မိၼ်ႉ

တူၼ်ႈမိၼ်ႉ

ၽၢင်ႁၢင်ႈတူၼ်ႈမိၼ်ႉ

တူၼ်ႈမိၼ်ႉ

ၽွင်မိၼ်ႉ ဢၼ်သႂ်ႇၼႂ်းၽၵ်း

ႁူဝ်မိၼ်ႉလႄႈ ၽွင်မိၼ်ႉ

မွၵ်ႇတီႈတူၼ်ႈမိၼ်ႉ

မိၼ်ႉ(Turmeric)

• Botany Term : Curcuma longa Linn
• Species/Family : Zingiberaceae

ၽၢင်ႁၢင်ႈ

• တူၼ်ႈ

ပဵၼ်တူၼ်ႈလေႃးမႆသေ တၢင်းသုင်မီးမွၵ်ႈ 4-5 ထတ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ႁူဝ်မၼ်းမီးႁၢင်ႈ မူၼ်းလၢဝ်ႈလၢဝ်ႈမိူၼ် ၶႆႇပဵတ်းယဝ်ႉ။ ၼိူဝ်ႉၽၢႆႇတၢင်းၼႂ်း ႁူဝ်မၼ်းၼႆႉ မီးသီႁိူဝ်ႈလႅင်းဝႆႉ။ မဵဝ်းမိၼ်ႉၼႆႉ မီး ႗ မဵဝ်းသေ ပေႃးဝႃႈတေၽေႃႇၸၢပ်ႈယႃႈယႃၼႆ ၵူၺ်းၸႂ်ႉ မိၼ်ႉယူဝ်းယူဝ်းၼႆႉၵူၺ်း။

• မႆ

ပႆမႆမၼ်းၼႆႉ တၢင်းယၢမ်းမၼ်းၽဵင်ႇၵၼ်တင်း မႆမၼ်းယဝ်ႉ။ တီႈမႆမၼ်းၼၼ်ႉ ငဝ်ႈတေႃႇပၢႆ မီးႁွင်ႈဝႆႉ။ မႆမၼ်းၼႆႉ ယၢဝ်းၸွတ်ႈလွတ်ႈဢွတ်ႇသေ ပၢႆမၼ်းလႅမ်သေ ငဝ်ႈမၼ်းလဵၵ်ႉယဝ်ႉ။ ၽင်ႇမႆမၼ်းၼႆႉ ၽဵင်ႇၵၼ်ယဝ်ႉ။ ဢဵၼ်မႆမၼ်းၼႆႉ ႁၼ်ၸႅင်ႈလီ။ႁၼ်ၸႅင်ႈလီ။

• မွၵ်ႇ

မီးသီလိူင်ၼုမ်ႇယဝ်ႉ။ ၵႆႉမွၵ်ႉ လိူၼ်ၸဵတ်းလိူၼ်ပႅတ်ႇယဝ်ႉ။

• 'တွၼ်ႈဢၼ်ဢဝ်ၸႂ်ႉလႆႈ

ႁူဝ်မၼ်း။

တီႈၸိူဝ်းႁၼ်လႆႈ ၼႂ်းမိူင်း

• လၢႆးဢွၵ်ႇ

ဢွၵ်ႇလႆႈ တီႈၼႂ်းမိူင်းမျႅၼ်ႇမႃႇ ပတ်ႉပိုၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈမိူင်းမျႅၼ်ႇမႃႇပွတ်းၼိူဝ် တီးၼႂ်းထိူၼ်ႇၼိူဝ်လွႆၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ဢွၵ်ႇႁင်းမၼ်းယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းတွၼ်ႈတႃႇ ၵႃႉၶၢႆၵၼ်ၼၼ်ႉတႄႉ ႁဵတ်းသူၼ်မၼ်းသေ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈဢဝ်ယဝ်ႉ။

• လၢႆးၽုၵ်ႇ

လႆႈၽုၵ်ႇသွမ်ႈ မိူၼ်ၼင်ႇ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶိင်ယဝ်ႉ။

လၢႆးၶဝ်ႈတၢင်းတိုဝ်း

• ၼမ်ႉၵတ်ႉ

ပေႃးဢဝ်ၵျၢမ်းယႃႈယႃဝႃႈ မိၼ်ႉၼႆႉ မႆႈယဝ်ႉ။ မီးၼမ်ႉဝၢၼ် ႁိုၼ်းဝႆႉ။ ႁၢမ်ႉမီးသၢႆၶူမ်သေ မီးၼမ်ႉဝၢၼ်မၼ်းဝႆႉ။ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ တူဝ်ဢုၼ်ႇ။ မၼ်းၼမ်ႉၵတ်ႉမႆႈယဝ်ႉ။ ပေႉလူမ်း။ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၽႆးႁူင်းၶဝ်ႈ မႆႈလီလႄႈ တၢင်းပဵၼ်လွင်ႈ တွင်ႉၵမ်ႉတွင်ႈယိုင်ႈ ၼႆႉႁၢႆလႆႈ။

• လၢႆးၸႂ်ႉ(ႁူဝ်ႁၢၵ်ႈ)

1. မိၼ်ႉၼႆႉ ၸၢင်ႈယူတ့်ယႃလႆႈ တၢင်းပဵၼ်ၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်းသေ ပဵၼ်ယႃႈယႃဢႃႇယုယၢဝ်းယိုၼ်းလႄႈ လိုဝ်းလင်ဝႆႉယဝ်ႉ။ ဢဝ်မိၼ်ႉၼႆႉ ႁဵတ်းယႃႈငၢၼ်းၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း၊ ယႃႈယႃ ယႃတႃၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း၊ ယႃႈယႃ တွင်းဢဵဝ်ႈတွင်ႈၼွင်ႇၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း၊ ယႃႈယႃတႃးၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
2. ၽွင်းပႃးတွင်ႉၼၼ်ႉ ပေႃးဝႃႈၼၢဝ်၊ ပေႃးၵိူတ်ႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇယဝ်ႉ ပဵၼ်လိူတ်ႈၶိုၼ်ႈ၊ လိူတ်ႈၼဝ်ႈၵိုတ်းဝႆႉ၊ လိူတ်ႈဢမ်ႇသႅၼ်ႈသႂ်၊ ဝၢႆးသေၵိူတ်ႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇယဝ်ႉ ဢမ်ႇပၢင်ႇလႅင်းလီ၊ ၼိူဝ်ႉၵတ်းလၢင်ႈ၊ ၼူမ်းငၢၼ်ႈ၊ ၼူမ်းၵႆႈ၊ ၶူမ်း ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉ ဢဝ်မိၼ်ႉႁဵတ်းၽွင်သေ ၼွၵ်းတင်းၼမ်ႉယဝ်ႉ တႃးပၼ်၊ ၵိၼ်ပၼ်၊ ႁဵတ်းၸွၵ်းၼူမ်ပၼ်၊ ဢဝ်တူမ်ႈတင်းၼမ်ႉဢုၼ်ႇသေ ဢၢပ်ႇပၼ်၊ ႁဵတ်းၸွၵ်းဢုပ်ႉပၼ် ၸမ်ႈပၼ်ၼႆ တၵ်းႁၢႆလီငၢမ်းယဝ်ႉ။
3. တၢင်းပဵၼ်ႁူင်းလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ဢမ်ႇသႅၼ်ႈသႂ်၊ ႁူၺ်ႇတႃၶိုၼ်ႈ၊ ပဵၼ်ဝတ်းပဵၼ်ၼၢဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ဢဝ်မိၼ်ႉႁဵတ်းၽေႃႇပဵၼ်ယႃႈယႃသေ ၸႂ်ႉတိုဝ်းလႆႈယူႇယဝ်ႉ။
4. ပေႃးႁိူၵ်ႇၵႆႈ၊ ၶဵဝ်ႈၸဵပ်း၊ ၶဵဝ်ႈၶိုၼ်ႈၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ဢဝ်ၽွင်မိၼ်ႉသေ ၽေႃႇတင်းၼမ်ႉဢုၼ်ႇသေ ဢူမ်ဝႆႉပၼ်၊ သႂ်ႇၵိူဝ်ၼၵ်းၼၵ်းသေၵိၼ်၊ ဢဝ်ဢုမ်ႇဝႆႉပၼ်တီႈ ငဝ်ႈၶဵဝ်ႈသေၵေႃႈ ၸၢင်ႈႁၢႆယူႇ။
5. မိၼ်ႉၼႆႉ ပေႃးဢႆ၊ ပေႃးႁူဝ်ၸႂ်ၵပ်ႉ၊ ပေႃးတွင်ႉႁေႈ တွင်ႉၼွင်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈၸၢင်ႈႁၢႆၸၢင်ႈၶႅၼ်းယူႇယဝ်ႉ။
6. ဢဝ်ၵိူဝ်သႂ်ႇၼႂ်းမိၼ်ႉသေ ၵိၼ်ပၼ် ၼိုင်ႈဝၼ်းသၢမ်ပွၵ်ႈၼႆ ၸိူဝ်းပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်လူမ်းထူဝ်းလူမ်းသေႇၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ယူတ်းႁၢႆလႆႈယဝ်ႉ။
7. ၸိူဝ်းပဵၼ်ပူမ်ၸဵပ်း၊ ၸဵပ်းမၢတ်ႇ၊ ၸဵပ်းတၢင်းၼႂ်းၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ဢဝ်မိၼ်ႉလေႃးတင်းထုၼ်သေ တႃးပၼ်၊ ပေႃးတီႈၸဵပ်းဢွၵ်ႇလိူတ်ႈၼမ်ၵေႃႈ ဢဝ်ၽွင်မိၼ်ႉထုၵ်းတႃးပၼ်ၼႆ ၸၢင်ႈယူတ်းႁၢႆလႆႈယဝ်ႉ။
8. ဢဝ်မိၼ်ၼႆႉလေႃးၵွၼ်ႈၵိူဝ်ဝၢၼ်လႅင်သေ ၵိၼ်ၸွမ်း ၼမ်ႉသုၵ်ႈၶဝ်ႈၼႆ ၸၢင်ႈယူတ်းႁၢႆလႆႈ လွင်ႈပဵၼ်ႁိၼ် တီႈၼႂ်းႁူင်းလုၵ်ႈဢွၼ်ႇယဝ်ႉ။
9. ဢဝ်ၽွင်မိၼ်ႉ၊ ၼမ်ႉမၢၵ်ႇၶၢမ်၊ ၼမ်ႉၽိုင်ႈသၢမ်မဵဝ်းၵိၼ်လေႃးၵၼ်ၼႆ ဢၼ်ပဵၼ် ယဵဝ်ႈၵႅတ်း၊ ယဵဝ်ႈမႆႈ ၸိူဝ်းပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ယဵဝ်ႈၼႆႉ ယူတ်းႁၢႆလႆႈယဝ်ႉ။
10. ဢဝ်ႁူဝ်မိၼ်ႉ ထိူဝ်ႁဵတ်းၶႅပ်းမၢင်မၢင်ယဝ်ႉတၢၵ်ႇလႅတ်ႇ၊ ၵိၼ်လေႃးၼမ်ႉၽိုင်ႈ ၼိုင်ႈပွၵ်ႈသၢမ်ၶႅပ်း ၼိုင်ႈဝၼ်းၵိၼ်ၼိုင်ႈပွၵ်ႈၼႆ တၢင်းပဵၼ်ႁူင်းၶဝ်ႈၸဵပ်း ၸၢင်ႈႁၢႆယူႇယဝ်ႉ။