ပီမႂ်ႇသွၼ်းၼမ်ႉၵၼ်

ၼိုင်ႈပီတီႈဢေႇသုတ်း တေလႆႈထူပ်းပီမႂ်ႇတႆး၊ ပီမႂ်ႇလုမ်ႈၾႃႉ၊ ပီမႂ်ႇၶႄႇလႄႈပီမႂ်ႇသွၼ်းၼမ်ႉ ပၼ်ႇပဵၼ် သင်ၶႃရယူႇၸိူင်ႉၼႆ။ ပီမႂ်ႇသွၼ်းၼမ်ႉ ပဵၼ်ၾိင်ႈၸၢဝ်းၵလႃးမိူင်းၸမ်းပူး(ၸမ်ႇပူႇတီႇပႃႇ-ဢိၼ်းတိယိူဝ်း) ၸိူဝ်းၼပ်ႉ ယမ်ၶုၼ်သၢင်ပြမ်ႇမႃႇၶဝ်မႃးဢွၼ်တၢင်း။ ဝၢႆးမႃးလႆႈၽႄႈၶဝ်ႈမႃးၼႂ်းမိူင်း ၾင်ႇတၢင်းဢွၵ်ႇမႄႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ ၸွမ်း ၵူၼ်းၵႃႉၵူၼ်းၶၢႆၸၢဝ်းႁိၼ်ႇတူႇလႄႈပုတ်ႉထသႃသၼႃးသေ ဢဝ်ယဵၼ်းမႃးပဵၼ်ၾိင်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢၼ်ၼပ်ႉယမ် ပုတ်ႉထသႃသၼႃးၶဝ်မႃး ၸဵမ်ထႆး လၢဝ်း ၶမဵၼ် သီရိလင်ၵႃလႄႈမၢၼ်ႈတင်းတႆးၸိူဝ်းပဵၼ်ၼိၵၢႆႁိၼယၢၼ်း။ ၾိင်ႈ ပီမႂ်ႇသွၼ်းၼမ်ႉၼႆႉ ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆး ႁဝ်းဢမ်ႇဝႃႈထႆး လၢဝ်း လိုဝ်ႉ ၶိုၼ် တႆး ယင်းယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ပဵၼ်ၾိင်းတႆး (ႁဝ်းႁင်းၵွႆး) မႃးၸဵမ်လႂ် ၼႆလူးၵွၼ်ႇ။

တီႈၸိုဝ်ႈမၼ်း ပဵၼ်ၾိင်ႈထုင်းၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢႃႊရိယၼ်ႊ(Aryan) ဢၼ်လုၵ်ႉတၢင်းဢွင်ႈ တီႈပိူဝ်ႊ သိယိူဝ်ႊ (Persia) သေ ပၢႆႈၶဝ်မႃးယူႇၼႂ်းၸမ်းပူး(ၸမ်ႇပူႇတီႇပႃႇ)မွၵ်ႈမိူဝ်ႈ 1,500 ပီႊသီႊလႄႈ ဝၢႆးမႃးလႆႈၵၢႆပဵၼ် ၸၢဝ်းမိူင်းဢိၼ်းတိယိူဝ်း။ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉမီးလွင်ႈယုမ်ႇယမ်ဝႃႈၶုၼ်သၢင်ပြမ်ႇမႃႇပဵၼ်ၽြႃး (သၢင်ႈလူၵ်ႈ) ၼႆသေ ဢွၼ်ႈ ဝွၼ်းၿူးၸႃးမႃးမီးမွၵ်ႈၶၢဝ်းတၢင်းသၢမ်ႁဵင်ပီလိူဝ်ယဝ်ႉ။ ပီမႂ်ႇသွၼ်းၼမ်ႉၼႆႉ တူၵ်းယူႇၼႂ်းလိူၼ်ႁႃႈ_လိူၼ်ႁူၵ်းၵူႈပီ၊ ပေႃးပဵၼ်ပီသွင်ပႅတ်ႇ-သွင်ၵဝ်ႈ တူၵ်းယူႇၼႂ်းလိူၼ်ႁူၵ်း-လိူၼ် ၸဵတ်း ၸိူင်ႉၼႆ။ (မၢင်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼပ်ႉလိူၼ်ဝႆးသေထႆး တႆး 1 လိူၼ် ၸိူင်ႉၼင်ႇတႆး ထႆးပဵၼ်လိူၼ် 5 ၶဝ် ၸဝ်ႈပဵၼ်လိူၼ် 6 )။

ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈၽၢမ်း(ပြႃးႁ်မၼ) ၶဝ်ႈလၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ- ၶုၼ်သၢင်ၵပိလ(လုင်းၶမ်းလႅင်) တွပ်ႇပၼ်ႁႃ ၽူႈႁူႉ ထမ်းမပႃလ(ၸၢႆးၽွၼ်းလီ) ဢမ်ႇလႆႈလႄႈ ယွမ်းတတ်းႁူဝ်ပူးၸႃးၽူႈႁူႉထမ်းမပႃလ ၸွမ်းၼင်ႇလႆႈပၼ်ၵတိသၸ်ႉၸ ၵၼ်ဝႆႉ။ ၵွႆးၵႃႈ ၵွၵ်းႁူဝ်ၶုၼ်သၢင်ၵပိလၼႆႉ ဢူဢၢႆမၼ်းႁႅင်းလိူဝ် ၽႅဝ်လႄႈ ပေႃးဢဝ်ဝႆႉၼႂ်းၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ ၼမ်ႉတေႁႅင်ႈၶိူၼ်သၢႆး၊ ပေႃးဢဝ်ဝႆႉၼိူဝ်လိၼ်ၼင်လိၼ်တေလုၵ်ႉပဵၼ်ၾႆး၊ ပေႃးဢဝ်ဝႆႉၼိူဝ်ၵၢင်ႁၢဝ် ၾူၼ်တေလႅင်ႉ။ ၶုၼ်ၽီၶုၼ်သၢင်တင်းလၢႆၸင်ႇမႃးဢွၼ်ႈဝွၼ်း ႁႂ်ႈလုၵ်ႈယိင်းၶုၼ်သၢင်ၵပိလ 7 ၼၢင်းဢဝ်သႂ်ႇပၢၼ်ႉၶမ်းယဝ်ႉ ၼမ်းၵႂႃႇ ဝႆႉတီႈၼႂ်းထမ်ႈၵၼ်းထၸူးလီး (gandhajuli-guha) ၼိူဝ်လွႆၵေလႃးသ (krailas-pabbata)သေ ပၼ်ႇပုတ်ႈ မိုဝ်ႉ ၵၼ်လုမ်းလႃးဝႆႉၼၢင်းလႂ် 365 ဝၼ်းဢၼ်ၼပ်ႉ ပဵၼ် 1 ပီမိူင်းၵူၼ်းလႄႈ ၸင်ႇမီးၾိင်ႈႁွင်ႉၵၼ်ဝႃႈ မႁႃသင်ၶၢၼ် (sankranta) ဝၼ်းပဵၼ်ႇမိုဝ်ႉၵၼ်ႁွပ်ႇႁူဝ်ၶုၼ်ဝၼ်းၼႆမႃး။ သၢဝ်သၢင်တင်းၸဵတ်းၼၢင်းၵေႃႈ ၵွပ်ႈဝႃႈၼိုင်ႈပီလႂ်ၼိုင်ႈ ပွၵ်ႈလႆႈဢုမ်ႈႁွပ်ႇဢဝ်ပၢၼ်ႉၶမ်းသႂ်ႇၵွၵ်းႁူဝ်ၶုၼ်သၢင်ၵပိလမႃးႁဵတ်းပွႆးႁႄႇၿူးၸႃး၊ ဢၢပ်ႇၼမ်ႉသုၵ်ႈႁူဝ်ပၼ် လႄႈ ၸင်ႇၸပ်းၸိုဝ်ႈဝႃႈၼၢင်းသင်ၶၢၼ်ၼႆမႃး။ လိၵ်ႈမၢင်ၽိုၼ်ဝႃႈ ၵပိလပဵၼ်ၸိုဝ်ႈၶုၼ်ဝၼ်း မိူၼ်ၵၼ်တင်းဢႃတိၸ်ႉၸ လႄႈ မိူဝ်ႈၶုၼ်လိူၼ်တွင်ႈတဵဝ်းပၼ်ႇႁွပ်ႈၶုၼ်ဝၼ်းလႆႈ 1 ႁွပ်ႈၼၼ်ႉႁွင်ႉဝႃႈ 1 ပီၼႆ။ ၵွႆးၽူႈႁူႉပၢၼ်မႂ်ႇၶဝ်တႄႉဝႃႈ ပဵၼ်လုမ်ႈၾႃႉ(လူၵ်ႈ)ပၼ်ႇႁွပ်ႈၶုၼ်ဝၼ်းၼႆ။

ၼၢင်းသင်ၶၢၼ်တင်းၸဵတ်းယိင်း မီးၸိုဝ်ႈ မီးတၢင်းၵိၼ် မီးၶိူင်ႈမိုဝ်းလႄႈသတ်းတဝႃႇဢၼ်ၶီႇ ဢမ်ႇမိူၼ် ၵၼ်၊ ၸိူင်ႉၼင်ႇ - 1) ဝၼ်းဢႃတိၸ်ႉ ၸိုဝ်ႈၼၢင်းတုင်းသီ (Dungsi-devi) ပၵ်းမွၵ်ႇမၢၵ်ႇၵွင်ႉၵႅင်း (မွၵ်ႇမၢၵ်ႇၸင်ႈ)၊ ႁွႆႈတိုဝ်းသႅင်လႅင်(ပတ်ႉတမျႃး)၊ ၵိၼ်မၢၵ်ႇလိူဝ်ႇပဵၼ်ဢႃႁၢရ်၊ မိုဝ်းၶႂႃယိပ်းၵူင်းၸၵ်း၊ မိုဝ်းသၢႆႉ ယိပ်းႁွႆသင် လႄႈ ဢဝ်ၼူၵ်ႉၶုတ်ႈ(ၵႃလူၼ်ႇ) ပဵၼ်သတ်းၶီႇ။ 2) ဝၼ်းၸၼ် ၸိုဝ်ႈၼၢင်းၵူဝ်း ရႃးၵ (Goraga-devi) ပၵ်းမွၵ်ႇပိပ်ႇ၊ ႁွႆႈတိုဝ်းသႅင်ၶႆႇ(သႅင်ၶႆႇမုၵ်ႉ)၊ ၵိၼ်ၼမ်ႉမၼ်းပဵၼ်ဢႃႁၢရ်၊ မိုဝ်းၶႂႃ ယိပ်းမိတ်ႈသွင်ၶူမ်း၊ မိုဝ်းသၢႆႉ ယိပ်းမႆႉတဝ်ႉ၊ ဢဝ်သိူဝ်ပဵၼ်သတ်းၶီႇ။ 3) ဝၼ်းဢင်းၵၢၼ်း ၸိုဝ်ႈၼၢင်းရႃး ၵသ်ႉသ(Rakasya-devi) ပၵ်းမွၵ်ႇမူဝ်၊ ႁွႆႈတိုဝ်းသႅင် မူဝ်းရႃး(ႁိၼ်လၢႆး)၊ ၵိၼ်ၼမ်ႉလိူတ်ႈပဵၼ်ဢႃႁၢရ်၊ မိုဝ်းၶႂႃယိပ်းႁွၵ်ႇသၢမ်ငႅမ်ႈ၊ မိုဝ်းသၢႆႉယိပ်းၵၢင်ႇၶႃသႅင်(ၵူင်ထၼူး)၊ ဢဝ်မူပဵၼ်သတ်းၶီႇ။ 4) ဝၼ်းပုတ်ႉ ၸိုဝ်ႈၼၢင်းမူၼ်းထႃး (Mantha-devi) ပၵ်းမွၵ်ႇၸၢမ်ၶၢဝ်၊ ႁွႆႈတိုဝ်းသႅင် ၽႆးထုၼ်း(သႅင်တႃမႅဝ်း)၊ ၵိၼ်ၼူမ်း၊ မၼ်းၼိူၺ်း(မၼ်းထူဝ်းပၢတ်ႈ) ပဵၼ်ဢႃႁၢရ်၊ မိုဝ်းၶႂႃယိပ်းလဵၵ်းပၢႆလႅမ်၊ မိုဝ်းသၢႆႉ ယိပ်းမႆႉတဝ်ႉ၊ ဢဝ်မႃႉလႃးပဵၼ်သတ်းၶီႇ။ 5) ဝၼ်းၽသ်း ၸိုဝ်ႈၼၢင်းၵိရိၼီး(Kirini-devi) ပၵ်းမွၵ်ႇမူၼ်းထႃး၊ ႁွႆႈ တိုဝ်းသႅင်ၶဵဝ် (marakot or jade) ၊ ၵိၼ်ထူဝ်ႇလႄႈငႃးပဵၼ်ဢႃႁၢရ်၊ မိုဝ်းၶႂႃယိပ်းၶေႃငွင်း၊ မိုဝ်းသၢႆႉ ယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ၊ ဢဝ်ၸၢင်ႉပဵၼ်သတ်းၶီႇ။ 6) ဝၼ်းသုၵ်း ၸိုဝ်ႈၼၢင်းၵိမိထႃး (kimitha-devi) ပၵ်းမွၵ်ႇၸူင်း ၵူၼ်းၼီး(မွၵ်ႇမူဝ်လႅင်)၊ ႁွႆႈတိုဝ်းသႅင်သီလိူင်(ပုသ်ႉသရႃၶမ်း)၊ ၵိၼ်ၼမ်ႉၵူၺ်ႈဝႃႉ(ၵူၺ်ႈရၶႅင်ႇ) ပဵၼ်ဢႃႁၢရ်၊ မိုဝ်းၶႂႃယိပ်းမိတ်ႈသွင်ၶူမ်း၊ မိုဝ်းသၢႆႉယိပ်းတိင်ႇ၊ ဢဝ်ၵႂၢႆးပဵၼ်သတ်းၶီႇ။ 7) ဝၼ်းသဝ် ၸိုဝ်ႈၼၢင်းမ ႁူဝ်ထရ (Mahodhara) ပၵ်းမွၵ်ႇ သၢမ်ႁၢဝ်(မွၵ်ႇၽၵ်းတူပ်း)၊ ႁွႆႈတိုဝ်းသႅင်ၵမ်ႇ(သႅင်ၼီႇလႃႇ)၊ ၵိၼ်ၼိူဝ်ႉ တိုင်ၵႂၢင်ပဵၼ်ဢႃႁၢရ်၊ မိုဝ်းၶႂႃယိပ်းဝူင်းၸၵ်း (ၸၵ်ျႃႇ)၊ မိုဝ်းသၢႆႉယိပ်းႁွၵ်ႇသၢမ်ငႅမ်ႈ၊ ဢဝ်ၼူၵ်ႉယုင်းပဵၼ် သတ်းၶီႇၸိူင်ႉၼႆ။ (သင်ၶၢၼ်ပီ 2012 ၼႆႉ ၼႂ်းပိုၼ်း သင်ၶၢၼ်မိူင်းထႆး ၶိုၼ်ႈဝတ်ႉၼႂ်းဝၼ်းၸၼ်လႄႈ ၵူၼ်းၵိူတ်ႇဝၼ်းၸၼ်ၵိၼ်တႃႇၵၼ်| (ၵိၼ်လဵင်ႉ လူႇတၢၼ်း လႄႈ ယွၼ်းၽွၼ်းတီႈၵူၼ်းထဝ်ႈၵူၼ်းၵႄႇၼႂ်းဝၼ်းသင်ၶၢၼ်)၊ မၢင်ပီၼႆႉ မိူင်းၼိုင်ႈတင်းမိူင်းၼိုင်ႈ ဝၼ်းၶိုၼ်ႈဝတ်ႉ ဢမ်ႇမႅၼ်ႈဝၼ်းလဵဝ်ၵၼ် (ၸိုဝ်ႈၼၢင်း သင်ၶၢၼ်ၼႆႉ တီႈၼိုင်ႈတင်းတီႈၼိုင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်ဝႆႉE။

ယၢမ်းၶွပ်ႈၶွႆႈၼိုင်ႈပီ(တဵမ် 365 ဝၼ်း) ဢမ်ႇၼၼ် ယၢမ်းဢၼ်ၶၢႆႉပဵၼ်ႇပီၵဝ်ႇပီမႂ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်ၸွမ်း လီးလႃး(လွင်ႈၶီႇသတ်း)ၼၢင်းသင်ၶၢၼ်သေ မၵ်းမၼ်ႈၵၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇ- ပေႃးပဵၼ်ပီဢၼ်ၼၢင်း သင်ၶၢၼ်ၸုၵ်း ၼိူဝ်လင်သတ်းၶီႇမႃးၼႆႉ မၼ်းၼႄဝႃႈ ၶုၼ်သင်ၶၢၼ် (ၶုၼ်ဝၼ်း) ၶၢႆႉၶဝ်ႈႁႃရႃးသီမေးသႃ ၼႂ်းယၢမ်းၵၢင်ၼႂ်ၸဝ်ႉ ထိုင် တဵင်ဝၼ်း ၼႂ်းဝၼ်းမႁႃသင်ၶၢၼ်။ ပေႃးၼၢင်းသင်ၶၢၼ်ၼင်ႈၼိူဝ်လင်သတ်းၶီႇမႃးၼႆ ပဵၼ်ၼႂ်းယၢမ်းၵႄႈၵၢင် တဵင်ႈဝၼ်း ထိုင်ႁူဝ်ၶမ်ႈ။ ပေႃးၼၢင်းသင်ၶၢၼ်ၼွၼ်းမိုၼ်းတႃ ၼိူဝ်လင်သတ်းၶီႇမႃး ပဵၼ်ယၢမ်းၵႄႈၵၢင်ႁူဝ်ၶမ်ႈ ထိုင်တဵင်ႈၶိုၼ်း။ ပေႃးသမ်ႉၼွၼ်းလပ်းတႃ ၼိူဝ်လင်သတ်းၶီႇမႃး ပဵၼ်ယၢမ်းၵႄႈၵၢင်တဵင်ႈၶိုၼ်း ထိုင်ႁူဝ်မိူင်းယုၵ်ႉ ၸိူင်ႉၼႆ။ ယင်းယုမ်ႇယမ်ၽွၼ်းလီ ၽွၼ်းၸႃႉၵၼ်ဝႃႈ ပေႃးပဵၼ်ပီဢၼ်ၼၢင်းသင်ၶၢၼ်ၸုၵ်းမႃး တေမီးလွင်ႈလိူတ်ႇမႆႈ၊ တၢင်းပဵၼ်တေၼမ်။ ပေႃးၼင်ႈမႃး ရေႃးၵႃႇတၢင်းပဵၼ်တေၼမ်၊ ၽေးၽႆးလိူင်ႇၼမ်။ ပေႃးၼွၼ်းမိုၼ်းတႃမႃး ၽူႈၵူၼ်း တေလႆႈယူႇယဵၼ် သိူဝ်းမူၼ်ႈ လႄႈပေႃးၼွၼ်းလပ်းတႃမႃး ၸဝ်ႈယႂ်ႇၶုၼ်လူင် တေၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမၢၵ်ႈမီးၼႆယဝ်ႉ။

ပီ 2012 ၼႆႉ ၶုၼ်သၢင်ၶၢၼ်ၶီႇဝူဝ်း မိုဝ်းၶႂႃယိပ်းၶႂၢၼ်၊ မိုဝ်းသၢႆႉယိပ်းဝူင်းၸၵ်း၊ လုၵ်ႉၼႃႈတၢင်းၸဵင်ႇ ၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇတၢင်းပွတ်းႁွင်ႇ၊ ဝၼ်းတီႈ 16 ၶိုၼ်ႈဝတ်ႉ၊ ဝၼ်းတီႈ 17 ပဵၼ်ဝၼ်းပီမႂ်ႇ 1 ဝၼ်း မႅၼ်ႈ လိူၼ်ႁႃႈ ထႆး တႆး/လိူၼ်ႁူၵ်းၶိုၼ် လိုဝ်ႉ/လိူၼ် 7 ယူၼ်း- လွင်ႈ 11 ၶမ်ႈ၊ မဵင်းဝၼ်းဢင်းၵၢၼ်း(ရႃးၸသီ) ၊ တႆး ဝၼ်းပိုၵ်းသၼ်(ဝၼ်းလိင်း) ၶဝ်ႈၼႂ်းပီပုတ်ႉထသႃသၼႃး 2556(ပီပုတ်ထသႃသၼႃးၶၢႆႉပဵၼ်ႇမိူဝ်ႈဝၼ်း လိူၼ်ႁူၵ်း လွင်ႈ 1 ၶမ်ႈၵူႈပီE။ ပီသၶၢၸ်ႇ 1374 ၼႆႉ ထႆး တႆး ပဵၼ်ပီ 2 ပႅတ်ႇဝႃသႃသွၼ်ႉ(ဝႃႇထၢပ်ႈ)၊ ယူၼ်း ၶိုၼ် လိုဝ်ႉ ပဵၼ်ပီ 9 လဵဝ်ဢမ်ႇသွၼ်ႉ(ဢမ်ႇထၢပ်ႈ)။

သင်ၶၢၼ် သူင်ၶၢၼ် သူင်ၵရၢၼ်း လႄႈသၢင်းၵျၢၼ်ႇ ပဵၼ်ၵႂၢမ်းၶေႃႈလဵဝ်ၵၼ် မႃးတီႈၵႂၢမ်း သၼ်သၵရိတ်ႈ သင်ၵရၢၼ်းတ(ပႃလိပဵၼ်-သင်ၵၼ်တ)။ ပွင်ႇဝႃႈ လႅၵ်ႈလၢႆႈ ၶၢႆႉပိၼ်ႇ။ ဝၼ်းသင်ၶၢၼ် ၸွမ်းၾိင်ႈမၼ်းမီး 3 ဝၼ်း၊ ဝၼ်းမႁႃသင်ၶၢၼ်(ဝၼ်းဢၼ်ၶုၼ်သင်ၶၢၼ်ၶဝ်ႈႁႃရႃးသီမေးသႃ) ၵမ်ႈၼမ်ပဵၼ်မႅၼ်ႈၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 13 လိူၼ်ဢေႈ ပရိူဝ်ႈ (မၢင်ပီမႅၼ်ႈၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 14 ၵေႃႈမီး၊ ၼႂ်းပီ 2012 ၼႆႉမႅၼ်ႈၼ်ဝၼ်းတီႈ 13 ယူႇ)၊ ဝၼ်းၼဝ်း (ဝၼ်းၶုၼ်သင်ၶၢၼ်ယူႇပဵၼ်တီႈပဵၼ်တၢင်းၼႂ်းရႃးသီမေးသႃ၊ မႅၼ်ႈဝၼ်တီႈ 14_15 ၊ မၢင်ပီဝၼ်းၼဝ်းမီး 2 ဝၼ်း)၊ လႄႈဝၼ်းၽယႃးဝၼ်းမႃး ဢမ်ႇၼၼ် ဝၼ်းသင်ၶၢၼ်ၶိုၼ်ႈမႅၼ်ႈဝၼ်းတီႈ 15_16 မၢင်ပီ)၊ ဝၼ်းၶိုၼ်ႈပီမႂ်ႇ/ ဝၼ်းပိၼ်ႇ သၵ်ႉၵရၢၸ်ႈမႂ်ႇ၊ မႅၼ်ႈဝၼ်း တီႈ 16-17 မၢင်ပီ)။။ ၼႂ်းၽွင်းဝၼ်းသၢင်ၶၢၼ် 3 ဝၼ်း (မၢင်ပီ 4 ဝၼ်း)ၼႆႉ ဢဝ်ၸွမ်း ၾိင်ႈဢၼ်ၽၢမ်း ၶဝ်တင်ႈဝႆႉၼၼ်ႉသေ ဢမ်ႇႁဵတ်းႁႃၵၢၼ်လဵင်ႉတွင်ႉၵၼ်လႄႈႁွင်ႉဝႃႈဝၼ်းၵမ်၊ လႄႈဢမ်ႇႁဵတ်းႁႂ်ႈ လိူတ်ႈတူၵ်းယၢင်ဢွၵ်ႇၵၼ်။ ၵွပ်ႈပဵၼ်ၽွင်းဢၼ်ၼၢင်းသင်ၶၢၼ်ၶဝ် ဢၢပ်ႇသုၵ်ႈၵွၵ်းႁူဝ်ၶုၼ်သၢင်ၵပိလလႄႈ ၸိူဝ်း ၼပ်ႉယမ်သႃသၼႃးၽၢမ်း(ႁိၼ်ႊတူႊ)ၶဝ် သွၼ်းၼမ်ႉၵၼ်တၢင်ဢၢပ်ႇၼမ်ႉပၼ်ၵွၵ်းႁူဝ်ၶုၼ်သၢင် ႁႂ်ႈပႃးတူဝ်ၵဝ်ႇ ၸုမ်ႉၸိုၼ်ႈ ၵတ်းယဵၼ်ၸွမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွႆးၵႃႈ ၾိင်ႈသွၼ်းၼမ်ႉၼႆႉ ၼႂ်းမိူင်းၵလႃးဢိၼ်းတိယိူဝ်း (မိူင်းၸမ်းပူး) ယၢမ်းလဵဝ် ၵူၼ်းႁူႉၸၵ်းဢမ်ႇၶႂ်ႈမီးယဝ်ႉ။ ၽူႈႁူႉၵမ်ႈၽွင်ႈဝႃႈ ပဵၼ်ၾိင်ႈထုင်း ၶုၼ်ၵလႃးလမ် ၶိူဝ်းႁိူၼ်းပလ်လဝ တၢင်းမိူင်းဢိၼ်ႊတိယိူဝ်ႊပွတ်းၸၢၼ်းၶဝ်ၵွႆး၊ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၾိင်ႈထုင်း မိူင်းဢိၼ်ႊတိယိူဝ်ႊတင်းပတ်းပိုၼ်ႉၼႆၵေႃႈမီး။

ၸိူဝ်းပဵၼ်မိူင်းၸၢဝ်းပုတ်ႉထၵေႃႈ ၵွပ်ႈတိုဝ်းဢဝ်ၾိင်ႈၽၢမ်းမႃးပဵၼ်ၾိင်းပုတ်ႉထယဝ်ႉလႄႈ ၼႂ်းၽွင်း ဝၼ်းသင်ၶၢၼ် 3-4 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ဢဝ်ၼမ်ႉၵတ်းၼမ်ႉယဵၼ်ႁူတ်းသွၼ်းပၼ်ၽွၼ်းလီပီမႂ်ႇသင်ၶၢၼ်ၵၼ်။ ဝဵၼ်ႉဝႄႈ ၵၢၼ်ဢၵုသူလ်သေ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵုသုလ်ၵၼ်။ ၶဝ်ႈဝတ်ႉလူႇၵွင်သၢႆး(ၵွင်းမူးသၢႆး)၊ ႁဵတ်းၶဝ်ႈၽၵ်းတၢင်းၵိၼ် လူႇတၢၼ်း (လူႇၶဝ်ႈယၢတ်ႇၼမ်ႉ) တီႈသင်ၶၸဝ်ႈသေ ၽႄႇၽွၼ်းပၢင်ႈၵုသူလ် ပၼ်ပေႃႈမႄႈပီႈၼွင်ႉလႄႈသတ်းတဝႃႇတင်းလၢႆ ၸိူဝ်းလႆႈသဵင်ႈၵမ်ၵႂႃႇယဝ်ႉၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈပဵၼ်ပၸ်ႉၸႆလွင်ႈၶုၵ်း ၸႂ်လႆႈမုၼ်ၵုၼ်းၶဝ်ၸဝ်ႈလႄႈ မီးၸႂ်ၸုမ်ႉၸိုၼ်ႈ သိူဝ်း မူၼ်ႈဢဝ်ပဵၼ်ၵၢၼ်ပၼ်ႁႅင်းၸႂ်တူဝ်ၵဝ်ႇ။

ပီမိူင်းၵေႃးၸႃႇ(ၸူးလသၵ်ႉၵရႃးၸႃး)ၵေႃႈ ၶၢႆႉပိၼ်ႇၼႂ်းလိူၼ် 5-6 ၼႆႉ၊ ၸင်ႇဝႃႈပီႈ(2012)ၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈပီ 1373 (ပီႁုင်ႉမဝ်ႈ-ပၢင်တၢႆး) သေ ၶၢႆႉပဵၼ်မႃးပီ 1374 (ပီတဝ်ႇသီ-ငိူၵ်ႈ) ၼႆမႃးၵၼ်။ ၸိုဝ်ႈပီ မိူင်းသၵ်ႉၵရႃးၸႃး (သၵ်ႉၵရၢၸ်ႈ၊ သၵ်းၶၢၸ်ႇ) ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁွင်ႉၸွမ်းၸိုဝ်ႈၶုၼ်သၵ်ႉၵ ၶိူဝ်းႁိူၼ်း သရိဝႃးႁၼ မိူင်းၸမ်းပူး(India) ၽူႈဢၼ်ယႃႉပႅတ်ႈပီၵလိယုၵ်ႈ 3179 ၼီႈသေ တင်ႈပီမိူင်း မႃးမႂ်ႇလႄႈတႄႇၼပ်ႉ 1 မႃးၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ (ၽူႈႁူႉၵမ်ႈၽွင်ႈဝႃႈ ၶိူဝ်းႁိူၼ်းသရိဝႃးႁၼ ပဵၼ်ၶိူဝ်းၶုၼ် ဢူဝ်းၵႃၵ မိူင်းဢယူဝ်းထယႃး ဢၼ်ပဵၼ်ၵဝ်ႉငဝ်ႈ ၶိူဝ်းသၵ်ႉၵ မိူင်းၵပိလဝတ်ႉထုၼၼ်ႉၼႆ)။ တင်ႈဢဝ်ပီၼၼ်ႉမႃးႁွင်ႉပီမိူင်းဝႃႈ သၵ်ႉၵရႃးၸႃးၼႆမႃး။ မိူဝ်ႈသၵ်ႉ ၵရႃးၸႃး လႆႈမႃး 6847 ၼီႈၼၼ်ႉ ၶုၼ်ဢၺ်းၸၼ ၶိူဝ်းႁိူၼ်းသၵ်ႉၵ (မိူင်းၵူဝ်းလိယ-ၽူႈပဵၼ်တႃမွၼ်ႇၸဝ်ႈ ၸၢႆးသိတ်ႉတတ်ႉထ) လႆႈယႃႉပႅတ်ႈသၵ်ႉၵရႃးၸႃး 6845 ယဝ်ႉဝႆႉ 2 သေတင်ႈၼပ်ႉပဵၼ်မႁႃသၵ်ႉၵရႃးၸႃးမႃး။ မိူဝ်ႈမႁႃသၵ်ႉၵရႃးၸႃး ႁွတ်ႈထိုင် 149 ၼီႈၼၼ်ႉ ၶုၼ်ဢၸႃးတသတ်းထု ၸိုင်ႈမိူင်းမၵထလႆႈယႃႉပႅတ်ႈသေ တင်ႈပဵၼ်ပီသ ၶၢၸ်ႇပုတ်ႉထသႃသၼႃးယဝ်ႉယိပ်းတိုဝ်းမႃး။ ထိုင်မႃးပုတ်ႉထသႃသၼႃးသၶၢၸ်ႇလႆႈ 642 ၼီႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသုမုၼ်းတရီး ၶုၼ်သိုပ်ႇၶိူဝ်းပိဝ် ၸိုင်ႈမိူင်းသီရိၶဵတ်ႉ(မီးၼႂ်းၸႄႈမိူင်းမွၼ်းယၢမ်းလဵဝ်) လႆႈယႃႉ ပႅတ်ႈ 640 သေ ဝႆႉလိူဝ် 2 ယဝ်ႉတင်ႈပဵၼ်မႃးၵေႃးၸႃႇသၵ်ႉၶၢၸ်ႇၼႆ။ တင်ႈၼၼ်ႈမႃး ၸႂ်ႉတင်းပီၵေႃး ၸႃႇလႄႈပီသႃသၼႃး ႁူမ်ႈၵၼ် မႃးဝႃႈၼႆ။

မိူဝ်ႈပီၵေႃးၸႃႇႁွတ်ႈမႃး 652 ၼီႈၼၼ်ႉ ၶုၼ်ၶိူဝ်းပိဝ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ်ၶုၼ်ၸိုင်ႈမိူင်းၼွင်ၵၢဝ်လူင် (ပူးၵၢမ်ႇ၊ ပုၵၢၼ်ႇ မီးၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းၼိူဝ်ယၢမ်းလဵဝ်) တူၼ်ထူၼ်ႈ 28၊ ၸဝ်ႈပုပ်ႉပႃးၸေႃးရႁၼ် (ႁွင်ႉၸွမ်းၸိုဝ်ႈမိူဝ်ႈပဵၼ် မုၼ်ၸဝ်ႈ တိုဝ်းၵမ်ထမ်းယူႇတီႈလွႆပုပ်ႉပႃး၊ ၸိုဝ်ႈတႄႉဢၼ်ပေႃႈမႄႈတၢင်ႇပၼ် ဝႃႈႁိုဝ် ဢမ်ႇႁၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ) ယႃႉပႅတ်ႈ 560 သေဝႆႉ 2 ယဝ်ႉၼပ်ႉဢၢၼ်ႇပဵၼ်ပီၸူးလသၶၢၸ်ႇမႃးလႄႈၸႂ်ႉ မႃးတေႃႇပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်(2012)ၼႆႉယဝ်ႉ။ (ၼႂ်းပိုၼ်းထႆး မၢင်ၽိုၼ်တႄႉဝႃႈ ၸူးလသၶၢၸ်ႇၼႆႉ ၽျႃးသၵ်းလမ် ၸဝ်ႈမိူင်းတၢၵ်ႇ(ၸေႈတွၼ်ႈတၢၵ်ႇ ဢၼ်မီးၼႂ်း မိူင်းထႆး ပွတ်းၼိူဝ်ယၢမ်းလဵဝ်) ၶုၼ်ၶိူဝ်းၶွမ်ပဵၼ် ၵေႃႉတင်ႈမႃးမွၵ်ႈမိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းပီၶရိသ်ႉတ် 638 ပီၼၼ်ႉ)။

ၸူးလသၶၢၸ်ႇ(ၸုလသၵ်ႉၵရႃးၸႃး)ၼႆႉ ပဵၼ်ပီမိူင်းဢၼ်ၽႄႈလၢမ်းမႃးၸွမ်းပုတ်ႉထသႃသၼႃးၼိၵၢႆ ႁိၼယၢၼ်း (ထေရဝႃးတ)ၵွႆးလႄႈ မီးမိူင်းၸိူဝ်းၼပ်ႉယမ်ပုတ်ႉထသႃသၼႃးၼိၵၢႆထေရဝႃးတ ၸိူင်ႉၼင်ႇမိူင်းထႆး လၢဝ်း ၶမဵၼ် မၢၼ်ႈလႄႈ ၵူၼ်းတႆးၸၢဝ်းပုတ်ႉထၶဝ်ၵွႆး ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵၼ်။ ၼႂ်းမိူင်းၵလႃးၸမ်ႇပူႇတီႇပႃႇ လႄႈတၢင်ႇ တီႈတၢင်ႇလႅၼ် ႁူမ်ႈတင်းၸၢဝ်းပုတ်ႉထၼိၵၢႆမႁႃယၢၼ်း(ဢႃၸရိယဝႃးတ)ယဝ်ႉ ၵွပ်ႈၶဝ်မီးသၶၢၸ်ႇ-ပီမိူင်းႁင်းၶဝ် ၸဝ်ႈယူႇယဝ်ႉလႄႈ ဢမ်ႇမီးၽႂ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၸူးလသၶၢၸ်ႇၸိူင်ႉဝႃႈၼႆႉ။

ပီမႂ်ႇသွၼ်းၼမ်ႉၼႆႉ ၽူႈတႅမ်ႈၶႂ်ႈလၢတ်ႈၼႄဝႃႈ ႁႂ်ႈဢဝ်ပဵၼ်ၾိင်ႈထုင်းၵွႆးသေ ပိူင်လူင်မၼ်း ႁႂ်ႈမေႃဢဝ် ပဵၼ်မရၼဢၼုသတိထမ်း ဢၼ်ဝႃႈၽဝပၢၼ်ၵူၼ်းႁဝ်းၼမ်မႃးတူဝ်းမႃးထႅင်ႈၼိုင်ႈပီယဝ်ႉ(ၸိူင်ႉၼင်ႇၵႂၢမ်းသွၼ် ပုတ်ႉထမီးဝႃႈ- ၵႃလူဝ်း ၶႃးတတိ ၽူးတႃႁိ- ယၢမ်းဝေးလႃး ဢိုၼ်ၵိၼ်ဢႃယုသတ်း တဝႃႇတင်းလၢႆယူႇၵူႈဝိ ၼႃးထီး) ၼႆၼၼ်ႉသေ လူဝ်ႇၸႂ်ႉတိုဝ်းသတိထမ်းၵူႈၵၼ်တင်းမဵတ်ႉတႃထမ်းသေ ႁႃဢူဝ်းၵၢသ်ႇ (တိုဝ်ႉတၢင်း) ႁဵတ်းၵၢၼ်ၸွႆႈ ထႅမ်ၽူႈဢိုၼ်ႇ၊ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၽူႈၵူၼ်းၼႂ်းၾိင်ႈၵူၼ်း မီးမဵတ်ႉတႃထမ်း မီးလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းယုတ်ႉတိထမ်းယဝ်ႉ ႁူႉပွင်ႇလွင်ႈ ၵၼ်လႄႈမေႃႁၵ်ႉမေႃၸွႆႈၵၼ်ၸွမ်းလၵ်းပိူင် ပူၸ်ႉၸင်ၵ(ထမ်းပၸ်ႉၸႆတႃႇႁူႉပွင်ႇလွၵ်းလၢႆး ဢၼ်မွတ်ႇ လႆႈတၢင်း တုၵ်ႇၶ) 7 ယၢင်ႇဢၼ်မီးဝႃႈ- ယူႇဢမ်ႇလိုမ်းႁၢင်ႈလိုမ်းတူဝ်(သတိ)၊ ႁဵတ်းသင်ၵေႃႈဝူၼ်ႉႁႂ်ႈၸေးၸွတ်ႇ ၵူႈၾၢႆႇၾၢႆႇ ယဝ်ႉၸင်ႇႁဵတ်း (ထမ်းမဝိၸယ)၊ မိူဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်သင်ၵေႃႈ ဢဝ်ၸႂ်သႂ်ႇတႄႉတႄႉသေႁဵတ်း(ဝီးရိယ)၊ လီၸႂ်ထူမ်ၸႂ် ၼိူဝ်ၵၢၼ်ႁဵတ်းတူဝ်ၵဝ်ႇယူႇသေႇသေႇ(ပီတိ)၊ ၾိုၵ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈတူဝ်ယူႇငၢႆႈသဝ်းလူမ် လႄႈမီးၸႂ်ၵတ်းၸႂ် ယဵၼ် ဢမ်ႇဝႃႈယူႇၼႂ်းသထႃၼဢၼ်လႂ်(ပသ်ႉသတ်ႉထိ)၊ တင်ႈၸႂ်ႁႂ်ႈမၼ်ႈ၊ ဝႆႉၸႂ်ႁႂ်ႈၼိမ်လူၺ်ႈလွၵ်းလၢႆး ၽႃးဝၼႃး (သမႃးထိ)၊ လႄႈပွႆႇဝၢင်းလွင်ႈတိတ်းႁွႆႈၸပ်းပႅၼ်းသေ ႁႃဢူဝ်းၵၢသ်ႇၸွႆႈထႅမ်ပိူၼ်ႈ၊ ႁဵတ်း ႁႂ်ႈပိူၼ်ႈပူၼ်ႇလွတ်ႈလႆႈ တၢင်းတုၵ်ႉၶ လူၺ်ႈဢမ်ႇလိူၵ်ႈဝႃႈပဵၼ်ၽႂ်ၽူႈလႂ်(ဢုပဵၵ်ႉၶႃ)-ၸိူင်ႉၼႆ။ လိုၼ်းသုတ်းယွၼ်းဢဝ်ၵႂၢမ်းသွၼ်ၽရႃႉၻွၵ်ႉတိူဝ်ႊၶမ်းမၢႆ ၸဝ်ႈၶူးထမ်းမသႃမိ ဝတ်ႉဢွၵ်ႉသ်ၾိူတ်ႉ မိူင်းဢင်းၵိသျ်ႉသေ ၾၢၵ်ႇတွၼ်ႈတႃႇပဵၼ်ၶွင်ၶႂၼ်ပီမႂ်ႇသွၼ်းၼမ်ႉပီ 2012 ၼႆႉယဝ်ႉ ၶွတ်ႇယွတ်ႈပွင်ႈၵႂၢမ်း ၼင်ႇပႃႈ တႂ်ႈၼႆႉ။

- ပေႃးၶႂ်ႈပဵၼ်ၵူၼ်းလီ ၶႂ်ႈၵျႃႉမိူင်းၽီ ၶႂ်ႈလီမိူင်းၵူၼ်းၼႆႉ ထုၵ်ႇလီလႆႈႁဵတ်းၵၢၼ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈ(ႁႂ်ႈပဵၼ် ၺမသ-ၶေငႄလၼ)။ သမ်ႉလူဝ်ႇၶတ်းၸႂ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ၽႃးဝၼႃး မိူၼ်ၼင်ႇသိၼ်ထမ်းၸဝ်ႈ ၶူးဝႃးဝုၼ်းၸုမ်ႉ (မိူင်းၽူင်း)။ မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ မေႃထွမ်ႇမေႃၾင်းမေႃထၢမ်၊ မေႃႁဵၼ်းႁူႉ(မီးသုတမယ)၊ မေႃဝူၼ်ႉမေႃၶိတ်ႉ၊ ၶဝ်ႈၸႂ်ၼႃႈၵၢၼ်လႄႈ ႁူႉပွင်ႇလွၵ်းလၢႆးႁဵတ်းသၢင်ႈ(မီးၸိၼ်တႃမယ)၊ ယူႇႁင်းၵွႆးလႆႈ၊ ယူႇတီႈလႂ်လႆႈ၊ ဢမ်ႇမီးၶူဝ်းၶွင်သုၼ်ႇတူဝ်၊ ဢမ်ႇတိတ်း ႁွႆႈၸပ်းပႅၼ်းသင်၊ ၼွၼ်းဢေႇတိုၼ်ႇၼမ်၊ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၼမ်သေ ယူႇလၢႆဢေႇ၊ တင်းယင်း ၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃလႆႈႁင်းၵွႆး (ၼႆႉပဵၼ်ၽႃးဝၼႃးမယ)ယဝ်ႉ။ ႁဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉ တေႃႉတႄႉႁဵတ်းလႆႈသုတမယ တင်းၸိၼ်တႃမယၵွႆး၊ လႆႈၵေႃႈယင်းပႆႇ လႆႈသဵင်ႈ။ ၸဝ်ႈၶူးဝႃးၼႆႉ မၼ်းၸဝ်ႈႁဵတ်းလႆႈတင်းသၢမ်ယိူင်ႈယဝ်ႉ။ လီယုၵ်ႉယေႃးလီၼပ်ႉထိုဝ်တႄႉတႄႉ။ ပဵၼ်မုၼ် ၵုၼ်း ပဵၼ်သရေႇၼႃႈတႃ ပုၼ်ႈတႃႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆးႁဝ်းတႄႉတႄႉၼႆၼၼ်ႉ ယႃႇပေလိုမ်းၵၼ်သေၵမ်း၊ ၶတ်းၸႂ် ၸွႆႈတၢၼ်ႈၸဝ်ႈ ၵေႃႇသၢင်ႈပႃရမီးထမ်းတႄႉတႄႉသေၵမ်း။ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၼမ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈ(ပဵၼ် ၺမသ-ၶေငႄလၼ) ၸင်ႇပဵၼ်ၽူႈဢွၼ် ႁူဝ်ပိူၼ်ႈလႆႈ- ၼႆ။