မိူင်းတႆး ၵွၼ်ႇၼႃႈ ပၢၼ်မိၼ်းၵျီးၺူဝ်ႇ (1449 –1503 )

မိူင်းတႆးၵွၼ်ႇၼႃႈပၢၼ်မိၼ်းၵျီးၺူဝ်ႇၼႆႉလႆႈဝႃႈဝၢၼ်ႈမိူင်းတႆးသုၵ်ႉသၵ်ႉတေႉယဝ်ႉ။ မီးမိူင်းဢွၼ်ႇမိူင်းဢိတ်းၼမ်ၵွၺ်းသေဢမ်ႇၵႃး ပၢင်တိုၵ်းၵေႃႈမီးယူႇၶိူဝ်းၶိူဝ်းယႂ်းယႂ်း ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းလႆႈၶၢႆႉယၢႆႉတီႈၼိူင်ႈယဝ်ႉတီႈၼိူင်ႈယူႇတိၵ်းတိၵ်း။ ပၢင်တိုၵ်းဢၼ်တိူဝ်းႁၢဝ်ႈႁႅင်းထီႈသုတ်းၼႆႉ ပဵၼ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ဢၼ်ၶႄႇဢဝ်သိုၵ်းသေမႃးတိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်းလူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶႄႇမႃးတိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်းလႆႈၶၢဝ်းတၢင်း13ပီႊ တႄႇၸဵမ်မိူဝ်ႈပီႊ(1436-1449)။ ၶႄႇမႃးတိုၵ်းမိူင်းတႆးပဵၼ်ၶၢဝ်းတၢင်း4ပွၵ်ႈ ပွၵ်ႈထီႈၼိူင်ႈပဵၼ်မိူဝ်ႈပီႊ(1438-1439)၊ ပွၵ်ႈၵမ်းသွင် (1441-1442) ၊ပွၵ်ႈၵမ်းသၢမ်(1443-1444)လႄႈပွၵ်ႈၵမ်းသီႇသမ်ႉပဵၼ်မိူဝ်ႈပီႊ1449ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းပၢင်တိုၵ်းၼႆႉ ၶႄႇလႆႈၸႂ်ႉဢဵၼ်ႁႅင်းၵူၼ်းၼမ်တေႉတေႉ ႁူဝ်သိုၵ်းဢၼ်ပႂ်ႉၼႃႈတၢင်းႁွင်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈလႆႈဢဝ်ဢဵၼ်ႁႅင်းမႃးႁူမ်ႈၸွမ်းယူႇယဝ်ႉ။ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိူင်ႈၼႆႉပဵၼ် ၾင်ႇၸျင်း(Fang Zheng)၊ ၸၢင်ႈဝူင်(Zhang Rong)၊ မူႉသိူၼ်ႈ(Mu Sheng)၊ မူႇဢၢၼ်ႈ(Mu Ang) ၸိူဝ်းၶဝ်သီႇ ၵေႃႉၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းဢွၼ်ႁူဝ်သေ ၼၢမ်းတပ်ႉလူင်းၵႂႃႇတိုၵ်းမိူင်းတႆး။ ပွၵ်ႈၵမ်းမၢႆၼိူင်ႈၼႆႉမိူင်းတႆးလႆႈဢွင်ႇပေႉၶႄႇၵႂႃႇ။ ပၢင်တိုၵ်းမၢႆသွင်ၼၼ်ႉသမ်ႉ ပဵၼ် Jiang Gui, Li An, Lin Ju လႄႈ Wang Jiၶဝ်သီႇၵေႃႉလႆႈဢွၼ်ႁူဝ်သေၵႂႃႇ။ မိူဝ်ႈပွၵ်ႈၵမ်းသွင်ၼႆႉႁဵတ်းႁႂ်ႈၸဝ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉလႆႈပၢႆႊၵႂႃႇတင်ႈတပ်ႉဝႆႉတၢင်ႇတီႈယူႇယဝ်ႉ။ ပီႊ(1443-1444)ၼႆႉ ပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်းသၢမ်။ ယိူင်းဢၢၼ်းဢၼ်လႆႈမႃးတိုၵ်းပွၵ်ႈၼႆႉ ၼႆႉတႄႉၶႄႇၶႂ်ႈမႃးၺွပ်းတူဝ်ၸဝ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉတင်းၸဝ်ႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉ။ ၸဝ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉလႆႈထုၵ်ႇၺွပ်းၵႂႃႇမိူဝ်ႈလိူၼ်ထူၼ်ႈပႅတ်ႇ ပီႊ1445 လႄႈမိူဝ်ႈလိူၼ်ထူၼ်ႈသွင် ပီႊ1446ၼၼ်ႉ ၶႄႇၸင်ႇလႆႈၶႃႈၸဝ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉတၢႆပႅတ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉတႄႉ ဢမ်ႇတၼ်းလႆႈၶၢမ်ႇၺွပ်း။ တွၼ်ႊတႃႇတေလႆႈလွင်ႈၶႂၢင်းပၼ်ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉၶတ်းၸႂ် ၵႂႃႇယွမ်းၼွမ်းတေႃႇၶုၼ်ၶႄႇယူႇလၢႆလၢႆပွၵ်ႈ။ မိူဝ်ႈပီႊ1449ၼၼ်ႉသမ်ႉ ပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်းထီႈသီႇယဝ်ႉ။ ၶႄႇဢဝ်တပ်ႉသိုၵ်းၶဝ်သေ ၵႂႃႇတိုၵ်းၸဝ်ႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉ တီႈမိူင်းယၢင်း။ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈဝႃႈၸဝ်ႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉလႆႈတၢႆၵႂႃႇၼႂ်းပၢင်တိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်းၼႆႉယဝ်ႉ မၢင်ႊၸိူဝ်းၵေႃႈဝႃႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉတၼ်းလႆႈပၢႆႊလွတ်ႈယူႇ မၼ်းၸဝ်ႈယင်းပၢႆၶိုၼ်းမႃးဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်းထႅင်ႈ50ပီႊၵွၼ်ႇၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေမိူင်းမၢဝ်းလႆႈတႅၵ်ႇယၢႆႈၵႂႃႇယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၶိူဝ်းသိုပ်ႇၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမၢဝ်း ဢၢၼ်းၶၢမ်ႈၼမ်ႉၵဵဝ်သေယဝ်ႉၵႂႃႇတၢင်းမိူင်းယၢင်း။ ၵူၺ်းၼႃႇၶႄႇသမ်ႉဢမ်ႇပၼ်ၶၢမ်ႈလႄႈၸင်ႇဢမ်ႇလႆႈၶၢမ်ႈ။ ယွၼ်ႉၶႄႇဢမ်ႇပၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆးၶၢမ်ႈလႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းယၢင်းၸင်ႇႁၢင်ႈသိုၵ်းသေၵႂႃႇတိုၵ်းမိူင်းဢႃႇဝႃႉ။ မိူင်းယၢင်းသိမ်းလႆႈမိူင်းဢႃႇဝႃႉမိူဝ်ႈပီႊ 1527။ ၽွင်းမိူဝ်ႈယၢမ်းၼၼ်ႉမိူင်းမၢဝ်းၵေႃႈၶတ်းၸႂ်ဢၢၼ်းတေၶွၼ်ႈႁႅင်းၵူၼ်းၶိုၼ်းယူႇ ၵူၺ်းၵႃႊ ၸဝ်ႈၾႃႉတႆးၼင်ႇၵၼ်သမ်ႉ ၶိုၼ်းၶႃႈႁႅမ်ၵၼ်တၢႆၶိုၼ်း။ မိူဝ်ႈပီႊ1532ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉတႆးလၵ်ႉၶႃႈၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်းတၢႆပႅတ်ႈ။ တႄႇဢဝ်ၼၼ်ႉမႃးၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆးၵေႃႈတႄႇလေႃးမၢၼ်ႊမႃးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆတင်းၶႄႇသေ မိူဝ်ႈပီႊ1480ၼၼ်ႉမိူင်းမိတ်ႈတင်းမိူင်းယၢင်းၼႆႉပဵၼ်မိူင်းဢၼ်ယိုင်ႈယႂ်ႇ၊ ၵႅၼ်ႇၶႅင်ဝႆႉၸွမ်းၵၼ်ယူႇတင်းသွင်မိူင်း။ မိူင်းမိတ်ႈၼႆႉလိုဝ်းယွၼ်ႉသႅင်လႅင်ဢၼ်ဢွၵ်ႇတီႈမိူင်းၵုတ်ႈ။ မိူင်းယၢင်းသမ်ႉပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်ဢွၵ်ႇသႅင်လိူင်တင်းသႅင်ၶဵဝ်။ မိူင်းတႆးတၢင်ႇၸိူဝ်းဢၼ်ဢမ်ႇပေႃးယိုင်ႈယႂ်ႇတႄႉ ၼင်ႇ ၵလေး၊ မိူင်းၼၢႆး၊ ယွင်ႈႁူၺ်ႇၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းၼၼ်ႉၵေႃႈမိူင်းတႆးတိုၵ်ႉလႆႈသူင်ႇၶူဝ်းၾၢၵ်ႇပၼ် မိူင်းၶႄႇယူႇသေႇသေႇ။ မိူင်းယၢင်းသူင်ႇၶူဝ်းၾၢၵ်ႇပၼ်ၶႄႇၵႂႃႇ မိူဝ်ႈပီႊ 1482၊ 1487၊ 1491 ၸိူဝ်ႉၼင်ႇ ၸၢင်ႉ၊ မႃႉ၊ ၶမ်းလႄႈတင်းငိုၼ်း။ မိူင်းမိတ်ႈသမ်ႉလႆႈသူင်ႇမိူဝ်ႈပီႊ 1481၊ 1483၊ 1496။ မိူင်းသႅၼ်ဝီ သူင်ႇၵႂႃႇမိူဝ်ႈပီႊ 1495၊ 1505၊ 1517၊ 1530ၼႆယဝ်ႉ။ ဢၼ်မိူင်းတႆႉလႆႈသူင်ႇၶူဝ်းၾၢၵ်ႇၵႂႃႇၸူးမိူင်းၶႄႇၼၼ်ႉ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈဝႃႈႁဝ်းယွမ်းၵွမ်းတေႃႇၶဝ် မၼ်းၵွၺ်းပဵၼ်လၢႆးလွၵ်းလိင်ႉ တႃႇဢမ်ႇႁႂ်ႈၶႄႇဢဝ်သိုၵ်းသေမႃးတိုၵ်းတႆးၵွၺ်း။ တႆးဢဝ်တိုဝ်ႉတၢင်းၽွင်းမိူဝ်ႈသူင်ႇၶူဝ်းၾၢၵ်ႇၸူးၶုၼ်ၶႄႇၼၼ်ႉသေ ၵႂႃႇတိုၵ်းမၢၼ်ႊယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းမၢၼ်ႊၵေႃႈယၢမ်ႈမႃးတိုၵ်းတႆးယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ မိူဝ်ႈပီႊ1477ၼၼ်ႉၸဝ်ႈၾႃႉမၢၼ်ႊမႃးတိုၵ်းမိူင်းၵွင်းတင်းမိူင်းယၢင်း။ ၸွမ်းၼင်ႇၼႂ်းပိုၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႊၶဝ်တႅမ်ႈဝႆႉတႄႉ ဝၢႆးသေၶဝ်သိမ်းလႆႈမိူင်းၵွင်းတင်းမိူင်းယၢင်းယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၶဝ်ၶိုၼ်းၶၢႆႉဢဝ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းယၢင်းၵႂႃႇၼင်ႈမိူင်းတႃႈၵွင်း လႄႈဢဝ်ၼွင်ႉၸၢႆးၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းၵွင်းမႃးၶိုၼ်ႈၼင်ႈမိူင်းယၢင်းယူႇယဝ်ႉ။ ပေႃးပဵၼ်မိူင်းၶႄႇၼႆ လႆႈၸႂ်ဢဝ်ၵၢၼ်ဢုပ်ႇဢူဝ်းသေၵေႈလိတ်ႈလွင်ႈၶွင်ႈၶမ်ၸူးမိူင်းတႆး။ တွၼ်ႊတႃႇမိူင်းမၢၼ်ႊသမ်ႉၵႆႉဢဝ်ၵၢၼ်သိုၵ်းသေ ၵပ်းသိုပ်ႇၸူးမိူင်းတႆးယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းတႆးၵွၼ်ႇၼႃႈပၢၼ်မိၼ်းၵျီးၺူဝ်ႇၼႆႉ ၵႆႉၵႆႉမီးပၢင်တိုၵ်းၵၼ်တင်းၶႄႇယူႇယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းႁႂ်ႈမီးၵူၼ်းလူႉသုမ်းတၢႆယႂ်ႇၼမ် ဢမ်ႇဝႃႈမိူင်းၶႄႇႁိုဝ် မိူင်းတႆးၵေႃႈယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၵၢၼ်ပၢႆႊသိုၵ်းပၢႆႊသိူဝ်သေ မိူင်းတႆးၵေႃႈလႆႈပဵၼ်ၵႂႃႇလၢႆလၢႆပွတ်းလၢႆလၢႆတွၼ်ႊ။ ဝႃႈၼၼ်သေတႃႉ ပဵၼ်လွင်ႈတႅၵ်ႇယၢႆႈၼႆႉၵွၺ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ ပဵၼ်ဢၼ်သိူဝ်ႇတၢင်းပၼ်ႁႂ်ႈ ၽူႈၼၢမ်းဢၼ်မီးႁႅင်းပွင်ႊၼၼ်ႉၶိုၼ်းၶိုၼ်ႈမႃးၼၢမ်းမိူင်းတႆးၶိုၼ်း။

ၽိုၼ်ဢိင်

ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ- Jon Fernquist