ၸၢၵ်ႈႁုင်ၸိုၼ်းၶဝ် တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းလိူဝ်ႇ ၶၢႆႉမႃးတင်ႈ တမ်ႈတီႈ ၼမ်ႉတူႈ (32) လၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပႃးမႃးမႆးၶဝ် တႄႇၶုတ်းမေႃႇၸိုၼ်း မိူဝ်ႈ 1912 ပုၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး 1913 ၶဝ်ႁႃႁၼ် သၢႆၶူဝ်းႁႄႈလူင် ၼႂ်းလိၼ် (Chinaman Lode) သေ ၸင်ႇတေတႄႇၸူင်ၶုတ်းဢဝ် ၼႂ်းလိၼ်ယဝ်ႉ။ ႁူင်းၸၢၵ်ႈလူင် တီႈၼမ်ႉတူႈ ဢၼ်ႁုင်လႆႈၸိုၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁဵတ်းယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇ ၼင်ႇၵၼ်ယဝ်ႉ။ တေႃႇပေႃးထိုင် သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈၵမ်းသွင် တိုၵ်ႉၸင်ႇႁႃတႄႇၼၼ်ႉ လွင်ႈၶုတ်းၶူဝ်းႁႄႈ တီႈၼမ်ႉတူႈၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇဝႆႉယူႇ။ ၼိုင်ႈပီ ၼိုင်ႈပီၼႆႉ ၶုတ်းဢွၵ်ႇလႆႈ ၶူဝ်းႁႄႈလိူင်း တၢၼ်ႇပွင်း 500000 လိူဝ်ယူႇ။ ဢၼ်ၶဝ် ၶုတ်းဢွၵ်ႇလႆႈၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ၼႂ်းဝူင်ႈၵၢင် တၢၼ်ႇပွင်း 350000 လႄႈ 100000 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တေႃႇထိုင် 1942 မိူဝ်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ႁူၼ်မိူဝ်းၵႂႃႇၼၼ်ႉ ၶဝ်ၶုတ်းဢဝ်လႆႈၵႂႃႇ တၢၼ်ႇပွင်း မွၵ်ႈ 9 လၢၼ်ႉယူႇ။ ၼႂ်းဢၼ်ၶုတ်းလႆႈၼၼ်ႉ ၸိုၼ်းမီး 21%သေ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ပဵၼ်ငိုၼ်းလႄႈသွတ်ႈ ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း သႅၼ်းလီသေပိူၼ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ ပႅင်ႈၼင်ႇၶဝ်လၢမ်းဝႆႉၼၼ်ႉ ဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ၶုတ်းဢဝ် ယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇ မွၵ်ႈ 82% ၼႆယဝ်ႉ။

ပိုၼ်းဝၼ်းလင် 1942-1945

	1942 လိူၼ်ဢေႇပိူဝ်ႇ 24 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် လုၵ်ႉတီႈ ၼမ်ႉတူႈၶဝ် ပွၵ်ႈမိူဝ်းၵႂႃႇ မိူင်းဢိၼ်ႇတိယ လီငၢမ်းယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ဢွၵ်ႇမိူဝ်းၵႂႃႇၼၼ်ႉ မၼ်ႇၼေႇၵျႃႇလူင် ၼမ်ႉတူႈ သင်ႇလၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ် ၵျပၢၼ်ႇၶဝ် တေဢမ်ႇၸၢင်ႈမႃးသိုပ်ႇၶိုတ်းလႆႈ မေႃႇငိုၼ်းၼၼ်ႉ ၸႂ်ႉႁႂ်ႈယႃႉလႅဝ်ပႅတ်ႈတီႈၶိုၵ်ႉတီႈယမ်မၼ်းၼႆယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၵေႃႉဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း တမ်ႈတီႈ ၼႂ်းမေႃႇၼၼ်ႉ သမ်ႉပဵၼ်ၵူၼ်းမိူင်းဢေႃးသတေးလျ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ မိတ်ႉသတိူဝ်ႇ ဢႅတ်ႉသ်ပီႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းဝူၼ်ႉဝႃႈ ပေႃးသိုၵ်းယဝ်ႉၵႂႃႇ တေၸၢင်ႈၶိုၼ်းမႃး ၶုတ်းထႅင်ႈယူႇၼႆလႄႈ မၼ်းၸင်ႇဢမ်ႇထွမ်ႇ ၶေႃးပူင်ပႃႈၼိူဝ်သေ ဢမ်ႇယႃႉႁူင်းၸၢၵ်ႈသင် ၸင်ႇဢဝ်ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ် လႄႈ ၶေႃႈမၢႆတွင်းၸိူဝ်းၼႆႉသေ ပၢႆႈၵႂႃႇမိူင်းဢိၼ်ႇတိယယဝ်ႉ။

1942 လိူၼ်မေႇ 1 ဝၼ်း ၵျပၢၼ်ႇၶဝ် ၶဝ်ႈသိမ်းဢဝ် ဝဵင်းၼမ်ႉတူႈယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ် တေသိုပ်ႇၶုတ်းလႆႈ မေႃႇငိုၼ်းၼၼ်ႉ ၵျပၢၼ်ႇၶဝ်ၵေႃႈ ၶတ်းၸႂ်ႁိပ်ႈၼႅတ်ႈယူႇ။ ၵျပၢၼ်ႇၶဝ် ႁႆတီႉၺွပ်းဢဝ် ၶႄႇၸိူဝ်းႁိမ်းႁွမ်း ၼမ်ႉတူႈ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈ ၵလႃးၵေႃႇရၶႃး၊ ၶၢင်၊ ပလွင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉသေ ၸႂ်ႉမႃးၶုတ်းမေႃႇၼႆယဝ်ႉ။ ႁူင်းၸၢၵ်ႈၾႆးၾ မၢၼ်ႈၸၢမ်ၵေႃႈ ၵျပၢၼ်ႇၶဝ် ၶိုၼ်းမႄးပၼ်ႇ ႁႂ်ႈဢွၵ်ႇၾႆးၾယဝ်ႉ။ ႁူင်းၸၢၵ်ႈမေႃႇငိုၼ်း ၼမ်ႉတူႈ (32)လၵ်းၵေႃႈ ၶိုၼ်းမႄးပၼ်ႇသေ ၵႃႈပဵၼ် ၽွင်ႁႄႈ ဢၼ်ထွင်ယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၶဝ်တၢင်ႇရူတ်ႉၾႆး လူင်းမိူဝ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ သိုပ်ႇသူင်ႇႁွတ်းထိုင် မိူင်းၵျပၢၼ်ႇၶဝ်ယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး 1944 လိူၼ်ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပိူဝ်ႇၼၼ်ႉ လွင်ႈတေႃႉသူင်ႇၶဝ် လုၶၢတ်ႇၵႂႃႇသေ ႁူင်းၸၢၵ်ႈလူင် ၼမ်ႉတူႈၵေႃႈ လႆႈၵိုတ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵျပၢၼ်ႇၶဝ် လိင်ႉလၢႆးမၼ်းဝႃႈ ၶူဝ်းၼႂ်းလိၼ် တမ်ႈတီႈ ၼႂ်းမေႃႇၼမ်ႉတူႈၼႆႉ မူတ်းပိတ်းယဝ်ႉ၊ ယၢမ်းလဵဝ် တီႈမိူင်းတႆး ပွတ်းၸၢၼ်း လႆႈႁၼ် မေႃႇႁႄႈမႂ်ႇၼႆသေ ႁွင်ႉဢဝ် ၵူၼ်းၼမ်ႉတူႈၶဝ်ၵႂႃႇၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ႁူင်းၸၢၵ်ႈလူင် ၼမ်ႉတူႈ (32) လၵ်းၼၼ်ႉ ၵျပၢၼ်ႇၶဝ်ၵေႃႈ တေႃႈဢမ်ႇၸၢင်ႈ ယႃႉဢဝ်ၵႂႃႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၶဝ်လႆႈ ဝႆႉပႅတ်ႈသေ ပွၵ်ႈမိူဝ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ႁူင်းၸၢၵ်ႈလူင် ၼမ်ႉတူႈ 32 လၵ်းၼႆႉ လႆႈလူႉလႅဝ်ၵႂႃႇ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ သိုၵ်းတပ်ႉလူမ်း ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇၶဝ် မႃးပွႆမၢၵ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပိုၼ်းဝၼ်းလင် 1945-1951

ၵျပၢၼ်ႇၶဝ် မႃးၶုတ်းမေႃႇငိုၼ်း ၼမ်ႉတူႈ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 3 ပီယဝ်ႉသေ မိူဝ်ႈ 1945 လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ်ၼၼ်ႉ သိုၵ်းမႁႃႇမိတ်ႉၶဝ် ၶဝ်ႈသိမ်းဢဝ်လႆႈ ၸႄႈဝဵင်းၼမ်ႉတူႈယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇ ပွၵ်ႈသွင် ယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇ တႄႇဢဝ် 1945 တေႃႇထိုင် 1951 ၸုမ်းပႃးမႃး ၵေႃႇပူဝ်ႇရေးသျိၼ်း Burma Coporation ၶဝ် သိုပ်ႇၶုတ်းၵႂႃႇယူႇ။ ပႃးမႃးၵေႃႇပူဝ်ႇရေးသျိၼ်း (1951-1965 မေႃႇငိုၼ်း ၼမ်ႉတူႈၼႆႉ တႄႇဢဝ် 1903 တေႃႇထိုင် 1951 ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ၵူၼ်းၼွၵ်ႈမိူင်း ၶဝ်ၵွၼ်းၼႃႈၵၢၼ်သေ ၶုတ်းဢဝ်ၵႂႃႇယူႇ။ ထိုင်မႃး 1951 လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ မိူင်းမၢၼ်ႈ ၸင်ႇသႂ်ႇၸွမ်း ငိုၼ်းထုၼ်း 50 % (ၶိုင်ႈတေႃႇၶိုင်ႈ) ၸွမ်း ပႃးမႃးၵေႃႇပူဝ်ႇရေးသျိၼ်းသေ ၸင်ႇလႅၵ်ႈလၢႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ “ပႃးမႃးၵေႃႇပူဝ်ႇရေးသျိၼ် လီႇမိတႅတ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ လီႇမိတႅတ်ႉဢၼ်ၼႆႉ ၵူၺ်းပဵၼ်ၵၢၼ် ၼႂ်း (1951-52) ၵူၺ်း။ ပၢၼ်ပႃးမႃးၵေႃႇပူဝ်ႇရေးသျိၼ်း တႄႇဢဝ် 1961- 1969 ၼၼ်ႉ ၶူပ်ႇပီမိူင်း ၶုတ်းဢွၵ်ႇၶူဝ်းႁႄႈလိူင်း တၢၼ်ႇပွင်း တီႈဢႄႇမၼ်း 154063 (1961-62) တီႈၼမ်မၼ်း တၢၼ်ႇပွင်း 204070 (1962-63)ယဝ်ႉ။ မေႃႇၵူၼ်းမိူင်း (1.8.1965) ပႃမႃးၵေႃႇပူဝ်ႇရေးသျိၼ်းၼၼ်ႉ လႆႈၶၢမ်ႇသိမ်းပဵၼ် ၶွင်ၵူၼ်းမိူင်းသေ မႄးသ်ႂ်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈ မေႃႇၵူၼ်းမိူင်းၼႆယဝ်ႉ။ ပၢၼ်မေႃႇၵူၼ်းမိူင်း ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ပြည်သူ့ဘော်တွင်းလုပ်ငန်း (1965-1970) ၼၼ်ႉ ၼိုင်ႈပီ ၶုတ်းလႆႈ ၶူဝ်းႁႄႈလိူင်း တၢၼ်ႇပွင်း တီႈဢႄႇမၼ်း (150850) (1965-66) တေႃႇထိုင် တီႈၼမ်သုတ်း (164889) (1966-1967) တၢၼ်ႇယဝ်ႉ။ ၵေႃႇပူဝ်ႇရေးသျိၼ်းမျႅၼ်ႇမႃႇ မြန်မာ့ဘော်တွင်း ကော်ပိုရေးရှင်း (1970-76) (2.3.1970) လုၵ်ႉတီႈ မေႃႇၵူၼ်းမိူင်းသေ ၸင်ႇလႅၵ်ႈပဵၼ်ၵႂႃႇ မျၢၼ်ႇမႃႉပေႃႇတုၼ်းၵေႃႇပူဝ်ႇရေး သျိၼ်းယဝ်ႉ။ ပၢၼ်ၼႆႉ 1970-76 ၼိုင်ႈပီ ၶုတ်းဢွၵ်ႇလႆႈ ၶူဝ်းႁႄႈလိူင်း တီႈဢႄႇမၼ်း တၢၼ်ႇပွင်း 61230 (1973-74) တီႈၼမ်သုတ်း 170180 (1972-73)တၢၼ်ႇယဝ်ႉ။ မေႃႇႁႄႈ မၢႆ(1) ၵေႃႇပူဝ်ႇရေးသျိၼ်း ၽၢႆႇၶုတ်းႁႄႈ အမှတ် (၁) သတ္တုတူးဖေါ်ရေး ကော်ပိုရေးရှင်း 1976-1989) (1.4.1976) ၸင်ႇၶိုၼ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ မေႃႇႁႄႈ မၢႆ(1) ၵေႃႇပူဝ်ႇရေးသျိၼ်း ၽၢႆႇၶုတ်းႁႄႈ အမှတ် (၁) သတ္တုတူးဖေါ်ရေး ကော်ပိုရေးရှင်း ၼႆယဝ်ႉ။ ပၢၼ်ၼႆႉ 1976-1989 ၼိုင်ႈပီ ၶုတ်းဢွၵ်ႇလႆႈ ၶူဝ်းႁႄႈလိူင်း တီႈဢႄႇမၼ်း တၢၼ်ႇပွင်း 83352 (1976-77) တီႈၼမ်သုတ်း 292612 (1986-87) တၢၼ်ႇယဝ်ႉ။ မေႃႇႁႄႈ မၢႆ (1) ၽၢႆႇၶုတ်းႁႄႈ အမှတ် (၁) သတ္တုတွင်းလုပ်ငန်း (1989-2009) (1.4.1989) ၸင်ႇၶိုၼ်းလႅၵ်ႈထႅင်ႈၸိုဝ်ႈမႂ်ႇဝႃႈ မေႃႇႁႄႈမၢႆ(1) ၽၢႆႇၶုတ်းႁႄႈ အမှတ် (၁) သတ္တုတွင်းလုပ်ငန်းၼႆသေ သိုပ်ႇၶုတ်းၵႂႃႇ တေႃႇထိုင် ပီ 2009 ယဝ်ႉ။ ပၢၼ်ၼႆႉ (1989-1999) တေႃႇထိုင် လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ်ၼၼ်ႉ ၶုတ်းဢွၵ်ႇလႆႈ ၶူဝ်းႁႄႈလိူင်း တီႈဢႄႇမၼ်း တၢၼ်ႇပွင်း 112508 (1995-96) တီႈၼမ်သုတ်း 161585 (1997-98) တၢၼ်ႇယဝ်ႉ။

ၽိုၼ်ဢိင်

• Herbert Clark Hoover's Note
• ဝင်းလှိုင် (ဦး)၊ နှစ် ၁၀၀ ပြည့် အထိမ်းအမှတ် ဘော်တွင်းသတ္တုတွင်း၏ သမိုင်းကြောင်း၊ နှာ ၁-၄။