ပိုၼ်းၵႅပ်ႈ ၵွင်းမူး 2500 ဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ
လွႆၽြႃးၵွင်းမူး(2500)ၵွင်းမူးၼၢမ်ႇမိူင်း လွႆၵၢင်မိူင်းၼႆႉ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉပဵၼ်ထိူၼ်ႇပႃႇလူင်သေ မီးသၢင်းၶႅင်း ၶရိယၢၼ်ႇၶဝ် ပဵၼ်တီႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶရိယၢၼ်ႇၶဝ် ၽဝ်ၵူၼ်းတၢႆ၊ ထိုင်မႃး ဝၢႆးသိုၵ်းၵမ်ႇၾႃႇပွၵ်ႈသွင် မိူဝ်ႈပီႊ 1311 ၼီႈလိူၼ်(12)လွင်ႈ(6)ၶမ်ႈဝၼ်းၽတ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈၶမ်းႁူမ်ႇၾႃႉသႅၼ်ဝီ မၼ်းၸဝ်ႈဢုပ်ႉဝၢၼ်ႈပွင်မိူင်း မိူင်းသႅၼ်ဝီၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။(မိူဝ်ႈၼၼ်ႉလႃႈသဵဝ်ႈၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃး ၽၢႆႇတႂ်ႈ မိူင်းသႅၼ်ဝီ)။ မၼ်းၸဝ်ႈ လုၵ်ႉမိူင်းသႅၼ်ဝီ လူင်းမႃးတႄႇႁေႃမႂ်ႇ တီႈၼိူဝ်ၵုင်းၵူမ်ဢွၼ်ႇ ဢၼ်ဢမ်ႇၸမ်ဢမ်ႇၵႆၽၢႆႇတူၵ်း လွႆလူင်ၼႆႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉတီႈဝူင်ႈၵၢင်လွႆလူင်ၼႆႉလႄႈ ၵုင်းၵူမ်ဢွၼ်ႇဢၼ်မႃး တင်ႈႁေႃမႂ်ႇ ၼၼ်ႉသမ်ႉမီးဝႆႉ တပ်ႉသိုၵ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ လုၵ်ႈၼိုင်ႈ ပဵၼ်တပ်ႉၸုမ်းမၢႆႁူၵ်း (တပ်မဟာ-၆)ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ တီႈၽၢႆႇၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း တိၼ်လွႆၼၼ်ႉ မီးဝၢၼ်ႈၶၢႆးႁဵဝ်းၼႆယဝ်ႉ၊ ၼႃႈၽၢႆႇႁွင်ႇ သမ်ႉမီး ဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇလူင်၊ ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းဢွၵ်ႇသမ်ႉမီး ဝၢၼ်ႈၶၢႆးၼမ်ႉလိၼ်းၶမ်း၊ တိၼ်လွႆ ၼႃႈတၢင်းဢွၵ်ႇသမ်ႉမီး ႁွင်ႈၼမ်ႉတူၼ်ႈၵေႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇၸၢၼ်းသမ်ႉမီးတၢင်းၵႃး ႁိူၼ်းၵူၼ်း ဢမ်ႇပေႃးထီႇ ဢမ်ႇပေႃးႁၢင်ႇၶႅပ်ႇၸွမ်းႁိမ်းတၢင်း၊ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်း ဢမ်ႇၸမ်ဢမ်ႇၵႆၼၼ်ႉသမ်ႉမီး လၵ်းသဝ်ႁိၼ်လူင်ဢၼ်ၼိုင်ႈသေ လွႆလူင်ၼႆႉ မီးတီႈၼႂ်းၵၢင်ဝဵင်း (ၵၢင်မိူင်း)ႁၢင်ႈၶိုၵ်ႉၶမ်ႇဝႆႉတႄႉတႄႉ၊ မီးၼမ်ႉမွတ်း ဢွၵ်ႇမႃးၸွမ်းတိၼ်လွႆၵူႈၽၢႆႇယဝ်ႉ။
ၶိုင်ပွင်တႃႇမီးဝႆႉပိုၼ်းႁၢင်ႈလီ ၵိုၵ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းတႆး
မႄးထတ်းထိုင်မႃးမိူဝ်ႈသႃႇသၼႃႇပုတ်ႉထၸဝ်ႈ 2500 ပီတဵမ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်ၶုၼ်မိူင်း ၸဝ်ႈၶမ်းႁူမ်ႇၾႃႉ မိူင်းသႅၼ်ဝီတီႈလွႆလူင်ၵၢင်မိူင်းႁဝ်းၼႆႉ ထုၵ်ႇလီမီးဝႆႉပိုၼ်းႁၢင်ႈလီ ၵိုၵ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းတႆးႁဝ်း ၵႂႃႇမိူဝ်းၼႃႈ ယူႇၼႆၵေႃႈ ပိူင်ၼိုင်ႈ၊ ႁႂ်ႈပဵၼ်တီႈပိုင်ႈဢိင်ၸၢဝ်းပုတ်ႉထႁဝ်းတင်းသဵင်ႈၼႆၵေႃႈပိူင်ၼိုင်ႈ ၊ၼင်ႇႁိုဝ် သႃႇသၼႃႇပုတ်ႉထၸဝ်ႈပေႃးတေႁိူဝ်ႈႁိူင်းပိူင်းသႂ်ၵႂႃႇမိူဝ်းၼႃႈၼႆၵေႃႈပိူင်ၼိုင်ႈ၊ ၼင်ႇႁိုဝ် ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈ ၵူၼ်းမိူင်းႁဝ်း ပေႃးတေ ယူႇလီၵတ်းယဵၼ်မၢၵ်ႈမီးၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၵႂႃႇမိူဝ်းၼႃႈၶၢဝ်းႁိုင်ၼၼ်ႉလႄႈ ၸင်ႇမိူဝ်းဝႆႈလဝ်ႈ ယွၼ်းၶႂၢင့်တမ်ႈတီႈၸဝ်ႈသြႃႇတေႃႇလူင် (ၸဝ်ႈၵႂၼ်းပၢႆး/ၵိူင်းၶျူၵ်ႉ)မိူင်းသႅၼ်ဝီ ၸဝ်ႈဢႃႇလေႃးၵ (ဢၵ်ႉၵမႁႃႇ ပၼ်တိတ) ယူႇယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ လွင်ႈတၢင်းတီႈၼိူဝ်ၼႆသေ ဢၼ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈသြႃႇတေႃႇလူင်ၵေႃႈ ၸင်ႇပူင်ဝႃႈ ၵိုင်ႇလီပဵၼ် မိူၼ်ၼင်ႇတၵႃႇလူင် ဝူၼ်ႉဝႃႈၼၼ်ႉယူႇၼႆသေ၊ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ၵေႃႈ ၸင်ႇၶိုၼ်းမႄးဝူၼ့် ဝႃႈ ဢၼ်ၼႆႉမၼ်းပဵၼ်ၼင်လိၼ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ပေႃးဢမ်ႇဢုပ်ႇၵုမ်ႁူမ်ႈပႃးၶဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇပေႃးသၢင်ႇထုၵ်ႇၼႆလႄႈ ၸင်ႇမႃးၵုမ်ၵၼ်တင်း ၽူႈၵွၼ်း တပ်ႉၸုမ်းမၢႆ(6)ၸဝ်ႈသိုၵ်းလူင် ၸီႇတူႇ ၶျိတ်ႉမျႅင်ႇ (ဗိုလ်မှူးကြီး စည်သူ ချစ်မြိုင်)ၼၼ်ႉ ၽွမ်ႉလႆႈၸႂ်ၵၼ်သေ ၸင်ႇၽိတ်ႈမွၵ်ႇႁွင့်ဢဝ် ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင် ၽူႈသႅင်ႇယႃႇ မဵဝ်ႉဢုပ်ႉမဵဝ်ႉပႅင်ႇ ၸဝ်ႈၼေႇၶျုၵ်ႈ ၶဝ်တႄႇၵႂႃႇၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင် ထမူင်ၵၢင့်ၵႄႇ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သေ ႁဵတ်းပဵၼ် ပၢင်ၵုမ်လူင်ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။
ၽူႈၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈၼႂ်းပၢင်ၵုမ်
မႄးထတ်း1.ၸဝ်ႈတႅင်းမိၼ်းၵျီး ၸဝ်ႈၶမ်းႁူမ်ႇၾႃႉ ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်သႅၼ်ဝီ၊
2.ၸဝ်ႈမၢၼ်ႇၾႃႉ ၸဝ်ႈၼေႇၶျုၵ်ႈသႅၼ်ဝီ၊
3.ၸဝ်ႈၶုၼ်မိူင်း(လၢၼ်းဢယေးပႅင်ႇ )
4.ၽူႈၵွၼ်း တပ်ႉၸုမ်းမၢႆ(6) ၸဝ်ႈသိုၵ်းလူင် ၸီႇတူႇ ၶျိတ်ႉမျႅင်ႇ၊
5.ၸဝ်ႈႁၢၼ် သၢၼ်းဝုၼ်း တပ်ႉၸုမ်းမၢႆ(6)
6.ၸဝ်ႈႁၢၼ် တိၼ်ႇမွင်ႇ (ယူႇ ဢႅမ်ႇ ပီႇ) ၊
7.လုင်းဢွင်ႇၺုၼ်ႉ ပွၵ်ႉၸရေးၵုင်း ၊
8.လုင်းပႃႉတိင်း၊
9.လုင်းပႃႉၸိင်ႇ၊
10.လုင်းလဵၵ်ႉ လုမ်းတြႃး (တရားသူကြီး)
11.လုင်းပၢင်ႇ ပူႇၵၢင့်ဝဵင်း (မြို့မသူကြီး )
12.ဢူးထုၼ်းၽေႇ ပူႇၶွင်းတၢင်း၊
13.ဢူးသၢၼ်း ( တိုင်းရင်းသမားတော် ) ပွၵ်ႉၵလႃး၊
14.လုင်းပႃႉမွင်ႇ ၽူႈၵွၼ်းၸေႊတွၼ်ႈ၊
15.လုင်းလၢႆးၸိုၼ်ႈ ပွၵ်ႉမၢၼ်ႈ၊
16.လုင်းပႃႉမွင်ႇ ပွၵ်ႉမၢၼ်ႈ ( ။ ) ၊
17.လုင်းဢွင်ႇပႃႉ ပွၵ်ႉၵလႃး၊
18.လုင်းဢွင်ႇမိၼ်ႉ ၸရေးၵုင်း၊
19.ၶုၼ်ၵျႃႇဢုင်ႇ ၽူၵွၼ်းၸေႊတွၼ်ႈ၊
ၸိူဝ်းၼႆႉၵုမ်ၵၼ်သေ ၽွတ်ႈၵေႃ ၵေႃႇမတီႇ၊
( 1 )ၸုမ်းၵေႃႇသၢင်ႈ၊
( 2 )ၸုမ်းႁႃငိုၼ်း၊
( 3 )ၸုမ်းထိင်းသိမ်းၽၼ်ႇတႃႇ ႁဵတ်းၼႆသေ သိုပ်ႇၶိုင်ပွင်ၵႂႃႇ ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။
တွၵ်ႇလၵ်းပၵ်းမၢႆႁဵတ်းမင်ႇၵလႃႇ
မႄးထတ်းထိုင်မႃး 1318 ၶု လိူၼ်(12)မႂ်ႇ 10 ၶမ်ႈဝၼ်းၸၼ် ပီၶရဵတ်ႈ 1956 လိူၼ်ၼူဝ်ႇဝိမ်ႇပိူဝ်ႇ(3)ဝၼ်း၊ၶၢဝ်းယၢမ်းၵၢင်ၼႂ်(7:00)မွင်းၼၼ်ႉၸင်ႇပၢင်းဢဝ်ၸဝ်ႈသင်ႇၶႃႇ(59)တူၼ် ဢဝ်ႈၸဝ်ႈသြႃႇတေႃႇ ၵိူင်းၶျုၵ်ႈသႅၼ်ဝီ သြႃႇၸဝ်ႈ ဢႃႇလေႃးၵ (ဢၵ်ႉၵမႁႃႇပၼ်တိတ)ဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈသေ လွတ်ႈႁေႃးပရိတ်ႈမဵတ်ႉတႃႇ ၽတ်းၵမ်ႇမဝႃႇၽိၵ်ႈသိၵ်ႈၼႃႈလိၼ်သေယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ၵေႃးၸႃႇ 1318 ၼီႈ ပီၶရဵတ်ႈ 1956 ၶု လိူၼ်(12)မႂ်ႇ (11)ၶမ်ႈ ဝၼ်းဢင်းၵၢၼ်း ၵၢင်ၼႂ် (6:00)မွင်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၶမ်းႁူမ်ႇၾႃႉ၊ ၸဝ်ႈၼေႇၶျုၵ်ႈ ႁူမ်ႈလူၺ်ႈၽူႈၵွၼ်းတပ်ႉၸုမ်းမၢႆ(6)ၶဝ် ဢွၼ်ႁူဝ်သေ တွၵ်ႇလၵ်းပၵ်းမၢႆ ႁဵတ်းမင်ႇၵလႃႇၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။
ၵေႃႇသၢင်ႈၵွင်းမူး
မႄးထတ်းထိုင်မႃးပီၵေႃးၸႃႇ 1318 ၼီႈ၊ပီၶရိတ်ႈ 1956 ၶု၊လိူၼ်ၸဵင်မူၼ်း ၵၢင်ၼႂ် (8:00) မွင်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၶမ်းႁူမ်ႇၾႃႉ ဢွၼ်ႁူဝ်တမ်းမၢၵ်ႇဢုတ်ႇငိုၼ်း/ၶမ်းၵႂႃႇသေယဝ်ႉ သိုပ်ႇၵေႃႇသၢင်ႈၵႂႃႇၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵေႃႇ သၢင်ႈၵွင်းမူးလူင်ၼႆႉ ဢမ်ႇယိပ်းမၢၵ်ႇဢုတ်ႇ၊ လိူၵ်ႈဢဝ်မၢၵ်ႇႁိၼ်ပႅတ်ႇပႅၵ်ႉၵဝ်ႈပႅၵ်ႉ၊ သိပ်းပႅၵ်ႉပၢတ်ႈလႄႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ ၶပ်ႉၽေႃႇၸၢပ်ႈ လေႃးထုၼ် သၢႆးလိၼ်ယၢင်သေယဝ်ႉ ၵေႃႇသၢင်ႈ ၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်း ၵေႃႇသၢင်ႈၵွင်းမူးလူင်ၼႆႉ ပၢင်းဢဝ်သင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈ ၼိုင်ႈဝၼ်း(5)ပႃး မႃးလူလွမ်ပႂ်ႉပႃးပၼ်ၵူႈဝၼ်းယဝ်ႉ။ ၵွင်းမူးလူင်သူႇၼႆႉ ပုင်ႇပၵ်းၽၢင်ၶႆႈငၢႆး ၵွင်းမူးပူဝ်ႇတထွင်ႇ ၼၼ်ႉ ဢိတ်းဢိတ်း၊ တင်းယႂ်ႇ တင်းၵႂၢင်ႈ ပလၢင်ႇမၼ်းမီး (101)ထတ်း၊ မၢၼ်းပီႁိင်ႇလူင်မၼ်းမီး(68)ထတ်း၊ တင်းသုင်ၺၢၼ်ႇတေႃႇ မၼ်းမီး (65)ထတ်းယူႇယဝ်ႉ။
ႁဵတ်းပွႆးထႃႇပၼႃႇၵွင်းမူး
မႄးထတ်းထိုင်မႃးပီၵေႃးၸႃႇ 1318 ၼီႈ၊ပီၶရဵတ်ႈ 1957 ၶု လိူၼ်သီႇမႂ်ႇ( 6 )ၶမ်ႈ ဝၼ်းပုတ်ႉ ၶၢဝ်းယၢမ်းၵၢင်ၼႂ်(09:00)မွင်းၼၼ်ႉ ပၢင်းဢဝ်သင်ႇၶႃႇလႄႈ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်ၵိူင်းၶျုၵ်ႈ ၸဝ်ႈဢႃႇလေႃးၵသႅၼ်ဝီ(ဢၵ်ႉၵမႁႃပၼ်တိတ )ဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈသေ ႁဵတ်းပွႆးဢဝ်ၵႅဝ်ႈသႅင် ရတၼႃႇ ထႃႇပၼႃႇၵွင်းမူး ပွႆးသမ်ႉပေႃးၵိုၼ်း ဢိုၵ်ႉဢိုၵ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
တၢင်ႇထီးၵွင်းမူး
မႄးထတ်းထိုင်မႃးပီၵေႃးၸႃႇ 1319 ၼီႈ၊ ပီၶရဵတ်ႈ 1958 ၶု လိူၼ်ၸဵင်မူၼ်း ဝၼ်းသုၵ်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၽႃႉလူင်သႅၼ်ဝီလႄႈ ၸဝ်ႈၼၢင်းလူင်မႁႃႇတေႇဝီႇ ၸင်ႇပၢင်းသင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈ (59)တူၼ် ပၢင်းၵၢပ်ႈသွမ်း ပဵၼ်းသေယဝ်ႉၶၢဝ်းယၢမ်း(10:30)ၵၢင်ၼႂ်ၼၼ်ႉသိုပ်ႇပၢင်းဢဝ်ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်ၵိူင်းၶျုၵ်ႈ(ဢၵ်ႉၵမႁႃပၼ်တိတ)ဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈတၢင်ႇထီး ပီသႅင်ယဝ်ႉတူဝ်ႈ လီငၢမ်းယူႇယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈတႃႇၼထီးၸမ်ႉ ပဵၼ်ပူႇလွႆလၢႆးၸိုၼ်ႈ+ၼၢႆးလွႆဢွင်ႇ ပွၵ်ႉ(4)မျၢၼ်မႃႇယတ်ႈယဝ်ႉ၊ ၸဝ်ႈတႃႇၼ ၸိင်ႇၽူးၸမ်ႉပဵၼ်ဢူးၵျေႃႇယၢၼ်ႇ+တေႃႇၶမ်းသႃႇ ၼႆသေ ပွႆးတၢင်ႇထီး ၵွင်းမူးၼႆႉၵိုၼ်းတႄႉၵိုၼ်းဝႃႈ ၼႆယဝ်ႉ။
ႁဵတ်းသင်လႄႈ ၵေႃႇတင်ႈၵွင်းမူး 2500
မႄးထတ်းလွင်ႈၵေႃႇတင်ႈၵွင်းမူးလူင်ၼႆႉ ၶႆႈႁႂ်ႈၸၢဝ်းပုတ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းတင်းလူင် လႆႈယူႇလီၵတ်းယဵၼ်လႄႈသင်၊ႁႂ်ႈၵိုၵ်းပိုၼ်းႁၢင်ႈလီ ပုၼ်ႈတႃႇၸၢဝ်းပုတ်ႉႁဝ်းမိူဝ်းၼႃႈလႄႈသင်၊ ၵွင်းမူးၼၢမ်ႇမိူင်းၼႆၵေႃႈဝႃႈယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၵေႃႈသၢင်ႈဝႆႉမႅၼ်ႈမိူဝ်ႈ သႃႇသၼႃႇ~2500 ပီလႄႈၵွင်းမူးသွင်ႁဵင်ႁႃႈပၢၵ်ႇ(2500)ၼႆၵေႃႈဝႃႈလႆႈယဝ်ႉ။ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈမီးၼိူဝ်လွႆၵၢင်မိူင်းလႄႈ ၵွင်းမူးလွႆၵၢင်မိူင်းၼႆၵေႃႈဝႃႈယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၸဝ်ႈၽႃႉလူင် သႅၼ်ဝီ ဢွၼ်ႁူဝ်တႄႇဝႆႉလႄႈ ၵွင်းမူးၸဝ်ႈၽႃႉၼႆၵေႃႈဝႃႈယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇမၢၼ်ႈတႄႉၶဝ်တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ (ပြည်လုံးချမ်းသာစေတီတော်)ၼႆယဝ်ႉ။ပေႃးၽြႃးၵွင်းမူးယဝ်ႉၵေႃႈ သမ်ႉလူဝ်ႇၵူၼ်းလုမ်းလႃး ပႂ်ႉပႃးဝႃႈၼႆ လႄႈ ၸဝ်ႈၽႃႉ လူင် ၸင်ႇလိူၵ်ႈတူၺ်း တီႈသၢင်ႇထုၵ်ႇသေ တီႈဢမ်ႇပေႃးၸမ် ပေႃးၵႆတေယၢၼ် ၵွင်းမူးမွၵ်ႈ (600)ထတ်းၼႃႈတၢင်းႁွင်ႇၼၼ်ႉ မီးၵွင်းၵူမ်ဢွၼ်ႇလုၵ်ႈၼိုင်ႈ ၸင်ႇတႄႇတင်ႈၵျွင်းဢွၼ်ႇ လင်ၼိုင်ႈသေမိူဝ်းႁပ်ႉ ပၢင်းၸဝ်ႈရႁၢၼ်းတူၼ်ၼိုင်ႈ တမ်ႈတီႈသြႃႇၸဝ်ႈလူင် ၵိူင်းၶျုၵ်ႈသႅၼ်ဝီ(ဢၵ်ႉၵမႁႃပၼ်တိတ)သေ ၸဝ်ႈသြႃႇတေႃႇလူင်ၸင်ႇဢၢပ်ႈပၼ် ၸဝ်ႈၸၢင်းဢူးၺႃႇၼ ႁႂ်ႈမႃးပႂ်ႉပႃး လုမ်းလႃး ၽြႃးၵွင်းမူးၼိူဝ်လွႆၵၢင်မိူင်း ၼႆႉၵႂႃႇၼႆ မိူဝ်ႈပီသႃႇသၼႃႇ 2500 ၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ ၵျွင်းၼၼ်ႉၵေႃႈသႂ်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၵျွင်း(2500)ဢၽယႃႇရႃႇမၼႆ မီးယူႇတေႃႇထိုင် ယၢမ်းလဵဝ်ယူႇယဝ်ႉ။ ၵျွင်း ၸဝ်ႈၽႃႉၼႆၵေႃႈဝႃႈယဝ်ႉ။ၵွင်းမူးလွႆၵၢင်မိူင်းၼႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈတႄႇတင်ႈယဝ်ႉတူဝ်ႈမႃးၼၼ်ႉ ၸင်ႇတႅပ်းတတ်း မၵ်းမၼ်ႈဝႆႉဝႃႈ ပေႃးထိုင်ဝၼ်းလိူၼ် (12)မႂ်ႇ 13.14.15.ၶမ်ႈၼႆႉ ႁႂ်ႈပဵၼ်ပွႆး တၢင်ႇ ဢၼေၵၸႃႇ လူႇတၢၼ်းသၢင်ႇၵၢၼ်း ၵထိင်ႇၽုင်ႇၵူႈပီၼႆယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ပေႃးထိုင်ပွႆးၼႆႉၼႆၸိုင်ၼႂ်းဝဵင်းၼွၵ်ႈဝဵင်း ပၢင်းဢဝ်ၸဵမ်ၼႃးလၢင်း၊ၼွင်ၵႂၢႆး၊ၼွင်မွၼ်၊ၶိုၼ်ႈမႃးတၢင်းၼိူဝ် ထိုင်မိူဝ်းသႅၼ်ဝီ၊ ၵုင်းသႃႇတႄႇၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉၵူႈပီယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးတႄႇၵွင်းမူးယဝ်ႉ(5)ပီ 1324 ၼီႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၽႃႉလူင်သႅၼ်ဝီ လႆႈၸၢမ်ႇပူႈၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ၊ တီႈၵွင်းမူးလူင်ၼႆႉ ႁဵတ်းၼၼ် ပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်မႃး လႆႈႁဵတ်းမၢၼ်ႇတၢပ်ႈ တီႈလူႇတီႈတၢၼ်းယူႇၵူႈပီပီ။
ႁဵတ်းၵျွင်းထမ်ႇမႃႇရုင်ႇ
မႄးထတ်းထိုင်မႃးမိူဝ်ႈပီ 1333 ၼီႈလိူၼ်ပႅတ်ႇမႂ်ႇ(13)ၶမ်ႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသြႃႇမဵဝ်ႉလႄႇ ဢူးၵဝိင်ႇတႃႇၸႃႇရ (ဢၵ်ႉၵမႁႃပၼ်တိတ)လႃႈသဵဝ်ႈၼႆႉ ၸင်ႇသေႃႇသူၼ်း တၵႃႇသတ်ႉထႃးၶဝ်သေ ႁဵတ်းၵျွင်းထမ်ႇမႃႇရုင်ႇ တီႈလူႇတၢၼ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ထိုင်မိူဝ်ႈ 1348 ၼီႈ ပၢၼ်ၼႅင်ႇငၢၼ်ႇတေႃႇငိင်ႇဝတ်ႉပိပျႃးၶဝ်ၶိုၼ်ႈမႃးၼၼ်ႉ မူႇၸုမ်းငိင်ႇဝတ်ႉပိပျႃးမု တီသွၵ်ႉယေး ၶဝ်ၸင်ႇဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းသေ သိုပ်ႇၵေႃႇၵုမ်းလုမ်းလႃးသေယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ ၶရဵတ်ႈ1986-87 ၼၼ်ႉၶဝ်ၸင်ႇမႃးႁဵတ်း သႃလႃးယၢဝ်း(59)ၶၢၼ်းႁဵတ်းႁူင်းပွႆႇသဵင် ႁဵတ်းၵျွင်းသေ ဝႆ့မီးမုၼ်ၸဝ်ႈ သင်ႇၶႃႇပႂ်ႉပႃးလုမ်းလႃး ၶႅပ်ႇဢိူမ်ႈႁိမ်းၸမ် ၵွင်းမူးၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
ၶိုၼ်းမေးတဵၵ်းၶမ်း၊ လၢႆႈထီးမႂ်ႇ
မႄးထတ်းမိူဝ်ႈပီ 1357 ၼီႈ (17.06.95 )လိူၼ်ၸဵတ်းလွင်ႈ(5)ၶမ်ႈ ၵၢင်ၼႂ် 09:00 မွင်းၼၼ်ႉ ၸွမ်ႁၢၼ် ဢေးၵျေႃႇ ဢွၼ်ႁူဝ်ပၢင်းဢဝ်ၸဝ်ႈလူင်ၶဝ် ၼႂ်းဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈသေ ၶိုၼ်းမေးတဵၵ်းၶမ်း၊ လၢႆႈထီးမႂ်ႇ ပွၵ်ႈၼိုင်ႈ၊ ထိုင်မႃးပီ 1369 ၼီႈ (26.03.08)လိူၼ်သီႇလွင်ႈ(5)ၶမ်ႈၵၢင်ၼႂ် 07:00 မွင်းၼၼ်ႉ ၽူႈၵွၼ်းတိူင်း ၸွမ်ႁၢၼ်ၼ ဢွင်ႇတၢၼ်းထုတ်ႉလႄႈ ၶုၼ်ၽွင်းလူင် ဢူးၶိၼ်ႇမွင်ႇမိၼ်ႉ ၽၢႆႇၾႆးၾႃႉ ဢွၼ်ႁူဝ်သေ ပၢင်းဢဝ်(နိုင်ငံတော် ဩဝါဒါစရိယ) သြႃႇၸဝ်ႈလူင်မုၼိၼ်ႇတ (ဢၵ်ႉၵမႁႃႇပၼ်ႇတိတ)ၵျွင်းၵၢင်မိူင်း ဢွၼ်ႁူဝ် သင်ၶႃႇၸဝ်ႈ(8)ပႃးသေၶိုၼ်းမႄးတဵၵ်းၶမ်းလၢႆႈထီးပီသႅင် ထႅင်ႈပွၵ်ႈသွင်ယူႇယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ် ၵွင်းမူးလူင်ၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ႁိူဝ်ႈႁိူင်းပိူင်းသႂ် ပဵၼ်တီႈပီႈၼွင့် ၵူႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၶိုၼ်ႈမိူဝ်းဝႆႈလူႇပူႇၸေႃႇ ဢမ်ႇထၢတ်ႇဢမ်ႇဝၢႆးယူႇယဝ်ႉ။
ၽိုၼ်ဢိင်တီႈၵဵပ်းပိုၼ်း
မႄးထတ်း1.ၼၢႆးမူဝ်ၶမ်း( ၼၢင်းၽႃႉ )ယၢမ်းလဵဝ်ဢႃႇယုလႆႈ (94)၊
2.ၼၢႆးသြႃႇမငူၺ်ႇ ( သုထမ်ႇမသိင်ႇၵီႇ)ဢႃႇယုလႆႈ(92)၊
3.လုင်းသြႃႇၶမ်းလႅင် (မဵဝ်ႉၼေႇပၺ်ၺႃႇယေးမူး ငိမ်း)ဢႃႇယုလႆႈ (80)ပၢႆ၊
4.ၸဝ်ႈသြႃႇတေႃႇလူင်မုၼိၼ်တ ၵျွင်းၵၢင်မိူင်းလႃႈသဵဝ်ႈ ဢႃႇယုလႆႈ(79)၊
5.ၸဝ်ႈၸၢင်းၼၼ်ႇတိယ ဢၽယႃႇရႃႇမ (ပူႇလွႆထုၼ်းဢွင်ႇ ဝၢၼ်ႈသူႈ)ဢႃႇယုလႆႈ(66)
6.ပႃႈၼၢင်းမျႃႉႁၢၼ်ႇ ဢႃႇယုလႆႈ (86)
7.ပပ်ႉပိုၼ်း ၵွင်းမူး 2500 ပေႇလုင်းၶျၢၼ်းတႃႇ ၸေႇတီႇတေႃႇသမိုင်း ပီပေႃႉ 1369.ၼီႈ၊။