ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်
ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်ပဵၼ်ၶူးမေႃတႅမ်ႈလိၵ်ႈလင်ႇၵႃႇၼႂ်းၶူးမေႃတႆးၵဝ်ႈၸဝ်ႈ၊ ၼႂ်းၵႃႈၶူးမေႃတင်းသဵင်ၵဝ်ႈၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈဢၼ်တႅမ်ႈလိၵ်ႈဝႆႉၼမ်သေပိူၼ်ႈ၊ လႄႈၼႂ်းလိၵ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈမီး လွင်ႈၵူႈမဵဝ်းꧦ ၼမ်သေပိူၼ်ႈပိူၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇ ပိုၼ်း၊ ဢပုမ်ႇ၊ လွင်ႈယုမ်ႇယမ်ႇ ၾိင်ႈငႄႈၾိင်ႈထုင်းတႆး ၸၵႂႃႇၸိူဝ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ၊ ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ် ၵိူတ်ႇတီႈ ဝၢၼ်ႈၼႃးၵဵင်း၊ ၼႂ်းတွၼ်ႈဝဵင်းလဝ်း၊ ၵဵင်းတွင်း၊ မိူင်းၼၢႆး၊ မိူင်းတႆးပွတ်းၸၢၼ်း ၸိုဝ်ႈမိူဝ်ႈလဵၵ်ႉမၼ်းၸဝ်ႈဝႃႈ သႂ်သႃႇ ဢၼ်ႇၼၼ် လၢႆးသႂ် ၼႆႉယဝ်ႉ၊ လႆႈၶၢမ်ႇသၢင်ႇၸဵမ်လဵၵ်ႉ လႄႈလႆႈဢွၵ်ႇႁႃႁဵၼ်းဢဝ်တင်းႁူႉပၼ်ႇၺႃႇ တီႈမိူင်းမွၼ်း မေႃႇလမႅင်ႇ ထိုင်မိူင်းထႆး၊ ဝႆၢးၼၼ်ႉလႆႈပွၵ်ႈမႃးတီႈဝၢၼ်ႈၵိူတ်ႇသေမႃးပဵၼ်မုၼ်ၸဝ်ႈၼင်ႈၵျွင်း ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်လႆႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈတႅမ်ႈလၢႆးဝႆႉတင်းၼမ်၊ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၵၢၼ်မိူင်း မၢၼ်ႈမိူင်းဢင်းဝ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၶမ်းၽႃႉတုင်းၵူဝ်မီးလွင်ႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ႁူမ်ႈၸွမ်းလွင်ႈမီးၵူၼ်းသီႈၵေႉႁေႈတႃ ၼိူဝ်ပၺ်ႇၺႃႇၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းမေႃ မၼ်းၸဝ်ႈသေ ထိုင်ႈတီႈၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်ပေႃးလႆႈထၢၵ်ႇ မိူဝ်ႈဢႃႇယုမၼ်းၸဝ်ႈလႆႈ 65 ဝႃႇမၼ်းၸဝ်ႈလႆႈ 45 ဝႃႇ၊ ဝၢႆးထၢၵ်ႈလူင်းၵျွင်းယဝ်ႉ၊ လႆႈတေႇၼႃႈႁိူၼ်းၸွမ်းၼၢင်းသႅင်သူၺ်ႇ သေမီးလုၵ်ႈႁူမ်ႈၵၼ်ၵေႃႉၼိုင်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၼၢင်းၶမ်းၵူႇ ဝၢႆးမႃးၼၢင်းၶမ်းၵူႇလုၵ်ႈယိင်းၵေႃႉလဵဝ်ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ် လႆႈၽိုၵ်းဢဝ်တၢင်းမေႃလွင်ႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈလင်ႇၵႃႇ လိၵ်ႈလၢႆးၵူႈပိူင်ꧦ တီႈပေႃႈမၼ်းၼၢင်းသေ ၼၢင်းၶမ်ႈၵူႇၵေႃႈလႆႈမီးၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းမေႃလွင်ႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ဝၢႆးမႃးၼၢင်းၶမ်းၵူႇလုၵ်ႈၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်ၵေႃႈလႆႈပဵၼ်ၶူးမေႃတႆးၵေႃႉၼိုင်ႈ ၼႂ်းၶူးမေႃတႆး 9 ၸဝ်ႈၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ၊ ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်လႆႈသဵင်ႈၵၢမ်ႇမိူဝ်ႈ ၼ် 12 လွင်ႈ 9 ၶမ်ႈ ဝၼ်းသုၵ်ႈ မိူဝ်ႈဢႃႇယုလႆႈ 94 ပီ 1882 တူဝ်တၢႆၵေႃႈၸိုဝ်ႈဢမ်ႇႁၢႆ ၸိုဝ်ႈသဵင်မၼ်းၸဝ်ႈ လိၵ်ႈလၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈလႆႈၵိုၵ်းပိုၼ်း ပဵၼ်ၶူဝ်းတွၼ်ႈဢၼ်မီးၵႃႈၶၼ် တွၼ်ႈတႃႇႁဝ်းၶႃႈတေလႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း ပေႃးဢဝ်ႇသုတ်းဢမ်ႇသဵင်ႈလႆႈ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။
| ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ် | |
|---|---|
| ၵိူတ်ႇ |
လိူၼ် 12 မႂ်ႇ 1 ၶမ်ႈ ဝၼ်းသုၵ်း ပီ 1788 ဝၢၼ်ႈၼႃးၵႅင်း ၼႂ်းတွၼ်ႈဝဵင်းလဝ်း (ၵဵင်းတွင်း) တူင်ႇမိူင်းၼၢႆး၊ မိူင်းတႆးပွတ်းၸၢၼ်း |
| သဵင်ႈၵၢမ်ႇ |
လိူၼ် 12 လွင်ႈ 9 ၶမ်ႈ ဝၼ်းသုၵ်ႈ မိူဝ်ႈဢႃႇယုလႆႈ 94 ပီ 1882 ဝၢၼ်ႈၼႃးၵႅင်း ၼႂ်းတွၼ်ႈဝဵင်းလဝ်း (ၵဵင်းတွင်း) တူင်ႇမိူင်းၼၢႆး၊ မိူင်းတႆးပွတ်းၸၢၼ်း |
| ၵူၼ်းမိူင်း | တႆး |
| ပၢႆးပႆႇၺႃႇ | ႁဵၼ်းႁဝ်းလိၵ်ႈလၢႆးတၢင်းႁူႉတီႈ ၵျွင်းမိူင်းတႆး မိူင်းမၢၼ်ႈ မိူင်းထႆး |
| ၼႃႈၵၢၼ် | ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈလင်ႇၵႃႇ |
| လွင်ႈတၢင်းလိုဝ်းလင် | ၶူးမေႃဢၼ်ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၼႂ်းၶူးမေႃတႆးၵဝ်ႈၸဝ်ႈ |
| ၵေႃႉၵူႈ | ၼၢင်းသႅင်သူၺ်ႇ |
| လုၵ်ႈလၢင်း | ၼၢင်းၶမ်းၵူႇ |
| ပေႃႈမႄႈ |
ပူႇလွႆ (ပေႃႈ) ၼၢႆးသၢင်ႇ (မႄႈ) |
| လၢႆးမိုဝ်း | |
ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်ပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵၵ်ႉ
မႄးထတ်းၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်ၸိုဝ်ႈမိူဝ်ႈလဵၵ်ႉမၼ်းၸဝ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ သႂ်သႃႇ ဢမ်ႇမီးလိၵ်ႈတီႈလႂ်လႆဢၼ်လၢတ်ႈၼေ ႁႂ်ႈႁဝ်းလႆႈႁူႉၸၢတ်ႈပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵၵ်ႉမၼ်းၸဝ်ႈလႆႈၸႅင်ႈꧦ လႅင်းꧦ ၵႂၢင်ႈၶႂၢင်လီလႆႈ ၵူၺ်းၵႃႈၸွမ်းလူၺ်ႈလွင်ႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉၼႂ်းလိၵ်ႈၵမ်ႉၽွင်ႈသေ ပႃးတၢင်းလွင်ႈဢၼ်လႆႈတွင်ႈထၢမ်ၵူၼ်းထဝ်ႈၽူႈမီးတၢင်းႁူႉၶဝ်ႈၸဝ်ႈ လႆႈႁူႉဝႃႈ ၸၢႆးသႂ်သႃႇလႆႈလႆႈမႃးပဵၼ်ၵပ်ႉပီႇ မႃးၶၢမ်ႇသၢင်ႇတႃႇႁဵၼ်းဢဝ်တၢင်းႁူႉတင်းမေႃတီႈၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈ ၸဵမ်မိူဝ်ႈဢႃႇယုလႆႈ 8 ၶူပ်ႇ လႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈသၢင်ႇသုမၼ ၼႆယဝ်ႉ၊ ၸဝ်ႈသုမၼၼႆႉ ပိူဝ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈဢၼ်ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရေႇၵႄႇထူၼ်ႈ သၢႆၸႂ်လႅတ်းၸႅဝ်ႈၽၢႆၽႂ်းၼႃႇ ၵႃႈပဵၼ်တၢင်းမေႃမီးတမ်ႈတူၼ်ငဝ်ႈၸဝ်ႈၶူးတင်းလၢႆႁဵၼ်းဢဝ်လႆႈသဵင်ႈယဝ်ႉ၊ ႁႃတီႈၶိုၼ်ႈထႅင်ႈ မဝ်ႇမီးသၵ်းသမ်ႇသၵ်းၸွင်ႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈၼႂ်ႈၸႂ်တူဝ်ၵဝ်ႇ ယင်းပႆႇဢိမ်ႇတိူၵ်ႈ တိုၵ်ႈၶႂ်ႈသိုပ်ႇႁႃသိုပ်ႇႁဵၼ်းထႅင်ႈယူႇမီးလႄႈ-
ထိုင်မႃးၽဝ်ႇၼိုင်ႈ တၵႃႇၶဝ်ၼႂ်းဝဵင်းလဝ်းတၵ်းႁွမ်းၵၼ်သေ လူင်းၵႂႃႇၵႃႉဝူဝ်းတၢင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ မိူင်းမွၼ်းၽႅဝ်ၸဵမ်မေႃႇလမႅင်ႇဝႃႈၼႆႉ၊ လႆႈႁူႉသေယဝ်ႉ၊ မၼ်းၸဝ်ႈၸင်ႇယွၼ်းဢၶႂၢင်ႉ တီႈတူၼ်ႈငဝ်ႈၸဝ်ႈၶူးလူင်ဝဵင်းလဝ်းလႆႈယဝ်ႉ ၸပ်းႁွမ်းၸွမ်းၵႂႃႇတီႈတၵႃႇၵူၼ်းၵႃႉၶဝ်ၸိူဝၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၸဝ်ႈသုမၼ ဢွၵ်ႇႁႃႁဵၼ်းလိၵ်ႈ
မႄးထတ်းမိူဝ်ႈယၢမ်းၼၼ်ႉၸမ်ႉ သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်းမဝ်ႇမိူၼ်တေႃႈလဵဝ် ၵႂႃႇယၢပ်ႇပႆႇယၢပ်ႇတႄႉတႄႉ ၶီႇမႃႉပႆလိၼ်ၸႂ်ႉဝူဝ်းတၢင်ႇ ၶၢမ်ႈႁိူဝ်းၶၢမ်ႈပႄးၶၢမ်ႈတိုဝ်ႉဢဝ်၊ ၶၢဝ်းတၢင်းပၢၼ်မိူင်းၸႂ်ႉလူတ်ႉၸႂ်ႉၵႃး ၶီႇလႅင်မိၼ်မိူၼ်ယၢမ်းလႅဝ်ပႆႇမီး လႆႈပႆလိၼ်းၼွၼ်းတၢင်းၵႂႃႇႁိုင်လိူၼ်လိူၼ်ပႆၢယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၸၢင်းသုမၼၵေႃႈ ၼွၼ်ႈၼပ်ႉၶၢဝ်းတၢင်းၵႂႃႇၸွမ်းၵူၼ်းၵႃႉၶဝ် တေႃႇပေႃးႁွတ်ႈထိုင်မိူင်းမွၼ်း မေႃႇလမႅင်ႇ သိုပ်ႇႁဵၼ်းဢဝ်တၢင်းႁူႉတၢင်းမေႃသႅၼ်ပိူင်တီႈၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈ တင်ႈဢဝ်လိၵ်ႈမၢၼ်ႈလိၵ်ႈမွၼ်း၊ ဢပုမ်ႇဢၶၢၵ်ႈ၊ ၼၵ်ႈၶၢတ်ႈလိူၼ်လၢဝ်ၶၢဝ်းမိူင်း၊ ပေႇတၢင်ႇ၊ ၶၼၢၼ်း၊ သၢၼ်း၊ ဢလႅင်ႇၵႃႇ၊ သတ်ႈတႃႇ၊ သၢင်းၵျူဝ်ႇ၊ သိူၵ်ႈပိုၼ်းမိုၼ်ႉမွၼ်ႇဢွၼ်ၵွၼ်ႇသႅၼ်ပိူင် မဝ်ႇၵိုတ်းမဝ်ႇၶၢင်ႉ၊ ၽႅဝ်ႁိုဝ်ထိုင်ထူၼ်ႈ 2 ပီႊပၢႆယဝ်ႉ။ ပိူဝ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၽူႈ ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ ပၺ်ႇၺႃႇပႃႇရမီႇၵေႇလီတဵမ်ထူၺ်ႈသေ ပေႃးပိူၼ်ႈၼေပၼ် လႆႈႁၼ်ၼိုင်ႈသွၵ်ႇ ဢွၵ်ႇထႅင်ႈၼႂ်းၸႂ်ပဵၼ်သၢင်သၢမ်ဝႃးလႄႈ ၸူဝ်းယၢမ်းၽွင်းၵႃႈၼႆႉၵူၺ်း ႁူႉထိုင်ၽႅဝ်ၸိၵ်းၽႅဝ်ၸွမ် ပူၼ်ႉပိူၼ်ႈသဵင်ႈꧦ ယဝ်ႉ၊ ပိူဝ်ႈမီးၼင်ႇၼႆၵေႃႈ ၵႃႈပဵၼ်ၽုင်ၸုမ်းရႁၢၼ်းၵူၼ်းၵျွင်း ဢိၵ်ႇတင်း တၵႃႇၵူၼ်းႁိူၼ်းမိူင်းမေႃႇလမႅင်ႇတင်းလၢႆၽွမ်ႉၵၼ် ဢွၼ်ယွင်ႈယေႃးဢၢမ်း (ၸဝ်ႈၸၢင်းတႆး) ၸဝ်ႈသုမၼ ယႂ်ႇၼမ်လူင် ထၢၼ်ႈပေႃးတိုၼ်ႇတူင်ႉႁူင်မိူင်းဝႆႉယဝ်ႉ။
ꧦၽၵ်းဝၢၼ်ၵိၼ်ႇမဝ်ႇယဝ်ႉ၊ ၶဝ်ႈဝၢၼ်ၵိၼ်ဢမ်ႇဢိမ်ႇꧦ မိူၼ်ၼင်ႇဝႃႈ၊ ႁူႉယႂ်ႇၵေႃႈၶႅၼ်းၶႂ်ႈႁၼ်ၵႂၢင်ႈ မဝ်ႇဢိမ်ႇမဝ်ႇတိူၵ်ႈလႄႈ ၸင်ႇသမ်ႉသိုပ်ႇတၢမ်လၢမ်းထႅင်ႈ ဢွၵ်ႇသေမိူင်းမေႃႇလမႅင်ႇ ၶဝ်ႈမိူဝ်းတၢင်း ၵေႃႉၵရဵၵ်ႉမြႃႉဝတီႇၽႅဝ်မိူင်းထႆး ပႆႁႃႁဵၼ်းမေႃၸွတ်ႇတူဝ်ႈလိုမ်ထႆးၵူႈတီႈယဝ်ႉ၊ လိုၼ်းသုတ်းၼၼ်ႉ သမ်ႉပွႆးၶိုၼ်းမႃးတင်းမိူင်းယူၼ်းလပုၼ်းလၵွၼ်း၊ ၵဵင်းမႆႇ ပႆၽႅဝ်ဢႅဝ်ႇႁွတ်ႈတေးသဵင်ႈယဝ်ႉ၊ တႅႈႁဵင်းၼႆႉၵေႃႈ ထၢၼ်ႈပေႃးၽႅဝ်ႁိုင်ထိုင်ႈထူၼ်ႈသၢမ်ၶူပ်ႇပီႊတဵမ်လႄႈၸင်ႇတေပွၵ်ႇဝႆၢႇသၢႆႇၶိုၼ်း ဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိူင်းလင် တီႈၵျွင်းဝဵင်းလဝ်း ၵဵင်းတွင်းယဝ်ႉ။
ၸူဝ်ႈဢၼ်ယူႇၼႂ်းမိူင်းထႆးမိူင်းယူၼ်းၼၼ်ႉ၊ ၵႃႈၸိူဝ်းတၢင်းမေႃလေႃးၵီႇ တဵၼ်းဢၢင်း ၵိတ်ႈမွင်ႈ ဝူဝ်းတွၵ်ႇ ၵႃႇလႃးတုၵ်ႉၶၢမ်ႇ မတ်ႉလွတ်ႈ ႁၢႆတူဝ်တွၵ်ႇၸၢၵ်ႈ ၾင်ၶဵမ်မေႃသဵင်ႈၶိုၼ်ႈၶဵင်ႇ သူႇရသတီႇ၊ ဢႃႇၼႃႇတီႇ၊ ဢႃႇႁႃႉ၊ ဢႃႇမင်း ပၼ်ႇတိုတ်ႉ၊ ဢၢပ်ႈယႃႈသွၼ်လၢႆးသႅၼ်းပိူင်မိူင်းၵူၼ်း ႁူႉသဵင်ႈမေႃသဵင်ႈသဵင်ႈ ၵူၺ်းမဝ်ႇၵႃး ၵႃႈၸိူဝ်းၼႃႈၵၢၼ်ၸိူဝ်းဢၼ် ၸဝ်ႈရႁၢၼ်းတႃႇ ၵိုတ်းမိူဝ်ႈပၢၼ်ပုတ်ႉထၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၶဝ် လုၵ်ႉၼႂ်းၵုၼ်သီႇႁူဝ်ႇလင်းၵႃ ၶဝ်ႈမႃးၶႂၢၵ်ႈလႄႈပွင်ႈၵၢၼ်သႃႇသၼႃႇ ၼႂ်းမိူင်းထႆးႁဵတ်းဝႆႉ ပၼႃႇသႃႇၵျၢမ်းသိပ်းသွင်ၽိုၼ်၊ ဢၼ်ပႃးမီးဝႆႉဢသိူၵ်ႈ၊ ဢပိုၼ်း၊ ဢပုမ်ႇ၊ ဝုတ်ႉထုတၵႃႇတၼ်ႇတႃႇရီႇ ထႃႇၼူတ်ႇတရီႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ မၼိသျတ်ႉတြႃႉ၊ ဢိတ်ႉထိသျတ်ႉတြႃႉ ပူရိၵ်သသျတ်ႉတြႃႉ၊ ပႃႇၼႃႇသွတ်ႇတြႃႉၵုၵ်ႉၶပေႇတ၊ ဢေႃသထႃၵျၢမ်းယႃထၢတ်ႈပိင်းတေႃး သျတ်ႉတြႃႉ တင်းလၢႆၼၼ်ႉလႄႈသင် မဝ်ႇၵိုတ်းမဝ်ႇၶၢင်ႉမၼ်းၸဝ်ႈတဝ်လႅဝ်ၸႅဝ်ႈၽၢႆတင်ႈသဵင်ႈယဝ်ႉ။
ၶေႃႈသပ်းလႅင်းထႅမ်
ၼႂ်းပိုၼ်းၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်ၼႆႉ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈလႆႈတႅမ်ႈၶဝ်ႈပႃးဝႆႉၾိင်ႈထုင်းတႆး လွင်ႈယုမ်ႇယမ်တႆးမိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ ၼိူဝ်လွင်ႈၵႃႇထႃႇ ပေႇတၢင်ႇၵႃႇလႃး ပိၵ်ႉသမ်ႉပၢၼ်တေႃႈလဵဝ်ပဵၼ်ပၢၼ်ဢၼ်ၵူၼ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈ ပဵၼ်ၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇပၢၼ်မႂ်ႇ ပဵၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈလီ ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်ၶိုၼ်းလႆႈဢဝ်လူဝ်ႈတူဝ်ထူပ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းမၼ်းၸဝ်ႈမိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉသေ တႅမ်ႈထုတ်ႇဢွၵ်ႇပဵၼ်တူဝ်လိၵ်ႈ ပဵၼ်လင်ႇၵႃႇ ဢၼ်မီးၼမ်ႉၵႂၢမ်းၸၼ်ႉသုင် ဢၼ်ႁဝ်းၶႃႈ လုၵ်ႈလၢၼ်ပၢၼ်တေႃႈလဵဝ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းဢဝ် ပေႃးဢမ်ႇၸၢင်ႈသုတ်းၸၢင်းသဵင်ႈၶႃႈယဝ်ႉ။
မုၼ်ၸဝ်ႈသုမၼၼင်ႈၵျွင်း
မႄးထတ်းၸဝ်ႈၸၢင်းသုမၼ ဢွၵ်ႇဝတ်ႉၵျွင်းဝဵင်းလဝ်း ၽၢတ်ႇၵႂႃႇလႆႈ 5 ၶူပ်ႇလိူဝ်ယဵပ်ႇၶဝ်ႈ 6 ၶူပ်ႇၸႂ်လႆႈၵွပ်ႈၶႂ်ႈၽႅဝ်မႃးၸူး ယၢမ်းၼၼ်မႅၼ်ႈၽွင်းလိူၼ်းသၢမ်၊ ဢၼ်ပဵၼ် ဢုပိတ်ႉၸေႇသြႃႇတူၼ်ငဝ်ႈၸဝ်ႈၶူးလူင် ၸဝ်ႈၸၢင်းသုမၼဝတ်ႉၵျွင်းဝဵင်းလဝ်ႈၼႆႉ သမ်ႉပွႆးၸုတီႇလွၼ်ႇၵႂႃႇသေလႄႈ ၵႃႈၸိူဝ်းသင်ႇၶႃႇ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈတၵႃႇဢုပုႇတင်းၼမ်တင်းလၢႆ ၸင်ႇၽွမ်ႉသဵင်လႆႈၸႂ်ၵၼ်ယုၵ်ႉယေႃထေႃၶိုၼ်း ဢဝ်ႈၸဝ်ႈၸၢင်းသုမၼ ပတ်ႈႁၢင်ႈၼင်ႈၵျွင်းဝဵင်းလဝ်းယဝ်ႉ။
တင်ႈဢဝ်ယၢမ်းၽွင်းၸဝ်ႈသုမၼပုတ်ႈႁၢင်ႈတၢင်တူဝ် ၶူးဝႃႈၾႃႉၸဝ်ႈၽွင်းငဝ်းၼႆႉဝႆႉႁႂ်ႈလုၵ်ႈသိတ်ႇတပေး မီးၼမ်ၵိုၼ်းၶွၼ်ႈလိူဝ်ဢွၼ်တွၼ်းၵဝ်ႇမႃးတႄႉꧦ ယဝ်ႉ၊ ၵွပ်ႈသင်ၼႆၸိုင် ၼႂ်းၸူဝ်ႈတူၼ်ၶူးလူင်သုမၼၼႆႉ ပိူဝ်ႈဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈႁူႉယႂ်ႇႁၼ်ၵႂၢင်ႈ တၢင်းမေႃၸုမ်ႇၵူႈၼၼ်ႉ တီႈၼိူဝ်တပေးလုမ်းလၢင်းတၢင်းလၢႆ မၼ်းၸဝ်ႈသွၼ်ပၼ် ၸဵမ်ဢၼ်တၢင်းမေႃ လေႃးၵီႇလေႃးၵုတ်ႉတြႃႇ ဢထႃႇရသသိပ်းပႅတ်ႇပိူင် ၵူၺ်းမဝ်ႇၵႃး ပႃးၸဵမ်ၶိူင်ႈဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းၵၢင်ထုၵ်ႇႁူႉထုၵ်ႇႁၼ်သႅၼ်ပိူင်တၢင်းလၢႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၽၢႆႇၼိုင်ႈ သွၼ်ပၼ်လုၵ်ႈသိတ်ႇလုၵ်ႈၼွင်ႉတင်းလၢႆႁဵၼ်းဢဝ်ၼင်ႇၼၼ်သေယဝ်ႉ၊ ၽႆၢႇပႃႈတၵႃႇဢုပႃႇၶႃႈၶုၼ် ၸဝ်ႈမုၼ်ၵူၼ်းႁိူၼ်းလဵၵ်ႉယႂ်ႇ ယိင်းၸၢႆးၼၢႆးၶိင်းၶဝ်တၢင်းလၢႆၵေႃႈ ဢဝ်သူပ်းတၢတ်ႈပွၼ်ႈသွၼ်လႂ်လႄႈသင်၊ တႅမ်ႈမူႇလိၵ်ႈၽိုၼ်လၢႆး လဝ်ႈဝွၼ်းသွၼ်ႁႂ်ႈလႄႈသင် သမ်ႉပွႆးၶိုင်ပွင်ယူႇတၢင်းၼိုင်ႈလႄႈ ထၢၼ်ႈႁႂ်ႈဢူဢၢႆ ၶၢဝ်ႇငၢဝ်းၸဝ်ူတူၼ်ၶူးသုမၼ ဝတ်ႉၵျွင်းလူင်ဝဵင်းလဝ်းလိုဝ်းႁူင်ၸွတ်ႇတူဝ် ပႅတ်ႇၼႃႈၾႃႉမိူင်းတႆးၵူၺ်းမဝ်ႇၵႃး ပႃးၸဵမ်မိူင်းပႅင်း တလႅင်း ယူၼ်းထႆး ၵူႈငွၼ်ႈငွၼ်ႈ သၢမ်ႈတွၼ်ႈၸူမ်းဢၢမ်းလူင်လၢင်ဝႆႉယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈယၢမ်းၼၼ်ႉၸမ်ႉ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၽတုင်းပဵၼ်ၶုၼ်ၵိၼ်မိူင်းဢင်းဝ ပွႆႇၸိတ်ႉၵၢႆးမႃးဝႆႉမိူင်းၼၢႆးသေလႄႈ ဢဝ်ၽႃႇသႃႇသုထမ်ႇမႃႇမႅင်းၵျေႃႇၸိူဝ်းၼႆႉ ၶိုၼ်ႈမႃးပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၸႅၵ်ႇၽႄၽႄႈပၼ်ၵူတၼ်းၼႂ်းမိူင်းတႆးၵူႈၵွၼ်ယဝ်ႉ၊ မိူင်းတႆးပတ်းပိုၼ်ႉမိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉၸမ်ႉ ၼပ်ႉထိုဝ်ပိုင်ႈဢိင်ၾိင်ႈငႄႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းမႁႃႇယႃႇၼၵိူင်းယူၼ်းၵူႈတီႈယဝ်ႉ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈဝႃႈ မုၼ်ၸဝ်ႈတႆးႁဝ်းမိူဝ်ၼၼ်ႉၽွမ်ႉၵၼ်ၶီႇမႃႉ ပႃးလႅဝ်း တိုဝ်းမူၵ်ႇႁူဝ်ႇဢူတ်ႇငၢမ်ႈႁၢင်ပႃ ၸိူင်ႉၼင်ႇရသေႉၶဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉၼႆႉပိူင်ပဵၼ်ၵူၼ်းပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ တႃႉၶႂ်ႈႁဵတ်းၽီၽႃႇၸၢၼ်ႈတီႈၵၼ်ၼၼ်ႉ ꧦလိၼ်ႉမဝ်ႇတုမ်ႇၸၢင်ႈၵႂၵ်း ၶႃဢမ်ႇႁၵ်းၸၢင်ႈလႅၼ်ႈꧦ ဝႃႈႁိုဝ်ၵေႃႈပဵၼ်လႆႈယူႇယဝ်ႉ။
ၼွၵ်ႈသေၼၼ်ႉသမ်ႉယိပ်းတိုဝ်ႈၵႂၢမ်းပူင် (ဢမိင်ႉ) ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းမႃးၸွပ်ႇထတ်း တွင်ႈထၢမ် ၶိူင်ႈၵျၢင်ႉတၢင်းၵမ် မုၼ်ၸဝ်ႈၵိူင်းယူၼ်းၶဝ် ပေႃးမဝ်ႇတွပ်ႇၵႄႈလႆႈၵႂၢမ်းၶဝ်ႈဢဝ်ထၢၵ်ႈႁဵတ်းၵူၼ်းႁိူၼ်းသေလႂ်၊ ပေႃးဢမ်ႇၶႂ်ထၢၵ်ႈၵေႃႈၸႂ်ႉၶၢႆႉပၢႆႈၼီသေလႂ် တၢင်းၵႃႈသွင်လွင်ႈၼႆႉပေႃးယင်းဢမ်ႇၽွမ်ႉလႄႈတွပ်ႇထဵင်ယူႇၸမ်ႉ ၶူပ်ႇႁဵင်တဵၵ်းတဵင် တဵၵ်းဢဝ်ဢႃႇၼႃႇဝႃႈၽႃႈႁႂ်ႈ၊ လေႃးၵထမ်ႇၼႆႉမဝ်ႇလိူၵ်ႈၼႃႈတီႈၽီၵူၼ်း ပေႃးဢမ်ႇမၵ်းဝႆႉဝၼ်းၶိၼ်းမၼ်းထိုင်ၸမ်ႉ ၸၵ်းလႆႈတူဝ်ထူပ်းႁူပ်ႉၵၼ်မဝ်ႇႁၢင်ႉယဝ်ႉ။
ထႃႇၼၼ်ႉ မႁႃႇတၢမ်ႇၶႃႈၸႂ်ႉၸဝ်ႈၶုၼ်ႈၵူၼ်းၸွပ်ႇထတ်းၸဝ်ႈမုၼ်းၸိူဝ်းၼိုင်ႈ ႁွတ်ႈၽႅဝ်မိူဝ်းၵျွင်းလူင်ဝဵင်းလဝ်း တမ်ႈၸဝ်ႈသုမၼႁဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ၊ ၵႃႈၸိူဝ်ႈငုၼ်းၵႂၢမ်းသႅၼ်ႈၸွင်ႈ လွင်ႈၵႂၢမ်းသႅၼ်ပိူင် ဢၼ်မႁႃႇတၢမ်ႇၶဝ်ထၢမ်လေႃးၵီႇလေႃးၵုတ်ႉတြႃႇ ၽႃႇသႃႇဝိၼေး ဝိၵၢၼ်ႇမဝ်ႇၵိုတ်းသေဢၼ်ၼၼ်ႉ မၼ်ၸဝ်ႈၵမ်ထဝ်ႇဢဝ်လႆႈၵႄႈလႆႈတွပ်ႇလႆႈသဵင်ႈꧦ မဝ်ႇၵိုတ်းမဝ်ႇၶၢင်ႉ သၵ်းၼိတ်းသၵ်းၼွႆႇၵူၺ်းမဝ်ႇၵႃး ၵႂၢမ်းဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈသမ်ႉပွႆးသွပ်ႇလၢမ်းထၢမ်ၶိုၼ်း ၵႃႈတီႈၸိူဝ်ႈၶဝ် ၽူႈၸႂ်ႉၵူၼ်းၶုၼ်းၵူၼ်းလိုပ်ႈမုၼ်ၸဝ်ႈတင်းသဵင်ႈၼၼ်ႉ၊ ၵိုင်ႇၵႃႈသေၶေႃႈသေဢၼ်ၵေႃႈ မဝ်ႇမီးၵႄႈလႆႈတွပ်ႇလႆႈ ဝႆႉႁႂ်ႈႁၢင်ႈၶဝ်ၽိုၼ်ႇၼႃႇငိၼ်းဢၢႆယႂ်ႇၼမ်လူင်လၢင် တေႃႇတီႈၸဝ်ႈသုမၼႁဝ်းတႄႉယဝ်ႉ။
ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈမီးၼင်ႇၼႆႉလႄႈ ဝၢႆးသေႁၢင်ႈၶဝ်လူင်းၵျွင်းမိူဝ်ႈႁွတ်ႈၽႅဝ်မိူင်းၼၢႆးယဝ်ႉ ၸင်ႇဢဝ်ၵႂၢမ်းမိူဝ်းၶႃႉၶၢႆတီႈၶုၼ်ပူဝ်ႇၸိတ်ႉၵႆၢး၊ သမ်ႉဢဝ်မိူဝ်းတၢင်ႇထိုင် ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းဢၢင်းဝ မွၵ်ႇဝႃႈ ꧦ ၸဝ်ႈသုမၼတူၼ်ၶူးၵိူင်းယူၼ်းဝတ်ႉၵျွင်းဝဵင်းလဝ်းၼႆႉ ၵတ်ႉၶွင်ႇသႅၼ်ပိူင်ပူၼ်ႉတီႈ တေပေးတၵႃႇၽူႈၵူၼ်းယုမ်ႇလမ်ၼပ်ႉထိုဝ်မၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႈမီးၼမ်တႄႉꧦ၊ ၵႃႈၸိုဝ်ႈၵူၼ်းမၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သွၼ်ပၼ်လွင်ႈၶႅၼ်ႉလွင်ႈၶူး တွၵ်ႇၸၢၵ်းသမ်းဢၢင်း ၵူဝ်ႇၸုၼ်းၼုၵ်ႈၸုၼ်းတိၵ်းꧦ သေယဝ်ႉ ဝၼ်းၼိုင်ႈမႃး တုၵ်းပွႆးလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉဝၢၼ်းမိူင်းမဝ်ႇႁၢင်ႉ လႆႈႁူႉၼင်ႇၼႆ၊ ၼင်ႇၵႃႈမႁႃႇတၢမ်ႇ ၵူၼ်းတိုဝ်းဢမိင်ႉၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း မိူဝ်းတွင်ႈမိူဝ်းထၢမ် ၶိူင်ႈၵျၢင်ႉတၢင်းၵမ်သင်ႇၶရႁၢၼ်း လွင်ႈၵၢၼ်ဝိၼေး ဝိၵၢၼ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မဝ်ႇတွပ်ႇမဝ်ႇၵႄႈလႆႈဢီႈသင်ၵူၺ်းမဝ်ႇၵႃး ယင်းပဵၼ်တေႃးသမေႃးႁ၊ ထႃႉလိုပ်ႈႁေႃႈလူင်းၵျွင်း မဝ်ႇၼပ်ႉမဝ်ႇယမ် ဢမိင်ႉၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းလူင်သေဢိတ်းၼႆႉယဝ်ႉ၊ ၸင်ႇၼၼ်ႉၸဝ်ႈႁေႃၶမ်ၽႃႉတုင်းတင်ႇဝႃႈ ပေႃးမီးၼင်ႇၼႆႉတႄႉ ၼင်ႇႁိုဝ်ပေႃးတေလီၵႂႃႇမိူဝ်ႈၼႃႈၼၼ်ႉ တူၺ်းသေၶိုင်ပွင်တႃႇ ပူင်းၵႂၢမ်းၼႆယဝ်ႉ။
ပေႃးဢၼ်ၶုၼ်ပူဝ်ႇၸိတ်ႉၵၢႆး ၶိုၼ်းၽႅဝ်မိူင်းၼၢႆးယဝ်ႉ ၶဝ်ၸင်ႇတူိင်ႇပၢင်ႁၢင်ႈၶိုင် ပုၼ်ႈတုၵ်းႁိပ်ႇၼဵၵ်းတႅၵ်းပေးပိုတ်ႇလႆႈ တီႈၸဝ်ႈသုမၼၼၼ်ႉ ၵူႈၸိူဝ်ႉၵူႈပိူင်ယဝ်ႉ၊ ပိူဝ်ႈၼၼ်ၵႂၢမ်းၸင်ႇသွတ်ႉသႅတ်ႉ လၼ်ထိုင်ႁူၶဝ်ၵူၼ်းမီးသတ်ႉၸႃႇတပေးတၵႃႇ ၵူၼ်းႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ၊ ၽႃႇသႃႇ၊ သႃႇသၼႃႇတႆးႁဝ်းၼၼ်ႉလႄႈ ၸင်ႇမိူဝ်ႈၾၢင်ႉသတိမွၵ်ႇဝႃႈ ꧦၸဝ်ႈႁဝ်းတီႈၶႃႈ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈၵူၼ်းယႃႉသတ်ႈၸႃႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ၸိူဝ်းဢၼ်ပေႃးပိူၼ်ႈလီၸႂ်လူႉ ပေႃးပိူၼ်ႈလုၸႂ်လီ ၵမ်ႈၽွင်ႈလၢႆမိူင်းပွင်းႁွမ်းၸွမ်းၵၼ် တင်းမႁႃႇတၢမ်ႇၸိတ်ႉၵၢႆးၶဝ် ဢဝ်ၵႂၢမ်းမိူဝ်းထိုင်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းသေ ယၢမ်းလဵဝ် တၵ်းပွႆးၶိုင်ပွင် လွင်ႈၸႃႉမဝ်ႇလီတီႈၸဝ်ႈႁဝ်း၊ ၽေးတၵ်းထိုင်တူဝ်ဢမ်ႇႁၢင်ႉယဝ်ႉ၊ ၵွပ်ႈပိူဝ်ၼႆႉ ၸူဝ်ႈၶဝ်ပွႆႇတၼ်းႁူႉတူဝ်ၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇလီငိူင်ႉဝႄႈၸိူင်ႁိုဝ်ၵေႃႈ ၶိုင်ဝႆးꧦ သေၵမ်းၶႃႈတႃႉꧦ - လၢတ်ႈလဝ်ႈ ၸဝ်ႈသုမၼၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။
လိူၼ် 12 မႂ်ႇ 3 ၶမ်ႈ ယၢမ်းၽွင်းလိုၵ်းယဵၼ်တဵင်ႈၶိုၼ်းၸၢႆႉ ၵႆႇၶၼ်ၸုမ်ႈၼိုင်ႈ ႁၢင်ၾူၼ်ယိုတ်းလၢႆးသၢႆၼၢႆးလူင်းၵုမ်ႈ ၸွမ်းၶုမ်ႇၸွမ်းယၢၼ်းႁိမ်းႁွမ်းလၢပ်ႈယၢၼ် ဝၢၼ်ႈၵဵင်းဝဵင်းလဝ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တီႈၼႂ်းၵျွင်းဝဵင်းလဝ်းၼႆႉတင်းၵႃႈၵပ်ႈပီႇ (ၸဝ်ႈထဵၼ်ၸဝ်ႈတု) ၸဝ်ႈသၢင်ႇၸဝ်ႈၸၢင်းၶဝ်ႁွတ်ႈၽႅဝ်မႃႈတမ်ႈ ၶုမ်လၢင်းဝၢင်းတၵ်းၸဝ်ႈသုမၼသေ ယုၵ်ႉဢဝ်ၽိူၼ်မွၵ်ႇယွၼ်ႈသီလၢၼ်ႇလမ်ႁူဝ် ၵူဝ်မုၼ်ၵၼ်ႇတေႃးၸဝ်ႈတူၼ်ၶူးလူင်သဵင်ယဝ်ႉ၊ မၼ်းၸဝ်ႈမွၵ်ႇဝႃႈ– ꧦသူလႂ်တၢင်းသဵင်ႈဢိူၺ်ႉ ပိူင်ပဵၼ်ႁဝ်းသြႃႇတပေး ၸႃႇဢမ်ႇမီးလီဢမ်ႇသဵင်ႈလႄႈ တၵ်ႈလႆႈၽၢတ်ႇယၢၼ်ၵၼ်ၼႆႉ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈၼွၼ်ၼိူဝ်ႉ ၽိူဝ်ႉၼႂ်းႁိူၼ်း မၢၵ်ႇၵူၺ်ႈယႃႉတူၺ်ႈၵူၺ်ႈ ၸိူဝ်ႉတႆးယႃႇတႆး၊ ၵူၼ်းၽူႈမဝ်ႇၶႂ်ႈႁၼ်ၼႃႈၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈႁဝ်းၶိုၼ်ႈသင်ၶိုၼ်ႈသုင်ၼၼ်ႉ မိူဝ်းႁွမ်းၸွမ်းၵၼ်တင်းမႁႃႇတၢမ်ႇၶဝ်ႈ ႁႃသူၼ်းႁႃႁူၺ်း ပွင်တင်းၽိတ်းႁဝ်းယဝ်ႉ၊ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၼႆႉသရ်ဝႃႈမုၵ်ႉယႂ်ႇၵူၼ်းၼမ်ဢွၵ်ႇပၢႆႈၸမ်ႉ ၶႅၼ်းတေထုၵ်ႇမႅၼ်ႈတင်း ဢၼ်ပိူၼ်ၼေးယဝ်ႉ၊ ယွၼ်ႉၼႆ ၵူၼ်းပႃးၶူဝ်းႁဵတ်းဝူတ်ႈႁဵတ်းဝၢတ်ႈၸွမ်းတၢင်းသေသွင်ၵေႃႉ ၽႂ်ၶႂ်ႈၸွမ်းၵေႃႈ ၸွမ်းတႃႉꧦ – ပူင်ၵႂၢမ်းၼင်ႇၼႆ ၸူဝ်းဢဝ်ၸဝ်ႈထဵၼ်သွင်ၵေႃႉပႃးထူင်လူင်းၵျွင်းလပ်းဝၢႆးႁၢႆတူဝ်ၵႂႃႇလႄႈ ၸိုဝ်ႈသဵင်ၸဝ်ႈသုမၼဢၼဝႃႈၼၼ်ႉ တၢႆႁိုဝ်လိပ်းႁိုဝ်ၽႂ်မဝ်ႇလႆႈႁူႉၸွမ်းယဝ်ႉ၊ ၸင်ႇၼၼ်ႉမႅၼ်ႈမိူဝ်ႈၵေႃးၸႃႇ 1175 ၼီႈ၊ ပီတႆးပိုၵ်းသၢၼ် လိူၼ် 12 မႂ်ႇ 3 ၶမ်ႈ ဝၼ်းတႆးမိူင်းမူတ်ႉ ဝၼ်းထမ်းၸၼေႇယဝ်ႉ (October 1813)၊ မၼ်းၸဝ်ႈၼင်ႈၵျွင်းၶူပ်ႇၼိုင်ႈပႆႇတဵမ်ဢႃႇယုလႆႈ 26 ဝႃႇၸဝ်ႈလႆႈ 6 ဝႃႇယဝ်ႉ။
ၸဝ်ႈသုမၼပဵၼ်သြႃႇတေႃႇၵၢင်းသိူဝ်
မႄးထတ်းဝဵင်းၵၢင်းသိူဝ်ၼႆႉ မီးၾၢႆႇၼိူဝ်မိူင်းလိူၼ်း ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်းလွႆမူး ၽၢႆႇႁွင်ႇၼမ်ႉၵုၼ် ပေႃးၶၢမ်ႈၼမ်ႉၶူင်းတႃႈသၢႆးလႅင်ယဝ်ႉၶိုၼ်ႈမိူဝ်းမူတ်ႉလူင် လုၵ်ႉမူတ်ႉလူင်တႆႇၸွမ်းတူၼ်ႈလွႆၶိုၼ်ႈမိူဝ်းတၢင်းဢွၵ်ႇတိၵ်းꧦ ၶၢဝ်းတၢင်းၼိုင်ႈဝၼ်း ၽႅဝ်ဝဵင်းၵၢင်းသိူဝ်ယဝ်ႉ၊ သိုဝ်ႈဝဵင်းလူင်လုၵ်ႈၼႆႉၸမ်ႉ တမ်းၼိူဝ်တူၼ်းလွႆႈၽၢႆႇႁွင်ႇမီးႁူၺ်ႈ ၽၢႆႇၸၢၼ်းမီးႁူၺ်ႈ ၼႂ်းႁူၺ်ႈၼႆႉပဵင်းယၢၼ်မီးတူင်ႈၼႃးဢွၼ်ႇၶပ်ႉၶိုၼ်ႈၸွမ်းႁူၺ်ႈႁွင်ႈ ၼမ်ႉဢၼ်ၶႅပ်ႇလႅၼ်ႈၼႃးၽၢႆႇၸၢၼ်းသေ ပဵၼ် တူၼ်းၵုင်းၼိုင်ႈသွင်လုၵ်ႈငႃႈၵၼ်ဝႆႉ၊ ၶႂၢင်ႇပဵင်းမဝ်ႇပေႃးၵႂၢင်ႈယႂ်ႇလူင်လၢင်– တႃႈၼမ်ႉလူင်းတဵၵ်းၵိၼ်ၼႂ်းႁူၺ်ႈယဝ်ႉ၊ ယၢမ်းၽွင်းပီႊ မိူင်းၵေႃးၸႃႇ 1175 ၼီႊ (ၶႉသႉ 1813) ၼႆႉ မႅၼ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၸုမ်ႈ (ၸဝ်ႈၸုမ်ႈ) ၵိၼ်မိူင်းပိူင်ႇၶႃႈႁဵၼ်းၶုၼ်ယဝ်ႉ။
ယၢမ်းၽွင်ႈလိူၼ်ၸဵင်မႂ်ႇ 7 ၶမ်ႈၽဝ်ႇၼၼ်ႉ ၼႂ်းဝဵင်းၵၢင်းသိူဝ်ၼႆႉ မႅၼ်ႈၶၢဝ်းၶၢဝ်ႈႁႆႊၶဝ်ႈၼႃးၵုၺ်ငႃးၼႃႈၵၢၼ် ယဝ်ႉတူဝ်ႈၽႅဝ်ႁိူၼ်းတင်းသဵင်ႈလႄႈ ၵူၼ်းတင်းလၢႆဢွၼ်ၵၼ်မူၼ်းလိုဝ်ႈသိူဝ်းၸႂ်ၽႂ်မၼ်းဝႆႉယဝ်ႉ၊ ၶၢဝ်းဝူဝ်းၶၢဝ်းၵႂႆၢးၶႂ်ႈႁႃၶဝ်ႈဝၢၼ်ႈယၢမ်းၵၢင်ဝၼ်းလိူင်ဢိူဝ်ႁိူဝ်းၸုမ်းမႄႈၶၢဝ်ႉသၢဝ်ဢွၼ်ႇ ၶဝ်ၵမ်ႈၽွင်ႈၶိုင်ႁႃယူင်းႁွင်ႈတဵၵ်းၼမ်ႉ ၸင်ႇၼၼ်ႉယင်းမီးမုၼ်ၸဝ်ႈပႃးၼိုင်ႈ႞ တူဝ်ၶိင်းၽၼ်ႈၶိူင်ႇသုင်ၸၢမ်လၢမ်း၊ ၽိဝ်ၼိူဝ်ႉၽိဝ်ၼင်မဝ်ႇၶၢဝ်မဝ်ႇလမ် ၼႃႈၵႂၢင်ႈတႃၵႂၢင်ႈပွင်ႈတိၼ် ပွင်ႈမိုဝ်ႈသွႆႇသဵမ်ႈတိုတ်ႉၽဵင်ႇၵၼ်လီဝႆႉ၊ လုပ်ႇၵပ်းလုပ်ႇတေႃႇမဝ်ႇပေႃႇမဝ်ႇပူမ်၊ တၢင်းၵႂႃႇတၢင်းပႆ မဝ်ႇဝႆးမဝ်ႇထိူင်းၼႃႈတႃၼႃႈႁၢင်ႈ မဝ်ႇၸၢင်းမီးတင်းၵူဝ်၊ ဢိင်ႇသရေႇတူဝ်ၶိင်းတဵင်ႈၼိမ်ဝႆႉ ပႃးတင်းလုၵ်ႈသိတ်ႇတေပႄးဢွၼ်ႇ ၸင်ႇႁႃပဵၼ်မၢဝ်ႇသွင်ၵေႃႉ ပႃးထူင်မီးႁၢပ်ႇၶူဝ်းသေမႃးဝၢင်းလိုဝ်ႈယူႇ တီႈၸလွပ်ႈႁိမ်းၵွင်းမူးၵၢင်ဝဵင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ထႃႇၼၼ်ႉၵူၼ်းၵႂႃႇၼမ်ႉႁႃဝူဝ်းႁႃၵႂႆၢးၶဝ်းလဵပ်ႈမႃးၽၢႆႇၼႃႈၸလိပ်ႈ မုင်ႈႁၼ်ပဵၼ်ဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆးၼႂ်းတႃဝႆႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈၸင်ႇမိူဝ်ႈတၢင်ႇလဝ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉၸုမ်ႈ မွၵ်ႇဝႃႈၶဝ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈတူၼ်ၶူးလူင်ဝတ်ႉၵျွင်းဝဵင်းလဝ်း၊ မိူင်းၼၢႆး (ၸဝ်ႈသုမၼ) ၵႃႈၼႂ်းတူင်ႈတႃႈမိူင်းတႆး၊ ယၢမ်းလဵဝ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၽႃႉတုင်း (ဗဒုံမင်း) မိူင်းဢင်းဝ ပွႆႇၵူၼ်းမႃးယႃႉသႃႇသၼႃႇ ဢဝ်မႁႃႇတၢမ်ႇ ၸွပ်ႇလတ်းထတ်းၶႃႈ၊ မုၼ်ၸဝ်ႈဢၼ်ထၢၵ်ႈၵေႃႈထၢၵ်ႈ၊ ဢၼ်ပၢႆႈၵေႃႈပၢႆႈ၊ ဢၼ်တၢႆၵေႃႈတၢႆ လၢတ်ႈၼႄၼင်ႇၼႆႉယဝ်ႉ၊ ထႃႇၼၼ်ႉၸဝ်ႈၾႃႉၸုမ်ႈၵေႃႈ ယိၼ်းပဵၼ်ၶေႃးၶူမ်တူမ်ၸႂ်ဢွႆႁွႆႈ ၵွပ်ႈလွင်ႈတၢင်းပိူင်ပဵၼ် ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ တၼ်းၼႂ်းတူင်ႈတႃႈမိူင်းတႆးႁဵတ်းလူင်ႁဵတ်းလၢင်တႄႉꧦ လႄႈ၊ ၼင်ႇႁိုဝ်တၵ်းလႆႈႁူႉထႅင်ႈၶွပ်ႇလႅၼ်သဵၼ်ႈၵႂၢမ်းလႅတ်းလႅင်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇၸႂ်ႉၵူၼ်းဢဝ်မွၵ်ႇယႃႈၶဝ်ႈတႅၵ်ႇၵႂႃႇပၢင်းဢဝ်မိူ်ဝးၸူးႁေႃ ဢုပ်ႇၵွမ်ၵၼ်တေႃႇပေႃးလိုၵ်းလႄႈၶိုၼ်ႈၼၼ်ႉၶဝ်သြႃႇတပေးၼွၼ်းႁဵတ်းၶႅၵ်ႇၸဝ်ႈၾႃႉၸုမ်ႈသေယဝ်ႉ။
သႅင်လီၸမ်ႉ
ဢဝ်ၵူမ်ႇငႂ်ႈမုၼ်ႈလိၼ်သီၵႃႈႁိုဝ်ၵေႃႈ မဝ်ႇၶုၼ်ႇမဝ်ႇသဝ်ႈ ၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး၊ ယင်းပွႆးပိုတ်ႇႁိူဝ်ႈၸိုၼ်ႈသႂ်မႃးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ၊
ၶုၼ်သၢင်ႇသီႈၸမ်ႉ
တၼ်းၼႂ်းထိူၼ်ႇၾႃႉသၢမ်ႁဵင်ၼၼ်ႉ၊ ၵႂႃႇထိူၼ်ႇႁူၺ်ႈလွႆဢမ်ႇဝႃႈ၊ ၼိူဝ်တၢင်းၵိၼ်ဢႁႃႇရၼႆႉမီးဝႆႉယူႇၵူႈတီႈယဝ်ႉ။
ၵေႃႉၸၢႆးမြၢတ်ႈ
ဢႃႇၸႃႇၼီႇၽူႈဢၼ်တၢင်းမေႃသႅၼ်ပိူင်ၵုမ်ႇလူမ်ႈ တဵမ်ထူၼ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉ တူၵ်းၽႅဝ်လၢပ်ႈယၢၼ်ႈႁဵင်းလႂ်ၵေႃႈ တိုၼ်းလႆႈပဵၼ်ႁူဝ်ၵၼ်းပိူၼ်ၼပ်ႉထိုဝ်ယမ်ၵူဝ်ယဝ်ႉ။
ၵၢင်ၼႂ်မိူင်းလႅင်းမႃးယဝ်ႉၸဝ်ႈၾႃႉၸုမ်ႈလူင်ဝဵင်းသိူဝ် ၸင်ႇသမ်ႉၵၢပ်ႈသွမ်းလူႇတၢၼ်းသေယဝ်ႉ၊ သမ်ႉပွႆးသိုပ်ႇဢုပ်ႇၵုမ်တွင်ႈထၢမ်ၸွပ်ႇထတ်းၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းမေႃ တမ်ႈၸဝ်ႈသုမၼႁဝ်းထႅင်ႈလႄႈ မိူၼ်ပိူင်ၵူၼ်းလူင်းယင်ႇၼမ်ႉသမ်ႇမုတ်ႈတြႃႇၼိုင်ႈၵႂႃႇၼိုင်ႈယင်ႇလိုၵ်ႉတိၵ်းꧦ မဝ်ႇႁၼ်မဝ်ႇႁူႉတီႈတူိၵ်ႈမၼ်းလႃးꧦ၊ ၸိူဝ်ႉၼင်ႇၼၼ် ၵႃႈဢၼ်ၸွပ်ႇလၢမ်းထၢမ်မႅၼ်ႈတင်ႈလၢႆၼၼ်ႉ၊ ၵႅၼ်ႇလၵ်းလႆႈႁူႉတပ်းမွၼ်းလွၼ်ႉၵႅၼ် ၾိင်ႈပိူင်လွင်ႈႁူႉတင်းမေႃၵူၺ်းၵူၺ်းလႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ယိၼ်းပဵၼ်ပီႇတိၸိုမ်းၸိူမ်ႈၼႆႈ ၸူမ်းၸႂ်ဢိူဝ်ႉလႃႉယႂ်ႇၼမ်လူင်လၢင်သေယဝ်ႉ၊ ၸင်ႇတၵ်းၸင်ႈဢဝ်ၼမ်ႉၼၵ်းၽွႆႈငိုၼ်းသၢမ်ၸွႆႉၶမ်းလႅင်ၸႅတ်ႈၵျၢပ်ႈႁဵတ်ႈပၼ်မွၵ်ႇယႃႈၶဝ်ႈတႅၵ်ႇ သႂ်ႇလၢင်ႇတၢင်ႇၽိူၼ်ယွၼ်းပၢင်းၼင်ႈဝတ်ႉၵျွင်းဝဵင်းၵၢင်းသိူဝ်သေယဝ်ႉ။
ပေႃးထိုင်မႃးႁိုင်တၢၼ်ႇꧦ ယဝ်ႉ၊ ၵႃႈၸိူဝ်းၵူၼ်းႁိူၼ်းၵူၼ်းၵျွင်း ၽူႈမီးပၺ်ႇၺႃႇဢိၵ်ႇဢမ်ႇမီးပၺ်ႇၺႃႇတင်းလၢႆလၢပ်ႈယၢၼ်ႈဢိူင်ႇဝဵင်ၵၢင်းသိူဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၽႂ်ၵေႃႈႁွတ်ႈၽႅဝ်မႃးၸူး၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈၶႂ်ႈႁူႉလႄႈထၢမ် ၵမ်ႈၽွင်ႈသမ်ႉၶႂ်ႈၸၢမ်းလႄႈထၢမ် ႁဵတ်းၼင်ႇၼႆႉမဝ်ႇႁိူတ်ႇမဝ်ႇဝၢႆးယဝ်ႉ၊ ၵူၺ်းၵႃႈၵူၼ်းၸိူဝ်ႈဢၼ်ၽႅဝ်မႃးၶႄႉၶႅင်ႇတင်းလၢႆၼၼ်ႉ ဢဝ်ၶူးပေႃႈၼင်ႇ –
1. ၶုၼ်သၢင်ႇသီႈလႄႈၶဵတ်ႇၼၼ်ႉလႂ်
2. ၼူၸၢင်ႉငႃႇလႄႈၸၢင်ႉထိုၵ်းလူင်ၼၼ်ႉလႂ်
3. မႅင်းႁိင်ႇႁွႆႈလႄႈၶုၼ်လိူၼ်ၼၼ်ႉလႂ်
4. ႁူၺ်ႇမၢၵ်ႇၶေႃလႄႈလွႆသဝ်မိူင်းၼၼ်ႉလႂ်
မဝ်ႇၵိုင်ႇမဝ်ႇငၢမ်ႇမဝ်ႇၶႄႉလႆႈသေသမ်ႇသေပိူင်လႃးꧦ ယဝ်ႉလႄႈ ၵူၺ်းႁူႉဢွၼ်ၵၼ်မႃးယွၼ်းသွၼ်ႉႁူမ်ႈ ဢိင်မုၼ်ၶၢမ်ႇပဵၼ်တပေးႁဵၼ်းမေႃတမ်ႈ ၸဝ်ႈသုမၼႁဝ်းၵူၺ်းယဝ်ႉ၊ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈမီးၼင်ႇၼႆၵေႃႈ ၵႃႈပဵၼ်ၵၼသင်ႇၶႃႇတၵႃႇတင်းလၢႆ၊ ဢိၵ်ႇၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ဝဵင်းၵၢင်းသိူဝ် ၸင်ႇလႆႈၸႂ်ၵၼ်ယုၵ်ႉယႂ်ႇယေႃးသုင် ဢဝ်ပဵၼ်တူၼ်ငဝ်ႈ ၸဝ်ႈၶူးႁူဝ်ၵိူင်းၽွင်းၵမ်းၼိူဝ်ပိူၼ်ႈတင်းလၢႆ၊ ၵႂၢမ်းႁဝ်းယၢမ်းလဵဝ်ႁွင်ႉ (ၵိူင်းၶျူၵ်ႉလူင်) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
တင်ႈဢဝ်ယၢမ်းၼၼ်ႉမႃး ၼႃႈၵၢၼ်ႇတႃၵျွင်းၸဝ်ႈႁဝ်းၶိုၼ်းမိူၼ်ပၵ်ႇၵဝ်ႇပိူင်ၵဝ်ႇ မိူဝ်ႈဢၼ်ၼင်ႈၵျွင်းဝဵင်းလဝ်းၼၼ်ႉၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး၊ ယင်းပၢႆလိူဝ်ဢွၼ်တွၼ်းၵဝ်ႇ လုၵ်ႈသိတ်ႇတပေးယႂ်ႇၼမ်ၵိုၼ်းၶွၼ်ႈတႄႉꧦ ယဝ်ႉ၊ ၼွၵ်ႈသေၼႆႉပိူဝ်ႈဢၼ်မဝ်ႇမီးၽူႈသႄႇၵူၼ်းယႃႉၶႃၶၢႆလႄႈ သမ်ႉလႆႈလီလႆႈပဵၼ် ယဵၼ်ၸႂ်ထၢင်ႇႁၢင်ႈသၢင်ႈပွင်ၶွင်လီၵၢၼ်ၽႃႇသေႃႇ၊ သႃႇသၼႃႇ၊ ပၺ်ၺႃႇပုၼ်ႈပၢင်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ ၶိုၼ်ႈသင်ႉၶိုၼ်ႈသုင်မိူဝ်းၼႃႈယူႇယဝ်ႉ။
ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၼႆလႄႈ တေႃႇထိုင်ဝၼ်းဢၼ်ၶပ်းမႄးတႅမ်ႈပိုၼ်းမၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ လိၵ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇၵူၺ်းၵူၺ်းမီး 175 ၽိုၼ်၊ ပုၼ်ႈတႃႇပၢၵ်ႇ႞ ပၢၵ်ႇပၢႆၼၼ်ႉပဵၼ်ဢၼ်ၽွတ်ႈတႅင်ႇတီႈဝဵင်းၵၢင်းသိူဝ်ၼမ်လိူဝ်ႈတွၼ်ႈပိူၼ်ႈ လႄႈၵူၼ်းတင်းလၢႆ ၸင်ႇၽွမ်ႉၵၼ်ႁွင်ႉၸွမ်း တေႇသၼ်ႇတြထႃႇၼတီႈယူႇၼၼ်ႉသေ ပဵၼ်မႃး ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ် ႁူင်လိုဝ်းၸွတ်ႇတူဝ်သိပ်းၼႃႈၾႃႉမိူင်းၵူၼ်း၊ မဝ်ႇသုတ်းႁၢႆဝၢႆးဝွတ်ႈလႃႈꧦ ယဝ်ႉ၊ ၼႂ်းၵႃႈဝႃႈမႃး 175 ၽိုၼ်ၼႆႉၵေႃႈ မူတ်းသဵင်ႈယဝ်ႉမဝ်ႇဝႃႈလႆႈ၊ ပိူဝ်ႈဢၼ်ပႆႇႁၼ်ထူပ်းၺႃးထႅင်ႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈယင်းဝႃႈ ၽိုၼ်ၼမ်မၼ်းတၵ်းမဝ်ႇယွမ်းသေသၢမ်ပၢၵ်ႇ – လၢမ်းဝႆႉၼင်ႇၼႆႉယဝ်ႉ။
ၸဝ်ႈသုမၼ (ၸဝ်ႈသြႃႇတေႃႇၵၢင်းသိူဝ်) ၼႆႉ မၼ်းၸဝ်ႈယူႇၼင်ႈထင်ႁိုင် ၼႂ်းမိူင်းၵၢင်းသိူဝ် တင်ႈဢဝ်မိူဝ်ႈဢႃႇယုလႆႈ 26 ပီ ပၢၼ်ဝႃႇလႆႈ 6 ဝႃႇ တေႃႇထိုင်ဢႃႇယုၸဝ်ႈလႆႈ 65 ပီ၊ ဝႃႈၸဝ်ႈလႆႈ 45 ဝႃႇ၊ မီးၵႂႃႇ 38 ပီ ယဝ်ႉ။
ပီၼႆႉၸမ်ႉ ပုတ်ႉတသၵရႃႇလႆႈမႃး 2395 ၵေႃးၸႃႇလႆႈ 1213 ၼီႊ လိူၼ် 4 မႂ်ႇ 3 ၶမ်ႈ (21 February 1852)၊ ယၢမ်းၼၼ်ႉ မုင်ႈသူႇလူဝၢႆႇ သီႇၽၢႆႇပႅတ်ႇၼႃႈ မိူင်းတႆးၾႆးၶႃးယိူဝ်ႈႁႅင်ႈ၊ မိူင်းမူဝ်းတွင်ယွင်း လူမ်းထွင်းလိဝ်ꧦ မွၵ်ႇသဵဝ်ႈၶၢဝ်လႅင် သၢႆဝၼ်းၶႅင်မႆႈ မႆႉၼိမ်ပူင်ႇ ၽိူဝ်တွင်လၢႆး ႁၢတ်ႇသၢႆးပေႃႇ ၼမ်ႉမေႃႇယွမ်း၊ ၸၵ်းၸႃႈၸၵ်းယႆႈႁွင်ႉ တွင်ႉလေႃးဢိုတ်ႇ သႅၼ်ၼူၵ်ႉၼူဝ် သႅၼ်တူဝ်မူၼ်ႈ ၸႂ်ၵူၼ်ႈဢူၼ်ႈဢွႆႁွႆႈလေႃးလႄးဝႆႉယဝ်ႉ၊ ပိူဝ်ႈမီးၼင်ႇၼႆလႄႈ ၸဝ်ႈသြႃႇတေႃႇၵၢင်းသိူဝ်ၼႆႉ ပိူဝ်ႈၽၢတ်ႇယၢၼ်သၢႆၸိူဝ်ႉႁိူဝ်ႇၶႆးမႃးႁိုင်၊ ၶႂ်ႈသူႇၸႂ်ထိုင်ၼၼ်ႉၵေႃႈပိူင်႞၊ ၸင်ႇတၵ်းမွၵ်ႇလၢတ်ႈ ယွၼ်းဢၼုၺၢတ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉလူင် ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈတပေးတၵႃႇၶဝ်ႈသေယဝ်ႉ၊ ၸူဝ်းဢဝ်တပေးၵူၼ်းၸွမ်း ႁွမ်းၵၼ်လူင်းႁႃတူင်ႈတႃႈမိူင်းတႆး မႃးၸူးမူၺ်ႇတေႃႇၼမ်ႉတဵင်းပွတ်ႉ (ႁွင်ႇ) မူၺ်ႇတေႃႇမိူင်းၵိုင် ႁွတ်ႈသူႇလူႇတၢၼ်း ဝၼ်းလိူၼ် 4 မူၼ်းသေ လိူၼ် 4 လွင်ႈၸင်ႇသမ်ႉဝၢႆႇႁႃ မႃးတၢင်းဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇၽဝ်ႇဢွၼ် တၢင်းဝဵင်းၵဵင်းတွင်းယဝ်ႉ။
ပိူင်ပဵၼ်ၽူႈၵျၢမ်ႇလႄႈၽူႈၶၢမ်ႇၼႆႉ ၵူၼ်းၶၢမ်ႇလိုမ်းၵေႃႈၵူၼ်းၵျၢမ်ႇမဝ်ႇလိုမ်း၊ ပိူင်႞ၵေႃႈၽူႈၶၢမ်ႇၼႆႉ တိုၼ်းမဝ်ႇပေႉၵူၼ်းၵျၢမ်ႇ၊ တိုၼ်းမီးၼင်ႇၼႆႉယဝ်ႉ။
ပေႃးဢၼ်ၸဝ်ႈသြႃႇတေႃႇၵၢင်းသိူဝ်ၶဝ်သြႃႇတပေး ႁွတ်ႈၽႅဝ်သူႇဢုၼ်ႇၸႂ်ယဵၼ် ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ တၵႃႇပီႈၼွင်ႉၸမ်ႇၵႆယင်ပႆႇသုတ်းၶွတ်ႇၸွတ်ႇတူဝ်ႈ၊ ၽူႈၶႂ်ႈလႆႈၼႃႈတႃ ၵူၼ်းႁႃၽေးသႂ်ႇၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၸုမ်း႞ၼၼ်ႉ သမ်ႉပေႃးတၼ်းသွတ်ႉသႅတ်ႉမိူဝ်ႈလၢတ်ႈၶႃႈၸႂ်ႉၵူၼ်းၶုၼ် ၵူၼ်းလုိမ်ႈၸဝ်ႈမုၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တီႈမိူင်းၼၢႆးထႅင်းယဝ်ႉ၊ ပိူဝ်ႈၼႆဢၼ်ပဵၼ်ၸဵမ်းယဵၼ်းသႅၼ်ၼမ် ၵမ်းဢွၼ်ၼၼ်ႉ သမ်ႉပွႆးတႅၵ်ႇဝိုၼ်းၶိုၼ်ႈၸႃႉ တႄႇၽိုတ်းၶိုၼ်ႈထႅင်ႈၽဝ်ႇ႞ယဝ်ႉ။
ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်ထၢၵ်ႈလႄႈတေႇၼႃႈႁိူၼ်း
မႄးထတ်းယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၼၼ်သေ ၵူၼ်းႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဢိၵ်ႇတင်းတၵႃႇပီႈၼွင်ႉၸင်ႇသမ်ႉ ၵွႆႈလပ်ႉယၢႆႉၶၢႆႉၼီထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ၊ ၽဝ်ႇၼႆႉၵူၼ်းၶႅၼ်ၶဝ်ၵေႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ်တၵ်းပွႆးတိလႆႈၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်ၼၼ်ႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈမိူဝ်းတဵင်တၢင်းဝႆႉၽၢႆႇၼႃႈ၊ ၵမ်းၽွင်ႈလိုပ်ႈၸွမ်းၵႂႃႇပႃႈလင် ထၢမ်ႇသွပ်ႇႁွႆးလမ်းလွႆးလမ်းလွႆးၵၼ်လူင်ၵႂႃႇယဝ်ႉ၊ ၸဝ်ႈသြႃႇတေႃႇၵၢင်းသိူဝ်ၵေႃႈ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈတၢင်းမေႃၸဝ်ႈၵဝ်ႇၼၼ်ႉယႂ် ယွၼ်ႉလူၺ်ၽီပႂ်ႉတူဝ်ၸဝ်ႈမႄႈသူႇရသတီႇၸွမ်းပူးၸွမ်းပဝ်း ၵႅတ်ႇၶေႁေႉၵင်ႈတႃႇသေႇၼၼ်ႉလႂ် ၽႂ်ၵေႃႈမဝ်ႇၶိုတ်းမဝ်ႇထူပ်းသေပွၵ်ႈ၊ ထိုင်ၼင်ႇၶိုၼ်းၼိုင်ႈ ၽီၶဝ်ၸင်ႇလူင်းမွၵ်ႇပၼ်ၾၼ်ၸႅင်ႈ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈယၢမ်းၽွင်းမၼ်းၵေႃႈထိုင်မႃး ထုၵ်ႇလီၶႂၢၵ်ႈမေႇၽေႈၶိူဝ်းၼၼ်ႉလႂ်၊ ပေႃးဢမ်ႇႁဵတ်းၸိူင်ႉၼႆႉ ပိူၼ်ႈတၵ်းၸွပ်ႇငၢႆႈၶႆႈထူပ်းမဝ်ႇႁၢင်ႉၼၼ်ႉလႂ်၊ မီးလႄႈ လႆႈႁူႉၸႅင်ႈꧦ လီ တေႃႇထိုင်ႇတိုၼ်ႇမႃး ယင်းလႆႈႁၼ်ယူႇၼႂ်းတႃ၊ ပေႃးထိုင်ႁူဝ်မိူင်းၸမ်သႂ် ၶၢဝ်းတွင်ၵူၺ်ႈလိူမ်ႈမႃး ယၢမ်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ်သိုပ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းၽႅဝ်တမ်ႈႁိမ်းၶွပ်ႇပႅၼ်လႅၼ်တႃႈသၢႆလိၼ်ၶၢတ်ႇ တီႈၸၢမ်ၸွမ် ၸဵင်ႁွင်ႇဝၼ်းဢွၵ်ႇ ၶွၵ်ႇဝဵင်းၵဵင်းလိူၼ်ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသြႃႇသုမၼ ၵၢင်းသိူဝ် ၸင်ႇႁဵတ်းၸွမ်းၼင်ႇၽီၶဝ်လၢတ်ႈပၼ်ၼႂ်းၾၼ်သေ ၶျသိၵ်ႈၶႃႇတီႈၵျွင်းၸၢမ်ၸွမ်ၼုင်ႈၶူဝ်းၼုင်ႈသွင်ၶႅၼ် ပဵၼ် ၵူၼ်းယေးယဝ်ႉ၊ ပီႊၼႆႉၵေႃႈၸႃႇလႆႈ 1214 ၼီႊ ပီတႆးႁၢႆးမဵတ်ႉ ဢႃႇယုလႆႈ 65 ဝႃႇၸဝ်ႈလႆႈ 45 ဝႃႇယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေထၢၵ်ႈယဝ်ႉ ၸင်ႇဢွၼ်ဢဝ်တပေးဢႅဝ်ႇၸေးလေႇမိူင်း ႁဵတ်းသြႃႇတွၵ်ႇၸၢၵ်ႈသမ်းယႃႇ ဢမ်ႇယႃ တေႇသွၼ်ပၢင်ၶႅၼ်ႉပၢင်လၢႆး ၶိုၼ်ႈၶဵင်ႇသူႇရသတီႇ သွၼ်ဝွၵ်းလင်ႇၵႃႇ မၢင်ၽဝ်ႇႁဵတ်းမေႃတႃႇ (ႁွင်ႉ) ၵႂၢမ်းလူင် ၽွတ်ႈလိၵ်ႈထုတ်ႇလိၵ်ႈလေႃးၵီႇလေႃးၵုတ်ႉတြႃႇ၊ သျတ်တြမင်ႇၵထ သိူၵ်ႈပိုၼ်းမဵဝ်းဢၼ်ပၼ်ၸၢင်ႈ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈတၢင်းမေႃသႅၼ်ပိူင်ပုၼ်ႈပၢင်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းဝၢၼ်ႈမိူင်း၊ ၸွတ်ႇတူဝ်ႈလၢပ်ႈယၢၼ်ႈတၼ်းၵႆ ၵူႈတီႈၵူႈလႅၼ်ယဝ်ႉ၊ ထႃႇၼႆႉၸမ်ႉ ၸဝ်ႈသုမၼ သြႃႇတေႃႇၵၢင်းသိူဝ် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈၵႂင်တႃႁႃမဝ်ႇၸၢင်ႈယဝ်ႉ။
ၼႂ်းပီၼႆႉၼင်ႇၵဝ်ႇ ၸွမ်းလူၺ်ႈၽီၶဝ်ဢဝ်ႁႂ်ႈလႄႈသိုဝ်ႈႁဵင်းပၢင်ၶႅၵ်ႇၶွၼ်ႈပွႆးလူင်တီႈ႞ၼၼ်ႉ မီးလုင်းမေႃတႃႇပေႃႇမႂ်ႇႁဝ်းၵေႃႈပွႆႇၸၢမ်းၶဵၼ်းႁူဝ်လၢႆးၽိူၵ်ႇၵၼ်ႉၵႅင်ၽၵ်းလိူဝ်ႇ ၼုင်ႈသိူဝ်ႈပိၵ်ႈၽိူၵ်ႇၶႅၼ်ယူင်ႉၵူၼ်ၽႄးလမ်ႇႁူင်ႇယူင်ႉ ၶတ်းမိတ်ႈယၢဝ်းၽွၵ်ႇဝၢႆၶျေႃး ပႃးထူင်လမ်ပိုၼ်ႉယေး လႅဝ်းယၢဝ်းၽွၵ်ႇဝၢႆၶျေႃး၊ တိုဝ်ႈၵွပ်းၶႄႇႁၵ်းသၢမ်သၼ် မီးဢိင်ႇသရေႇတတဵမ်ထူၼ်ႈ ၵိုင်ႇၼင်ႇၵေႃႈၸၢႆးမြၢတ်ႈသေပႆၶဝ်ႈမႃးၼႂ်း သုမ်ႉၵၢႆႇၼႃးမၢၼ်ႇတၢပ်ႈမႂ်ႇလူင်ပိူၼ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ၊ ပေႃးဢၼ်ၽႅဝ်ႁွတ်ႈၽၢႆႇၼႃႈ ပရိသၢတ်ႈၵူၼ်းတင်းလၢႆ တီႈဢၼ်သိူဝ်ဝႆႉတၢၼ်းသိူဝ်း လႅင်လွင်ၵွပ်းမၢၵ်ႇၽႄးသွမ်ႇၵႃၶၢပ်ႇ မီးၼမ်ႉတဝ်ႈလိၼ်မိူင်းၵိုင်သုမ်ႇၵွၵ်းငိုၼ်းၼၼ်ႉ၊ တင်ႇၵွႆႈၼင်ႈၶႂၢႆႇၵုတ်ႇလီငၢမ်း ထူၵ်းမႃးဢႅပ်ႇယႃႈသတ်ႉထႅမ်ႁူဝ်မေႃႈယႃႈဝွၵ်းဢုမ်ႇငိုၼ်းသေ ပၢႆႇႁိၼ်ၸပ်းမိုဝ်ႈၸပ်းၾႆးမေႃႈယႃႈတၵ်ႉၼၢႆ ပီႈၼွင်ႉၵူၼ်းလူင်ၸဝ်ႈပွႆးၶဝ်ယဝ်ႉ၊ ၸင်ႇၼၼ်ႉၼၢင်းယိင်းၸဝ်ႈပွႆးၵေႃႉ႞ ၸင်ႇႁွပ်ႇမႃးၽိူၼ်သၢၼ်မၼေႃးလူင်ႇ႞ သႂ်ႇၵူႇၶိူင်ႈတၢင်ႇၶူးမေႃမႃးတမ်းသေ တၵ်ႉၼၢႆၶေႃႈၵႂၢမ်းထႅင်ႈယဝ်ႉ၊ ၸင်ႇသမ်ႉထၢမ်ၶိုၼ်းဝႃႈ ၸိုဝ်ႈၼၢင်းၶဝ်ႁွင်ႉၸိူင်ႉႁိုဝ်ၼေႃၼႆလႄႈ ၸိုဝ်ႈၼၢင်းႁွင်ႉ – ၼၢင်းသႅင်သူၺ်ႇၶႃႈဢေႃႈ – ၼႆသေ သုတ်ႉၶိုၼ်းဢွၵ်ႇမႃးပႂ်ႉၼင်ႈထွမ်ႇမေႃၵႂၢမ်းယူႇယဝ်ႉ။
ၸဝ်ႈလုင်းမေႃတႃႇႁဝ်းၵေႃႈ ပေႃးလုတ်ႇယႃႈလွၵ်း႞ယဝ်ႉ၊ တႄႇႁႅၵ်ႈၶိူင်ႈႁၢင်ႈပွႆးမေႃယဝ်ႉ၊ ပေႃးၽၢၵ်ႈပွႆးလၢမ်းၶိူင်ႈယူႇၶူဝ်းတၢၼ်းယဝ်ႉ ၸင်ႇသမ်ႉၶပ်းၵၢႆႇဝၢႆႇၼႃႈမႃး ၽၢၵ်ႈပႃႈတင်းပီႈၼွင်ႉမႄႈသၢင်ႇၶဝ်မဝ်ႇပေႃးၼမ်ပေႃးၵေႇသေ သိုဝ်တၢမ်ၵႂႃႇထႅင်ႈတၢင်ႇၸိူဝ်ႉတၢင်ႇလွင်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ၵႂၢမ်းသင်ႇၵႂၢမ်းသွၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉႁူဝ်႞ယဝ်ႉ၊ တွႆး႞တေႃႇထိုင် ၶိုၼ်းလိုၵ်းၸမ်လႅင်း ၸင်ႇတေႁုပ်ႈသိမ်းပွႆးမေႃယဝ်ႉ၊ ၸင်ႇၼၼ်ႉ ပီႈၼၢင်းသႅင်သူၺ်ႇ ၸင်ႇသိုပ်ႇပၢင်းဝႃႈပေႃးၸဝ်ႈလုင်းမေႃလူင်ႁဝ်းၶႃႈပႆႇမီးလွင်ႈတၢင်းႁိပ်ႈၼႅတ်ႈၵႂႃႇထႅင်ႈတၢင်းတီႈသီႇလႅၼ်ၼႆ– ၶႅၼ်းတေႃႈမိူဝ်း မင်ႇၵလႃႇပၼ်ႁိူၼ်းႁဝ်းၶႃႈ ႁဵတ်းၶႅၵ်ႇႁဝ်းၶႃႈသေၵမ်း– ၼႆလႄႈ ၸဝ်ႈလုင်းမေႃလူင်ႁဝ်းၵေႃႈႁပ်ႉဢဝ်ၶေႃႈၵႂၢမ်းသေ မိူဝ်းၸွမ်းၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။
ၸွမ်းလူၺ်ႈတီႈႁဵင်းၼၼ်ႉသေယဝ်ႉ၊ ထိုင်တီႈၸဝ်ႈလုင်းမေႃတႃႇႁဝ်းဢိၵ်ႇတင်းပီႈၼၢင်းသႅင်သူၺ်ႇပေႃးလႆႈပဵၼ်ၵူပ်ႉၵူႈၵၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။
ထႃႇၼတီႈႁဵင်းၼႆႉၸမ်ႉ –
လႅပ်ႈပဵၼ်တီႈတွၼ်ႈ ၸူဝ်ႈဝူင်ႈၵၢင်မိူင်းသူႈ မိူင်းၼွင် ၵဵင်းလိူၼ်၊ မိူင်းယႆၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ၊ ပဵၼ်ၼႂ်းဢိူင်ႇလႂ်တႄႉꧦ ၵေႃႈ မဝ်ႇၸၢင်ႈႁူႉထိုင်ႁႃလႆႈ၊ မိူဝ်းၼႃႈမႃးၸဝ်ႈလႂ်ႁူႉၵေႃႈ ၶိုင်ပွင်မႄးၵုမ်းဢဝ်ထႅင်ႈတႃႉ။
ပေႃးဝႃႈသွၼ်မိင်ႈပဵၼ်ႁိူၼ်းယဝ်ႉၵေႃႈ ၸဝ်ႈလုင်းမေႃႇတႃႇႁဝ်းၸင်ႇၶႆႈၼႄလွင်ႈတၢင်းပိူင်ပဵၼ်မၼ်းၸဝ်ႈၵူႈလွင်ႈꧦ တီႈပီႈၼွင်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတင်းလၢႆ လႄႈၵႃႈတီႈၸဝ်ႈၾႃႉၸုမ်ႈလူင်ဝဵင်းၵၢင်းသိူဝ်ၼႆႉ ပိူဝ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈတူၼ်ႈတၢင်းၵႄးမုၼ်တၢင်ႇ မီးဝႆႉယႂ်ႇၼမ်ၼၼ်ႉပိူင်႞၊ ႁူဝ်ပိုင်းယွၼ်းဢွၵ်ႇပႆႁႃဝႆႈၽြႃး သူႇၸႂ်းပီႈၼွင်ႉၵူၺ်း၊ တၵ်းပွၵ်ႈၶိုၼ်ႈယူႇ၊ ၵႂၢမ်းလႆႈၶၢမ်ႇဝႆႉၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈပိူင်႞၊ ၵႃႈပႆႇၶိုၼ်ႈမိူဝ်းလၢတ်ႈၵႄးလူတ်းပူတ်းဝႆႉၼႆႉ ပႆႇၸႂ်ႈၸၢင်းပွင်ႇၵူၼ်းႁူႉ၊ တၵ်းလႆႈၶိုၼ်းမိူဝ်းလူးၵွၼ်ႇ လၢတ်ႈၼင်ႇၼႆႉသေယဝ်ႉ၊ မဝ်ႇပေႃးတၼ်းႁိုင် ၸင်ႇဢွၼ်ဢဝ်ပီႈၼၢင်းသႅင်သူၺ်ႇၶိုၼ်းမိူဝ်းမိူင်းၵၢင်းသိူဝ်ယဝ်ႉ။
ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ၵေႃႈ ပေႃးလႆႈႁူႉငိၼ်းလွင်ႈတၢင်းပိူင်ပဵၼ်ၸဝ်ႈသြႃႇတေႃႇလူင် ဝဵင်းၵၢင်းသိူဝ်ႁဝ်းမိူဝ်းႁႃသူႇၸႂ်းပီးၼွင်ႉထၢၼ်ႈထိုင်တီႈပေႃးလႆႈပဵၼ်မေႃတႃႇ (မေႃၵႂၢမ်း) လူင်းမႃးၼႆႉ ယိၼ်းပဵၼ်ၽိတ်းၸႂ်ၵွပ်ႈတူင်ႈတႃႈမိူင်းတႆး သၢႆၸိူဝ်ႉႁိူဝ်ႇၶႆႈဢၼ်လဵဝ်ၵၼ်ပူၼ်ႉတီႈ ၶေႃႈပေႃးၶူမ်ဢွႆႁွႆႈယဝ်ႉ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးပူၼ်ႉယဝ်ႉၵေႃႈယႃႇသေ၊ လုင်းမေႃႁဝ်းယႃႇမႆႈၸႂ််သင်ဝႃႈၼႆ ၶၢၼ်းပိူၼ်းပူၵ်းပၼ်လင်ႁေႃတေႃႁိူၼ်းယဝ်ႉ ၼပ်ႉထိုဝ်လဵင်ႉလူဝႆႉၵၢၼ်းမိူင်း 12 လွင်ႈ၊ ႁွင်ႈၸဝ်ႈ 12 ပိူင် မဝ်ႇလႆႈႁူႉသင်ၵူၺ်းမဝ်ႇၵႃႈ၊ ယင်းပွႆးၵမ်ႉၸွႆႈထႅမ်ပၼ်ၶဝ်ႈလႅင်ႁႅင်းငိုၼ်းလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။
ႁဵတ်းၼၼ်မဝ်ႇပေႃးတၼ်းႁိုင် ပိူဝ်ႈဢၼ် ပီႈၼၢင်းသႅင်သူၺ်ႇမဝ်ႇပေႃးမိုတ်ႈမၵ်ႉၽၵ်းၶဝ်ႈမိူင်းပိူၼ်ႈၼၼ်ႉလႂ်၊ မဝ်ႇမိုတ်ႈတႄးႁူတ်ႈသၼ်လွႆႈမိူင်းပိူၼ်ႈၼၼ်ႉလႂ်၊ ၸင်ႇၶႂ်ႈပွၵ်ႈဝၢႆႇၾၢႆႇလင်မိူင်းတူင်ႈမိူင်းတႆးၶိုၼ်းလႄႈ တင်ႇတၵ်းတိူင်ႇပၢင်ႇသင်ႇၵႂၢမ်းတီႈတူၼ်ႈၸဝ်ႈၽူဝ်တူဝ်ၵဝ်ႇယဝ်ႉ၊ ထႃႇၼၼ်ႉၸဝ်ႈလုင်းမေႃတႃႇၵေႃႈၸင်ႇဝူၼ်ႉၸႂ်တူၺ်း– ယၢမ်းလဵဝ်ၵဝ်ပဵၼ်ၵူၼ်းႁိူၼ်းယဝ်ႉ၊ လွင်ႈၵၢၼ်ဝိၼေးဝိၵၢၼ်ႇၼႆႉ မဝ်ႇမီးတီႈၶွင်ႈတီႈၶမ်သင်ယဝ်ႉ၊ ပိၵ်ႉသမ်ႉၶိုၼ်ႈမိူဝ်းယူႇသၢင်ႈထင်ၵိၼ်တီႈၵဝ်ႇ ဝၢၼ်ႈၵဵင်းဝဵင်းလဝ်းႁဝ်းၵေႃႈ မိူၼ်တေလႆႈယူႇၼႆလႄႈ ၸင်ႇၶိုၼ်းၶႆႈၼႄလွင်ႈတၢင်း ယွၼ်းဢၼုၺၢတ်ႈတီႈၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ယဝ်ႉ၊ ၸဝ်ႈၾႃႉၸုမ်ႈၵေႃႈပွႆႇပၼ်လူၺ်ႈငၢႆႈၵူၺ်းမဝ်ႇၵႃး ယင်းဢဝ်ပၼ်ၸွမ်းမႃႉၶီႇလီတူဝ်႞၊ ငိုၼ်းသၢမ်ၸွႆႉ၊ ၵူၼ်းႁၢပ်ႇၶူဝ်းသွင်ၵေႃႉ ႁႂ်ႈဢၼ်ပုတ်ႈၵၼ်ဝၢၼ်ႈသိုပ်ႇဝၢၼ်ႈ သူင်ႇၵႃႈပႆႇပူၼ်ႉဝဵင်းသိူဝ်ၼၼ်ႉ မႅၼ်ႈၼႂ်းပီႊၵေႃးၸႃႇ 1214 ၼီႊၼႆႉၵူၺ်းၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။
ၸင်ႇၼၼ်ႉ ပူႇဢွၵ်ႇတင်းသွင်ဢွၼ်ၵၼ်ပွၵ်ႈၶိုၼ်းလူင်းမႃးတူင်ႈတႃႈမိူင်းတႆး၊ မႃးဝႄႉတီႈႁိူၼ်းပေႃႈမႄႈပီႈၼၢင်းသႅင်သူၺ်ႇယဝ်ႉ၊ ၸူးၸႂ်တႄႉပီးၼၢင်းသႅင်သူၺ်ႇၶႂ်ႈဢွၼ်ၽူဝ်င်ဝႈ ၸဝ်ႈပိူၼ်ႈယူႇသၢင်ႈၵိၼ်သိုဝ်ႈႁဵင်းၼၼ်ႉသေတႃႉ ၸဝ်ႈလုင်းမေႃတႃႇႁဝ်းသမ်ႉ ဢမ်ႇမိုတ်ႈလႄႈ ၸင်ႇႁဵတ်းၵႂၢမ်းဝႆႉဝႃႈ–
ꧦမိုတ်ႈတူင်ႈသေလၢႆၵေႃႈၼၢင်းဢိူဝ်း မီးမႂ်းဢမ်ႇမိုတ်းမိူင်း၊ မိုတ်ႈသေတႃလမ်မၢၵ်ႇသွင်သိူင်းၵေႃႈ ပီးမႂ်းဢမ်ႇမိုတ်ႈမႄႈၵူၼ်းထဝ်ႈ၊ မိုတ်ႈမိူင်းသေလၢႆၵေႃႈၶမ်းဢိူဝ်း ပီႈမႂ်း ဢမ်ႇမိုတ်ႈတူင်ႇ၊ မိုတ်ႈသေၼုၵၢႆႇၵၢၼ်ႈယႂ်းလူင်ႇၵေႃႈ ပီႈမႂ်းဢမ်ႇမိုတ်ႈတူင်ႈမိူင်းတီႈသူသဝ်းꧦ ၼႆႉယဝ်ႉ။
ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈမီးၼင်ႇၼႆလႄႈ ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ်ပူၼ်ႉလူင်းမႃးယူႇသၢင်ႈထင်ၵိၼ် ဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိူင်းလင် ဝၢၼ်ႈၵဵင်းလဝ်းၵွၼ်တႂ်ႈၼႆႉ ၶိုင်ပွင်ပုၼ်ႈပၢင်ႈၽႃႇသႃႇ သႃႇသၼႃႇ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ ၵတ်ႇၵတ်းယဵၼ်ယဵၼ်မဝ်ႇမီးၶႅၼ်ၶွင်ႈလွင်ႈသင်ယဝ်ႉ။
ၼၢင်းၶမ်းၵူႇၵိူတ်ႇ
မႄးထတ်းထိုင်မႃးပီၵေႃးၸႃႇ 1215 ၼီႊ လိူၼ် 12 မႂ်ႇ 7 ၶမ်ႈ ဝၼ်းၸၼ် ၽွင်းၵႆႇၶၼ် သၢမ်ၸုပ်ႈၼၼ်ႉ ပီႈၼၢင်းသႅင်သူၺ်ႇလုၵ်ႉမႃးၵေႃႉၾႆးၼိုင်ႈၶဝ်ႈယဝ်ႉ၊ ပေႃးၼမ်ႉမေႃႈၼိုင်ႈၽူတ်ႉမႃးႁႆၶဝ်ႈသမ်ႉႁွင်ႉ၊ မႄးသၢင်ႈၵေႃႈပူင်ႉဝႆႉသေသမ်ႉၶိုၼ်ႈၼိုင်ႈ၊ ႁႆၶဝ်ႈသမ်ႉႁွင်ႉထႅင်ႈလႄႈပူင် ယုၵ်ႉၼိုင်ႈသမ်ႉႁွင်ႉတၼ်းသၢမ်ပွၵ်ႈ ႁိူၼ်းတႂ်ႈႁိူၼ်းၼိူဝ်ပိူၼႈ်ပေႃးလႆႈငိၼ်းလႄႈ ၸဝ်ႈလုင်းမေႃႁဝ်းၵေႃႈၼွၼ်းမဝ်ႇလႆႈ ၸင်ႇလုၵ်ႉဢွၵ်ႇၽႃႈမႃးယဝ်ႉ၊ ယၢမ်းၼၼ်ဢၼ်ပဵၼ်ၶဝ်ႈပိူၵ်ႇလႄႈၶဝ်ႈသၢၼ် ၸၢၼ်ၵၼ်ဝႆႉၼၼ်ႉ လုၵ်ႉၼိူဝ်ၶႃႇတၢၼ်းၸွမ်းႁိူၼ်းသေ တူၵ်းလူင်းမႃးၼိူဝ်သၢတ်ႇႁိူၼ်းပေႃးမိူဝ်ဝႆႉယဝ်ႉ၊ ထႃႇၼၼ်ႉၵမ်းလဵဝ်ပီႈထၢင်းသႅင်သူၺ်ႇၵေႃႈၶၢင်းဝႃႈတွင်ႉၸဵပ်းၼႃႇၶိင်းၼႆႉဢိူၺ်းႁဝ်းတေၶိုၼ်းၼွၼ်းလူးၵွၼ်ႇ ၶဝ်ႈႁဝ်းၼႆႉတူၺ်းသေပူင်လႃႈ ဝႃႈၼႆသေၶဝ်ႈႁိူၼ်းမိူဝ်းယဝ်ႉ၊ ႁူဝ်ပိုင်းမၼ်းငိၼ်းတွင်ႉၸဵပ်းငႂ်ႈၵူၺ်း၊ ယူႇꧦ ၸဵပ်းထီႇမႃးတိၵ်းꧦ ဢၢပ်ႇမဝ်ႇၸႂ်လၢႆးမၼ်းလႄႈ ၸင်ႇၸႂ်ႉလုင်းမေႃႁဝ်းၵႂႃႇမွၵ်ႇမႄႈၵဵပ်းပွၵ်ႉႁွင်ႇမႃးယဝ်ႉ။
ယၢမ်းၼၼ် လုင်းမေႃႁဝ်းၵေႃႈၵၢၼ်ၼမ်ႁိပ်ႈၼႅတ်ႈၼႃႇတႄႉꧦ ၶဝ်ႈၵေႃႈၶိုၼ်းလီပူင်ၵူဝ်ၼမ်ႉမေႃႈၶဝ်ႈႁႅင်ႈၵေႃႈပိူင်႞ မႄႈလဵင်ႉမႄႈၵဵပ်းလူဝ်ႇၵႂႃႇမွၵ်ႇၵေႃႈတၢင်း႞ ၼႃႈတႃပေႃးမ်ႇလီ ၼူတ်ႇပေႃးယုင်လူင်ဝႆႉယဝ်ႉ၊ မိူဝ်ႈဢၼ်မိူင်းလႅင်းပၢင်ႇသေ ၶိုၼ်ႈလပ်းသိင်ႇၸဝ်ႈဝူင်ႉယဝ်ႉမိူင်းလႅင်းတႄႉၼၼ်ႉၵမ်းလဵဝ် လုင်းမေႃႁဝ်ႈၵေႃႈ ပူင်ၶဝ်ႈသေပၼ်ႈၶဝ်ႈသႂ်ႇဢႅပ်ႇယူႇ လႆႈငိၼ်းသဵင်ႁႆႈလုၵ်ႈလႅင် မေႃးတၢင်းႁိူၼ်းၽႃတူၼ်ႈလူမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ၊ လုင်းမေႃႁဝ်းယူႇၽၢႆႇၼွၵ်ႈ သေႁွင်ႉထၢမ်ပဵၼ်ၵူၼ်းသင်ဢေႉမႄႈလဵင်ႉ? ပဵၼ်ၵူၼ်းယိင်းဢေႃႈပေႃႈသြႃႇ ၼုမ်ႇလီၵျႃႉလႆႈ ယႃႇပေမေႃးၵမ်း႞ ၸင်ႇမႃးတူၺ်းလႃႈ တွပ်ႇၶိုၼ်းၼင်ႇၼႆ လုင်းမေႃႁဝ်းၵေႃႈၸူမ်းၼႃႇယုမ်ႉဝၢႆႈလႅင်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။
ပေႃးထိုင်ႁိုင်တဵမ်လိူၼ်႞မႃးပီႈၼၢင်းမႄႈသၢင်ႇၵေႃႈ သုၵ်ႈၸၢင်ႇလၢင်ႉၶိင်းဢွၵ်ႇၾႆးယဝ်ႉ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈတၼ်း ဝၼ်းလီၼၼ်ႉ လုင်းမေႃလူင်ႁဝ်း ၸင်ႇမွၵ်ႇထဝ်ႈၵေႇၵႅၼ်ၵၢၼ်ႇဝၢၼ်ႈသူၼ်သေ ဢၢပ်ႇလိူၼ်တင်ႈၸိုဝ်ႈပၼ်ၶႂၼ်လုၵ်ႈယိင်းဢွၼ်ႇႁွင်ႉဝႃႈ ၼၢင်းၶမ်းၵူႇ ၼႆႉယဝ်ႉ၊ ဢၼ်လႆႈပၼ်ၶၼ်တင်ႈဝႃႈ ၼၢင်းၶမ်းၵူႇၼႆႉ –
1. ပိူဝ်ႈပဵၼ်လုၵ်ႈဝၼ်းၸၼ်ၼၼ်ႉပိူင်႞
2. ၸွမ်းဢၼ်ၼိမိတ်ႈၶဝ် ၵ ၶ င သမ်ႉပဵၼ်ၼၢမ်ႇဝၼ်းၸၼ်ႉၼၼ်ႉပိူင်႞
3. ႁႆၶဝ်ႈႁွင်ႉတဵမ်သၢမ်ပွၵ်ႈ၊ ၶဝ်ႈပိူၵ်ႇၶဝ်ႈသၢၼ်တူၵ်း မႅၼ်ႈယၢမ်းပူင်ၶဝ်ႈ သႂ်ႇဢႅပ်ႇယူႇၸုမ်ႇၵူႈ (ၵူႇ) ၵၼ်ဝႆႉ ၶိူင်ႈလီတင်းသၢမ်ၼၼ်ႉၵေႃႈလွင်ႈ႞ ၸင်ႇတၵ်းသႂ်ႇၸိုဝ်ႈ ၼၢင်းၶမ်းၵူႇ ဢၼ်ႇၼၼ် ၼၢင်းၶမ်းၵူႈ ၼႆႉယဝ်ႉ။
ယွတ်ႉလူၺ်ႈ လွင်ႈၼပ်ႉလွင်ႈသွၼ်ႇဢတိတ်ႈၼိမိတ်ႈၸိူဝ်ႉၼႆႉ ၽႂ်မဝ်ႇတၢင်ႇတွၼ်းပူၼ်ႉလိူဝ် လုင်းမေႃႁဝ်ႈၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်လႆႈယဝ်ႉ၊ တင်ႈဢဝ်ႈယၢမ်းၼၼ်ႉမႃး ၸဝ်ႈလုင်းမေႃႁဝ်းၵေႃႈၸွမ်းဢဝ် လုၵ်ႈယိင်းငဝ်ႈၸဝ်ႈပိူၼ်ႈပဵၼ်ပိူင်သေသမ်ႉပွႆးလႆႈမႃးၸိုဝ်ႈမႂ်ႇ ၸိုဝ်ႈလီလူၺ်ႈငၢႆႈထႅင်ႈ တင်းသွင်ပိူၼ်ႈဢွၼ်ၵၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ လုင်းပေႃးၵူႇ၊ လုင်းပေႃႈၵူႇ ၼၢင်းမႄႈၵူႇၼႆ ၽႅဝ်ႁိုင်ထိုင်ၸဝ်ႈထဝ်ႈမႃးႁွင်ႉ ၼၢႆးသႅင်သူၺ်ႇမဝ်ႇၼၼ် ၼၢႆးမႄႈၵူႇၼႆႉယဝ်ႉ၊ ယွၼ်ႉၼႆႉၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်ၵေႃႈ ၼႂ်းလိၵ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ၼႄဝႆႉဝႃႈ– ꧦတၼ်းၼႆႉၵိင်းꧦ ယိင်းမၢႆၵႃၶႃး ၶိင်းႁႃး ထၢၵ်ႈမေႃလၢႆးပေႃႈၵူႇꧦ –ၼႆယဝ်ႉ။
ၵူၼ်းမိူင်းၵၢင်ၸမ်ႉ ပဵၼ်တူဝ်ယူႇၸွမ်းလေႃးၵထမ်ႇ မိူဝ်ႈၸႃႉၵေႃႈမီး မိူဝ်ႈလီၵေႃႈပႃး (ႁွင်ႉ) ၵဝ်ႈၵိဝ်ႇမင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
တူဝ်ယူႇၼႂ်းသင်ႇၶရလေႃးၵတင်းလၢႆၸမ်ႉ မဝ်ႇပူၼ်ႉလႆႈ ၵိူတ်ႇ၊ ပဵၼ်၊ ထဝ်ႈ၊ တၢႆၼလႆ၊ ပိူဝ်ႈၼႆ ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်ႁဝ်းၵေႃႈ ၸႃႉမီးလီပေႃႇ တေႃႇႁိုင်ထိုင်ထဝ်ႈ ဢႃႇယုမၼ်းၸဝ်ႈႉလႆႈမႃး 94 ပီ တီႈၵေႃးၸႃႇ 1243 ၼီႊ၊ ပီတႆးယပ်ႈမဝ်ႈ လိူၼ် 12 လွင်ႈ 6 ၶမ်ႈ၊ ဝၼ်းသုၵ်း
ဝၼ်း 11 လိူၼ် 11 ပီၶရဵတ်ႈ 1881 ဢႃႇယုၼၢင်းၶမ်းၵူႇလႆႈ 28 ပီ တေႇၼႃႈႁိူၼ်းယဝ်ႉပီႊ႞ ယၢမ်းၽွင်းၽူၼ်ၸၢႆးၼၢႆးယၢၼ် တူင်ႈလိူင်ၽိူင်းပွင်ႇ ၸင်ႇၼၼ်ႉသၢႆၸႂ်လိၵ်ႈလၢႆးၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆးႁဝ်း ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်ၵေႃႈ လပ်ႉလွႆငိုၼ်းလွႆၶမ်း သဵင်ၵၢမ်ႇသုတ်းမုၼ်သေ ႁဝ်းတင်းလၢႆ ႁၢႆတႃၵႂႃႇတေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။
ၶုမ်ပႃႇႁဵဝ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ မီးၼႂ်းဢိူင်ႇဝၢၼ်ႈလဝ်ႈၸေႈဝဵင်းမိူင်းၼွင် ၽၢႆႇတၢ်ငးဢွၵ်ႇၼမ်ႉပၢင် ယၢၼ်ၾင်ႇၼမ်ႉပၢင်မွၵ်ႈ 30 ဝႃႈ၊ ၼႃႈလၢၵ်ႈၽင်ႇပၢႆၼႃႈတိုင်ႇယွမ်းပႃႈႁွင်ႇတႃႈႁိူဝ်းတၢင်းၵႂႃႇၵဵင်းလူမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
တင်းတႃႈႁိူဝ်းတၢင်းမိူဝ်ႈၵဵင်းလူမ်းၼႆႉ မွၵ်ႈၸဵတ်းလၵ်း ပေႃးတတ်းၶိုၼ်ႈ ၵွင်းမွၵ်ႇၼုၼ်းၶမ်းသိုဝ်ႈꧦ တၵ်းမီးၼႃႈတိုင်ပၢႆလၢၵ်ႈၽင်ႇသွင်တိုင်ႇမွၵ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။
ၼမ်ႉၵႂၢမ်းၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်
မႄးထတ်းလွင်ႈမၼ်းၸဝ်ႈ လႆႈပၢႆႈမိူဝ်းယူႇဝဵင်းၵၢင်းသိူဝ်ၼႆႉ ၵွပ်ႈသင်ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈလႆႈတႅမ်ႈဝႆႉၼႂ်းလိၵ်ႈ ဢၢႆႈၸွၵ်ႇၸၢင်ႈပႅတ်ႉ (ႁွင်ႉ) ဢၢႆႈၸွၵ်ႇလႅၼ်လူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
မႂ်ႈၽႅဝ်ၸိူၵ်ႈၵွင်ႉၶေႃး ယေႃးၶူဝ်းႁိူၼ်းထႆႇသၢၵ်ႈ လၵ်းၽႅဝ်ၵႃႈတွတ်ႇတွင်ႈ ပိူၼ်ႈမဝ်ႇယွင်ႈယေႃးလီ၊ ယိူင်ႈၼင်ႇဢၢႆႈၸွၵ်ႇမိူဝ်ႈဝၼ်ႈဢွၼ် ၵႃသၵ်းၼွၼ်ၵိၼ်သႆႈ၊ ပဵၼ်ၵူၼ်းၸဵဝ်းယုမ်ႇပိူၼ်ႈ ၼင်ႇၶုၼ်သိူၼ်ႈႁေႃၶမ်း၊ သိူၵ်ႇပုမ်ႇၸူဝ်ႈပၢၼ်သိုၼ်း ယႃႇဢဝ်တိုၼ်းယိူင်ႈၾိင်ႈ၊ ၶုၼ်ၼၢင်းၼုမ်ႇၵူပ်းထဝ်ႈ တၢင်ႇယွတ်ႈၸဝ်ႈမီးမေႃ၊ သုၶမိင်ႇပၢၼ်ဢွၼ် ဢဝ်သွၼ်ႁႂ်ႈႁဝ်းၽိတ်း၊ တၵ်းပဵၼ်ၵူၼ်းမိူဝ်ႈၼႃႈ ၵတ်ႉၵႃႈဝႆႉပႃႈယင်၊ ယႃႇၼပ်ႉတေႃႈၸၢမ်းၽၢဝ်း၊ ႁဵတ်းၸႂ်ယၢဝ်းတႅင်ႇထွၵ်ႈ၊ မိူၵ်ႈသုင်းပႃးၵေႃႇမႂ်ႇ ၶေႃးမဝ်ႇၸႂ်ႈဝၢင်းၶျေႃး၊ ယႃႇႁဵတ်းမိူၼ်ၼၢင်းလိင်း လေႃလႄၶိင်းမဝ်ႇတဵင်ႈ၊ တႅတ်းတႅဝ်းဝိတ်းတူဝ်မိူၵ်ႈ မဝ်ႇႁူႉသိူၵ်ႈထုင်းတၢၼ်း၊ ၵူဝ်ၾႃႉလၼ်ႇတဵင်မၼ်း ႁွင်ႉသဵင်ပၼ်းၸွၵ်ႈၸွၵ်ႈ၊ ယၢမ်းတၵ်းၼွၼ်းႁၢမ်းၶႆႇ ဢဝ်ၶႃပႆႇမိူဝ်းၼိူဝ်၊ သမ်ႇၵတ်ႉႁိၵ်ႈမၼ်းလၵ်း ႁဵတ်းၶႂၵ်းပႂ်ႉၵွမ်ႇလုၵ်ႈ၊ ပူၵ်းၶႃၶိုၼ်ႈမိူဝ်းၾႃႉ ထႃႈပႂ်ႉၵမ်ႉၵၢင်ႁၢဝ်၊ မိူၵ်ႈၼႃႇတႄႉၸႂ်တၼ် ယႃႇလူၼၼ်ဢၢင်ႈယိူင်ႈ၊ တင်းၶိင်းမၼ်းၸိုၼ်ႇငၢၵ်ႈ မဝ်ႇၽၢၵ်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ်လႃး၊ ၶိူင်ႈဢႃႇၸႃႇမူတ်းမၢင်ႈ ဢမ်ႇၶၢႆႉတီႈၵႃႈၵႆ ၶူတ်းတၢႆၵၢင်တၢင်းပိူၼ်ႈ၊ တၼ်းၼၢႆမိူၵ်ႈသုတ်းၵႂႃႇ ၽႂ်ႁွၼ်ႇဝႃႈမၼ်းလၵ်း၊ ၸိုဝ်ႈၵႂၢင်ႈၽႅၼ်ႇၼင်လိၼ် တၵ်ႈၵိၼ်ယင်းၵူဝ်သဵင်ႈ၊ တင်းယုင်းၶမ်းတူဝ်မိူၵ်ႈ ပုမ်ႇသိူၵ်ႈပိုၼ်းၼႄႁဝ်း၊ တၵ်းယင်းၵႂႃႇတမ်းတိၼ် ၵူဝ်လိၼ်ဝႆသၼ်ႇႁူၼ်ႈ၊ ထူၵ်းတိၼ်ၵွႆႈတမ်းၵႂႃႇ မိူၵ်ႈၼႃႇဝႆႉမၼ်းယုင်း၊ ဢင်ႇၵႃၽႅၼ်ႇလိၼ်ၼႃ လွႆၽွမ်တႃမဝ်ႇတိူၵ်ႈ၊ ႁွၼ်လွၼ်းဝႆႈသၵ်းထႃႇ ၵွမ်ႉမၼ်းၵႂႃႇယင်းၵူဝ်၊ ၼင်ႇၼႆႉမိူၵ်ႈသုင်းပႃး ၼႂ်းတြႃးဢမ်ႇၶဝ်ႈ၊ ၶုၼ်ၼၢင်းသၢင်ၶူင်းလုမ်ႈ တၵ်းႁႂ်ႈယုမ်ႇတွင်းဢဝ်၊ ၸဝ်ႈၶႆႇၾႃႉမီးမုၼ် ပဵၼ်ၶုၼ်မိူင်းပိူင်ႇၸိုင်ႈ၊ ၸရေးၵုပ်းဝႇၼ်မၢတ်ႈ ထွမ်ႇၶေႃႈလၢတ်ႈၼႂ်းၵျၢမ်း၊ ယႃႇႁႂ်ႈသွၼ်ႇတူၵ်းႁၢႆ တွင်းလၢႆးမၢႆလိၵ်ႈဝႃႈ၊ ဢွၼ်ၵၼ်သၢင်ႈတၢင်းလူႇ ယႃႇယူႇလၢပ်ႈပူင်သဝ်း၊ ၵႆႉလွတ်ႈၶေႃႈၵႂၢမ်းထမ်း တူဝဵင်းၶမ်းပိုတ်ႇထႃႈ၊ ၽႂ်သူပ်းၶွၼ်းၵႆႉဝႃႈ ၸူဝ်ႈၼႃႈႁူႉႁဵၼ်းလီ၊ ၵႆႉဝႃႈလႄႇလီမႃး မီးတြႃးတေႃႇၸဝ်ႈ၊ တင်းသၢမ်ပိုင်ႈၵုင်ႇၸဝ်ႈ ဢၼ်တၢင်ႇၵဝ်ႈၼိူဝ်ႁူဝ်၊ သိၼ်ႁႃႈႁႂ်ႈတိုဝ်ႈၵမ် ၽွင်းယမ်ႇၵုင်ႇပေႃႈမႄႈ၊ ၵူပ်းႁွမ်းထႅင်ႈသိၼ်ပႅတ်ႇ တွင်းမႅတ်ႇၵူႈလိူၼ်မူၼ်း၊ ၽႃႇဝၼႃႇၸီးၽျၢၼ်း ယွၼ်းၼိပ်ႉပၢၼ်းဝွင်ႈဝွင်ႈ၊ သင်ႇၼၼ်ၵႃႈတၵ်းသႃႇ လီၵႂႃႇၼႃႈမိူဝ်းႁိုင်၊ ၵႆႉထၢပ်ႈၶိူဝ်ႈတင်းမုၼ် ပၢၼ်လုၼ်ၸင်ႇၸၵ်းမြၢတ်ႈ၊ တၼ်းၼႆႉၸဝ်ႈပျႃႇတိၵ်ႈ ဝႆႉၼႂ်းလိၵ်ႈပဵၼ်ထုင်း၊ ဢွၵ်ႇတမ်ႈပေႇထၢၼ်လၢၼ်း ပဵၼ်ဢူးတၢၼ်းၸႅၼ်ႇသိူၵ်ႈ၊ ယင်းပဵၼ်ၵႂၢမ်းပႃႇလိ ပၺႃႇသိပွင်မႄး၊ ဢၼၢၵ်ႈၽႂ်ပႆႇၼႄ ၵႆၵွၼ်ႈပႄႁၢင်ႈၶိူင်ႈ၊ ထုတ်ႇပဵၼ်တႆးၶေႃႈလိၵ်ႈ တွၵ်ႈတၢၼ်ႈသိၵ်ႈၵမ်းပေး၊ မိင်ႈသွၵ်ႈၵျႃႇလဝ်ႇပူး ၵေႃႇႁူဝ်ဢူးၸႃႇႁိၵ်ႈ၊ ၶိူဝ်းမေႃၼၢင်းသူရသတီႇ ၸပ်းမီႇႁွႆႈၶေႃးမႃး၊ ၽေႃႇၽၢၵ်ႈၼၢမ်ႇဝၼ်းပူးသွၵ်ႈၵျႃႇ ပိူၼ်ႈၸင်ႇဝႃႈမေႃလၢႆး၊ တေႃႈၸင်ႇၼႆႉတဵမ်မိူင်း သႂ်ႁိူင်းၼင်ႇဝၼ်းႁိူဝ်ႈ၊ မေႃၸရေးတၵ်ႈတႅမ်ႈ မွၵ်ႇၶႅမ်ႉတမ်ႈၽိုၼ်လၢႆး လုၵ်ႈသၢမ်ၾႃႉမိူင်းၼိူဝ် ဝဵင်းၵၢင်းသိူဝ်တူင်ႈၵႂၢင်ႈ၊ သင်ႁူႉၼႆငဝ်ႈႁၢၵ်ႈ တၵ်ႈႁၼ်ထႂၢၵ်ႈၵျွင်းၶမ်း၊ သြႃႇတေႃႇၵၢင်းသိူဝ် ဝဵင်းမိူင်းၼိူဝ်ၾႃႉၸုမ်ႈ၊ ဝဵင်းဢၢင်းလုၵ်ႈလွႆတႅမ်ႇ ႁွတ်ႈသီထႅမ်ႇၵွင်ၶေႃး၊ ထမိုဝ်ႉဢိၵ်ႇယွင်မၼ်း ၽႅဝ်ၼွင်ၶမ်းမေႃႇၼဵင်ႈ၊ ထုၵ်ႇငဵင်ႈပဵၼ်ၸရၢင်း ၶႅပ်ႇၶၢင်းတွင်ႇလွႆသေႃႇတင်းၵႃႈၼႆႉ ၵၢင်းသိူဝ်မဝ်ႇၽွင်ႈလိူဝ်ၵုမ်ႇၵႅပ်ႈ၊ ပၢၼ်ၶုၼ်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ဢွၵ်ႇလုၵ်ႈလႃႉပႃးမီး၊ ပေႃႈဢူႈယူႇယူဝ်းမႃး သႂ်ပႄးၵႃးလွင်ႈတႂ်ႈ၊ ပဵၼ်ၶိူဝ်းတူၵ်းသိုပ်ႇထႅင်ႈ ပီႈၼွင်ႉမိင်ႈႁူဝ်သိူဝ်၊ ၸဝ်ႈမင်းၵွႆဢဝ်ၵၢင်း ဝႆႉၾိင်ႈၶၢင်းၶၢတ်ႈၼႅတ်ႈ၊ ၶုၼ်မင်းၵႃႉပဵၼ်ငဝ်ႈ ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈသႅဝ်ႈဢဝ်ႁူဝ်၊ လၢင်းၸၢႆးၸိုဝ်ႈမင်းလူင် ဝၢင်းပူင်ၵၢႆႇၶူဝ်သိူၵ်ႈ၊ လုၵ်ႈမၼ်းၶုၼ်မီးသီႇ သီႇၵေႃႉပီႈၸိုဝ်ႈမင်း၊ ၵေႃႉၼွင်ႉၸိုဝ်ႈမင်းႁူၵ်း ပႃးၵၼ်တူၵ်းတဝ်ႈႁွတ်ႈ၊ ၽႅဝ်မိူင်းဢၢင်းၾႃႉၽိူၵ်ႇ မႃးတႄႇဢိူၵ်ႇၶိူဝ်ၶူႈ၊ ယွင်ႈၵယွင်ႈၽုၺ်ႇပဵၼ်ၸရင်ႉ ၵွႆႈပဵင်းပဵၼ်သွင်ဝဵင်း ၶိူဝ်ၶိူဝ်းၶုၼ်သိုပ်ႇလၢႆးၸဝ်ႈ ၵေႃႉငဝ်ႈႁဵၵ်ႈမင်းၵူဝ်း၊ သိုပ်ႇသၢၵ်ႈၸႅၼ်ႇၵၼ်မႃး သိုပ်ႇလၢႆၶႃးပုတ်ႈလၢႆႈ၊ လိုမ်ဝဵင်းသွင်ႇၵွႆႁိုဝ် ၸင်ႇႁွင်ႉၸိုဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်၊ ၵၢပ်ႈၾႃႉၸုမ်ႈပဵၼ်ၶုၼ် ႁႃးပဵၼ်မုၼ်ယူႇၶျွတ်ႈ၊ ယၢၼ်ၵႆႇမူႇတိုၼ်းၸႅတ်ႈ ပၢႆႈပႅတ်ႈၵႂႃႇႁိုင်ၼၢၼ်း၊ ၶႂ်ႈပွၵ်ႈသူႇမိူင်းႁဝ်း ၸိုင်ႈဝဵင်းလဝ်းပႃႈတႂ်ႈ၊ ယွၼ်းဢႃႈၶႂၢင်ႉတၵႃႇ ၽၢၵ်ႈဝိႁႃႇၵျွင်းၶမ်း၊ လူင်းဝၢႆႈထၢတ်ႈၵွင်းမူး လတ်းၸူးၼမ်ႉတဵင်းပွင်ႈ၊ ပၢၼ်ၶုၼ်ႁွင်ႉမြၼ်ႇမႃႇ ႁေႃႈသင်ႇၶႃႇလူင်းၵျွင်း၊ မဝ်ႇဝႄႈလႆႈမိူဝ်းလႂ် တူၺ်းႁႃၽႂ်ပႆႇၸႅင်ႈ၊ မိူဝ်ႈၵၢင်တၢင်းၼႂ်းဝႃႇ မၢၼ်ႈမြၼ်ႇမႃႇၸွမ်းလွမ်၊ ၸဝ်ႈၶျပႅတ်ႈသၢင်ႇၵၢၼ်း မဝ်ႇယုမ်ႇၼၢၼ်းၸိူင်ႉၸိူဝ်ႈ၊ ၸင်ႇပဵၼ်ၵူၼ်းဢွၵ်ႇၽၢၵ်ႈ ပိူၼ်ႈႁွင်ႉထၢၵ်ႈၵၢင်းသိူဝ်၊ မႃးယူႇတူင်ႇဝဵင်းလဝ်း ပဵၼ်ၶိူဝ်းႁဝ်းတင်းသဵင်ႈ၊ မဝ်ႇမီးသင်မဵတ်ႉတႃႇ ၽႃႇပၼ်ႇၵႂႃႇတိုၼ်းဝၼ်း၊ ၸႂ်ပိုင်ႈလူၺ်ႈတင်းမေႃ မႄႈပဵၼ်ၵေႃထုတ်ႇလိၵ်ႈ၊ ဝၢင်းပၼ်သူၺ်ႇတိုၼ်းၸႅတ်ႈ ယႃႇပိုၼ်ႉပႅတ်ႈဝၢင်းယၢၼ်၊ ပႃႇလိၶေႃႈတူဝ်လၢႆး မႄႈပိၼ်ႇတႆးတႅင်ႇတႅမ်ႈ၊ သုတ်ႈပူင်ၶၢၼ်းယၢဝ်းယႃႇ ၼိထိတႃႇပူင်ပေႃး ၶွတ်ႇယွတ်ႈပူမ်ၶိူဝ်းထမ်းတၢင်ႇႁၢင်ႈၶိူင်းၵမ်း႞ၵွၼ်ႇတႃႈမုၼ်႟မုၼ်ၼေႃး။
ၼႂ်းလိၵ်ႈလင်ႇၵႃႇ 10 ႁူဝ် ၶၢၼ်းငဝ်ႈ
တၼ်းၼႆဝၢင်းဝၢင်း ၵႂင်းၵႂင်းထႅဝ်သႂ် ၶိင်းႁႃးမေႃမူၼ်ႈၵျုၼ်ႇတေႃႇ ႁေႃၶမ်းၵဵင်းၼၢႆး လၢႆသႂ်သၽၢၼ်း သွႆးပၢၼ်းၶမ်းသိူၵ်ႈသွႆႇလႄႈ၊ ၶႃႈၼုၵ်းထုၵ်ႈၽေႃႇ ၸၢတ်ႈတေႃႇ သတ်ႉသၵီႇရိလင်ႇၵႃႇၸႃႇမြၢတ်ႈဝႆႉတၢၼ်ႈ႞ လီပွႆႇၵွႆတွႆးယဝ်ႉဢေႃႈ။
တီႈႁိမ်းတေသုတ်းၶၢၼ်း 2 ၼၼ်ႉသမ်ႉ
ၽဝ်ႇၼႆႉႁၢင်ႈႁႃးၽြႃးတၵႃႇ ၵူႇၶမ်းသွႆႈသၢင်ႇ ပျင်ႇလၸိၵ်ႈၶုယိၼ်ႇမၢၵ်ႇတႃမွႆႈ သူႇရသတီႇသမ်ႉထွၵ်ႈၸွႆႈ မေႃသၢၼ်ႇဢၼ်ပိူၼ်ႈလိုဝ်းႁူင်၊ သဝ်းၽႅင်လိၼ်သႅင်ၵဵင်းၶႃႁၵ်းတုမ် ဢဝ်ပူမ်မႃးယၼ် ဢူဝ်းၵႅင် ၽႃလႅင်ၸၢင်းႁၢင်း သဝ်းၶၢင်းယႆၵၼ် ၸွမ်းၼႃးမၵျီႇယႂႃႇ တႄႇတူၼ်ႈပိူၼ်ႈႁူၼ်ႈၵၼ်ႁွင်ႉၸွမ်းသိုဝ်ႈဢၼ်မၢၵ်ႇၵႅင်းလူင်းၽၵ်းယႂ်ႇ မီးၵႃႈၽႃႇမိုဝ်းလႅင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ၊ တၼ်းၸမ်ႁူဝ်ၼွၼ်းၵူၼ်းမေႃ ၼႃးလေႃၸၼ်းလၼ်း တၢၼ်ႇဝႃႈငႃးၸိုၵ်းႁိုၵ်းလဝ် သၢမ်သိပ်း သၢမ်သုမ်တုမ်ၼႄတၵ်းလိူဝ် ၽိူဝ်ၼႃၽူၺ်းယုမ်းမုင်ႉႁူဝ်ပုမ်း ၵွင်ထၢၼ်ႈပဵင်းၶၢဝ်ႇယဝ်ႉ၊ လႆႈၸိုဝ်ႈ သိူဝ်ႁူတ်ႈတေႃႇၽေ တပြေႇသိၼ်ႇတွင်ႇ သင်တွင်ႇသွင်သိူၵ်ႈၸဝ်ႈယုမ်ႇၵျိူၵ်ႈဢေၵဝ်ႇၼႂ်းထုင်ႉသူၶမ်း။
ပိူင်လီဢၢမ်းၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်
မႄးထတ်း1. လဵၵ်ႉတေႃႇထဝ်ႈ ပၺ်ႇၺႃႇတၢင်းမေႃလႅတ်းၸႅဝ်ႈၽၢႆၽႂ်းၸွင်ႈၸႃးလိူဝ်ပိူၼ်ႈ။
2. တၢင်းႁူႉသႅၼ်ပိူင်တဵမ်ထူၼ်ႈၼမ်လၢႆ မေႃလိူဝ်တွၼ်းပိူၼ်ႈ။
3. ၼၢင်းသူႇရသတီႇ ၽီပႂ်းပႃးသႃႇသၼႃႇၶဝ်ပႂ်းပႃးလူတူၺ်းၸပ်းႁၢင်းယူႇတႃႇသေႇ။
4. ၵႃႈပိူၼ်ႈတင်းလၢႆ ၶိုင်ပွင်ၸွင်ႈၸႃႉ ၶႃႉၶၢႆးႁဵတ်းၶဵၼ်သႂ်ႇႁၢင်ႈၼၼ်ႉ မဝ်ႇထိုင်တူဝ်သေပွၵ်ႈ။
5. ၵႂႃႇတၢင်းလႂ် ယူႇတီႈလႂ်ၵေႃႈ ၵူၼ်းတင်ႈလၢႆးမိုတ်ႈမၵ်ႉႁၵ်ႉၼမ်၊ ယမ်တူဝ်လႆႈပဵၼ်ပီႈပဵၼ်ႁူဝ်ပိူၼ်ႈ။
6. ၸိုဝ်ႈႁႅင်းသဵင်ဢွၵ်ႇ၊ ၶၢဝ်ႇငဝ်းဢူဢၢႆ လိုဝ်ႈႁူင် တွၼ်းပိူၼ်ႈ။
7. လိၵ်ႈမၼ်ႈၸဝ်ႈၽွတ်ႈ ၽႄႈၸွတ်ႇလိုမ်တႆးၵူႈတီႈ ၽိုၼ်ၼႆၵေႃႈလိူဝ်တွၼ်းပိူၼ်ႈ။
8. ၼႂ်းလိၵ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ထမ်မလေႃးၵသျတ်ႉတြ ဢေႃးဝႃႇတသုင်းမ မင်ႇၵထ ဢတိတ်ႈၼိမိတ်ႈ တမ်းပွင်ႇသိူၵ်ႈပိုၼ်း ဢပုမ်ႇ ၾိင်ႈငႄႈ လွင်ႈမိူင်းပိူင်တႆး တဵမ်ထူၼ်ႈတွၼ်းလိူဝ်ပိူၼ်ႈ။
9. ၵႃႈၸိုဝ်ႈလွင်ႈၽိုတ်ႇပိူင်ဢမ်ႇ ၵႂၢမ်းထၢမ်တႃႉ ပျသၼႃႇတင်းလၢႆ မၼ်းၸဝ်ႈၵႄႈလိတ်ႈလႆႈတွၼ်းပိူၼ်ႈ။
10. မိူဝ်ႈဢဝ်ၵွပ်ႇမၼ်းၸဝ်ႈလူင်းၶုမ်သေ ထူမ်လိၼ်ယဝ်ႉၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇမွၵ်ႇယႃႈၶဝ်ႈတႅၵ်ႇ လုၵ်ႉတၢင်းလႂ်မႃးဢမ်ႇႁူႉၽူင်ႉၸူၵ်းၼိူဝ်ႈၶႃမ်မၼ်းၸဝ်ႈ။
11. ယွၼ်ႉလူၺ်ႈၼိမိတ်ႈလၢၵ်ႇလၢႆးၼင်ႇၼႆ ပိူၼ်ႈၸင်ႇဢဝ်မႆမွင်ၵၢၼ်းႁၢမ်ၶွၼ်ၶိင်းမၼ်းၸဝ်ႈ သဵမ်ႈတင်းပၢႆသေတိၵ်ႇထၢၼ်ႇပၵ်းဝႆႉ တၢင်းႁူဝ်းတၢင်းတိၼ် ယင်းၶိုၼ်ႈဢွၵ်ႇႁုၼ်ႈပဵၼ်ေၵေႃႈ မီးယူႇတေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်။
12. ပေႃးမီႈၵူၼ်းတေမႃးတွင်ႈထၢမ် မႃးတွင်ႈပၢၼ်ႇတြႃး ၸႂ်ႉၽွတ်ႈလိၵ်ႈ၊ ၼွၼ်းလပးယူႇၵေႃႈ ၽီပႂ်းမၼ်းၸဝ်ႈပူၵ်းတွႆႇ (ၼႂ်းၾၼ်) ဝႃႈလိုၵ်ႈလႄႈပိူၼ်ႈတေမႃးထၢမ်းမႃးၸႂ်ႉ လွင်ႈၼၼ်ႉ ပိူင်ၼႆႉယဝ်ႉၾၢင်ႉသတိထႃႈဢွၼ်တၢင်း။
13. ပေႃးဝၼ်းၵၢတ်ႇဝၼ်းလဝ်း ၵူၼ်းလူင်ၶဝ်ဢဝ်သၢတ်ႇပေႃႉၶဝ်ႈသွင်ၽိုၼ် သိူဝ်ႈတႂ်ႈႁူမ်ႈမၢၵ်ႇၵႅင်းလူင်သွင်တူၼ်ႈ ၽႆၢႇၸၢၼ်းၵၢတ်ႇၼၼ်ႉ သိူဝ်တၢၼ်းသိူဝ်း တမ်းၼမ်ႉတဝ်ႈ ပူႉယႃႈဝႆႉသေ ပေႃးမၼ်းၸဝ်ႈၽႅဝ်မႃးၼင်ႈယဝ်ႉ၊ ၵႃႈၸူိဝ်းၸဝ်ႈမုၼ်းၶုၼ်ၶႃႈ လဵၵ်ႉတေႃႇယႂ်ႇတင်ႈလၢႆ ဢွၼ်ၵၼ်မႃးတွင်ႈမႃးထၢမ်တြႃးလႂ် မႃးလူႇမႃးတၢၼ်းလႂ် ၵွင်ၶူဝးလူႇပေႃးတဵမ်သၢတ်ႇ။
14. မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉၸႂ်ၵဝ်ႇပိုင်တူဝ်ၵဝ်ႇ၊ လုၵ်ႇသိတ်ႇလုၵ်ႈၼွင်ႉလုၵ်ႈလဵင်ႉလုၵ်ႈၸၢင်း ၵူၼးၼႂ်းႁိူၼ်းမီးၼမ်သေတႃႇၵေႃႈ ဢမ်ႇသူႈၸႂ်ႉၽႂ် တူဝ်မၼ်းၸဝ်ႈ ၶူႈသမ်းႁၢမ်မႅၵ်ႇလႆႈ ႁဵတ်းဢဝ်ၵူၺ်း ၸင်ႇတေပေႉၸႂ်ဢိူဝ်ႉလႃႉ။
လိၵ်ႈဢၼ်တႅမ်ႈဢွၵ်ႇ
မႄးထတ်းလိၵ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈတႅမ်ႈဢွၵ်ႇဝႆႉသမ်ႉ-
|
1. သႃႇသၼႃႇမင်းၸႅၼ်ႇ |
63. ၼၢင်းပိၼ်ႇၸပႃႇပီႇ |
121. လိၵ်ႈထမ်ႇမသေေႃးသတ်ႉထ |
ပပ်ႉဢၼ်လႆႈထူပ်းႁၼ်ဝႆႉမီးယူႇ ယဝ်ႉၼၼ်ႉ 175 ၽိုၼ်၊ ပႆႇႁၼ်ၵေႃႈယင်းမီးထႅင်ႈ ၼမ်တႄႉတႄႉ၊ သၢႆၸႂ်လိၵ်ႈလၢႆး ၽူႈပိူင်းၾႆး ၼႄတင်းၾိင်ႈငႄႈ ၶိူဝ်းတႆးႁဝ်း “ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်” ပဵၼ်ၵူၼ်းမႃး ၼိုင်ႈၸူဝ်ႈၼိုင်ႈပၢၼ် ၸူဝ်ႈပၢၼ် (ၽဝႃႉ) မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ၊ ဢမ်ႇမီးတင်းသိူဝ်း တၢင်းပဵင်း ၶူတ်းငေႃးၵူတ်ႉ ၵၢတ်ႉ ယၢပ်ႇယၢၼ်းၶၼ်ၸႂ် တႄႉတႄႉ။
ၽိုၼ်ဢိင်
မႄးထတ်း1. လုင်းၶုၼ်မႁႃႇ၊ 1969၊ ပိုၼ်းၶူးမေႃလိၵ်ႈတႆး 6 ၸဝ်ႈ၊ ၼႃႈလိၵ်ႈ 37-52
2. လုင်းၶုၼ်မႁႃႇ၊ 1986၊ ပပ်ႉပိုၼ်းၶူးမေႃလိၵ်ႈတႆး 9 ၸဝ်ႈ၊ ႁွင်ႈၵၢၼ် ၽၢႆႇလိၵ်ႈလၢႆးၸိုင်ႈတႆး၊ ၼႃႈလိၵ်ႈ 8-16