ပိူင်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်းတႆးႁၢင်းၶေႃ
တွၼ်ႊၼမ်း
မႄးထတ်းၸဵမ်မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃးၶၢဝ်းယိုၼ်းႁိုင်ၼၼ်ႉ မိူင်းတႆးမီးၸဝ်ႈၸွမ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇဝႆႉႁၢင်းၶေႃသေ ၵပ်းသိုပ်ႇႁဵတ်းၵေႃႉၵၼ်ဝႆႉ တင်းမိူင်းႁိမ်းႁွမ်းယူႇတႃႇသေႇ။ ပၢၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႊၵေႃႈ ၵပ်းသိုပ်ႇႁဵတ်းၵေႃႉၸွႆႈထႅမ်ၵၼ် ၼင်ႇပဵၼ်မိူင်းဢူၺ်းလီၵၼ်ၼၼ်ႉမႃးၵွၺ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ဢမ်ႇၸႂ်ႈပဵၼ်မိူင်းၶႃႈမိူင်းႁၢႆး။
ထိုင်ပၢၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈၵေႃႈ လႆႈဝႃႈပဵၼ်မိူင်းဢၼ် ဢိင်းၵလဵတ်ႈၵုမ်းထိင်းႁေႉၵင်ႈၸွႆႈပၼ်ၵွၺ်း။ ဢမ်ႇၸႂ်ႈမိူင်းမိူင်း "ၶူဝ်ႇလူဝ်ႇၼီႇ" ဢၼ်ၶႂၢၵ်ႈမိူင်းပေႉပုၼ်ႈၵၼ်ဝႆႉၼၼ်ႉလႄႈ သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ် ဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်းတႆး ဢၼ်တိုၼ်းမီးမႃးမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈၶၢမ်ႇမွတ်ႇႁၢႆယႃႉလူႉပႅတ်ႈ။ လႆႈသိုပ်ႇဢုပ်ႉပိူင်ႇၼင်ႇ "ပိူင်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈ" ဢၼ်တိုၼ်းမီးမႃးၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ၵွၼ်ႇၼၼ်ႉၶိုၼ်းၵွၺ်း။
"ပိူင်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈဢုပ်ႉပိူင်ႇ" ၼၼ်ႉ မီးၸဝ်ႈၾႃႉ။ မီးၵိၼ်မိူင်း၊ ၽွင်းမိူင်း၊ သိုင်ႇ၊ တၢဝ်ႉ၊ ထမူင်၊ ပူႇႁဵင်၊ ပူႇၵၢင်ႉ၊ ပူႇၵႄႇ ႁူမ်ႈၵၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇၸၼ်ႉၵၢၼ်ၽႂ်မၼ်းၼၼ်ႉသေ ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းၸွမ်းၼင်ႇပုၼ်ႈၽွၼ်းလဵၵ်ႉယႂ်ႇ ဢၼ်လႆႈႁၢပ်ႇဝႆႉတွၼ်ႊၽႂ်မၼ်းၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ မေႃဢွၼ်ၵၼ်ၼပ်ႉယမ် ၸၼ်ႉၵၢၼ်ထၢၼ်ႈၼိူဝ်ၽႂ်မၼ်းၼၼ်ႉၵူႊၸၼ်ႉၸၼ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈၼိူဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ မေႃႁၵ်ႉပႅင်း ထၢၼ်ႈတႅမ်ႇၵူႊၸၼ်ႉၸၼ်ႉ။ ဢိင်ၼိူဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းၽႂ်မၼ်းၼၼ်ႉသေ မီးၶိူင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းၽႂ်မၼ်း၊ မီးပိူင်ႇယူႇသဝ်းၽႂ်မၼ်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။
ၸဝ်ႈၾႃႉ
မႄးထတ်း"ပိူင်ႇၶွတ်ႇၽွတ်ႈဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်းတႆး" ၼၼ်ႉ "ၸဝ်ႈၾႃႉ" ပဵၼ်ၽူႈမီးဢႃႇၼႃႇသုင်သုတ်းၼႂ်းပိူင်ႇဢုပ်ႉပိူင်ႇပၢၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၾႃႉၼႆႉ ၵူၼ်းၵမ်ႈၼမ်ထၢင်ႇဝႃႈ ၸၼ်ႉမၼ်းတႅမ်ႇလိူဝ်ႇသေ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း။ တီႈတေႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းလႄႈၸဝ်ႈၾႃႉၼႆႉမၼ်းပဵင်းၵၼ်။ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ ပၢၼ်မၢၼ်ႈမိူင်းလႅၵ်ႈလၢႆႊလႄႈသင် တႆးႁဝ်းၸႅၵ်ႇမၢၼ်ႈၽႄမိူင်းသေ ၽွင်းငမ်းမႃးလႄႈသင် ႁဵတ်းႁႂ်ႈဝူၼ်ႉဝႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉၸၼ်ႉတႅမ်ႇလိူဝ်သေၶုၼ်ႁေႃၶမ်း။ မိူင်းတႆးတင်းသဵင်ႈ မီးၸဝ်ႈၾႃႉၸဝ်ႈလဵဝ်းၵွၺ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈ။ ဢိူင်ႇၽႂ်ႇဝဵင်းမၼ်း ၽႄပဵၼ်ၼင်ႇမိူင်းၼိူင်ႈလုၵ်ႈသေ ႁဵတ်းၸဝ်ႈၾႃႉၽႂ်မၼ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ ထိူၼ်ႇလိုၵ်ႉလွႆသုင် ၵပ်းသိုပ်ႇၵႂႃႇမႃးႁႃၵၼ်ယၢပ်ႇလႄႈ ၽႄၼႃႈတီႈၵၼ်သေ ၽွင်းငမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉယုမ်ႇၵႂၢမ်းပိူၼ်ႈၵဝ်းၵႄႈမၼ်းသေ ႁိမ်ဢႃႇၼႃႇ၊ ႁိမ်ၼႃႈတီႈၵၼ်လႄႈ ဢမ်ႇၵုမ်းထိင်းၵၼ်လႆႈယဝ်ႉသေ လႆႈၽႄပၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇၵေႃႈမီး။
ၼႂ်းလိၼ်ၽႂ်မိူင်းမၼ်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉတိုၼ်းပဵၼ်ၼင်ႇၶိုၼ်ႁေႃၶမ်းဝႆႉယူႇႁၢင်းၵွၺ်းယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ်လိၼ်တေႃႇၾႃႇၼၼ်ႉ မီးဢႃႇၼႃႇတဵမ်ထူၼ်ႈၽွင်းငမ်းၸီႉသင်ႇလႆႈၵူႊယိူင်ႈလႄႈ ႁွင်ႉ "ၸဝ်ႈၾႃႉ" ၼႆၵေႃႈဝႃႈ။ တႃႇတေၵႅတ်ႇၶႄႇႁေႉၵင်ႈပၼ် ၵူၼ်းမိူင်းမီးလွင်ႈမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈ၊ ၽဵင်ႇပဵင်း၊ သိူဝ်းသႃႇလႆႈလႄႈ လုၵ်ႉၼိူဝ်ၾႃႉဢၼ်ပဵၼ်တီႈထွၼ်တ်ႈတီႈမႅတ်ႈၼၼ်ႉသေ လူင်းမႃးဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းလႄႈ ႁွင်ႉ "ၸဝ်ႈၾႃႉ" ၼႆၵေႃႈဝႃႈယဝ်ႉ။
ၸဝ်ႈၾႃႉၼုင်ႈ သိူဝ်ႈယူင်ႉႄႈယၢဝ်း၊ ၵူၼ်တႆးယူင်ႉ၊ သႂ်ႇလေႃးပႄး။ တိုဝ်းပၢၼ်းၵုမ်း ဢမ်ႇၼၼ်ၵေႃႈ ၶဵၼ်းၶဵၼ်းႁူဝ်လၢႇႈ၊ ၶဵၼ်းႁူဝ်မႆၶမ်း။ သိူဝ်ႈၶူဝ်းပဵၼ်လၢႆႈပဵၼ်ၽႄး။ ယိပ်းလႅဝ်းယိပ်းလၢပ်ႇ။ တီႈဢုမ်ႇ၊ တီႈၵၼ်း၊ တီႈၵပ်းလႅဝ်းလၢပ်ႇၼၼ်ႉ ဢဝ်ၶမ်းဢဝ်ငိုၼ်းႁဵၻ်းဝႆႉယဝ်ႉ ဢဝ်သႅင်ၶပ်ႉသႂ်ႇဝႆႉ။ ၸဝ်ႈၾႃႉၼႆႉ မီးသုၼ်ႇၵင်ႈၸွင်ႈၽိူၵ်ႇလႆႈ။ တီႈတင်ႇၶမ်းတႅၼ်ႈၵႅဝ်ႇ(ပလၢင်ႇ)ၸဝ်ႈၾႃႉၼၼ်ႉ ၵင်ႈၸွင်ႇၽိူၵ်ႇလူင်ႇၼိူင်ႈဝႆႉတႃႇသေႇ။ ဝၼ်းၵူၼ်းမိူင်းၵၼ်ႇတေႃႇၼၼ်ႉတႄႉ ၵင်ႇၸွင်ႈၽိူၵ်ႇသီႇလူင်ႇ။
ႁေႃ
မႄးထတ်းႁိူၼ်းလူင် ဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉ၊ ၼၢင်းၾႃႉ လႄႈ ၸိူင်ႉၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ်ယူႇသဝ်းၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ "ႁေႃ" ၼႆယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇလႃႈလီႁဵတ်းလႆႈ ႁၢင်ႊၾၢင်၊ ယႂ်ႇၵႂၢင်ႈ ၼင်ႇၶႂ်ႈလႆႈ။ ဢိင်ၼိူဝ်ဢေႃးၸႃႇ ဢႃႇၼႃႇၸၼ်ႉပုၼ်ႈၽွၼ်းၼၼ်ႉသေ မီးဝႆႉၾၢင်ႁၢင်ႊႁေႃ ၸၼ်ႉလႂ်ၸၼ်ႉၼၼ်ႉၽႂ်မၼ်းဝႆႉယူႇ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၸင်ႇမီးမႃးႁေႃသၢမ်ႁွင်ႈ၊ ႁေႃႁူၵ်းႁွင်ႈ၊ ႁေႃသိပ်းႁွင်ႈၼႆယသ်ႉ။
ၼၢင်းတိုဝ်းၸုမ်ႈ
မႄးထတ်းမေးၼၢင်းၸဝ်ႈၾႃႉ ၵေႃႉဢၼ်ၸၼ်ႉသုင်သေပိူၼ်ႈသုတ်းၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ "ၼၢင်းတိုဝ်းၸုမ်ႈ၊ ၼၢင်းၶၢင်းႁူဝ်၊ မႁႃႇတေႇဝီႇ" ၼႆယဝ်ႉ။ သင်ဝႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉဢမ်ႇယူႇလီလႄႈ ၼႂ်းမိူင်းမီးမႃးလွင်ႈတၢင်းသေၸိူဝ်ႉသေပိူင်ၼႆၸိုင် ၼၢင်းတိုဝ်းၸုမ်ႈၼၼ်ႉ တၢင်ႇတႅၼ်းၸဝ်ႈၾႃႉသေ ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းမိူင်းဝႆႉထႃႈလႆႈ။ မီးဢႃႇၼႃႇၸႂ်ႉတိုဝ်း "ၸုမ်ႈမိူင်း" လႆႈလႄႈ ၸင်ႇလႆႈၸိုဝ်ႈ "ၼၢင်းတိုဝ်းၸုမ်ႈ" ၼႆယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၶိုၼ်ႈပၢၼ်ၵုမ်၊ မိူဝ်ႈမီးပၢင်ပွႆး၊ မိူဝ်ႈမီးပၢင်ႁူပ်ႉထူပ်းၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင်မူးမၢတ်ႈၽွင်းမိူင်းၼၼ်ႉ "ၼၢင်းတိုဝ်းၸုမ်ႈ" မီးသုၼ်ႇၼင်ႈတီႈ ၽၢႆႇႁူဝ်ၼႃႈမေႃးၼၢင်းၸဝ်ႈၾႃႉတင်းသဵင်ႈၼၼ်ႉသုတ်းသုတ်းယဝ်ႉ။ ၼၢင်းၶၢင်းဢိူမ်ႈႁိမ်းၸဝ်ႈၾႃႉ ပဵၼ်ႁူဝ်ၼႃႈပိူၼ်ႈသုတ်း ၼႂ်းၼၢင်းၾႃႉၼၼ်ႉလႄႈ ၸင်ႇလႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ "ၼၢင်းၶၢင်းႁူဝ်" ၼႆထႅင်ႈ။ "မႁႃႇတေႇဝီႇ"ၼႆၼၼ်ႉသမ်ႉ လုၵ်ႉတီႈၵႂၢမ်းပႃႇလိ ဢၼ်ပွင်ႇဝႃႈ "ၼၢင်းၾႃႉလူင်" ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
"ၼၢင်းတိုဝ်းၸုမ်ႈ" ၼႆၼၼ်ႉ လႆႈလိူၵ်ႈဢဝ်ၼႂ်း သၢႆသိုပ်ႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ၸဝ်ႈၸွမ်မိူင်းလႂ်မိူင်းၼၼ်ႉ ၶိုၼ်ႈတၢင်ႇႁဵတ်းၶိုၼ်းၵွၺ်း။ ဢမ်ႇလႆႈဢဝ်"ၼၢင်း" တၢင်ႇမိူင်းၼၼ်ႉမႃးၶိုၼ်ႈပဵၼ်လႃးလႃး။ ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ "ၼၢင်း"တၢင်ႇမိူင်းၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇၸၢင်ႊမီးၼမ်ႉၸႂ် ႁၵ်ႉမၢၼ်ႈမိူင်း၊ မီးသၸ်ႉၸႃႇၼိူဝ်မိူင်း ဢၼ်လႆႈမႃးႁဵတ်း "ပႂ်ႉ" ၼၼ်ႉ ပဵင်းလႆႈၼင်ႇ "ၼၢင်း" ၼႂ်းသၢႆသိုပ်ႇၸိူဝ်းၶိူဝ်းမိူင်းၼၼ်ႉၶိုၼ်းၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၸင်ႇမီးပိူင်လိူၵ်ႈ "ၼၢင်းတိုဝ်းၸုမ်ႈ" မႃးၼင်ႇၼၼ်ယဝ်ႉ။
"ၼၢင်းတိုဝ်းၸုမ်ႈ" တေလႆႈမေႃ ၵပ်းသိုပ်ႇႁဵတ်းၵေႃႉ ၶႃႈမၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း၊ တေလႆႈမီးၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းၶႅၼ်ႇ ႁူႉလွင်ႈၵၢၼ်မၢၼ်ႈ၊ ၵၢၼ်မိူင်း။ တေလႆႈမေႃ ၶဝ်ႈဢွၵ်ႇၵပ်းသိုပ်ႇ တၢင်ႇမၢၼ်ႈတၢင်ႇမိူင်း။ တေလႆႈႁူႉၵၢၼ် ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ၼွၵ်ႈမိူင်းၼႂ်းမိူင်း။ တေလႆႈမီးၼမ်ႉၸႂ် ၽႃႇၵၢင်ဝၢင်းၶိုင်ႈ၊ ၽဵင်ႇပဵင်းၼိူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းၵူႊထၢၼ်ႈထၢၼ်ႈ။ တႃႇတေလိူၵ်ႈႁႃလႆႈ ၼၢင်းတိုဝ်းၸုမ်ႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇငၢႆႈလႄႈ ၵႆႉယၢမ်ႈမိးပိုၼ်းဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉလၢႆသိုပ်ႇပၢၼ် လႆႈႁူမ်ႈ "ၼၢင်းတိုဝ်းၸုမ်ႈ" ၵေႃႉလဵဝ်ၵၼ်မႃးၼၼ်ႉယူႇ။
ၼၢင်းႁေႃဢွၼ်ႇ
မႄးထတ်းၶႃႈမၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ဢဝ်ၼၢင်းႁၢင်ႊလီလႅတ်းသႅဝ်း မႃးသၢၵ်ႈထိုင်လႄႈသင် မိူင်းၼိူင်ႈလႄႈမိူင်းၼိူင်ႈ ႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ် ႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ်မိူင်းပီႈမိူင်းၼွင်ႉၵၼ်ၼႆသေ တၢင်ႇမၢၼ်ႈတၢင်ႇမိူင်း ဢဝ်ၼွင်ႉယိင်း၊ လုၵ်ႈယိင်း၊ လၢၼ်ယိင်းမႃးသၢၵ်ႈထိုင်လႄႈသင် တူဝ်ၸဝ်ႈၾႃႉ ႁၼ်မႅၼ်ႈထုၵ်ႇၸႂ်သေဢဝ်ႁၢင်းၵွၺ်းလႄႈသင် ၸဝ်ႈၾႃႉၵႆႉမီးမေးၼၢင်းၼမ်ဝႆႉယူႇ။
ၼမ်သေတႃႉ လိူဝ်သေ "ၼၢင်းတိုဝ်းၸုမ်ႈ" ၼၼ်ႉ ၼၢင်းတၢင်ႇၵေႃႉ ဢမ်ႇမီးသုၼ်ႇ တႅပ်းတတ်း ၵၢၼ်မၢၼ်ႈၵၢၼ်မိူင်းသင်လႆႈ။ ဢမ်ႇမီးသုၼ်ႇယူႇၼႂ်းႁေႃလူင်။ မီးၸိူင်ႉမီးၼၢင်းယူႇၸွမ်းလူၺ်ႈသေ လႆႈယူႇၼႂ်းႁေႃဢွၼ်ႇဢၼ်မီးၼႂ်းဝၢင်းႁေႃၼၼ်ႉၵွၺ်းလႄႈ ၸင်ႇလႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ "ၼၢင်းႁေႃဢွၼ်ႇ" ၼႆယဝ်ႉ။ "ၼၢင်းႁေႃဢွၼ်ႇ" ၼႆႉၵေႃႈ ၸႅၵ်ႇၸၼ်ႉၵၼ်သေလႄႈ မီးထႅင်ႈ ၼၢင်းႁေႃၸၢၼ်း၊ ၼၢင်းႁေႃႁွင်ႇ၊ ၼၢင်းႁေႃဢွၵ်ႇ၊ ၼၢင်းႁေႃတူၵ်း။
မိၵ်ႈမိူင်း
မႄးထတ်းမိူင်းလႂ်မိူင်းၼၼ်ႉ မီး "မိၵ်ႈမိူင်း" ဢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ "ၸွမ်ပိဝ်" ၼႆၼၼ်ႉ ႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်း။ "ၸွမ်ပိဝ်" မိူင်းၼိူင်ႈလႄႈမိူင်းၼိူင်ႈ ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်။ ႁၢမ်ႉၼမ်တႄႉ ပႃးသိူဝ်ၼင်ႇၵၼ်။ ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်တီႈ ၾၢင်ႁၢင်ႊသိူဝ်လႄႈသီပိုၼ်ႉၶၢမ်ႇမၼ်းၼၼ်ႉၵွၺ်း။ ဢၼ်ၸွမ်းလူၺ်ႈၼၢမ်ႇမိူင်းသေ သႂ်ႇႁၢင်ႊ ၸၢင်ႉ၊ လိူၼ်၊ ပၢင်တၢႆး ၼၼ်ႉၵေႃႈမီး ယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။ မိူၼ်ၼင်ႇၸွမ်ပိဝ်မိူင်းမိတ်ႈ မီးပိုၼ်ႉၶၢမ်ႇသီၶဵဝ်၊ မီးႁူဝ်သိူဝ်၊ မီးလႅဝ်းၵၢႆႇၶႂၢႆႇၶႃပႄဝႆႉတႂ်ႈႁူဝ်သိူဝ်။ ၸွမ်ပိဝ်ယွင်ႁူၺ်ႈသမ်ႉ မီးပိုၼ်ႉၶၢမ်ႇသီၶဵဝ်၊ မီးသိူဝ်တင်းတူဝ်။ ၸွမ်ပိဝ်မိူင်းၼၢႆး မီးပိုၼ်ႉၶၢမ်ႇသီလႅင်ၵမ်ႇ၊ မီးၸၢင်ႉၽိူၵ်ႇယူႇၵၢင်မၼ်း။
ၸဝ်ႈၾႃႉလႄႈၶႃႈမၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း
မႄးထတ်းူမၢၼ်ႈမိူင်းလုၵ်ႈလႂ်သေမဝ်ႇဝႃႈ တိုၼ်းလႆႈမီးၽူႈၼၢမ်းမၢၼ်ႈမိူင်းလႄႈၽူႈပွင်ၸွႆႈ ၸင်ႇလႆႈယဝ်ႉ။ မိူင်းတႆးၵေႃႈ "ၸဝ်ႈၾႃႉ" ပဵၼ်ၽူႈၼၢမ်း။ "ၵူၼ်းမိူင်း" သမ်ႉပဵၼ်ၽူႈၸွႆႈပွင်သေ ႁူမ်ႈၵၼ်သၢင်ႈမၢၼ်ႈမိူင်းယဝ်ႉ ပိုင်ႈဢိင်ယူႇသဝ်းႁူမ်ႈၵၼ်မႃး။ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ၸဝ်ႈၾႃႉလႄႈၶႃႈမၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း လႆႈမီးၶေႃႈမၼ်ႈၵႅၼ်ႇၵၼ်(social contract)ယဝ်ႉ ၸင်ႇတင်ႈမၢၼ်ႈမိူင်းမႃး။ ၶေႃႈၵႂၢမ်းၵူၼ်းမိူင်း ၵိၼ်ႇၵၢဝ်ႇပၼ်ၶေႃႈမၼ်းၵႅ်ႇၼၼ်ႉၸိုင်…
" ဢိင်ၼိူဝ်တေလႆႈပိုင်ႈၸဝ်ႈႁဝ်းပဵၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၼၢမ်းၼႃႈ… ၽူႈၶတ်းသၢင်ႈ၊ ႁၢင်ႈႁႅၼ်း ႁႂ်ႈႁဝ်းၶႃႈလႆႈမီးႁူမ်ႈၵတ်းယဵၼ်… မီးလွင်ႈလႆႈယူႇသိူဝ်းသႃႇၵႂၢႇၶၢဝ်းယိုၼ်းလႄႈ… ႁဝ်းၶႃႈၸိူဝ်းပဵၼ် ၶႃႈမၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း တင်ႈဢဝ်ပၢၼ်ႁဝ်းၶႃႈၼႆႉၵႂႃႇ တေႃႇထိုင်ၸူဝ်ႊလုၵ်ႈပၢၼ်လၢၼ်ၼၼ်ႉ တေဢွၼ်ၵၼ်ႁၵ်ႉသႃၸဝ်ႈၸွမ်ႁဝ်းၶႃႈ ၵူႊသိုပ်ႇၵူႊပၢၼ်ယူႇတႃႇသေႇ၊ တေဢမ်ႇယႃႉလူႉ သၸ်ႉၸႃႇၼိူဝ်ၸဝ်ႈၸွမ်းႁဝ်းၶႃႈ ၵူႊသိုပ်ႇၵူႊပၢၼ်ၼၼ်ႉသေပွၵ်ႈ၊ တေဢမ်ႇလၢတ်ႈၵႂၢမ်းတႅမ်ႇတႂ်ႈတူၵ်းၼိူဝ်တေႃႇ ၸဝ်ႈၸွမ်ႁဝ်းၶႃႈ ၵူႊသိုပ်ႇၵူႊပၢၼ်ၼၼ်ႉသေပွၵ်ႈ၊ တေဢမ်ႇလူႊလၢႆႊ ႁႂ်ႈသရေႇၼႃႈတႃၸဝ်ႈၸွမ်ႁဝ်းၶႃႈ ၵူႊသိုပ်ႇၵူႊပၢၼ်ၼၼ်ႉလူႉသေပွၵ်ႈ… ၊ သင်ဝႃႈ မၢၼ်ႈမိူင်းမီးမႃးၼႃႈၵၢၼ် ၶိုၵ်ႉၶမ်ႇလမ်ႇလွင်ႈ မဵဝ်းလႂ်သေမဝ်ႇဝႃႈ ႁဝ်းၶႃႈတၵ်းတေဢဝ်သၢႆၸႂ်၊ ၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈတၢင်ႇတႅၼ်းသေ ၵႅတ်ႇၶႄႁေႉၵင်ႈၸွႆႈထႅမ်ပၼ် ၵူႊၶိင်ႇ၊ ၵူႊၶၢဝ်း ၸဵမ်ဝၼ်းလေႃးၶိုၼ်းယူႇၶႃႈယဝ်ႉ၊ တေဢမ်ႇၼိင်ႈ၊ ဢမ်ႇထဵင်၊ ဢမ်ႇၶတ်းၶွင်ႉလႃးလႃး၊ မိူဝ်လႂ်ပၢၼ်လႂ်သေမဝ်ႇဝႃႈ သင်ၸိူဝ်ႉႁဝ်းၶႃႈ ဢမ်ႇႁဵတ်းၸွမ်းၼင်ႇ ၵႂၢမး်ၵိၼ်ႇၵၢဝ်ႇ မၼ်ႈၵႅၼ်ႇ ဢၼ်လႆႈပၼ်ဝႆႉၼႆႉ ၼႆၸိုင် ႁႂ်ႈႁဝ်းၶႃႈၸိူဝ်းပဵၼ် ၶႃႈမၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းတင်းသဵင်ႈ လႆႈလူႉလႅဝ်ၼင်ႇၽွင်ႈတဝ်ႊသေၵမ်း" ၼႆယဝ်ႉ။
ၶေႃႈၵႂၢမ်းၸဝ်ႈၾႃႉ ၵိၼ်ႇၵၢဝ်ႇပၼ်ၶေႃႈမၼ်ႈၵႅၼ်ႇၼၼ်ႉၸိုင်… " ဢိင်ၼိူဝ်သူတင်းသဵင်ႈဢွၼ်ၵၼ် ယွမ်းၽွမ်ႉႁပ်ႉပဵၼ ်ၶႃႈမၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းသေလႄႈ ယုၵ်ႉယွင်ႈႁႂ်ႈၵဝ်ၶႃႈလႆႈပဵၼ်ၽူႈၼၢမ်း တႃႇႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ်ၽူႈႁူမ်ႇငမ်းမႅင်ႇႁူမ်ႈၵတ်းယဵၼ်ပၼ်သူၼႆလႄႈ တင်ႈဢဝ်ပၢၼ်ၵဝ်ၶႃႈၼႆႉၵႂႃႇ တေၢႇထိုင်ၸူဝ်ႊလုၵ်ႈပၢၼ်လၢၼ် ၵူႊသိုပ်ႇသိုပ်ႇၵူႊပၢၼ်ပၢၼ်ၼၼ်ႉ တၵ်းတေႁဵၻ်းသၢင်ႈႁႂ်ႈပဵၼ်ၽူႈၼၢမ်းလီသူၵႂႃႇတႃႇသေ၊ တေဢမ်ႇႁိမ်ဢဝ်ၼမ်ႉသူ၊ တေဢမ်ႇႁိမ်ဢဝ်တိူၵ်ႇႁႆႊလွၵ်းလိၼ်သူ၊ တေဢမ်ႇႁဵတ်းႁႂ်ႈသူလႆႈၼမ်ႉတူၵ်း၊ မူၵ်းတႃယွႆႉလႃးလႃ… တေဢမ်ႇၶႃႈၸိုဝ်ႈၶၢႆသဵင်ႈသူ၊ သင်တေဢမ်ႇၸွမ်းၼင်ႇၵိၼ်ႇၵၢဝ်ႇဝႆႉၼႆႉၼႆၸိုင် ႁႂ်ႈလႆႈလူႉလႅဝ်ၼင်ႇၽွင်တဝ်ႊတႃႉ…" ၼႆယဝ်ႉ။
ၵိၼ်ႇၵၢဝ်ႇ ၵိၼ်ၵႅၼ်ႇၵၼ်ၼင်ႇၼၼ်ယဝ်ႉၵေႃႈ ၽွမ်ႉၸွႆႈၵၼ်သၢင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈၵၼ်၊ မိူဝ်ႈသၢင်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ လူဝ်ႇလႆႈသၢႂင်းၸႂ် မၢၼ်ႈမိူင်းဢွၼ်တၢင်းလႄႈ လႆႈတင်ႈ "ၸႂ်မိူင်း" ဢွၼ်တၢင်းပိူၼ်ႈသုတ်း။ လၢႆးသၢင်ႈဝႆႉ "ၸႂ်မိူင်း" မိူင်းၼိူင်ႈလႄႈမိူင်းၼိူင်ႈ ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်။ ၵမ်ႈၽွင်ႈသၢင်ႈပဵၼ်သဝ်ဝႆႉ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈသၢင်ႈပဵၼ်ဝႆႉၵွင်းမူး၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈသၢင်ႈပေ်ဝႆႉ ႁုၼ်ႈႁၢင်ႊၽြႃး။ မိူဝ်ႈတင်ႈ "ၸႂ်မိူင်း" ၼၼ်ႉ ဢဝ်" မိၵ်ႈမၢႆ" ၶေႃႈၵိၼ်ၵၢဝ်ႇၵၼ်ၼၼ်ႉ ၽင်သႂ်ႇဝႆႉၸွမ်းၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉမီးၽိင်ႈၼင်ႇၼၼ်မႃးလႄႈ မၢၼ်ႈဝဵင်းမိူင်းတႆး တီႈယၢမ်ႈမီးၸဝ်ႈၾႃႉ ယူႇသဝ်းဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းၵူႊတီႈတီႈၼၼ်ႉ တေလႆႈႁၼ် ၵွင်းမူးၼၢမ်ႇမိူင်းဢမ်ႇၼၼ် ၽြႃးၼၢမ်ႇမိူင်း ဢမ်ႇၼၼ် သဝ်ၸႂ်မိူင်းမီးယူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၢင်ႊတီမၢင်ႊလႂ် တီႈဢၼ်လႆႈၶၢမ်ႇပိူၼ်ႈယႃႉလူႉပႅတ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ တေဢမ်ႇၸၢင်ႊမီးယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေၽွမ်ႉလႆႈၸႂ်ၵၼ် တင်ႈမၢၼ်ႈမိူင်းယူႇ ႁူမ်ႈၵၼ်ယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၸွမ်းၼင်ႇမီးၶေႃႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇ တူၵ်းလူင်းၵၼ်ဝႆႉၼၼ်ႉသေလႄႈ ၸဝ်ႈၵေႃႈၼင်ႇၸဝ်ႈ ၶႃမၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈ ၼင်ႇၶႃႈမၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းသၢင်ႈႁၢင်ႈပွင် ယူႇသဝ်းၸွမ်းၼင်ႇ ၼႃႈတီႈ ပုၼ်ႈၽွၼ်းၽႂ်မၼ်းမီးဝႆႉၼၼ်ႉလႄႈ ၸင်ႇမီးၵႂၢမ်းထုင်းဝႆႉမႃးဝႃႈ " ၼႂ်းၼမ်ႉမီးပႃ ၼႂ်းၼႃးမီးၶဝ်ႈ၊ ၼႂ်းမိူင်းမီးၸဝ်ႈၽွင်းငမ်း ႁႅင်းၵိုၼ်းငိုၼ်းၶမ်းၵွမ်ႉၶွၼ်ႈ ပိူၼ်ႈတွၼ်ႈယမ်ၵူဝ်၊ ၵွမ်းႁူဝ်သၢင်ႇပဵၼ်ၶႃႈ၊ ၵူမ်ႈၼႃႈဝၢင်ႇပဵၼ်ႁၢႆး" ၼႆမႃးယူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ် သိုပ်ႇလၢတ်ႈသင်ႇသွၼ်ၼေၵၼ်ဝႆႉမႃး လွင်ႈၶေႃႈၵိၼ်ႇၵၢဝ်ႇၵၼ် ဢၼ်ယၢမ်ႈီးဝႆႉမႃးၼၼ်ႉလႄႈ တႆးၸင်ႇလႆႈမီးလွင်ႈယုမ်ႇယမ် ၼပ်ႉထိုဝ် ၼိူဝ်ၸဝ်ႈၼိူဝ်ၶုၼ်၊ ၼိူသ်ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင် မႃးၼၵ်းၼၵ်း ၼႃၼႃယူႇတႃႇသေၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မေႃဢွၼ်ၵၼ်ထွမ်ၶေႃႈပူင် ၸဝ်ႈၶုၼ်ၽႂ်မၼ်း မေႃၸပ်းယၢမ်ႈၼပ်ႉထိုဝ်ၼိူဝ် ၶိူဝ်းၸဝ်ႈၸွမ်လိူဝ်ၵူၼ်းတၢင်ႇၶိူဝ်းလႄႈ တႃႇတေၶတ်းၶႂၢၵ်ႈၽိုၼ်ႉၶိုၼ်း ၸဝ်ႈၶုၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇလီလီၼႆၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီး။
ၶုၼ်ၵေႃႉဢၼ် ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ သင်ၸိူဝ်ႉႁဵတ်းၸလိူဝ်ႈၸလႃႈ ပေႉၵိၼ်ၶႃႈမၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၼႆၸိုင် ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ တေတူၵ်းငရၢႆး၊ တေတူၵ်းယၢၵ်ႈၽၢၼ်ၵႅၼ်းၼႆသေ ဢမ်ႇတွၼ်ႉလႃႈလီႈၶီႈၼၢပ်ႇ၊ မၢပ်ႇမႂ်၊ ပေႉၵိၼ်ၵိၼ်ၶႃႈမၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း။ ၸဝ်ႈၸွမ်ဢၼ်လူႊလၢႆႊ ၶႃႈမၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း။ ဢၼ်ဢဝ်ၶူဝ်းၶွင်ၶၼ်ထိူၵ်ႈၵႃႊယႂ်ႇ မၢၼ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉလူႉသုမ်းၵႂႃႇၼႆၸိုင် လႆႈထုၵ်ႇၵူၼ်းမိူင်းလိုပ်ႈႁေႃး၊ လႆႈယွမ်းၸုၼ်ႉပၢၼ်ၸဝ်ႈၸွမ်၊ ၸုၼ်ႉမၢၼ်ႈ၊ ၸုၼ်ႉမိူင်းသေ ဢွၵ်ႇမိူင်းၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။
ၶုၼ်ၸိူဝ်းယူႇၸၼ်ႉတႂ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉသေ ၽွင်းငမ်းမႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ သင်ဝႃႈၸဝ်ႈၾႃႉယင်းယူႇသၢင်ႈၸွမ်း ပၵ်းပိူင်မီးဝႆႉယူႇၼၼ်ႉၼႆၸိုင် တိုၼ်းဢမ်ႇႁတ်းႁဵတ်းသၢင်ႈယူႇသဝ်း ၸလိူဝ်ႈၸလႃႈလႃးလႃး။
ၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈ ၽူႈလဵၵ်ႉၼပ်ႉယမ်ၽူႈယႂ်ႇ၊ ၽူႈယႂ်ႇဢီးလူၽူႈလဵၵ်ႉသေ ယူႇႁူမ်ႈၵၼ်မႃး။ မီးၵၢၼ်ထုၵ်ႇလီ ၸွႆႈထႅမ်ၵၼ်ၵေႃႈ ၶၢမ်ႇယၢပ်ႇ၊ ၶၢမ်ႇယဵၼ်း၊ ၶၢမ်ႇၸုၼ်ႉ ပုၼ်ႉပၢင်ႈသုၼ်ႇတူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇသေ ၸွႆႈထႅမ်ၵၼ်မႃး။ သင်ၸိူဝ်ႉဝႃႈ ၸဝ်ႈၸွမ်မီးလွင်ႈဢယေးၽေးၶဵၼ်သေၸိူသ်ႉသေပိူ်ငၵေႃႈ ၸွမ်းၼင်ႇတူၵ်းလူင်းမီးၶေႃႈမၼ်ႈၵႅၼ်ႇ ၵိၼ်ႇၶၵၢဝ်ႇၵၼ်ဝႆႉမႃးၼၼ်ႉ ႁဵတ်းသၢင်ႈၸွမ်းၵူႊၸိူဝ်ႉၵူႊပိူင်တႃႇသေႇ။
ၼိူင်ႈပီႊသွင်ပွၵ်ႈ ၶႃႈမၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ႁဵတ်းပွႆးၵၼ်တေႃးၸဝ်ႈၾႃႉ၊ လိူၼ်သိပ်းသွင်မူၼ်းလႄႈလိူၼ်ႁူၵ်းမူၼ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဝၼ်းၵၼ်ႇတေႃးၸဝ်ႈၾႃႉယဝ်ႉ။
ၵႅမ်မိူင်း
မႄးထတ်းၼေႃႇမိူင်း
မႄးထတ်းတၢဝ်ႉ
မႄးထတ်းသိူဝ်
မႄးထတ်းသိုင်ႇ
မႄးထတ်းၽွင်းမိူင်း
မႄးထတ်းပူႇလၢမ်ႈ
မႄးထတ်းထမူင်
မႄးထတ်းႁဵင်
မႄးထတ်းပူၵၢင်ႉ
မႄးထတ်းပူႇၵႄႇ
မႄးထတ်းၵွင်ႁၢမ်
မႄးထတ်းထဝ်ႈမိူင်း(ၶၢဝ်ႉမိူင်း)
မႄးထတ်းပူႇၵျႂင်း
မႄးထတ်းပၢၼ်းတၵႃႇ (ဝၢၼ်းတၵႃႇ)
မႄးထတ်းမေႃယႃ
မႄးထတ်းမေႃၵႃႇလႃး
မႄးထတ်းမေႃတိၼ်မေႃမိုဝ်း
မႄးထတ်းၽိုၼ်ဢိင်
မႄးထတ်းႁွမ်လိုၵ်း၊ 1996 ။ ၽႃႇသႃႇတႆး ၸၼ်ႉႁူၵ်း။ ၵေႃတႅမ်ႈပပ်ႉႁဵၼ်း ငဝ်ႈငုၼ်းၽိင်ႈငႄႈလိၵ်ႈလၢႆးပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇတႆး။ ၼႃႈလိၵ်ႈ 87 - 104 ။