မိူင်းပၢႆး

ၼႃႈလိၼ် မိူင်းပၢႆး

ၼႃႈလိၼ်မိူင်းပၢႆးၼႆႉ ပဵၼ်ၼႃႈလိၼ်ဢၼ်ၸဝ်ႈၾ ဢုပ်ႉပိူင်ႇမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး ပီၶရိတ်ႉ 1541 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူင်းပၢႆးၼႆႉ မီးၼိူဝ်သဵၼ်ႈတၢင်းၵႃး တူၼ်ႈတီး လွႆၵေႃႇသေ မီးတီႈႁိမ်း ၽင်ႇၼမ်ႉၽီလူးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵႆယၢၼ်ဝဵင်း လွႆၵေႃႇ 12 လၵ်းယူႇ။ ၼႂ်းၵႃႈ မိူင်းတႆးၵဝ်ႈႁၢႆးႁေႃၼၼ်ႉ မိူင်းပၢႆးၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မီးပၢႆၽၢႆႇၸၢၼ်းပိူၼ်ႈသုတ်းသုတ်းလႄႈ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇႁွင်ႉဝႃႈ "မိူင်းပၢႆ" ၼႆသေတႃႉ ဝၢႆးမႃး ၶေႃႈၵႂၢမ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈၵႂႃႇသေ ၸင်ႇပဵၼ်ၵႂႃႇ "မိူင်းပၢႆး"ယဝ်ႉ။ တႄႇၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ် ပထမဢႃႇဝၼၼ်ႉ မိူင်းပၢႆးၼႆႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၾၵင်ႈၸွင်ႈၽိူၵ်ႇ ဢုပ်ႉပိူင်ႇဝၢၼ်ႈမိူင်းမႃးယဝ်ႉ။ ပၢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ မိူင်းပၢႆးၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ် လမ်ႇလွင်ႈမိူင်းၼိုင်ႈယူႇ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈၶဝ် လႆႈပွႆႇၶုၼ်သိုၵ်း မႃးသဝ်းထင်ဝႆႉလႄႈ ပၵ်းတပ်ႉဝႆႉယူႇ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မူၺ်ႇတေႃႇမိူင်းပၢႆးၼႆႉ သမ်ႉမီးဝႆႉ မူၺ်ႇတေႃႇထၢတ်ႈၸႅတ်ႈ ဢၼ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းဢႃႇသေႃးၵ သူင်ႇၶူဝ်းထႃႇပၼႃႇမႃးသေ တႄႇတင်ႈပဵၼ် ၵွင်းမူးဝႆႉလႄႈ မူၺ်ႇတေႃႇမိူင်းပၢႆးၼႆ ၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းႁူင်ဝႆႉယူႇ။ ဝၢႆးသေ မိူင်းမၢၼ်ႈလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃ တမ်ႈတီႈ ဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်ယဝ်ႉ ၾႆးၾ ဢၼ်ၸႂ်ႉႁႅင်းၼမ်ႉ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၾႆးလေႃးပိတယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉပုၼ်ႈတႃႇ ၸႂ်ႉႁႅင်းၾႆးၼၼ်ႉၵေႃႈ သမ်ႉမႃး တဵင်ၽၢႆ ႁဵတ်းတီႈႁိမ်းမိူင်းပၢႆးသေ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၼွင်မိူင်းပၢႆးၼႆယူႇ။ ၼွင်မိူင်းပၢႆးၼႆႉ တင်းၼွၵ်ႈမိူင်းသေ ႁဵတ်းလိၵ်ႈမၼ်ႈၵႅၼ်ႇ မႃးၵေႃႇတင်ႈဝႆႉလႄႈ ပဵၼ်ၼွင်ဢၼ် ၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းလင် ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇ လုၵ်ႈၼိုင်ႈယူႇ။

ဝဵင်းမိူင်းပၢႆး

ဝဵင်းမိူင်းပၢႆးၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ်ၸဝ်ႈၾမိူင်းပၢႆး ပၵ်းတင်ႈႁေႃယူႇသဝ်းၵႂႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ်တၢင်တူဝ် ၼႃႈလိၼ်မိူင်းပၢႆးတင်းသဵင်ႈယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ဝဵင်းၵဝ်ႇၵႄႇ ဢၼ်တႄႇတင်ႈမႃး မိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ 1541 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၵဝ်ႇ မိူင်းပၢႆးၼႆႉ ယၢမ်းလဵဝ် မီးဝႆႉ ၽၢႆႇၸၢၼ်း မူၺ်ႇတေႃႇမိူင်းပၢႆးလႄႈ မီးဝႆႉ ၽၢႆႇတူၵ်း ႁွင်ႈၽီလူးသေ ဢၼ်ယၢမ်းလဵဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ ပွၵ်ႉမဵဝ်ႉမၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၼိူဝ်ၵွင်းလွႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်တီႈ တင်ႈႁေႃမိူင်းပၢႆးသေ မီးပႃး ႁိူၼ်းႁေႃ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းပီႈၼွင်ႉ ၸဝ်ႈၾ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈ ႁိူၼ်းၵူၼ်းသိုၵ်းၽၢႆႇႁူမ်ႇလူမ်ႈႁေႃယဝ်ႉ။ တီႈႁွပ်ႈႁွပ်ႈ ၵွင်းႁေႃၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၶူးဝဵင်း (ၶူးလိၼ်) လွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉ၊ မီးပႃး ႁူးၽၵ်းတူဝဵင်းဝႆႉယဝ်ႉ။ တေႃထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ၽၵ်းတူဝဵင်းလႄႈ ၶူးဝဵင်း တိုၵ်ႉၵိုၼ်းဝႆႉယူႇ။ ပွၵ်ႉယွမ်ႇ ပုၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းယူႇသဝ်တႄႉ ပဵၼ်တီႈ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ ၼမ်ႉႁွင်ႈၽီလူးသေ မီးဝႆႉ ၽၵ်းတူၶူးဝဵင်းလႄႈ ၶူးဝဵင်းၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ပုၼ်ႈတႃႇ တၢင်းဢွၵ်ႇလႄႈ တၢင်းတူၵ်း တေၵႂႃႇၸူးၵၼ်လႆႈၼၼ်ႉ ၸင်ႇႁဵတ်းဝႆႉ ပၼ်ၶူဝ်မႆႉလူင်လင်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ၶူဝ်လင်ၼၼ်ႉ လူႉလႅဝ်ၵႂႃႇ မိူဝ်ႈသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်။ မိူဝ်ႈတေတႄႇတင်ႈ ဝဵင်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းဢႃႇဝ သူင်ႇမႃးပၼ် သဝ်ႁေႃလႅမ်ႈၼိုင်ႈၼႆယဝ်ႉ။ သဝ်ၼၼ်ႉ ဢဝ်ပူၵ်းဝႆႉ တမ်ႈတီႈ ဢဝ်ပူၵ်းဝႆႉ တမ်ႈတီႈ ၽၢႆႇႁွင်ႇႁေႃ၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်း မူၺ်ႇတေႃႇမိူင်းပၢႆးသေ ဢဝ်ၼပ်ႉယမ် ဝႆႉပဵၼ် ၶဵင်ႇၸဝ်ႈမိူင်းယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ် ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ သဝ်လူင်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉသေတႃႉ တိုၵ်ႉပဵၼ်ၶဵင်ႇၽီ မီးဝႆႉ တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉယူႇ။

တၢင်းၵႂၢင်ႈ မိူင်းပၢႆး

တၢင်းၵႂၢင်ႈ မိူင်းပၢႆးၼႆႉ တေလႆႈဝႆႉပဵၼ် သွင်တွၼ်ႈယူႇ။ တွၼ်ႈၼိုင်ႈ တေႃႇထိုင် ပီ 1767 သေ ထႅင်ႈတွၼ်ႈၼိုင်ႈ သမ်ႉပဵၼ် တႄႇဢဝ် 1964 တေႃထိုင် ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆယူႇ။ ၼႃႈလိၼ် တၢင်းၵႂၢင်ႈမိူင်းပၢႆးၼႆႉ မီးၵႃႈႁိုဝ်ၼႆ မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၼၼ်ႉ ဢမ်ႇႁူႉလႆႈ တႅတ်ႈၼႅတ်ႈသေတႃႉ မိူဝ်ႈပီ 1679 ပၢၼ်ၸဝ်ႈၾၵၢမ်ႇထိူၵ်ႈၼၼ်ႉ (ကံထက်) မၼ်းၸဝ်ႈ မၵ်းၶၢၼ်း ၶုၼ်ၽွင်း 3 ၵေႃႉသေ တႅၵ်ႈဝႆႉ ၼႃႈလိၼ်မိူင်းပၢႆး တႅတ်ႈတႅတ်ႈၼႅတ်ႈၼႅတ်ႈယူႇ။ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ ပူၼ်ႉၼမ်ႉပွၼ် ႁွတ်ႈထိုင် တမ်ႈတီႈ ၼမ်ႉတဵင်းလႄႈ ၼမ်ႉၶူင်း ၸၢပ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၸမ်ႉ တေႃႇထိုင် တိၼ်လွႆၵူႇမိူင်း ၽၢႆႇဢွၵ်ႇၶူင်း၊ တေႃႇထိုင် လႅၼ်လိၼ် ၵဵင်းမႂ်ႇယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇၸၢၼ်းတႄႉ လုၵ်ႉမိူင်းပၢႆးၵႂႃႇ ၶၢဝ်းတၢင်း 8 ဝၼ်း တေႃႇထိုင် မၢၵ်ႇႁိၼ်ပေႃႈ မၢၵ်ႇႁိၼ်မႄႈ တီႈလႅၼ်လိၼ် တွင်ႇငူႇ ၼၼ်ယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇတူၵ်းၸမ်ႉ လုၵ်ႉမိူင်းပၢႆး ပႆၵႂႃႇ ၶၢဝ်းတၢင်း 4 ဝၼ်း တေႃႇထိုင် ႁွင်ႈၼမ်ႉပွင်းလွင်း လႄႈ ၽၢႆႇႁွင်ႇၼၼ်ႉ ၵႂႃႇတေႃႇထိုင် လွႆၸၢင်ႉယဝ်ႉ။ ၼႃႈတၢင်းႁွင်ႇၸမ်ႉ ၸပ်းၵၼ်တင်း လႅၼ်လိၼ်ၺွင်ႇသူၺ်ႇ တမ်ႈတီႈ လွႆထုၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ 1763 မိူဝ်ႈပႆႇထိုင် ပၢၼ်ၸဝ်ႈၾၶုၼ်ပျႃးၼၼ်ႉ မိူင်းပၢႆး ၸႅၵ်ႇၽဝႄႆႉ ၵိၼ်မိူင်း (မဵဝ်ႉၸႃး)လႄႈ (ငွေခွန်မှူး) ၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။

1. ၸၵွႆ
2. ၼမ်ႉတူၵ်း
3. တမ်ႇၽၢၵ်ႇ
4. လမႅင်း
5. လွႆလူင် (ပၢင်လွင်း)
6. လွႆၽူၺ်ႈ
7. ပျၢင်ႇၵျီး
8. စွမ်းကဲကရား
9. ၼွင်ဝူဝ်း
10. ၼႄႇယၢင်းလႅင် (ယၢမ်းလဵဝ်ပဵၼ် ၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင်) ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

လွင်ႈမၢႆတွင်း မိူဝ်ႈပီ 1783 ၼၼ်ႉတႄႉ သဵၼ်ႈမၢႆၸိူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇလႆႈႁၼ်ပႃးၼႂ်း မိူင်းပၢႆးယဝ်ႉ။

သၢႆလိၼ်

ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ထုင်ႉပဵင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ လွမ်တူၺ်းမႃး ၽၢႆႇတၢင်းဢွၵ်ႇၸိုင် တေလႆႈႁၼ် တူၼ်းလွႆသွမ်ႇသွမ်ႇ လုၵ်ႉၽၢႆႇႁွင်ႇ ၼႅမ်းလူင်းၵႂႃႇ ၽၢႆႇၸၢၼ်းသေ ပိူၼ်ႈဢွၼ်ၵၼ် ႁွင်ႉဝႃႈ လွႆမိူင်းတႆး၊ လွႆႈၽၢႆႇဢွၵ်ႇၼႆယူႇ။ သၼ်လွႆၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ တူဝ်ၼၵႃးလူင်သေ ၼႅမ်းၶိုၼ်ႈ ၼႅမ်းလူင်း မၢင်တီႈၵေႃႈ မိူၼ်ႁွၼ်ၼၵႃး ပူၵ်းၶိုၼ်ႈၾႃႉဝႆႉယူႇ။ မိူင်းတႆး ဢၼ်မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ႁွင်ႉဝႃႈ မိူင်းမၢဝ်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၼိူဝ်သၼ်လွႆလူင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၼိူဝ်သၼ်လွႆ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ မီးၼမ်ႉႁွင်ႉၽီလူး လုၵ်ႉၽၢႆႇႁွင်ႇ လႆလူင်းၽၢႆႇၸၢၼ်းယူႇ။ ၸႄႈဝဵင်းၺွင်ႇသူၺ်ႇ၊ ထုင်ႉၸၢမ်ၵႃး တေႃႇထိုင် ဝဵင်းလွႆၵေႃႇၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ပဵၼ်ထုင်ႉပဵင်းဝႆႉလႄႈ ၸွမ်းသွင်ၽၢၵ်ႇၶၢင်ႈ ၼမ်ႉႁွင်ႉၽီလူးၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈၽုၵ်ႇသွမ်ႈလီ ပုၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းၸိူဝ်းယူႇသဝ်း ထုင်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ 1970 ယဝ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တဵင်ၽၢႆ တႃႇတေထႅင်ႈႁႅင်းၼမ်ႉ ၾႆးလေႃးပိတလႄႈ ၼႂ်းၵႄႈၵၢင်မိူင်းတႆးၼၼ်ႉ ၸင်ႇမီးမႃး ၼွင်လူင်လုၵ်ႈၼိုင်ႈယူႇ။ လႆႈဝႃႈပဵၼ် ပၢင်ႇလၢႆႇဢွၼ်ႇ မိူင်းတႆးယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇတူၵ်း လွႆလူင်မိူင်းတႆးၼၼ်ႉတႄႉ လွႆဢွၼ်ႇလွႆဢိတ်း ၶပ်ႉယႆၵၼ် တႅမ်ႇလူင်းၵႂႃႇ တေႃႇထိုင် ဝဵင်းၼေႇပျီႇတေႃႇယူႇ။ ၼမ်ႉႁွင်ႉပွင်းလွင်းတႄႉ လုၵ်ႉတီႈ ၽၢႆႇႁွင်ႇၸႄႈဝဵင်းၵလေႃး (ၵၢတ်ႇလေႃႉ)သေ လႆလူင်းၵႂႃႇ ၽၢႆႇႁွင်ႇ ၵႂႃႇၶဝ်ႈၸူး ၼမ်ႉၸိတ်ႉတွင်းယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉပွင်းလွင်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်လႅၼ်လိၼ်မိူင်းပၢႆး ၽၢႆႇတူၵ်းသုတ်းသုတ်းယဝ်ႉ။

ၼီႈပႅင်ႈၾ

ၼီႈပႅင်ႈၾ ရႃႇသီႇဢုတုၼႆႉတႄႉ ပေႃးဢဝ် လတ်ႉတီႇၵျုတ်ႉ (သၢႆၶႂၢင်) ဝႃႈတႄႉ မီးၼႂ်းသၢႆမႆႈသေတႃႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ပဵၼ်မိူင်းလွႆလႄႈ ႁႅင်းမႆႈ ဢမ်ႇပေႃးမႆႈႁႅင်း။ လွႆလူင် (ပၢင်လွင်း) လႄႈ လွႆဝေႃးၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ တၢင်းသုင်မီးယူႇ ပေႇပွင်း 6000 လိူဝ်ယဝ်ႉ။ ဢိူင်ႇၶွင်းဢီႇ၊ ဢိူင်ႇယီႈၼွႆႉ၊ ဢိူင်ႇယီႈလူင်ယီႈၵၢင် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ႁႅင်းမႆႈၽတ်ႉၽဵင်ႇ မီးယူႇ 58 တီႇၵရီႇယဝ်ႉ။ ထုင်ႉတီႈတႅမ်ႇ ၸိူဝ်းႁိမ်းႁွမ်း ဝဵင်းၽၢႆႇၶုၼ်ႇလႄႈ ထုင်ႉဝဵင်းမိူင်းပၢႆးၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ သုင်သေ ၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ 2950 ပေႇသေ ႁႅင်းမႆႈၽတ်ႉၽဵင်ႇ ၶူပ်ႇပီ မီးယူႇ 67 တီႇၵရီႇယဝ်ႉ။ ၼႃႈတီႈၽၢႆႇတူၵ်း ၸိူဝ်းပဵၼ် ဢိူင်ႇၵယၢၼ်းဝၢၼ်ႈၵၢင်၊ ဢိူင်ႇသိၵျိတ်ႉ၊ ဢိူင်ႇၵယေႃးၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တိတ်းၸပ်း လႅၼ်လိၼ် တွင်ႇငူႇ (တွင်ႇဢူႇ) လႄႈ ႁႅင်းမႆႈၽတ်ႉၽဵင်ႇ မီးယူႇ 83 တီႇၵရီႇယဝ်ႉ။ ႁႅင်းၽူၼ်တူၵ်းတႄႉ တီႈၼိုင်ႈလႄႈ တီႈၼိုင်ႈ ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်၊ ဢိူင်ႇယီႈၼွႆႉ၊ ဢိူင်ႇၶွင်းဢီႇ၊ ဢိူင်ႇယီႈလူင်ယီႈၵၢင်၊ ဢိူင်ႇၵယၢၼ်းဝၢၼ်ႈၵၢင်၊ ဢိူင်ႇသိၵျိတ်ႉ လႄႈ ဢိူင်ႇၵယေႃးၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ပဵၼ်ဢွင်ႈၽူၼ်ၼမ်လႄႈ ႁႅင်းၽူၼ်ၽတ်ႉၽဵင်ႇ ၼိုင်ႈပီမီႈယူႇ 57 လႅၵ်ႉမယဝ်ႉ။ ႁိမ်းႁွမ်ႈ ဝဵင်းၽၢႆႇၶုၼ်ႇလႄႈ ဝဵင်းမိူင်းပၢႆးၼၼ်ႉတႄႉ ၶူပ်ႇပီမိူင်းၼႆႉ ႁႅင်းၽူၼ်ၽတ်ႉၽဵင်ႇ ၵူၺ်းမီး 40 လႅၵ်ႉမ လူင်းတႂ်ႈၵူၺ်း။ ၶိင်ႇဢၼ်ၽူၼ်တူၵ်းၼမ်သေပိူၼ်ႈတႄႉ ပဵၼ်ၼႂ်းလိူၼ်ၵျုၼ်ႇ၊ လိူၼ်ၵျူႇလၢႆႇ၊ ဢေႃးၵၢတ်ႉသ်လႄႈ သႅပ်ႉတိမ်ႇပိူဝ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တူၼ်ႈမႆႉႁၢၵ်ႈႁူဝ်

တီႈၼႂ်းၼႃႈလိၼ်မိူင်းပၢႆးၼႆႉ ၸိူဝ်းပဵၼ်တီႈသုင် ၸိူင်ႉၼင်ႇ ဢိူင်ႇၶွင်းဢီႇ၊ ဢိူင်ႇယီႈၼွႆႉ လႄႈ ဢိူင်ႇယီႈလူင်ယီႈၵၢင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တူၼ်ႈပႅၵ်ႇဢွၵ်ႇတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ မႆႉၸၼ်းၵူး၊ မႆႉၵေႃႇ မႆႉၸူင် မႆႉၼိမ် မႆႉၸၼ်းၵူး လႄႈ မႆႉပူၵ်ႇမႆႉမွင် ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢွၵ်ႇတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ မႆႉပႅၵ်ႇတႄႉ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းသူၼ်ၶဝ် ၵုမ်းထိင်းဝႆႉဝႃႈ ပဵၼ်ၶူဝ်းၶွင်ၽႂ်မၼ်းၼႆသေ ဢမ်ႇပေႃးလူႉလႅဝ်သေတႃႉ မႆႉတၢင်ႇၸိူဝ်းတႄႉ ၵွႆႈယူႇၵွႆႈလူႉလႅဝ်ယူႇ။ ၸွမ်းၵႄႈလွႆမၢၵ်ႇႁိၼ် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ဢွၵ်ႇမႆႉၸၼ်းၵူးသေတႃႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ လွၼ်ႉမႆႉၸၼ်းၵူး ၵႃႈယႂ်ႇၶၼ်လူင်လႄႈ ယၢမ်းလဵဝ် မႆႉၸၼ်းၵူးၼၼ်ႉ ၶႂ်ႈဝၢႆးႁၢႆလၢႆယဝ်ႉ။ ဢိူင်ႇၵယၢၼ်းဝၢၼ်ႈၵၢင်၊ ဢိူင်ႇသိၵျိတ်ႉ၊ ဢိူင်ႇၵယေႃးၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ မႆႉပီးတွၵ်ႈ မႆႉထင်ယင် မႆႉသၵ်း မႆႉၸူင် မႆႉၸၢမ်လိူင် မႆႉသၢင်ႇၵၢၼ်း မႆႉသေႃႉၸိူဝ်းၼႆႉ ဢွၵ်ႇၼမ်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ မႆႉပူၵ်ႇမႆႉမွင်လႄႈ မႆႉတၢင်ႇမဵဝ်းၵေႃႈ မီးတင်းၼမ်ယူႇ။ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းႁႆႈသေ ပႃႇထိူၼ်ႇမႆႉ လူႉလႅဝ်သေတႃႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၵူၼ်းယူႇဢမ်ႇပေႃးၼမ်လႄႈ ထိူၼ်ႇမႆႉ ပႆႇပေႃးလူႉလႅဝ်။ ဝၢၼ်ႈဢွၼ်ႇၸိူဝ်းမီး ၸွမ်းႁိမ်းႁွမ်း ဝဵင်းၽၢႆႇၶုၼ်ႇ၊ ဝဵင်းမိူင်းပၢႆးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သမ်ႉမီးမႆႉသၵ်း၊ မႆႉပဝ်း၊ မႆႉႁၵ်ႉ၊ မႆႉၶေႃႉ လႄႈ မႆႉပူၵ်ႇမႆႉမွင်ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၵူၼ်းယူႇသဝ်း ထီႇလႄႈ ယၢမ်းလဵဝ် ပႃႇထိူၼ်ႇသၽႃႇဝ ဢမ်ႇမီးသင်ယဝ်ႉသေ ပဵၼ်သူၼ်ႁႆႈလႄႈ ပဵၼ်ပၢင်ႇယိူဝ်ႈယႃႈၵႂႃႇယဝ်ႉ။

ၵူၼ်းယူႇသဝ်း

တီႈၼႂ်းၼႃႈလိၼ်မိူင်းပၢႆးၼႆႉ ၶိူဝ်းၵူၼ်း တႄႇယူႇသဝ်းမႃး မိူဝ်ႈလႂ်တႄႉတႄႉၼႆ တိုၵ်ႉလူဝ်ႇလႆႈ ၸွပ်ႇႁႃတူၺ်းယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈ 1679 ပၢၼ်ၸဝ်ႈၾလူင်ၵၢမ်ႇထိူၵ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ မီးဝႆႉ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆး၊ ယူၼ်း(လၢဝ်း)၊ ဢၢင်းသႃး၊ ယၢင်းလႅင်၊ ယၢင်းပေႃႇၸိူဝ်းၼႆႉ ယူႇသဝ်းၸွမ်း ထုင်ႉလိၼ်တႅမ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပတွင်ႇ (ယၢင်းပၢတ်ႈတွင်း)၊ ယၢင်းလထႃ၊ ယၢင်းၵေႇၶူဝ်ႇ၊ ပဢူဝ်း၊ တွင်ႇရိူဝ်း၊ လီႈသူးၸိူဝ်းၼႆႉ သမ်ႉယူႇသဝ်းၸွမ်း သၼ်လွႆယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၶိူဝ်းၵူၼ်းၼိုင်ႈၶိူဝ်း မီးလၢႆၵေႃႉၼႆတႄႉ ဢမ်ႇလႆႈႁူႉ။ သဵၼ်ႈမၢႆ မိူဝ်ႈပီ 1898 ပၢၼ်ၸဝ်ႈၾၶုၼ်ပျႃးၼၼ်ႉတႄႉ သဵၼ်ႈမၢႆတင်းၼမ်ဢေႇ ၶိူဝ်းၵူၼ်း မီးၼင်ႇတႂ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။ ٭ တႆး 2520

• ပဢူဝ်း 2048
• ဢၢင်းသႃး 568
• ယၢင်းလႅင် 1472
• ယၢင်းပေႃႇ 447
• ပတွင်ႇ 7792
• ယၢင်းလထႃ 1590
• ယၢင်းၽိူၵ်ႇ 282
• တွင်ႇရိူဝ်း 49
• ႁူမ်ႈၵၼ်တင်းသဵင်ႈ 16772 ၵေႃႉယဝ်ႉ။

လွင်ႈယူႇသဝ်းထီႇႁၢင်ႇ

• 1898 မိူင်းပၢႆး ၵူၼ်းယူႇသဝ်း မီးယူႇ 16772 သေ ၼိုင်ႈလၵ်းပၼ်ႇမူၼ်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းယူႇသဝ်း 21 ၵေႃႉယဝ်ႉ။
• 1983 ၸႄႈဝဵင်းၽၢႆၶုၼ်ႇ ၵူၼ်းယူႇသဝ်း မီးယူႇ 49617 ၵေႃႉသေ ၼိုင်ႈလၵ်းပၼ်ႇမူၼ်း ၵူၼ်းယူႇသဝ်း 62 ၵေႃႉယဝ်ႉ။

1. ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၵယၢၼ်း 39429
2. တႆး+ ဢၢင်းသႃး 5640
3. မၢၼ်ႈ 2574
4. ၵယႃး 1400
5. ပဢူဝ်း 344
6. ယၢင်းၽိူၵ်ႇ 94
7. လီႈသူႇ 80
8. တၢင်ႇၸိူဝ်း 40
9. ၵူၼ်းၼွၵ်ႈမိူင်း 16
10. ႁူမ်ႈၵၼ် 49617 ၵေႃႉ။

• 1988-89 ၸႄႈဝဵင်းၽၢႆၶုၼ်ႇ သဵၼ်ႈႁူဝ်ၵူၼ်း မီးယူႇ 52220 ၵေႃႉသေ ၼိုင်ႈလၵ်းပၼ်ႇမူၼ်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းယူႇသဝ်း မီး 64.1 ၵေႃႉယဝ်ႉ။
• 2010 ၸႄႈဝဵင်းၽၢႆၶုၼ်ႇ ၼိုင်ႈလၵ်းပၼ်ႇမူၼ်း ၵူၼ်းယူႇသဝ်း လၢမ်းဝႆႉ တေမီးယူႇ မွၵ်ႈ 85 ၵေႃႉယဝ်ႉ။

ဢိင်ပိုင်ႈလူၺ်ႈ ၼမ်ႉတီႈၵိၼ်လိၼ်တီႈယူႇသေ ၵူၼ်းယူႇသဝ်း တီႈၼိုင်ႈလႄႈ တီႈၼိုင်ႈ ၼမ်ဢေႇ ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်။ တီႈထုင်ႉပဵင်း ၸိူဝ်းသၢပ်ႇ ၸႄႈဝဵင်းၽၢႆၶုၼ်ႇ၊ ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းပၢႆးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈသူၼ်ၼႃးလႄႈ ၵူၼ်းယူႇသဝ်း ၼမ်သေ ၸိူဝ်းပဵၼ် တီႈၼိူဝ်လွႆ တီႈထိူၼ်ႇ တီႈဢၼ်တၢင်းၵႂႃႇမႃးႁႃၵၼ် ယၢပ်ႇၼၼ်ႉတႄႉ ၵူၼ်းယူႇသဝ်း မီးဢေႇယူႇ။