ပီႇလ်ၵဵၵ်ႉ

ဝီႇလျႅၼ်ႇ ႁိၼ်ႇၼရီႇ "ပီႇလ်" ၶဵၵ်ႉ (သၢမ်) (ၵေႃႉဢၼ်ၵိူတ်ႇႁၼ်ၼႃႈ မိူဝ်ႈ ပီ 1955၊ လိူၼ်ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပႃႇ ဝၼ်းထိ 5) ၼႆႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၵၢၼ် ၸိုဝ်ႈလိုင်းလင်မီးဢေႃးယႂ်ႇ ၵေႃႉၼိူင်ႈယဝ်ႉ။ တီႈႁဵတ်းၵၢၼ် ပရႁိတ ပုၼ်ႈၵူၼ်းတင်းၼမ်ၵေႃႈ ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇသေ ပဵၼ်ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈၵေႃႈၼိူင်ႈၵေႃႈ ၸႂ်ႈယဝ်ႉ။ ပီႇလ်ၵဵၵ်ႉၼႆႉ ၽၢၵ်ႈၵၼ်တင်း ပေႃးလ် ဢႄႇလ်လႅၼ်ႇ Paul Allen သေၵေႃႈ ႁူမ်ႈၵၼ်တႄႇတင်ႈ ၶွမ်ႇပၼီႇ သွပ်ႉၾ်ဝႄးလ် မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်မႃးယူႇယဝ်ႉ။

Bill Gates (William Henry Gates III)
ၼႃႈၵၢၼ်	Co-Founder and Technology Advisor of Microsoft Co-Chairman of the Bill & Melinda Gates Foundation CEO of Cascade Investment Chairman of Branded Entertainment Network Chairman of TerraPower
ပီၸိူဝ်းလႆႈတူင်ႉၼိုင်	1968 – တေႃႇယၢမ်းလဵဝ်
လွင်ႈမၢၵ်ႈမီး	US$95.4 billion (August 2018)
ၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်းၼၢမ်းႁူဝ်	Microsoft
ၵေႃႉၵူႈ	Melinda Gates (တႄႇမိူဝ်ႈ 1994)
လုၵ်ႈလၢင်း	Rory John Gates Jennifer Katharine Gates Phoebe Adele Gates
ၵွင်ႉသၢၼ်ၼႅတ်ႇ	Microsoft Gates Foundation
လၢႆးမိုဝ်း

ၼႂ်းသဵၼ်ႈမၢႆ ၵူၼ်းမၢၵ်ႈမီးလိူဝ်သေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇၼႆႉ မၼ်းၼႆႉ ဢဝ်ထိၼိူင်ႈဝႆႉ တႄႇ 1995 တေႃႇ 2009 (မိူဝ်ႈပီ 2008 ပဵၼ် ထိသၢမ်) ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလႅၵ်ႈလၢႆႈမႃး။ မိူဝ်ႈၽွင်းမီးယူႇတီႈ မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်ၼၼ်ႉ ၶဵၵ်ႉၼႆ့ လႆႈဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းၸၼ်ႉထၢၼ်ႈ ၸီႇဢီးဢူဝ်ႇ လႄႈ ၽူႈၶူင်သၢင်ႈသွပ်ႉၾ်ဝႄး ၼၼ်ႉသေ ယွၼ်ႉမၼ်းပိူင်ႇ သျႄႇယႃႇလွၵ်းၵၢတ်ႇၽုင်ႇ ၽၢႆႇၼိူဝ် 8% လႄႈ ပေႃးဢဝ်ၽူႈပိူင်ႇ သျႄႇယႃႇၵေႃႉတေႃႇၵေႃႉဝႃႈ မၼ်းယူႇတီႈ ၽူႈပိူင်ႇသျႄႇယႃႇၼမ်သေပိူၼ်ႈလႄႈ ၸင်ႇဝႃႈ လႆႈမၼ်ႈမႃး ဢမ်ႇလႅၵ်ႈဢမ်ႇလၢႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းၼႆႉ ႁူမ်ႈပိူၼ်ႈသေလႄႈသင် တၢမ်တူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇလႄႈသင် တႅမ်ႈလိၵ်ႈ ႁဵတ်းပပ်ႉလိၵ်ႈဢွၵ်ႇမႃးတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။

ၶဵၵ်ႉၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းၵေႃႉၼိူင်ႈ ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ၽူႈၸုၼ်ႉၶူင်သၢင်ႈ ဢၼ်လိုဝ်းလင် ပၢင်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၵၢပ်ႈပၢၼ် ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ သုၼ်ႇတူဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁူမ်ႈဝႃႈ လႆႈတၢင်းၼပ်ႉယမ် ၵူၼ်းတင်းၼမ်သေတႃႉ ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၽၢႆႇၼႂ်း ႁူင်းၵၢၼ်ၵမ်ႈၽွင်ႈ ထတ်းသၢင်ႈဝႃႈတႄႉ လၢႆးႁဵတ်းလၢႆးသၢင်ႈ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ ဢမ်ႇၶႄႉၶဵင်ႇပိူၼ်ႈလႆႈ ဝႃႈၼႆၵေႃႈမီး။ တၢင်းႁၼ်ထိုင်မၼ်းၼႆႉ မိူၼ်ၼင်ႇ လုမ်းတတ်းသိၼ်ၶဝ်ႈ ၵမ်မၼ်ႈၵႅၼ်ႇဝႆႉ ၼိူဝ် လွင်ႈတၢင်းသေဢၼ်ဢၼ် ၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢႆးလင်မႃးၶဵၵ်ႉၼႆႉ ဢဝ်ႁႅင်းသႂ်ႇသေ ႁဵတ်းၵၢၼ်ပူၼ်ႈၵူၼ်းၼမ် ပရႁိတမႃးယဝ်ႉ။ ထိုင်ပီ 2000 တဵမ်မႃး လႆႈတႄႇတင်ႈ Bill & Melinda Gates Foundation တွၼ်ႈတႃႇ ၵၢၼ်ငၢၼ်းပရႁိတၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်းလႄႈ တွၼ်ႈတႃႇ ၶူၼ်ႉၵၢၼ်ၽၢႆႇပၢႆးသၢႆႊ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တႄႇဢဝ် ပီ 2000 လိူၼ်ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇမႃး ပီႇလ်ၵဵၵ်ႉၼႆႉ မၼ်းၵူၺ်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် ၸီႇဢီးဢူဝ်ႇ တီႈ မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တိုၵ်ႉသိုပ်ႇမီးတီႈယူႇ ႁူဝ်ပဝ်ႈ မၢႆႉၶရူဝ်သွပ်ႉၾ်သေ မၼ်းၶတ်းၸႂ် တွၼ်ႈတႃႇ ၽႃႈပႅတ်ႈ တီႈယူႇ ၽူႈၶူင်သၢင်ႈသွပ်ႉၾ်ဝႄးလ် ပိူင်လူင်မၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင် ပီ 2006 မႃး ၶဵၵ်ႉပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ လုၵ်ႉဢဝ် မၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်းတဵမ် တီႈ မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ် တေ တေၶၢႆႉ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၸွမ်း ပွင်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းယဝ်ႉ တေပၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်းတဵမ် တွၼ်ႈတႃႇ Bill & Melinda Gates Foundation ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ၸိူဝ်းပဵၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၼႃႈၵၢၼ်မၼ်းၼၼ်ႉ မၼ်းသိုပ်ႇယိုၼ်ႈၽႄပၼ် Ray Ozzie လႄႈ Craig Mundie ၶဝ်ၵႂႃႇ ၵမ်းလွႆးလွႆးယဝ်ႉ။ Ray Ozzie ၼႆႉ ပဵၼ်ၽူႈၶူင်သၢင်ႈသွပ်ႉၾ်ဝႄးလ် ပိူင်လူင်သေ Craig Mundie ၼႆႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈပျူဝ်ႇရူဝ်ႇ ၽၢႆႇၵၢၼ်ၶူၼ်ႉၶႂႃႉယဝ်ႉ။ ထိုင် ပီ 2008 လိူၼ်ၵျုၼ် 27 ဝၼ်းၼၼ်ႉ မၼ်းဝၼ်းလိုၼ်းသုတ်း ၶဵၵ်ႉ လႄႈတင်း မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်ယဝ်ႉ။ ဝၢႆးလင်မႃး မၼ်းသိုပ်ႇဢဝ် ပုၼ်ႈၽွၼ်း ႁူဝ်ပဝ်ႈ ဢမ်ႇဢမ်ႇၸႂ်ႉ ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈၸွမ်းပိူင် တီႈမၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၸၢတ်ႈပၢၼ်ပီႇလ်ၵဵၵ်ႉ မိူဝ်ႈၵေႃႉလဵၵ်ႉ

ပီႇလ်ၵဵၵ်ႉၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ William H. Gates လႄႈတင်း Mary Maxwell Gates ၶဝ်သေ ၵိူတ်ႇမႃး တီႈ Seattle, Washington ယဝ်ႉ။ ၵေႃႉပဵၼ်ပေႃႈ William H. Gates ၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢင်းၵိတ်ႉ-ၵျႃႇမၢၼ်ႇသေ ၵေႃႉပဵၼ်မႄႈ Mary Maxwell Gates ၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်ၵူၼ်း သၶွတ်ႉတလႅၼ်ႇ-ဢၢႆးရိတ်ႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ်မုင်ႉႁေႃႁိူဝ်း ၵူၼ်းပၢၼ်ၵၢၼ် ထၢၼ်ႈသုင်သေ ပေႃးၶဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၽူႈတၢင်ၼႃႈၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ၵေႃႉၼိူင်ႈယဝ်ႉ။ မႄႈမၼ်းတႄႉ ပဵၼ်ၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်း ၽၢႆႇဢုပ်ႉပိူင်ႇ First Interstate BancSystem လႄႈ the United Way ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵေႃႉပဵၼ်ပေႃႈမၼ်းၼၢင်း J. W. Maxwell ၼႆႉ လႆႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈ ယေးငိုၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈမႃးယဝ်ႉ။

တီႈၶဵၵ်ႉၼႆႉ မီး ပီႈၼၢင်းၵေႃႉၼိူင်ႈ ဢၼ်ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈဝႃႈ Kristi (Kristianne) လႄႈ မီးၼွင်ႉယိင်းၵေႃႉၼိူင်ႈ ဢၼ်ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈဝႃး Libby ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းၼႆႉ ႁူမ်ႈဝႃႈပဵၼ် ၵေႃႉထူၼ်ႈသီႇ တီႈ မုင်ႉႁေႃႁိူၼ်းၶဵၵ်ႉၼၼ်ႉသေတႃႉ ယွၼ်ႉတီႈၸိုဝ်ႈၽၢႆႇလင် ပေႃႈမၼ်းၼၼ်ႉ ပႃးဝႆႉ III လႄႈ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ William Gates or "Trey" ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ ၸဝ်ႉမႃးၸိူ်ဝးၼၼ်ႉတႄႉ ပေႃႈမႄႈၶဵၵ်ႉၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းၸၼ်ႉထၢၼ်ႈပၢၼ်ၵၢင်သေ ဢွၼ်ၵၼ်လႆႈ ၶတ်းၸႂ်မႃးၼႆ မၼ်းလႆႈတွင်းဝႆႉ ၼႂ်းၸႂ်မၼ်းယူႇ။ ပီႇလ်ၵဵၵ်ႉၼႆႉ မိူဝ်ႈဢႃႇယုမၼ်းလႆႈ 13 ၶူပ်ႇၼၼ်ႉ မၼ်းတႄႇ လႆႈၶိုၼ်ႈ ႁူင်းႁဵၼ်းလူင်ႈၼႃႈ ၸၼ်ႉငဝ်ႈ တီႈ Lakeside ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၽွင်းပီႇလ်ၵဵၵ်ႉ ထိုင်ၸၼ်ႉၵဝ်ႈ (Eighth grade) မႃး လုၵ်ႉတီႈ ၸုမ်းၸိူဝ်းပဵၼ်မႄႈ သေ ႁဵတ်းၵၢတ်ႇၶၢႆ ႁႃငိုၼ်းၵွင်ၵၢၼ် တွၼ်ႈတႃႇသိုဝ်ႉ ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ GE ၸုမ်ႇၼိူင်ႈ တွၼ်ႈတႃႇ ၸႂ်ႉၸွမ်းလႆႈ တီႈ ပရိၼ်ႇတႃႇ ၸၢၵ်ႈဢိၵ်ႇလိၵ်ႈ မဵဝ်းၼိူင်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် (ASR033 teletype) (ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ ဢၼ်ၼင်ႈဝႆႉ သႃႇပိူဝ်ႇၼၼ်ႉသေ ဢိတ်ႇလိၵ်ႈဢွၵ်ႇလႆႈၼၼ်ႉ) ၼႆယဝ်ႉ။ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ မၼ်းလႆႈၶဝ်ႈၸႂ်မႃး တႄႇဢဝ်လွင်ႈတႅမ်ႈ ၽရူဝ်ႇၶႅမ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ်ပိူင် GE ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈတႃႇမၼ်းတေ တႄႇတင်ႈလႆႈ လွင်ႈမၼ်းၶဝ်ႈၸႂ်ၼၼ်ႉ မၼ်းလႆႈထုၵ်ႇၶႂၢင်းပၼ် ၶၢဝ်းၶိုၼ်ႈပၢႆးၼပ်ႉ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဢၼ်ပဵၼ် ၽရူဝ်ႇၶႅမ်ႇ ဢၼ်မၼ်းတႅမ်ႈဢွၵ်ႇ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈတႅမ်ႈမႃးၸွမ်း ၸၢၵ်ႈလုၵ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽရူဝ်ႇၶႅမ်ႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶဵမ်း (tic-tac-toe) မဵဝ်းၼိူင်ႈသေ ဢၼ်လႆႈဢဝ်ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇသေ လဵၼ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ မၼ်းတိူဝ်း လႆႈၸႂ် ၸၢၵ်ႈ (ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ) ၼၼ်ႉမႃးၼႃႇယဝ်ႉ။ မၼ်းတိူဝ်းၶဝ်ႈၸႂ်သေ သွၵ်ႁႃ လွၵ်းလၢႆး ဢၼ်ဝႃႈ ႁဵတ်းႁိုဝ် မၢႆသိမ်းဝႆႉ မၢႆၶူၵ်ႉ သွပ်ႉၾ်ဝႄးလ်ၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။

ၽွင်းၼၼ်ႉ ဢၼ်မၼ်းၵိုင်ႉၵၢင်ႉ တွင်းၵႂႃႇၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ဝႃႈ "ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ တီႈၼႂ်းၸၢၵ်ႈၼႆႉသေ မၼ်းတေမီး သေဢၼ်ဢၼ် ဢၼ်ႁဵတ်းဝႆႉ ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈလီ" ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ပွႆးႁႃငိုၼ်းၵွင်ၵၢင်ယဝ်ႉ ၶဝ်သွၵ်ႈႁၼ် ပိူင် ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ၶၢဝ်းယၢမ်း တီႈၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ ဢၵ်ႇပႃးတင်း DEC PDP minicomputers (DEC PDP ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇဢွၼ်ႇဢိတ်း ပၢႆးၽၢႆႇမေႃ) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈ ပိူင်ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တႃႇဢၼ်ၼိူင်ႈ ပဵၼ်ပၢႆးမေႃ PDP-10 ဢၼ်ပဵၼ်ၶွင်ၶွမ်ႇပၼီႇ ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ Computer Center Corporation (CCC) ၼၼ်ႉသေ ၼၼ်ႉပဵၼ် ၶွမ်ႇပၼီႇ ဢၼ်ဢိုတ်းႁႄႉဝႆႉ လုၵ်ႈႁဵၼ်း Lakeside သီႇၵေႃႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၶဵၵ်ႉ၊ ပေႃးလ် ဢႄႇလမ်ႇ၊ ရိတ်ႉ ဝီႇလၢၼ်း လႄႈ ၵၢၼ်ႉဢီႇဝႅၼ်ႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈသင်လႄႈ လႆႈဢိုတ်းႁႄႉၶဝ်သီႇၵေႃႉၼႆ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ ၶဝ်လႆႈႁူႉၵႂႃႇဝႃႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ ဢဝ်ပိူင်ယႃႉၵဝ်း ဢၼ်ၼိူင်ႈသႂ်ႇဝႆႉ တီႈၼႂ်း ပိူင်ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ တွၼ်ႈတႃႇ ဢမ်ႇလႆႈပၼ်ငိုၼ်းသေ ၸႂ်ႉတိုဝ်းလႆႈ ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။

ဝၢႆးသေ လွင်ႈဢိုတ်းႁႄႉၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ လုၵ်ႈႁဵၼ်းသီႇၵေႃႉၼႆႉ လႆႈႁႃပၼ် ပိူင်ယႃႉၵဝ်း တီႈၼႂ်း သွပ်ႉၾ်ဝႄးလ် CCC ၼၼ်ႉသေ လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈၵၼ်တႄႉ လႆႈတိူဝ်းလိူဝ်ပၼ် ၶၢဝ်းယၢမ်းၸႂ်ႉ ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေ ပၢႆးမေႃတႄႇလီႇ (Teletype) ၼၼ်ႉ ၶဵၵ်ႉၶဝ်ၼႆႉ လႆႈၵႂႃႇတီႈ ႁွင်ႈလုမ်း CCC ၶဝ်သေ လႆႈၵႂႃႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း ၶူတ်ႉငဝ်ႈငႃႇ ၽရူဝ်ႇၶႅမ်ႇ ဢၼ်ၸႂ်ႉသႂ်ႇဝႆႉတီႈၼႂ်း ပိူင်ၸၢၵ်ႈတၢင်ႇၸိူဝ်းလႄႈ FORTRAN, LISP ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈဢၼ်လႆႈၵပ်းၵၢႆၵၼ်တင်း ႁူင်းၵၢၼ်ၶွမ်ႇပၼီႇ CCC ၼႆႉ တေႃႇထိုင် ပီ 1970 သေ ဝၢႆးလင်မႃး ၶွမ်ႇပၼီႇၼၼ်ႉ လႆႈဢွၵ်ႇယၢၼ်ၼႂ်း တူင်ႇဝိူင်းပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၵႂႃႇယဝ်ႉ။

ထႅင်ႈပီၼိူင်ႈမႃး လုၵ်ႉတီႈ Information Sciences, Inc သေ တွၼ်ႈတႃႇ ၼႄပၼ် ငိုၼ်းလိူၼ် ၽူႈႁၢပ်ႇၵၢၼ် COBOL ၼၼ်ႉၼႆ ႁႂ်ႈမၼ်းတႅမ်ႈပၼ် ၽရူဝ်ႇၶႅမ်ႇဢၼ်ၼိူင်ႈၼႆလႄႈ တွၼ်ႈတႃႇ ၶၢဝ်းယၢမ်းၸႂ်ႉတိုဝ်း ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇလႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၶိူင်ႈၸၢၵ်ႈ ၸၼ်ႉသုင် ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၵမ်ႉထႅမ်ပၼ်မၼ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ ၸုမ်းၸတ်းၵၢတ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇ ႁူင်းႁဵၼ်း လႆႈႁူႉၼမ်ႉၵတ်ႉ လွင်ႈဝႃႈ မၼ်းတႅမ်ႈလႆႈ ၽရူဝ်ႇၶႅမ်ႇလႄႈ ဝၢႆးမႃး ၶဵၵ်ႉၼႆႉ လႆႈတႅမ်ႈပၼ် ၽရူဝ်ႇၶႅမ်ႇ ဢၼ်ႁဵတ်းပၼ် လွၵ်း ၶၢဝ်းယၢမ်း တွၼ်ႈတႃႇ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၶဵၵ်ႉၼႆ့ ဢဝ်ၸႂ်မၼ်းသေ ၶိုၼ်းမႄးပိၼ်ႇတႅမ်ႈ တွၼ်ႈတႃႇ ႁႂ်ႈမၼ်းၶဝ်ႈသေၶိုၼ်ႈလႆႈ ၶၢဝ်းယၢမ်း ဢၼ်ပႃးလုၵ်ႈႁဵၼ်း ၼၢင်းယိင်းၼမ်ၼမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးလင်မႃး ၶဵၵ်ႉလႆႈလၢတ်ႈၼႄဝႃႈ "ပေႃးၵဝ်လႆႈယူႇၸွမ်း ၸၢၵ်ႈ (ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ) ၵဝ်ႇၸင်ႇၸၢင်ႈၼႄ လွင်ႈဢွင်ႇမၢၼ်ၵဝ်လႄႈ ပေႃးၵဝ်တေလႆႈယူႇ ယၢၼ်ၵႆၸၢၵ်ႈတႄႉ တေယၢပ်ႇယဵၼ်းဝႆႉ" ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ၶဵၵ်ႉဢၼ်မီး ဢႃႇယု 17 ၼႆႉ ဢိၵ်ႇတင်း ဢႄႇလ်ဢႅမ်ႇသေ လႆႈသၢင်ႈလွင်ႈဢွင်ႇမၢၼ်မႃး ဢၼ်ၼိူင်ႈယဝ်ႉ။ ၼၼ်ႉတႄႉ ၶဝ်တႅမ်ႈမႃးလႆႈ Traf-O-Data ဢၼ်ၸၢင်ႈႁဵတ်း traffic counters တီႈ Intel 8008 processor ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပၢႆးၸဝ်ႉႁူဝ်ပီ 1973 ၼၼ်ႉ ပီႇလ်ၵဵၵ်ႉၼႆႉ မၼ်းႁဵတ်းပၼ်မႃး လွင်ႈတွၼ်ႈတႃႇ ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ သၽႃး လႄႈ တႅၼ်းၽွင်းတႂ်ႈ ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇမႃးယဝ်ႉ။ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ မၼ်းယဝ်ႉႁူင်းႁဵၼ်း တီႈ Lakeside School မႃး မိူဝ်ႈ ပီ 1973 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၢႆပွႆးတွပ်ႇလိၵ်ႈ SAT ဢၼ်ပၼ် 1600 ၼၼ်ႉ မၼ်းလႆႈ မႃး 1590 သေ ၽွင်းမၼ်းၶိုၼ်ႈ တီႈ Harvard College မိူဝ်ႈပီ 1973 ၼၼ်ႉ မၼ်းလႆႈထူပ်းတင်း Steve Ballmer ဢၼ်ပဵၼ်ၽူႈၵမ်ႉထႅမ်မၼ်း တွၼ်ႈတႃႇမၼ်းတေပဵၼ်မႃး ၸီႇဢီးဢူဝ်ႇတီႈ မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပၢၼ်ပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းပီသွင်ၼၼ်ႉ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ လႆႈၶူင်သၢင်ႈ algorithm of pancake မႃးသေ မၼ်းၼႆႉ လႆႈၶေႃႈၵႄႈလိတ်ႈ ၼႂ်းၵႃႈ ပၼ်ႁႃ ဢၼ်ဢမ်ႇၵႄႈလိတ်ႈလႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းလႆႈသပ်းလႅင်းၼႄတီႈ ၶၢဝ်းသွၼ်လိၵ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၽႃႇသႃႇ combinatiorics ဢၼ်ပဵၼ် ၶၢဝ်းယၢမ်း ၽရေႃႇၾႅတ်ႇသႃႇ Harry Lewis ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးလင်မႃး ၶိုၼ်းဢဝ်ၶေႃႈတွပ်ႇ ၶဵၵ်ႉၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းမႄးပိၼ်ႇတႅမ်ႈ ႁႂ်ႈတူၵ်းပိူင်မၼ်းသေ ဢဝ်ပေႃႉၵိုၵ်းၸွမ်း ၽိုၼ်လိၵ်ႈ ၸဝ်ႈပၢႆးသၢႆႊၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ Christos Papadimitriou ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းၼႆႉ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း သၢမ်သိပ်းပီၼၼ်ႉ မၼ်းၶဝ်ႈၼႂ်း သဵၼ်ႈမၢႆ ဢၼ်ပဵၼ်ပူင်ဢၼ်ၽႂ်းသေပိူၼ်ႈ ဢၼ်ၼိူင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ ၽွင်းမၼ်းတိုၵ်ႉၶိုၼ်ႈတီႈ ႁႃႈဝႅတ်ႉၼၼ်ႉ မၼ်းဢမ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းလိၵ်ႈႁူင်းႁဵၼ်း ႁႂ်ႈၸွမ်းၸၼ်ႉမၼ်းလီလီသေ ၶၢဝ်းယၢမ်းၵမ်ႉၼမ်ၼမ်ၼႆႉ မၼ်းသဵင်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းၸွမ်း ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ ဢၼ်မီးတီႈ ႁူင်းႁဵၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မၼ်းၼႆႉ မီးလွင်ႈတၢင်းၵပ်းသိုပ်ႇတင်း ဢႄႇလ်ဢႅမ်ႇ (Paul Allen) ယူႇတႃႇသေႇသေ ထိုင်ၶၢဝ်းမႆႈ ပီ 10974 မႃး ဢႄႇလ်ဢႅမ်ႇၼႆႉ ဢဝ်မၼ်းၵွင်ႉၵၢႆႇပၼ်တင်း ၶွမ်ႇပၼီႇ ပၢႆးမေႃ Honeywell ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီဝၢႆးလင်ၼၼ်ႉ ပၢႆးမေႃ MITS Altair 8800 ဢၼ်ဢဝ် Intel 8080 CPU ႁဵတ်းပဵၼ်ပိုၼ်ႉၼၼ်ႉ လႆႈဢွၵ်ႇမႃးယဝ်ႉ။ ၶဵၵ်ႉလႄႈတင်း ဢႄႇလ်ဢႅမ်ႇၼႆႉ မုင်ႈႁၼ်တိုဝ်းတၢင်းမႃးလႆႈ တွၼ်ႈတႃႇ တႄႇတင်ႈ ၶွမ်ႇပၼီႇသွပ်ႉၾ်ဝႄး တႃႇ ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇသုၼ်ႇတူဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၶဵၵ်ႉၼႆႉ မၼ်းဢဝ်လွင်ႈတႅပ်းတတ်းမၼ်း ဢုပ်ႇဢူဝ်းတိူင်ႇပၢင်ႇၵၼ်တင်း ပေႃႈမႄႈမၼ်းယဝ်ႉ။ ၽွင်းၶဝ်ႁူႉဝႃႈ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ မၼ်းမီးႁႅင်းထၢတ်ႈၸႂ် ႁၢဝ်ႈႁႅရ်း တွၼ်ႈတႃႇ တႄႇတင်ႈ ၶွမ်ႇပၼီႇ သွပ်ႉၾ်ဝႄးလ် တႃႇ ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ သုၼ်ႇတူဝ် ၼႆလႄႈ ၶဝ်ၵေႃႈ ၵမ်ႉထႅမ်ပၼ်မၼ်းမႃးယဝ်ႉ။

မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်

ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ပၢႆးမေႃ BASIC

ပီ 1975 လိူၼ်ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ ၼၼ်ႉ ၽွင်းဢွၼ်ၵၼ်သူင် ပၢႆးမေႃ ဢီႇလႅတ်ႉထရေႃးၼတ်ႉ Altair 8800 ၼၼ်ႉ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ လႆႈၵွင်ႉၵၢႆႇၸူး Instrumentation and Telemetry Systems (MITS) ဢၼ်ၶူင်သၢင်ႈ microcomputer ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းပၼ်ႁႂ်ႈႁူႉလွင်ႈဝႃႈ မၼ်းလႄႈ ၵူၼ်းတၢင်ႇၸိူဝ်း ဢွၼ်ၵၼ် ႁဵတ်းသၢင်ႈ BASIC interpreter တွၼ်ႈတႃႇ ပိူင်ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ ဢၼ်ၼိူင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။

တီႈတႄႉမၼ်း Altair ၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ဢၼ် ၶဵၵ်ႉ လႄႈတင်း ဢႄႇလ်ဢႅမ်ႇၶဝ် ၵေႃႉပိူင်ႇ။ ၶဝ်တႅမ်ႈၶူတ်ႉမႃး တွၼ်ႈတႃႇဢၼ်ၼၼ်ႉ ၵေႃႈဢမ်ႇၸႂ်ႈ။ ၶဝ်ႈၵူၺ်းၶႂ်ႈႁႂ်ႈ MITS ၶဝ်ႈၸႂ်မႃးၼိူဝ်ၶဝ်ၵူၺ်း။ Ed Roberts ၵေႃႉဢၼ်ပဵၼ် ႁူဝ်ပဝ်ႈ MITS ၼႆႉလႆႈၽွမ်ႉၸႂ် တွၼ်ႈတႃႇ တူၺ်းလွင်ႈၼႄႁၢင် ၵၢၼ်ၶူင်သၢင်ႈ ၶဵၵ်ႉၶဝ်သေ၊ ၽိူဝ်ႇႁိုဝ်ထႅင်ႈလၢႆဝူင်ႈမႃး ၶဵၵ်ႉၶဝ်ၼႆ့ လႆႈၶူင်ႈသၢင်ႈဢွၵ်ႇမႃးလႆႈ ပၢႆးမေႃ ဢၼ်ငၢႆးၵၼ်တၢင်း Altair ဢၼ်ၸၢင်ႈၸႂ်ႉလႆႈတီႈၼႂ်း minicomputer ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈၼၼ်ႉသေ ၸၢင်ႈၸႂ်ႉလႆႈ BASIC interpreter မႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

လွင်ႈၼႄႁၢင်ႈၶဵၵ်ႉၶဝ် ဢၼ်ႁဵတ်းတီႈ ႁွင်ႈလုမ်း MITS ဢၼ်မီးတီႈ Albuquerque ၼၼ်ႉ လႆႈဝႃႈဢွင်ႇမၢၼ်မႃးသေ ၽွၼ်းလႆႈမၼ်းတႄႉ ၸဝ်ႈၸၢင်ႈၵွင်ႉၵၢႆႇၸူး MITS တွၼ်ႈတႃ ၶူင်သၢင်ႈ interpreter တႃႇ Altair BASIC ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်ပီ 1975 ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇၼၼ်ႉ MITS လႆႈပၼ်ၵၢၼ် ၽေႃးဢႄႇလ်လၼ်သေ ၶဵၵ်ႉၵေႃႈ တွၼ်ႈတႃႇ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၸွမ်း ၽေႃး တီႈ MITS ဢၼ်မီးတီႈ Albuquerque ၼၼ်ႉၼႆ မၼ်းၸင်ႇလႆႈဢဝ်ၶႂၢင်ႉ တီႈ Harvard ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

ဢၼ်ပဵၼ်ၵၢၼ်ငၢၼ်း ၸၢပ်ႈၵၼ်ႁဵတ်းၼၼ်ႉ ၶဝ်ပၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ "မၢႆႉၶရူဝ်ႇ-သွပ်ႉၾ်" ၼႆသေ ႁွင်ႈလုမ်းဢွၼ်တၢင်းသိုတ်းၶဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်တီႈ Albuquerque ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း ပီၼိုင်ႈၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် hyphen မၼ်း ပူတ်းတူၵ်းပႅတ်ႈသေ ထိုင် ပီ 1976 လိူၼ်ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇ 26 ၼၼ်ႉ လႆႈဢဝ်ၸိုဝ်ႈၶွမ်ႇပၼီႇ "မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်" ၼၼ်ႉသေ ၷႂႃႇတၢင်ႇမၢႆၽၢင်တီႈ ၵႅမ်လုမ်းၸႄႈမိူင်း တီႈ New Mexico ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶဵၵ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၶိုၼ်းသိုပ်ႇၵႂႃႇတီႈ Harvard သေ ႁူင်းႁဵၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇတၼ်းသုတ်း။ ပိုၼ်ႉထၢၼ်မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉ (Microsoft's BASIC) ၼႆႉ လႆႈလိုဝ်းလင်မႃးတီႈၼႂ်းၵႄႈ ၽူႈသူင်ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ ၶဝ်မႃးယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ မိူဝ်ႈပႆႇပိုၼ်ၽႄတီႈၼႂ်းလွၵ်းၵၢတ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈၵႂႃႇႁၼ် ထုတ်ႇဢဝ်ၵေႃႇပီႇမၼ်းသေ ပိုၼ်ၽႄတီႈၼႂ်းၵႄႈၵူၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶိုၼ်းထုတ်ႇဢဝ်သေ ပိုၼ်ၽႄၵႂႃႇထႅင်ႈတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။

ထိုင် 1976 လိူၼ်ၾႅပ်ႇဝႃႇရီႇၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ MITS newsletter သေၵေႃႈ တႅမ်ႈလိၵ်ႈထိုင်ၸူး ၽူသူင်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ ၶဝ်ယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈ MITS သေ တေဢမ်ႇသိုပ်ႇ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇထႅင်ႈ၊ တေဢမ်ႇပႆႇသိုပ်ႇ ၽိုၼ်ၽႄထႅင်ယဝ်ႉသေ ႁၢၼ်ႉတေႃႇ ပေႃးလႆႈ ၵိုင်ၵႃႈၵိုင်ၶၼ်မၼ်းၼၼ်ႉ တေထိင်းသိမ်းဝႆႉ သွပ်ႉၾ်ဝႄးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဝႃႈၼၼ်ယဝ်ႉ။ လိၵ်ႈၽိုၼ်ၼၼ်ႉတႄႉ ႁူမ်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇပေႃးလိုဝ်းလင်မႃး တီႈၼႂ်းၵႄႈ ၽူႈသူင်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇၶဝ် ၵႃႈႁိုဝ်သေတႃႉၵေႃႈ ၶဵၵ်ႉတႄႉ မၼ်းသိုပ်ႇႁဵတ်း ၸွမ်းၼင်ႇ မၼ်းယုမ်ႇယမ်ဝႆႉဝႃႈ ၽူႈၶူင်သၢင်ႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇ သွပ်ႉၾ်ဝႄးလ် ၸိူဝ်းၼႆႉ မၼ်းၵိုင်လႆႈ ၵႃႈၶၼ်မၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဝၢႆလင် ပီ 1976 ၼၼ်ႉ မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်ၼႆႉ ဢွၵ်ႇမႃးတႂ်ႈ ႁူမ်ႈငဝ်း MITS သေၵေႃႈ သိုပ်ႇႁဵတ်းသၢင်ႈ ၽရူဝ်ႇၶႅမ်ႇ သွပ်ႉၾ်ဝႄး တွၼ်ႈတႃႇ ပိူင်ဝိၼ်းတူဝ်းၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်ပီ 1979 ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 1 ဝၼ်းၼ်ႉ ဢဝ်ၶွမ်ႇပၼီႇမၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်ၼႆႉ လုၵ်ႉဢဝ်တီႈ Albuquerque သေ ၶၢႆႉၸူး ဢွင်ႈတီႈမႂ်ႇ Bellevue ဢၼ်မီးတီႈ ဝႃႇသျိၼ်ႇတၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီပၢႆးၸဝ်ႉ မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းႁၢပ်ႇၵၢၼ်တင်းသဵင်ႈၼႆႉ တွၼ်ႈတႃႇ ၵၢၼ်ငၢၼ်းၶွမ်ႇပၼီႇ ၼၼ်ႉ လႆႈႁၢပ်ႇၵၢၼ် ႁဵတ်းၵၢၼ်မႃး ၵႂၢင်ႈၵႂၢင်ႈၶႂၢင်ၶႂၢင်ယဝ်ႉ။

ၶဵၵ်ႉၼႆႉ မၼ်းလႆႈယူႇၽၢႆႇၼိူဝ်သေ မုင်ႈႁၼ် ၵၢၼ်ငၢၼ်းႁူဝ်ယွႆႈမၼ်းမႃးလႄႈ မၼ်းၸၼ်ႉ ပၵ်းပိူင် မၢႆမီႈ ၶွမ်ႇပၼီႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်း ၶၢဝ်းတၢင်းႁႃႈပီ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိူင်ႈၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းမႄးထတ်းသၢင်ႈ ပၵ်းပိူင်ၶွမ်ႇပၼီႇ ဢၼ်ၸႂ်ႉမႃးၼၼ်ႉ ၵမ်းဢၼ်ဢၼ်သေ၊ ပေႃးမၼ်းႁၼ်မႅၼ်ႈ ဢၼ်မီးလွင်ႈတၢင်းလူဝ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ မၼ်းၶိုၼ်းမူၼ်ႉမႄး မၵ်ႈမၼ်ႈမႃးယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၽွင်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၸွမ်း IBM

ပီ 1980 ၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ IBM သေ တွၼ်ႈတႃႇ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ IBM PC ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈလူဝ်ႇ BASIC interpreter လႄႈ တွၼ်ႈတႃႇတႅမ်ႈပၼ်ၼၼ်ႉ ၸင်ႇလႆႈၶဝ်ႈႁႃ မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်မႃးယဝ်ႉ။ ၽူႈတၢင်တူဝ် IBM ၶဝ်လၢတ်ႈဝႃႈ ၶဝ်လူဝ်ႇ Operating System ၼႆ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ လႆႈၸီႉၸူး Digital Research (DRI) ဢၼ်ၸႂ်ႉဝႆႉယဝ်ႉတီႈ CP/M Operating System ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

လွင်ႈဢုပ်ႇဢူဝ်း IBM လႄႈ DRI ၶဝ်ၼႆႉ ဢမ်ႇပေႃးၶႅမ်ႉလႅပ်ႈမႃး၊ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸၢင်ႈလူင်းလၢႆးမိုဝ်း လိၵ်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်။ ၽူႈတၢင်တူဝ် IBM ဢၼ်ပဵၼ် Jack Sams ၼႆႉ ၽိူဝ်ႇထႅင်ႈဝၼ်းၼိူင်ႈ ၽွင်းမၼ်းထူပ်းတင်း ၶဵၵ်ႉၵေႃႈ မၼ်းလၢတ်ႈၼႄ လွင်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇႁဵတ်းလႆႈ လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆၵၼ်မႃးဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ သၢင်ႇတေႃႇသေၵေႃႈ မၼ်းသိုပ်ႇမွၵ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ ႁႂ်ႈႁႃပၼ် Operating System ဢၼ်ၼိူင်ႈ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ႁိုင်ထႅင်ႈလၢႆဝူင်ႈ ၶဵၵ်ႉၸင်ႇပၼ်တၢင်းၶႆႈၸႂ် တႃႇၸႂ်ႉ 86-DOS (QDOS) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼၼ်ႉမၼ်းပဵၼ်ပိူင်သၢင်ႈဢၼ်ၼိူင်ႈ ဢၼ်မၼ်းယိူင်းဢၢၼ်း တွၼ်ႈတႃႇ ၶိူင်ႈၸၢၵ်ႈ Hardware ၶွင် PC တီႈ Tim Paterson ၽွင်းမိူဝ်ႈမၼ်းမီးယူႇတီႈ Seattle Computer Products (SCP) ၼၼ်ႉ သေ ပဵၼ် Operating system ဢၼ်ၶႂ်ႈငၢႆးမိူၼ်ၵၼ်ဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မၢႆႉၶရူဝ်ႉသွပ်ႉၾ်ၼႆ့ မၼ်းၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ်တင်း SCP သေ မၼ်းပဵၼ်မႃး ဢေးၵျႅၼ်ႉ ၵေႃႉလဵဝ် ၶွင် SPC သေ မၼ်းလႆႈသုၼ်ႇႁဵတ်းသၢင်ႈမႃးယဝ်ႉ ဝၢႆးၼႆႉ ပဵၼ်မႃးၸဝ်ႈၶွင် 86-DOS ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ လႆႈႁူၼ်းပဵၼ် Operating System တွၼ်ႈတႃႇ PC ယဝ်ႉ မၼ်းၸူးၶၢႆၸူး IBM ၼင်ႇ PC-DOS သေ ၵႃႈၶၼ်မၼ်း တေႃႇလႃႇ 50,000 သေ ၶၢႆပႅတ်ႈၶၢတ်ႇၶၢတ်ႇယဝ်ႉ။ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ သုၼ်ႇၶႂၢင်းပၼ် တႃႇ Operating System ၼၼ်ႉတႄႉ မၼ်းဢမ်ႇလႆႈ ပၼ်ၵႂႃႇၸွမ်း။ လွင်ႈတၢင်းမၼ်းတႄႉ ၵူဝ်ၽူႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၶိူင်ႈၸၢၵ်ႈ Hardware တၢင်ႇၸိူဝ်း ႁဵတ်းပွမ် ပိူင်သၢင်ႈ System ၶွင် IBM သေ ၶၢႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ႁႅင်းလႆႈၶၢႆ MS-DOS ၼႆႉ မၼ်းဢီးပၼ် ႁႂ်ႈ မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ် ပေႃးထိုင်တီႈ ၽူႈလဵၼ်ႈပိူင်လူင် ၽၢႆႇႁဵတ်းသွပ်ႉၾ်ဝႄးလ်ဢွၵ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင် 1981 လိူၼ်ၵျုၼ် 25 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ၶွမ်ႇပၼီႇမၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်ၼႆႉ လႆႈမူၼ်ႉမႄး ၶွမ်ႇပၼီႇမၼ်းမႃး ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈယဝ်ႉ။ ၶိုၼ်းၶၢႆႉ ၵႂႃႇၽင်တိုၼ်းလၢင်းမၼ်းတီႈ ၸႄႈမိူင်း Washington သေ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ လႆႈဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈၸုမ်း လႄႈ ၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်း ၼၢမ်းႁူဝ်၊ ႁူဝ်ပဝ်ႈၸုမ်းၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉသေ ၵေႃႈ သိုပ်ႇႁဵတ်းၵၢၼ်မႃးယူႇယဝ်ႉ။

Windows

ထိုင် ပီ 1985 လိူၼ်ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇ 20 ဝၼ်းၼၼ်ႉ တႄႇပိုၼ်ၽႄ မၢႆႇၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ် ဝိၼ်းတူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ တေႁဵတ်းဢွၵ်ႇ OS/2 ဢၼ်ပဵၼ် Operating System တၢင်ႇၸိူဝ်းယဝ်ႉလႄႈ လႆႈပူတ်းမိုဝ်းၵၼ်တင်း IBM မႃး ၼႂ်း လိူၼ်ဢေႃးၵၢတ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶွမ်ႇပၼီႇ တင်းသွင်ဢၼ်ၼႆႉ ႁူမ်ႈဝႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇမႃးလႆႈ ပိူင်ႈသၢင်ႈ System ပွၵ်ႈဢွၼ်တၢင်းသုတ်းမႃးသေတႃႉ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ လွင်ႈၶူင်ႈသၢင်ႈ ဢၼ်ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉသႄ ၼႂ်းၵႄႈၶဝ်တင်းသွင် လွင်ႈပဵၼ်ဢူၺ်းၵေႃႉၵၼ်မႃးၼၼ်ႉ လႆႈမီးႁွႆးမႃးယူႇ ဢိတ်းဢီႈယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပီ 1991 လိူၼ်မေႇ 16 ဝၼ်း ၶဵၵ်ႉလႆႈဢဝ် ၽိုၼ်မၢႆၶွမ်ႇပၼီႇမၼ်း ၽိုၼ်ၽၢဝ်ႇဢွၵ်ႇၼႄသေ၊ ၼႂ်းၽိုၼ်မၢႆၼၼ်ႉလွင်ႈၵပ်းၵၢႆႇၵၼ်တင်း Operating System သွင်ၵၼ်ၼၼ်ႉ သုတ်းသဵင်ႈၵႂႃႇယဝ်ႉသေ မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်ၼႆ့ တေသႂ်ႇႁႅင်း တွၼ်ႈတႃႇ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ Windows NT kernel ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

လွၵ်းလၢႆး ပီႇလ်ၵဵၵ်ႉၸတ်းၵၢၼ်

တႄႇၸဵမ်ႈမိူဝ်ႈ ၽွင်းမၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ် တႄႇတင်ႈမႃး မိူဝ်ႈပီ 1975 တေႃႇ 2006 ၼႆႉ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ လႆႈဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းပိူင်လူင် ၽၢႆႇတမ်းဝၢင်းၽႅၼ်ၵၢၼ် လွင်ႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းၼႆႉ ၶႂၢၵ်ႈလွင်ႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇ တီႈၶွမ်ႇပၼီႇသေ ပေႃးမၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်ၼႆႉ ၽႅဝ်တီႈ လွင်ႈဢွင်ႇမၢၼ် ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈၼိူင်ႈတီႈၼႆ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ လႆႈၸႂ်ႉဢွၵ်းဢေႃၵႂၢင်ႈၵႂၢင်ႈသေ ပႂ်ႉတူၺ်းယဝ်ႉ။

ၼင်ႇၸဝ်ႈၼႃႈတီႈ ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်း ၽၢႆႇဢုပ်ႉပိူင်ႇၼၼ်ႉသေ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ ၵမ်းၵမ်းထူပ်း ၸိူဝ်းပဵၼ် ၽူႈၸတ်းၵၢၼ် ၽရူဝ်ႇၶႅမ်ႇလႄႈ ၽူႈၸတ်းၵၢၼ် ထၢၼ်ႈယႂ်ႇ တီႈ မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈတီႈ ပၢင်ၵုမ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ လွင်ႈလၢႆးငၢၼ်းၵၢၼ်၊ ၽႅၼ်ၵၢၼ်၊ ၶပ်ႉမၢႆၵၢၼ်ငၢၼ်း ၽူႈၸၢတ်းၵၢၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ သင်ၸိူဝ်ႉဝႃႈ မၼ်းထၢင်ႇဝႃႈ တေမီး ႁူးႁူဝ်ႈ ဢၼ်တေတိူဝ်ႉၶိူၵ်ႈႁွင်ႈ ၽွၼ်းလီၶၢဝ်းယၢမ်း ၶွင်ၵၢၼ်ၶွမ်ႇပၼီႇၼႆ တွၼ်ႈတႃႇ ဢဝ်ၵႂၢမ်းတေႃႇသူႈထဵင်ၵၼ်ၼၼ်ႉ မၼ်းပဵၼ် ဢၼ်တူဝ်ႈတၼ်းဝႆႉယူႇတႃႇသေ ၼႆယဝ်ႉ။

မၼ်းၼႆႉ ပေႃးဝႃႈပၼ်းတၢင်းၶႆႈၸႂ်ၶိုၼ်း ၼိူဝ် ၶေႃႈတၢင်ႇလၢတ်ႈ၊ လွင်ႈဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ်ၼႆႉ မၼ်းၵႆႉဝႃႈ "ၼႂ်းၵႃႈၶႃႈယၢမ်ႈငိၼ်းမႃးၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ယွင်ႇဝႃႈသေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ"၊ "ဢဝ်လွၵ်းလၢႆးၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ တမ်းဝၢင်းဝႆႉသေ ၵိုင်လီၵႂႃႇႁူမ်ႈ ၸုမ်းဢၼ်ႁဵတ်း လွင်ႈငမ်းယဵၼ်ယူႇယဝ်ႉ" ၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈၶေႃႈထတ်းသၢင်ႈ ဢၼ်ပူၼ်ႉဢွၵ်ႇလူၼ်ႉဢွၵ်ႇ မႃးႁၢဝ်ႈႁႅင်းၸိူင်ႉၼႆၼႆႉ မၼ်းယိူင်းဢၢၼ်း ႁႂ်ႈဢွၼ်ၵၼ် ၽၢင်ႉသေ ႁဵတ်း ႁႂ်ႈပေႃးထိုင်တီႈ ၶဵၵ်ႉႁၢၼ်ႉၸႂ် တႃႇ ၵၢၼ်ငၢၼ်း မိူဝ်းၼႃႈၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။

ပေႃးဝႃႈ ၽူႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်ႇၸိူဝ်းလမ်ႇလွင်ႈ ဢၼ်မီးတႂ်ႈမိုဝ်းမၼ်းၼၼ်ႉ သင်မၼ်းႁၼ် ၶဝ်ၸၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်းယူႇၼႆ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ ၵႆႉလၢတ်ႈၶိတ်ႈလၢတ်ႈပၢႆဝႃႈ "ၵဝ်တႄႉ ႁၢၼ်ႉတေႃႇဝူင်ႈၼႆႉပေႃးသုတ်း တေလႆႈႁဵတ်းၵၢၼ် ဢၼ်ၼႆႉၵူၺ်းယဝ်ႉ" ဝႃႈၼႆ၊ ၼႆႉ ၸိူဝ်းဢၼ် ၶဵၵ်ႉႁဵတ်းမႃးၼၼ်ႉ ပဵၼ်တွၼ်ႈၵၼ် ၽၢႆႇဢုပ်ႉပိူင်ႇ လႄႈ ၽၢႆႇၸတ်းၵၢၼ်ယဝ်ႉ။

ၵူၺ်းၷၢး မိူဝ်ႈပၢႆးၸဝ်ႉၼၼ်ႉတႄႉ မၼ်းႁဵတ်း ၽူႈၶူင်သၢင်ႈသွပ်ႉၾ်ဝႄးလ်မႃး တူင်ႉတူင်ႉတိုၼ်ႇတိုၼ်ႇယဝ်ႉ။ ပိူင်လူင်မၼ်း ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ၽႃႇသႃႇ Programming တႃႇ မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဵမ်မိူဝ်ႈႁဵတ်းတီႈ TRS-80 Model 100 line ၼၼ်ႉ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇလႆႈ တင်ႈၸုမ်း ဢၼ်ဝႆႉပိူင်ယႂ်ႇ တွၼ်ႈတႃႇ ႁႂ်ႈၸုမ်းႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ၵႂႃႇမိူဝ်းၼႃႈၼၼ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဝၢႆးလင် ပီ 1989 မႃး မၼ်းတႅမ်ႈ Code ဢၼ်တေၸၢင်ႈဢွၼ်ႁူဝ်လႆႈ ၽၢႆႇႁဵတ်းသၢင်ႈ ၶွမ်ႇပၼီႇမႃးယဝ်ႉ။ ထိုင် ပီ 2006 လိူၼ်ၵျုၼ်ႇ 15 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ၶဵၵ်ႉၼႆႉလႆႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ မၼ်းတေဢမ်ႇႁဵတ်း ၵၢၼ်ၵူႈဝဵင်းၼင်ႇၼႆသေ ၼႂ်းၵႃႈ ၶၢဝ်းတၢင်း သွင်ပီတေမႃးၼၼ်ႉ တေပၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်းလိူဝ်တွၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းတင်းၼမ် ပရိႁိတ ဝႃႈၼႆႉမႃးယဝ်ႉ။

ဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းမၼ်းတင်းၼမ် ၼႆႉ ၸႅၵ်ႇၽႄပၼ် ၵေႃႉဢၼ်မၼ်းလႆႈ ပိုင်ႈဢိင် Ray Ozzie လႄႈ Craig Mundie ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ပဵၼ်တႃႇၸတ်းၵၢၼ် ၵူႈဝၼ်း (ၵၢၼ်ၶၢဝ်းပွတ်း) ၼႆႉ ပၼ် Ray Ozzie ႁဵတ်းသေ တႃႇ Criaig Mundie ၼႆႉတႄႉ ႁႂ်ႈမၼ်းဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း တွၼ်ႈတႃႇ တမ်းဝၢၼ်းၽႅၼ်ၵၢၼ် ၶၢဝ်းယၢဝ်းမိူဝ်းၼႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

လွင်ႈတၢင်းၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ၵၢၼ်လုမ်းတတ်းသိၼ်

ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈၵၢၼ်တတ်းသိၼ် ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ၵၢၼ်ငၢၼ်း မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်မႃးၼႆ ၶဵၵ်ႉၵူၺ်း ၵေႃႉပဵၼ် ၽူႈတႅမ်းတတ်းၵမ်းလိုၼ်းသုတ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1998 ၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်ပၼ်ႁႃ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ လႄႈ မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်ၼၼ်ႉ ၽူႈဢဝ်ၶၢဝ်ႇၶဝ် မၢႆထိုင်မၼ်းဝႃႈ မၼ်းၼႆႉ ၸၢင်ႈၸႂ်ပၼ် ၶေႃႈလၢတ်ႈဢွၵ်ႇ ဢၼ်ဢမ်ႇၼႄႉၼွၼ်းၵူၺ်း ဝႃႈၼႆႉယဝ်ႉ။

ၶဵၵ်ႉၼႆႉ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ တီႈပွင်ႇ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၶေႃႈၵႂၢမ်း "လွင်ႈၶႄႉၶဵင်ႇ"၊ "လွင်ႈၵွင်ႉၵၢႆႇ" လႄႈ "ႁဝ်းၶႃႈ" ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉသေ မၼ်းလႆႈထဵင်ၵၼ်တင်း မေႃဝေႃႁၢၼ်း David Boies ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်း ၵျႃႇၼႄႇ BusinessWeek တႅမ်ႈၼႄဝႆႉဝႃႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၶဵၵ်ႉၼႆႉ ပၼ်ၶေႃႈလၢတ်ႈဢွၵ်ႇဝႃႈ ၼင်ႇ "ၶႃႈဢမ်ႇတွင်းယဝ်ႉ" ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ မၼ်းပဵၼ်ၼင်ႇ လွင်ႈၶေႃႈလၢတ်ႈဢွၵ်ႇ ဢမ်ႇၼႄႉၼွၼ်းလႄႈ ၽူႈတတ်းသိၼ် ပေႃးလႆႈ ယုမ်ႉၶူဝ်မႃးယဝ်ႉ။ ဢၼ်ႁၢႆႉၸႃႉထႅင်ႈၼႆ့ လွင်ႈဢၼ်ထဵင်ၶိုၼ်းဢၼ်ဝႃႈ ဢမ်ႇႁူႉ ပၵ်းပိူင် ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ပၢႆးမေႃႇ ၶဝ်ၼႆၼၼ်ႉသေ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈ ဢီးမေးလ် ၶဵၵ်ႉ ဢၼ်ၶဝ်ႈဢၼ်ဢွၵ်ႇသေ တူၺ်း ၶေႃႈမုၼ်း ဢၼ်ပိတ်းဢၼ်ပွတ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵူၺ်းၵေႃႈ မၼ်းပိူဝ်ႈပဵၼ်ဢၼ်ၵႄႈလိတ်ႈဝႆႉယဝ်ႉ ၼိူဝ် လွင်ႈမၢပ်ႇမႂ်မၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ"

ဝၢႆးလင်မႃး ၶဵၵ်ႉလၢတ်ႈတွပ်ႇၶိုၼ်းဝႃႈ ပေႃးတူၺ်း ၶေႃႈၵႂၢမ်းၶဝ်၊ လွင်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈၶဝ်ၼႆ့ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၸိူဝ်းဢၼ်ၶႂ်ႈ တေႃႇသူႈႁႂ်ႈ တိူဝ်ႉၶိူၵ်ႈသလေႇမၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉ လၢႆးႁဵတ်းၶဝ် ယူဝ်းယူဝ်းဢွၼ်ႇၵူၺ်းဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ၽွင်းမၼ်းပၼ် ၶေႃႈလၢတ်ႈဢွၵ်ႇ ၼၼ်ႉ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈၽၢင်ႈႁၢင်ႈမၼ်းသေ မၼ်းလၢတ်ႈဝႃႈ "ၶႃႈၼႆႉ လႆႈႁႄႉၵင်ႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉႁႃႉ... မၼ်းလႆႈယိၼ်းဝႃႈ မီးတၢင်းၽိတ်း ပေႃးထၢၼ်ႇတေလႆႈႁွင်ႉ ၽူႈတၢင်ၼႃႈသေ ၶိုၼ်းလၢတ်ႈတွပ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ႁိုဝ်ၵေႃႈလီ တၢမ်ႇတၢင်းၽိတ်း လွင်ႈႁဵတ်းႁၢႆႉ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ဢၼ်ဢႃႇယု ပႆႇထိုင်လီ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၶႃႈ ယၢပ်ႇယဵၼ်းမႃး။

ၶဵၵ်ႉၶႂ်ႈထဵင်မႃးၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ၽူႈတတ်းသိၼ်တႄႉ လႆးတတ်းဝႃႈ မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်ၼႆ့ ဢဝ်မိုဝ်းႁူမ်ႇငမ်း ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးသေဢမ်ႇၵႃး မၼ်းဢိုတ်းႁႄႉဝႆႉ လွင်ႈၶႄႉၶဵင်ႇလွၵ်းၵၢတ်ႇ၊ လွင်ႈတၢင်း တင်းသွင်ဢၼ်ၼႆႉ လႆႈပူၼ်ႉပႅၼ် ပၵ်းပိူင်ဢႅၵ်ႉ သျႃးမႅၼ်း (Sherman Antitrust Act) ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

Appearance in ads

ၶဵၵ်ႉၼႆႉ မၼ်းႁဵတ်း သွႆႉပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ ဢိူၼ်ၼိူင်ႈ တွၼ်ႈတႃႇ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉ 2008 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽူႈၼႄႁၢင် ၵေႃႉဢၼ်ၶဵၵ်ႉ ၸႂ်ႉတိုဝ်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼႆႉ ပဵၼ် Jerry Seinfeld သေ မိူဝ်ႈတႄႇမၼ်း ၶဵၵ်ႉလႄႈ တင်းမၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းပႅၵ်ႇၼႃႈသေ ၵႂႃႇသေမႃးသေ Jerry Senifeld ၼႆႉလႆႈၽၢင်ႉႁၼ်မႅၼ်ႈၺႃး ၶဵၵ်ႉ ဢၼ်ဢၢၼ်းသိုဝ်ႉ ၶႅပ်ႉတိၼ် တီႈၽၢႆႇၼႃႈ လၢၼ်ႉသွၵ်းတိၼ် ဢၼ်ယွမ်းၵႃႈမၼ်းပၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေလၢတ်ႈၵႂၢမ်းတေႃႇၵၼ် ႁိုင်ယဝ်ႉ 90 ၸႅၵ်ႉၵၢၼ်ႉသေ မၼ်းလႆႈၶဝ်ႈပႃးမႃး တီႈၼႂ်း ၵၢၼ်ငၢၼ်းၶဵၵ်ႉ တွၼ်ႈတႃႇပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၽွင်းၶဝ်ႈထူပ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၸၢႆး ၽူႈႁၢပ်ႇၵၢၼ် လၢၼ်ႉသွၵ်းတိၼ်ၼၼ်ႉ မၼ်းတိုၵ်ႉၶတ်းၸႂ် ဢၢၼ်ႈဢဝ် သွၵ်းတိၼ် ဢၼ်သႅၼ်းယႂ်ႇ ၶၢႆႇပၼ် မိတ်ႇသတႃႇၶဵၵ်ႉယဝ်ႉ။ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ ၽွင်းမၼ်းသိုဝ်ႉသွၵ်းတိၼ်ယူႇၼၼ်ႉ မၼ်းယိပ်းဝႆႉ Discount Card သေ၊ တီႈၼႂ်း Discount card ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶႅပ်းႁၢင်ႈ ဝၢႆးသေ လႆႈထုၵ်ႇတိၺွပ်း မိူဝ်ႈပဵၼ် လွင်ႈၽႃႇလူတ်ႉဢမ်ႇသၢင်ႇထုၵ်ႇ တီႈ New Mexico မိူဝ်ႈပီ 1977 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၽွင်းၶႃသွင်ၵေႃႉ ပႆတီႈႁွမ်း သျွပ်ႉပိၼ်းမေႃးၼၼ်ႉ Senifeld ဝႃႈ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇလႆႈၶဝ်ႈၸႂ်ၼိူဝ် ၽူႈၶူင်သၢင်ႈသွပ်ႉၾ်ဝႄးတၢင်ႇၸိူဝ်းယူႇႁႃႉ ၼႆ ၶဵၵ်ႉၶိုၼ်းတွပ်ႇဝႃႈ ဢေႃႈၶႃႈ ၼႆယဝ်ႉ။ သင်ၸိူဝ်ႉဝႃႈ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁဵတ်း ႁႂ်ႈၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ လႅၵ်ႈလၢႆးပဵၼ်တၢင်းၵိၼ်ၵႂႃႇ ၼႆလူး... ၶဵၵ်ႉတွပ်ႇဝႃႈ ဢေႃႈၶႃႈ ၼႆယဝ်ႉ။

မၢင်ၸိူဝ်းတႄႉလၢတ်ႈဝႃႈ ၼၼ်ႉပဵၼ် လွင်ႈၼပ်ႉယမ်မဵဝ်းၼိုင်ႈ ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ သျူဝ်းၵေႃႉလဵဝ် Seinfeld ဢၼ်ပဵၼ် "ဢၼ်ဢမ်ႇမီးသင် (nothing)" ၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ်သွႆႉပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ ထီႉသွင်ၼၼ်ႉ ၶဵၵ်ႉလႄႈ Seinfeld ၼႆႉ ၶဝ်တိုၵ်ႉၶတ်းၸႂ် ႁႂ်ႈယူႇလႆႈ မိူၼ်ၼင်ႇ ၵူၼ်းသမတႃႇ တီႈ ႁိူၼ်းဢွၼ်ႇလင်ၼိူင်ႈ ၶွင် မုင်ႉႁေႃႁိူၼ်းသမတႃႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၶၢဝ်းတၢင်း ဝၢႆးလင် မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်

ဝၢႆးၸဵမ်မိူဝ်ႈ မၼ်းလိုဝ်ႈတီႈ မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ်ယဝ်ႉ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ မၼ်းသိုပ်ႇႁဵတ်းၵၢၼ်ပရႁိတ ပုၼ်ႈၵူၼ်းၼမ်မႃးယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈ ၵၢၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သင်ၸိူဝ်ႉဝႃႈ ၵူၼ်းမိူင်းတင်းလၢႆ ၶႂ်ႈလုၵ်ႉတီႈၼိူဝ် ဢွၼ်ႇလၢႆးသေတူၺ်းၼႆ ၶဝ်ႈတူၺ်းလႆႈတီႈ ပရေႃးၵျႅတ်ႉ Tuva ၶွင် မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ် ၼၼ်ႉလႆႈယူႇ။ ထိုင်ပီ 2010 လိူၼ်ဢေႇပရႄႇၼၼ်ႉ ၶဵၵ်ႉထုၵ်ႇၽိတ်ႈမွၵ်ႇ တွၼ်ႈတႃႇ မႃးလၢတ်ႈၶေႃႈၵႂၢမ်းပၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် တီႈ Massachusetts Institute of Technology ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ လႆႈထၢမ်ၶေႃႈထၢမ်ၸူးလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ တီႈၼႂ်း ၵမ်ႇၽႃႇ ဢၼ်တေၸၢင်ႈပေႃႇပဵၼ်မႃး မိူဝ်းၼႃႈၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။

ၸၢတ်ႈပၢၼ် သုၼ်ႇတူဝ်

ၶဵၵ်ႉၼႆ့ မၼ်းၵူပ်ႉၵူႈၵၼ်တင်း မလိၼ်ႇတႃႇၽရႅတ်ႉၶျ် ဢၼ်ယူႇတီႈ Dallas, Texas ၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈပီ 1994 လိူၼ်ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶဝ်မီးလုၵ်ႈလၢင်း သၢမ်ၵေႃႉသေ ၼႂ်းၵႃႈၼၼ်ႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် လုၵ်ႈယိင်း သွင်ၵေႃႉ Jennifer Katharine Gates ၼႆႉ ၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈ ပီ 1996 ၼၼ်ႉသေ Phoebe Adele Gates ၼႆႉ ၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈ ပီ 2002 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆး Rory John Gates တႄႉ ၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈ ပီ 1999 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ႁိူၼ်း မုင်ႉႁေႃႁိူၼ်း ၶဵၵ်ႉၼႆ့ ပဵၼ်ႁိူၼ်းဢၼ်ငၢႆးၸမ်ၸွမ်း သိူင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉၾိင်ႈတိုၼ်းၼၼ်ႉသေ ႁဵတ်းဝႆႉတီႈၼိူဝ် ၵွင်းလွႆဢွၼ်ႇ ဢၼ်မုင်ႈႁၼ်လႆႈ Lake Washington ဢၼ်မီးတီႈ Medina ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈသဵၼ်ႈမၢႆ ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၵူၼ်းမိူင်းတၢင်းလၢႆ ဢၼ်မီးတီႈ ႁွင်ႈၵၢၼ်ၽၢႆႇဢုပ်ႉပိူင်ႇ ၸႄႈမိူင်း ၶွင်ဝႃႇသျိၼ်ႇတၼ်ႇၼၼ်ႉဝႃႈ ၶူဝ်းၶွင်ႁိူၼ်းယေး ဢၼ်ပိူင်ႇဝႆႉ မိူဝ်ႈပီ 2006 ၼၼ်ႉ တင်းသဵင်ႈ မီးၵႃႈၶၼ် တေႃႇလႃႇ 125 ၼၼ်ႉသေ၊ ၶွၼ်ႇဢၼ်တေလႆႈပၼ်ၼိူင်ႈပီ တွၼ်ႈတႃႇ ၶူဝ်းၶွင် ႁိူၼ်းယေးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မီး 991,000 ယဝ်ႉ။ တီႈၼိူဝ် ၼင်လိၼ် ဢၼ်ၵႂၢင်ႈ လွၵ်းထတ်း 66,000 (လွၵ်းမီႇတႃႇ 6100) ၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၼွင်လူၺ်းၼမ်ႉ ဢၼ်မႃး ပိူင်ၽဵင်းၵႂၢမ်းတႂ်ႈၼမ်ႉ ဢၼ်မီးတၢင်းၵႂၢင်ႈ 60 ထတ်း (18) မီႇတႃႇ၊ ႁွင်ႈလဵၼ်ႈၵၢၼ်လဵၼ်ႈႁႅင်း ဢၼ်မီးတၢင်းၵႂၢင်ႈ 2500 လွၵ်းထတ်း (230 လွၵ်ႈမီႇတႃႇ) လႄႈ ၶွင်ႉၵိၼ်ၶဝ်ႈ ဢၼ်မီးတၢင်းၵႂၢင်ႈ 1000 လွၵ်းထတ်း (93 လွၵ်းမီႇတႃႇ) ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ၼႂ်းၵႃႈ လွင်ႈမၢၵ်ႈမီး ၶဵၵ်ႉ ဢၼ်လႆႈႁႃမႃးတႃႇသုၼ်ႇတူဝ်ၼၼ်ႉ ပႃးဝႆႉ ႁွႆးမိုဝ်း Leonardo da Vinci ဢၼ်လႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ တန် Codex Leicester ဢၼ်မီးၵႃႈၶၼ် 30.8 လၢၼ်ႉ ဢၼ်လႆႈဢွင်ႇပႄႉမႃးတီႈ ပၢင်ၶႄႉသိုဝ်ႉ မိူဝ်ႈပီ 1994 ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးဢၼ်ၼိူင်ႈယဝ်ႉ။ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ မၼ်းလႆႈၸိုဝ် ၸိူင်း Adventure ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁူင်းတူၺ်းလိၵ်ႈ ဢၼ်ယႂ်ႇယႂ်ႇတီႈႁိူၼ်းမၼ်းၼၼ်ႉ မၼ်းႁဵတ်းဝႆႉႁႂ်ႈမိူၼ်ၼင်ႇတီႈၼႂ်း ၸိူဝ်း The Great Gatsby ႁႂ်ႈမိူၼ်ၼင်ႇ ႁူးထမ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းၼႆႉ သူင်လဵၼ်ႈ ၵၢတ်ႉၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း၊ တႅၼ်းၼိတ်ႉ လႄႈ ပေႃႉၶွပ်ႉၾ် ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ၶဵၵ်ႉၼႆႉ တီႈသဵၼ်ႈမၢႆ Forbes 400 ၼႆႉ မၼ်းဢဝ်ဝႆႉ တီႈၼိုင်ႈ တႄႇ 1993 တေႃႇ 2007 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းသဵၼ်ႈမၢႆ ၵူၼ်းမၢၵ်ႈမီးသေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇ ဢၼ် Forbes ႁဵတ်းသဵၼ်ႈမၢႆဝႆႉၼၼ်ႉ ဢွင်ႈတီႈမၢႆၼိုင်ႈၼႆႉ မၼ်းဢဝ်ဝႆႉ တႄႇ ပီ 1995 တေႃႇထိုင် 2007 လႄႈ 2009 ထႅင်ႈပွၵ်ႈၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1999 ၼၼ်ႉ လွင်ႈမၢၵ်ႈမီး ၶဵၵ်ႉၼႆႉ ထိုင်ၵႂႃႇ 101 ပီႇလီႇယႅၼ်ႇလႄႈ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၶဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ “Centibillionaire” ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ပီ 2010 လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ်ၼၼ်ႉ ပီႇလ်ၵဵၵ်ႉၼႆႉ လူင်းၵႂႃႇၽၢႆႇတႂ်ႈ ၶႃးလူတ်ႉၸ်သလိမ်းသေ ပဵၼ် ၵေႃႉမၢၵ်ႈမီးသေပိူၼ်ႈ ထူၼ်ႈတီႈသွင်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ပေႃးႁဵတ်းၵၢၼ်ပရႁိတ ပုၼ်ႈၵူၼ်းၼမ်ၼႆ့ ၸၢင်ႈလႆႈ လွင်ႈပၵ်းၸႂ်ၼိူဝ် ၵူၼ်းတင်းၼမ်ၼႆ မၼ်းလႆႈႁူႉ မႃး လွင်ႈမုင်ႈမွင်း ဢၼ်ဝႆႉတီႈၼိူဝ်မၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းလႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း လွင်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈ Andrew Carnegie လႄႈ John D. Rockefeller ၶဝ်သေ ထိုင် ပီ 1994 ၼၼ်ႉ ၶၢႆဢွၵ်ႇ သျႄႇယႃႇမၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ် ၵမ်ႈၽွင်ႈသေၵေႃႈ တႄႇတင်ႈ William H. Gates Foundation မႃးယဝ်ႉ။

ထိုင်ပီ 2000 မႃး ၶဵၵ်ႉလႄႈ တင်းမႄးၼၢင်းမၼ်း ႁူမ်ႈၵၼ်သေ ဢဝ် Foundations တႃႇ မုင်ႉႁေႃႁိူၼ်း သၢမ်ဢၼ်ႁူမ်ႈၵၼ်ႁဵတ်းပဵၼ် ၾွင်ႇတေးသျိၼ်းပရႁိတ Bill & Melinda Gates ဢၼ်ပဵၼ် ၾွင်ႇတေးသျိၼ်း ဢၼ်ယႂ်ႇလူင်းၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၼၼ်ႉၼႆ့ ပဵၼ် ၸုမ်းႁဵတ်းၵၢၼ် ပရႁိတ လူင် ဢၼ်မီး လွင်ႈၸႅင်ႈလႅင်းလိူဝ်ပိူၼ်ႈ တီႈၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။

လွင်ႈဢၼ်ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်တင်း မိူင်ၼင်ႇ ၸုမ်းပရႁိတလူင် တၢင်ႇၸိူဝ်း ၼင်ႇ Wellcome Trust (ၸုမ်းပရႁိတ မီးတီႈ U.K) ၼၼ်ႉတႄႉ ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈ ၶဵၵ်ႉၼၼ်ႉ ဢိင်ၼိူဝ်ဝႃႈ တေႁဵတ်းႁိုဝ်ၸႂ်ႉၼႆသေ လူႇတၢၼ်းငိုၼ်းပၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် လွင်ႈလူႇတၢၼ်း David Rockefeller ဢၼ်လွင်ႈႁူမ်ႇငမ်း ပိူင်လူင်မၼ်းတႄႉ ပဵၼ်လွင်ႈဢဝ်ၵုင်ႇမုၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၸိူဝ်းပဵၼ်လွင်ႈထုၵ်ႇမၵ်းမၢႆ

ပီ 1987 မိူဝ်ႈပႆႇထိုင် ဝၼ်းၵိူတ်ႇ ၶဵၵ်ႉ ထူၼ်ႈ 32 ၶူပ်ႇ မွၵ်ႈလၢႆဝၼ်းၼၼ်ႉ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ ထုၵ်ႇၽိုၼ်ၽၢဝ်ႇ တႅမ်ႈၼႄ ဝႃႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းမၢၵ်ႈမီး ပီႇလႅၼ်ႇၼႃႇၵေႃႉၼိူင်ႈ တီႈၼႃႈလိၵ်း Forbes's 400 ဢၼ်တႅမ်ႈၼႄ ၽူႈမၢၵ်ႈမီးသေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၶတ်းၸႂ်မႃး ႁင်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇသေ ၼႂ်းၵႃႈ ပီႇလႅၼ်ႇၼႃႇ ဢၼ်ဢွင်ႇမၢၼ်မႃးၼၼ်ႉ ပဵၼ် ၵေႃႉဢၼ်ဢႃႇယုလဵၵ်ႉသေပိူၼ်ႈၼႆႉ တၢင်းမၢၵ်ႈမီးမၼ်း မီး 1.25 ပီႇလႅၼ်ႇတေႃႇလႃႇသေ လွင်ႈမၢၵ်ႈမီး လိူဝ်ၼမ်သေ ပီဢၼ်ပူၼ်ႉမႃး (ၶၢဝ်းယၢမ်း ဢၼ်ၶဝ်ႈသဵၼ်ႈမၢႆမႃး) ၼၼ်ႉ လၢၼ်ႉ 900 ပၢႆယဝ်ႉ။ တီႈ ထၢႆးမ်း မႅၵ်ႉၵၸိၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ မၵ်းမၢႆမၼ်းပဵၼ် ၽူႈဢၼ်ႁူမ်ႇငမ်းလႆႈလိူဝ်ပိူၼ်ႈ ၼႂ်းႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ သၢဝ်းၼၼ်ႉ ၼႆသေ ပီ 2004၊ 2005၊ 2006 ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ မၼ်းၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ၽူႈဢၼ်ႁူမ်ႇၵမ်းလိူဝ်ပိူၼ်ႈ ပၢၵ်ႇၵေႃႉ ၼမ်းလုမ်ႈၾႃႉ ၼႆႉယဝ်ႉ။

ထၢႆးမ်မႅၵ်ႉၵၸိၼ်းၼႆႉ လႆႈမၵ်းမၢႆတႅမ်ႈဢွၵ်ႇၼႄ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၶဵၵ်ႉ၊ မႄးၼၢင်းမၼ်း Melinda လႄႈ ၽူႈႁွင်ႉၵႂၢမ်း Bano ၵေႃႉပဵၼ် ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ၸုမ်း U2 ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ယွၼ်ႉၶဝ်လႆႈႁဵတ်းသၢင်ႈမႃး လွင်ႈတူၺ်းထိုင်ဢီးလူ ၵူၼ်းတေႃႇၵူၼ်းမႃးလႄႈ တွၼ်ႈတႃႇ ပီ 2005 ၼၼ်ႉ လႆႈမၵ်းမၼ်ႈၶဝ်ႈပဵၼ် ၽူႈဢၼ်ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇသေပိူၼ်ႈ ႁူမ်ႈၵၼ်မႃးယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈပီ 2006 ၼၼ်ႉၵေႃႈၼႂ်းသဵၼ်ႈမၢႆ "ၸိူဝ်းပဵၼ်ၽူႈႁတ်းႁၢၼ် ပၢၼ်ႁဝ်း" ၼၼ်ႉ တီႈ ဢွင်ႈတီႈ 18 ၼၼ်ႉ လႆႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ် ၼမ်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ပီ 1999 ၼၼ်ႉ လႆႈၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း သဵၼ်ႈမၢႆ Sunday Times Power ၊ တီႈမႅၵ်ႉၵၸိၼ်း ၸီႇဢီးဢူဝ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈပဵၼ် ၸီႇဢီးဢူဝ်ႇ ဢၼ်ၶႅပ်ႉသေပိူၼ်ႈ တႃႇ ပီ 1994 ၊ ပီ 1998 ၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ် "ထႅၼ်ႈသၢႆႉပႃႇ ဢီႇလိတ်ႉ 50" တီႈသဵၼ်ႈမၢႆ မႅၵ်ႉၵၸိၼ်း ထၢႆးမ်ၼၼ်ႉ လႆႈထီႉၼိူင်ႈ၊ ပီ 1999 "Elite ဢၼ်ၸၼ်ႉသုင်သုတ်း 100" ၼၼ်ႉ လႆႈဢွင်ႈတီႈထူၼ်ႈသွင် လႄႈ တီႈ လိၵ်ႈၽိုၼ်ၶၢဝ်ႇ Guardian ၼၼ်ႉ တႃႇ ပီ 2001 ၼၼ်ႉ လႆႈပဵၼ် "ၽူႈဢၼ်ႁူမ်ႇငၼ်း သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ထႅၼ်ႈ 100" ၵေႃႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပီ 1994 ၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ တူင်ႇဝူင်းၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ ပရိတ်ႉတဵင်ႇသေ လႆႈမၵ်းမၢႆယွင်ႈၵုင်ႈမၼ်းပဵၼ် ၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်းၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် ဢၼ်ပဵၼ် ၵေႃႉထူၼ်ႈ သၢဝ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ လႆႈႁပ်ႉၸုမ်ႈၶူးပႃႇရၵူႇ မႃး မိူဝ်ႈပီ 2000 ၼၼ်ႉ Nyenrode Business Universiteit, Breukelen, The Netherlands ၊ ပီ 2002 ၼၼ်ႉ the Royal Institute of Technology, Stockholm, Sweden ၊ ပီ 2005 ၼၼ်ႉ Waseda University, Tokyo, Japan ၊ ပီ 2007 ၼၼ်ႉ Harvard University လႄႈ Tsinghua University, Beijing, China ၊ ပီ 2008 ၼၼ်ႉ he Karolinska Institutet, Stockholm လႄႈ ပီ 2009 ၼၼ်ႉ Cambridge University ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ပီ 2007 ၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ Peking University သေ လႆႈမၵ်းမၢႆယွင်ႈၵုင်ႈမၼ်းပဵၼ် ၽူႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၸေႇတၼႃႇ ဢၼ်လႆႈယုမ်ႇယမ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီ 2005 ၼၼ်ႉ ဢဝ်တၢင်းၶေႃႈပူင် ၼၢင်းႁေႃၶမ်းလူင် Queen Elizabeth II သေၵေႃႈ ထုၵ်ႇပၼ် ၸုမ်ႈၽူႈႁတ်းႁၢၼ် ႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၸွမ်းၸေႇတၼႃႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သိုပ်ႇသေလႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၸဝ်ႈပၢႆးမေႃ ဢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း လွင်ႈတူဝ်သတ်းမူင်ႈမႅၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ မၢႆထိုင်ဝႃႈ ယွင်ႈၵုင်ႇမၼ်းသေ လႆႈဢဝ်ၸိုဝ်ႈ ပီႇလ်ၵဵၵ်ႉသေ မၵ်းမၼ်ႈ တူဝ်မႅင်း တူဝ်မႅင်းပၢၼ်းယိၼ်ႇ ပီႇလ်ၵဵၵ်ႉ၊ ဢရိတ်ႉသတႄးလ်လိတ်ႉ ၵိတ်ႇၸီႇ ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပီ 2006 လိူၼ်ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇၼၼ်ႉ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ ဢိၵ်ႇတင်းမေးၼၢင်းမၼ်းသေ လႆႈသူး Order of the Aztec Eagle တွၼ်ႈတႃႇ ၵၢၼ်ငၢၼ်းပရႁိတ ဢၼ်ႁဵတ်းမႃး တႃႇ ပၢႆးယူႇလီႇလႄႈ ပၢႆးပႆႇၺႃႇ ပတ်ႉပိုၼ်ႉလုမ်ႈၾႃႉၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။ ပိူင်လူင်မၼ်း ပဵၼ်တွၼ်ႈတႃႇ ၽရူဝ်ႇၶႅမ်ႇ Un país de lectores ဢၼ်ႁဵတ်းတီႈ Mexico ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီ 2009 လိူၼ်ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပႃႇၼၼ်ႉ ၶဵၵ်ႉၼႆႉ ထုၵ်ႇယုၵ်ႉယွၼ်ႈ ပၼ် Bower Award for Business Leadership ၶွင် Franklin Institute တွၼ်ႈတႃႇ လွင်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈ ၵၢၼ်ငၢၼ်း လႄႈ တွၼ်ႈတႃႇ ၵၢၼ်ငၢၼ်း ပရႁိတ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီ 2010 ၼႆႉ လႆႈသူး Silver Buffalo Award ဢၼ်ပဵၼ်ၶွင် ၵိၼ်းထွၵ်ႉၵူၼ်းၼုမ်ႇ ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ ယဝ်ႉ။ ၼၼ်ႉ ပဵၼ်သူး ဢၼ်သုင်သုတ်း တွၼ်ႈတႃႇ လွင်ႈႁၢပ်ႇၵၢၼ် ပၼ်တႃႇၵူၼ်းၼုမ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။

လွင်ႈၽင်တိုၼ်းလၢင်း

မၼ်းၽင်တိုၼ်းလၢင်းဝႆႉ တင်းၼမ် ၵႃႈတီႈ LLC ဢၼ်ပဵၼ် ၶွမ်ႇပၼီႇ ႁူမ်ႈၽွၼ်း လႄႈ လွင်ႈၽင်တိုၼ်းလၢင်းသုၼ်ႇတူဝ် ဢၼ်ႁူမ်ႈၵၼ်သႂ်ႇတိုၼ်းလၢင်း တီႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ ပတ်ႉပိုၼ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ LLC ၼႆႉ မီးတႂ်ႈလွင်ႈၵုမ်းထိင်း ပီႇလ်ၵဵၵ်ႉဝႆႉသေ လုမ်းငဝ်ႈၸိုင်ႈတႄႉ မီးတီႈ Kirkland ဢၼ်မီးတီႈ ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။။
(ၵ) ပီႇလ်ၵဵၵ်ႉၼႆႉ လႆႈတႄႇတင်ႈ ၶွမ်ႇပၼီႇ bgC3 ဢၼ်ပဵၼ် ၶွမ်ႇပၼီႇၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇ ပၼ်တၢင်းၶႆႈၸႂ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ
(ၶ) ၶွမ်ႇပၼီႇ ဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈဝႃႈ Corbis ဢၼ်ၸွႆႈသၢင်ႈ ဝႂ်ၶႂၢင်း လႄႈ သုၼ်ႇႁဵတ်းၵၢၼ်ငၢၼ်း ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ၶႅပ်းႁၢင်ႈ တီႇၵျိတ်ႉတႄႇ
(င) TerraPower ဢၼ်ပဵၼ် ႁူင်းၵၢၼ်ၶွမ်ႇပၼီႇ တသၢႆး ဢုမ်ထၢတ်ႈၼိဝ်ၵလီးယႃး

ပိုၼ်းသုၼ်ႇတူဝ်ႇ

ပပ်ႉလိၵ်ႈ ဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ လွင်ႈၶဵၵ်ႉၼႆႉ မီးဝႆႉ 2 ပပ်ႉ -

• The Road Ahead (1995)
• Business @ the Speed of Thought (1999)

ၸိူဝ်းပဵၼ်ငဝ်းတူင်ႉ

Gates has appeared in at least one film:

• Waiting For Superman

ၸိူဝ်းပဵၼ်ပပ်ႉ

• Fridson, Martin (2001). How to be a Billionaire: Proven Strategies from the Titans of Wealth. John Wiley & Sons. ISBN 0471416177. 
• Gates, Bill (1996). The Road Ahead. Penguin Books. ISBN 0140260404. 
• Lesinski, Jeanne M. (2006). Bill Gates (Biography (a & E)). A&E Television Networks. ISBN 0822570270. 
• Manes, Stephen (1994). Gates: How Microsoft's Mogul Reinvented an Industry and Made Himself The Richest Man in America. Touchstone Pictures. ISBN 0671880748. 
• Wallace, James (1993). Hard Drive: Bill Gates and the Making of the Microsoft Empire. New York: HarperCollins Publishers. ISBN 0471568864.