ပိုၼ်းပုတ်ႉထ

ပိုၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်လွင်ႈၽဝႃႉၽြႃးၸဝ်ႈ ၸဝ်ႈၵေႃးတမၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သိၻ်ꩪတ်ထ ၵေႃတမ Siddhārtha Gautama (သၵ်ႉၵတ सिद्धार्थ गौतम; ပႃႇလိ सिद्धाथ गोतम)ၼႆႉ ပဵၼ်ၵေႃႉဢၼ် ၶူင်ဢွၵ်ႇပဵၼ်မႃး ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇသေ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်မုၼ်ၶမ်းၽြႃး ဢၼ်ထွတ်ႈမျၢတ်ႈသေပိူၼ်ႈ။ ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ ၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈ ၿီႇၸီႇ 623 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တမ်ႈတီႈ မိူင်းဢိၼ်ႇတိယၼႆႉ ပုတ်ႉထၸဝ်ႈ တႄႇတင်ႈ ဝႃႇတမၼ်းၸဝ်ႈ မိူဝ်ႈၿီႇၸီႇ 588 ယဝ်ႉ။

တီႈမိူင်းပွတ်းဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ ပိၵ်ႉသမ်ႉ ၸဝ်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉ ၸိူင်ႉၼင်ႇၶူင်ၾူးၸိုဝ်ႈ (ၿီႇၸီႇ 551-479) မီးမႃးသေတႃႉ ပၢႆးဝူၼ်ႉဝႃႇတပုတ်ႉထၸဝ်ႈတႄႉ ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၸိူဝ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ တင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ဝႃႇတၽြႃးပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်တြႃးသတ်ႉၸႃႇ ဢၼ်မၢၼ်ႇမႅၼ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တႃႇတေ လဵပ်ႈႁဵၼ်း တီႈၼိူဝ် လွင်ႈၼၢင်းၼိုင်ႈဢၼ်ၼၼ်ႉ ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇၼႆႉ မီးလွၵ်းလၢႆးတႅတ်ႈၼႅတ်ႈ၊ တူၵ်းလွၵ်းၸွမ်း ပၢႆးသၢႆႊယဝ်ႉ။ ၶေႃႈသင်ႇသွၼ် ပုတ်ႉထၸဝ်ႈလႄႈ ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇၼႆႉ ပဵၼ်ၽႃႇသႃႇ ဢၼ်ငမ်ႇမႅၼ်ႈပၢႆးသၢႆႊ လႄႈ ဢၼ်တူဝ်ထူပ်းၸွမ်း သၽႃႇဝၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇၼၼ်ႉ သြႃႇလႄႈတပႄး ပေႃႈမႄႈလႄႈ လုၵ်ႈလၢင်း ၸဝ်ႈၽူဝ်လႄႈ မေးၼၢင်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တိုၼ်းမီးဝႆႉ ပုၼ်ႈၽွၼ်းၽႂ်မၼ်း ဝတ်ႈဝၢတ်ႈၽႂ်မၼ်းယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်း မင်ႇၵလႃႇ 38 ၼၼ်ႉၵေႃႈ ယိုၼ်ႁပ်ႉဝႆႉဝႃႈ လွင်ႈသွၼ်ႁဵၼ်းဢဝ် တၢင်းမေႃ ဢၼ်ဢမ်ႇမီး တၢင်းၽိတ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်မင်ႇၵလႃႇလီၼႆယဝ်ႉ။

ပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶုၼ်ၶတ်ႉတိယ ၸဝ်ႈၼိုင်ႈ။ တီႈၼႂ်း ၵူၼ်းမိူင်းဢိၼ်ႇတိယၼၼ်ႉ ၶဝ်ၸႅၵ်ႇၽႄၵၼ်ဝႆႉ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းသီႇထၢၼ်ႈ၊ ၶိူၼ်းပုၼ်ႇၼႃး (ၿြႁမၼ)၊ ၶိူဝ်းၶုၼ် (ၶတ်ႉတိယ)၊ ၶိူဝ်းၵူၼ်းၵႃႉ (ဝသ်သ) လႄႈ ၶိူဝ်းၵူၼ်းၽၢၼ် (သုၻ်ꩪ)သေ ၶဝ်မီး လွင်ႈၸႅၵ်ႇၽႄ ထၢၼ်ၵူၼ်းယဝ်ႉ။ ဝႃႇတပုတ်ႉထၸဝ်ႈတႄႉ သၢၼ်ၶတ်း လွင်ႈၸႅၵ်ႇၽႄထၢၼ်ႈၵူၼ်းယဝ်ႉ။ ပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ ၵူၼ်းသေ ပဵၼ်ၽြႃးမႃးၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်လူဝ်ႇတွင်းၵိုမ်းဝႆႉယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵိင်ႇၽႄၸၢဝ်းပုတ်ႉ မၢင်ၸိူဝ်းတႄႉ ယုမ်ႇမၢတ်ႈဝႃႈ ပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၽြႃးၼိူဝ်ၵၢင်ႁၢဝ်ၼႆယဝ်ႉ။ တီႈပွင်ႇ ပုတ်ႉထ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉတႄႉ ပွင်ႇဝႃႈ ၵေႃႉၽူႈလႆႈၺၢၼ်ႇတၢင်းႁူႉ၊ ၺၢၼ်ႇသပ်ႉပၺ်ႇၺု (Enlightened) ဢမ်ႇၼၼ် ၵေႃႉတိုၼ်ႇလုၵ်ႉဢွၵ်ႇ ၼႂ်းလပ်းသိင်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။

ပိုၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼႆႉ တေလႆႈႁၼ် ၸႅၵ်ႇဝႆႉ ႁႃႈတွၼ်ႈ ပၢၼ်ၶုၼ်ၸၢႆးၼုမ်ႇ၊ ပၢၼ်ပၢႆႈဢွၵ်ႇထိူၼ်ႇၵႃႇမ၊ ပၢၼ်သွၵ်ႈႁႃထမ်းတြႃး၊ ပၢၼ်ပူၵ်းပွင်သႃႇသၼႃႇ၊ ပၢၼ်ဢဝ်ပရိၼိပ်ႉပၢၼ်ႇ ၼႆယူႇ။

ပၢၼ်ၶုၼ်ၸၢႆးၼုမ်ႇ

ၸိုဝ်ႈဢၼ်ဝႃႈ ‘’’ပုတ်ႉထ’’’ၼႆႉ ဝၢႆးသေ ပဵၼ်ၽြႃးယဝ်ႉၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေလႆႈမႃးယဝ်ႉ။ ပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼႆႉ ၶိူဝ်းႁိူၼ်းၸဝ်ႈ ပဵၼ် ၵေႃးတမသေ ၸိုဝ်ႈၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈတႄႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ‘’’သိၻ်ꩪတ်ထၵုမႃႇရ (ၸဝ်ႈသီႇထၢတ်ႈ’’’ ၼႆသေ ပွင်ႇဝႃႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵၢင်ၸႂ် ၽီၵူၼ်းတင်းသဵင်ႈ တဵမ်ထူၼ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈသီႇထၢတ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶုၼ်သၵ်ႉၵ Shakya သေ ပၢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ၺႃးမိူဝ်ႈ ၿီႇၸီႇ 623 မွၵ်ႈၼၼ်ႉ။ ပေႃႈၸဝ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းသုတ်ႉထေႃးထၼ ပဵၼ်ၸဝ်ႈပိူင်ႇၼမ်ႉငမ်းလိၼ် မိူင်းၵပိလဝတ်ႉ။ သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ် ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းလူင် သုတ်ႉထေႃးထၼၶဝ်ၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ ၸဝ်ႈတူၼ်ႈလူင် ဢွၵ်ႉၵႃႇၵမႃး တေႃႇထိုင်ပၢၼ် ၸဝ်ႈၸယသေၼၼၼ်ႉ မီးၵႂႃႇ 82000 ၸဝ်ႈ သိုပ်ႇလၢမ်းတၢမ်ၵၼ် ဢုပ်ႉပိူင်ႇ မိူင်းၵပိလဝတ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၶိူဝ်းၶဝ်ၸဝ်ႈ လႆႈႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ သၵ်ႉၵ (သႃႇၵီႇယ) ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉတႄႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၶဝ်ပီႈၼွင်ႉ 9 ၵေႃႉ ဢွၼ်ဢဝ် ဢလုမ်းဢလၢင်းသေ ပၢႆႈဢွၵ်ႇမိူင်း၊ မႃးတင်ႈမိူင်း ဢွင်ႈတီႈ ၵပိလဝတ်ႉၼႆႉသေ သမ်ႉၵူဝ် ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၶဝ် ႁၢႆလႄႈ ၶဝ်ပီႈၼွင်ႉ ႁူမ်ႈတွင်ႉ ႁူမ်ႈဢူႈ ႁူမ်ႈမႄႈၼင်ႇၵၼ် ၶိုၼ်းတႄႇၼႃႈႁိူၼ်း ၵူပ်ႉၵူႈၵၼ် သိုပ်ႇသၢႆၸႂ် ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၶဝ်မႃးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် ၵေႃႉပဵၼ် ဢူႈၶဝ် ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းလူင် ဢွၵ်ႇၵႃႇၵ ၸင်ႇဢၢမ်းယွင်ႈသေ လၢတ်ႈဝႃႈ “သၵျဝတ ၽေႃ ၵုမႃႇရေႃ” ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ပွင်ပဵၼ်လႆႈတႄႉယဝ်ႉ ၼႆသေ ၸင်ႇဢဝ်ၶေႃႈၵႂၢမ်းၼၼ်ႉလႄႈ ပဵၼ်မႃး ၶိူဝ်းသၵျ (ၶိူဝ်းသႃႇၵီႇ၊ ၶိူဝ်းသၵ်ႉၵ)ယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈၵပိလဝတ်ႉၼၼ်ႉ ယၢမ်းလဵဝ် မီးတီႈၼႂ်းမိူင်းၼီႇပေႃး။ တီႈႁိမ်းႁွမ်း ၵပိလဝတ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ တေႃႈမီး ၸၢဝ်းၶိူဝ်း တင်းၼမ်တင်းလၢႆ ယူႇသဝ်းၵိၼ်သၢင်ႈဝႆႉယူႇ၊ ၵေႃႉပဵၼ် မႄႈၼၢင်းသီႇရိမႁႃႇမႃႇယႃႇတႄႉ ပဵၼ်လုၵ်ႉယိင်း ၶုၼ်မိူင်းၵေႃးလိယယဝ်ႉ။

ၼၢင်းသီႇရိမႁႃႇမႃႇယႃႇ ၵိူတ်ႇႁၼ်ၼႃႈ ၸဝ်ႈသီႇထၢၼ်ႈ မိူဝ်ႈၿီႇၸီႇ 623 တီႈ သူၼ်သိူဝ်းလုမ်ႇပၼီႇ တႂ်ႈတူၼ်ႈမႆႉပဝ်းတူၼ်ႈၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵိူတ်ႇမႃးယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၼေႃႇၶမ်းၸဝ်ႈ လုၵ်ႉတၢင်းဢွၵ်ႇ ဝၢႆႇၼႃႈၵႂႃႇ ၽၢႆႇႁွင်ႇ ယၢင်ႈပႆၵႂႃႇ ၸဵတ်းယၢင်ႈသေ လၢတ်ႈၵႂၢမ်းသၢမ်ၶေႃႈ • ဢၷ်ၷေႃ ႁမသမိ လေႃၵသ်သ • ꩡေꩦ်ေꩧႃ ႁမ်မသမိ လေႃၵသ်သ • သေꩦ်ေꩧႃ ႁမ်မသမိ လေႃၵသ်သ ၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ ၼၢင်းယိင်း ဢၼ်တေလဵင်ႉလုၵ်ႈႁူဝ်သၢဝ်ၼၼ်ႉ လႆႈပွၵ်ႈၶိုၼ်းမိူဝ်းလဵင်ႉလုၵ်ႈ တမ်ႈတီႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်းဢူႈမႄႈၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ၵိူတ်ႇႁၼ်ၼႃႈ ၸဝ်ႈသီႇထၢတ်ႈ လႆႈၸဵတ်းဝၼ်းယဝ်ႉ ၼၢင်းႁေႃၶမ်းသီႇရိမႁႃႇမႃႇယႃႇ ၼွၼ်ၽေးၵႂႃႇလႄႈ မႄႈၼႃႉၵေႃးတမီႇ လႆႈသိုပ်ႇႁဵတ်းပဵၼ် မႄႈၼူမ်း ၸဝ်ႈသီႇထၢတ်ႈ တေႃႇပေႃးယႂ်ႇယဝ်ႉ။

ၵၢင်ၸႂ် ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းလူင် သုတ်ႉထေႃးထၼတႄႉ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈလုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ ပဵၼ်ၶုၼ်ၸၵျဝတေးယူႇ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ၼိမိတ်ႉ သမ်ႉဢွၵ်ႇဝႃႈ ၸဝ်ႈသီႇထၢတ်ႈ တေၸုၼ်ႉပႅတ်ႈ ပူၺ်ႈလေႃးၵီႇသေ တေပဵၼ်ၽြႃးၼႆလႄႈ ၵေႃႉပဵၼ်ပေႃႈမၼ်းၸဝ်ႈ ၸင်ႇဢဝ် ဢႃႇရူင်ႇၵႃႇမၵုင်ႇ ၽွတ်ႈၶဵၼ်းမၼ်းၸဝ်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ဢႃႇယု လႆႈမႃး 16 ၼၼ်ႉ ၸင်ႇဢဝ်ၵူပ်ႉၵူႈပၼ်တင်း ၼၢင်းယသေႃထရႃႇ (ၼၢင်းယသေႃႇ)ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢူႈၼၢင်းယသေႃႇၶဝ် ဢမ်ႇၽွမ်ႉလႄႈ တူဝ်ၶုၼ်ၸၢႆးသီႇထၢတ်ႈ လႆႈၼႄ တၢင်းမေႃၵၢင်ႇ တၢင်းမေႃ ၵူႈပိူင်ပိူင်သေ လိူၵ်ႈဢဝ် ၵေႃႉထုၵ်ႉၸႂ်ၸဝ်ႈၵႂႃႇယဝ်ႉ။

ပၢၼ်ပၢႆႈဢွၵ်ႇထိူၼ်ႇၵႃႇမ

ၶုၼ်ၸၢႆးသီႇထၢတ်ႈ လႄႈ ၼၢင်းယသေႃႇထရႃႇ ယူႇႁူမ်ႈၵၼ် 13 ပီသေ မီးမႃး လုၵ်ႈၸၢႆးဢွၼ်ႇၸဝ်ႈၼိုင်ႈ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸၢႆးရႃႇႁုလႃႇ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မၼ်းၸဝ်ႈၶၢင်းဝႃႈ လုၵ်ႈၸၢႆးၵဝ်ၵေႃႉၼႆႉ မိူၼ်ၼင်ႇ ၵူပ်းၵိၼ်လိူၼ် ဢၼ်တေမႃးတိုတ်ႉၼွင်ႇ ၸွင်ႇၸၼ် ႁဵတ်းႁႂ်ႈ သဵၼ်ႈတၢင်းၵႂႃႇၵဝ် ၸိူင်ႉၼၢၼ်း ၼႆလႄႈ ၸင်ႇလႆႈ ဢဝ်ၸိုဝ်ႈဢၼ်ဝႃႈ ရႃႇႁုၼၼ်ႉ တၢင်ႇပၼ် ၸိုဝ်ႈလုၵ်ႈမၼ်း။ ပိၵ်ႉသမ်ႉ ပေႃႈၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းလူင် ဢဝ်ဢႃႇရူင်ႇၵႃႇမၵုင်ႇ ၽၢႆႇလေႃးၵီႇ ႁူၺ်းဝႆႉၸဝ်ႈလႄႈသင်၊ ႁႄႉႁၢမ်ႈဝႆႉ ဢမ်ႇပၼ်ႁၼ် လွင်ႈဢႃႇရူင်ႇႁုၵ်းႁၢႆႉ ဢၼိတ်ႉထႃႇရူင်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ မီးၸႂ်ႁၵ်ႉႁႅင်းပႅင်းယႂ်ႇ တီႈၼိူဝ် လုၵ်ႈမေးလႄႈသင် ၵၢင်ၸႂ် ၸဝ်ႈသီႇထၢတ်ႈတႄႉ ၶႂ်ႈသွၵ်ႈႁႃ ၽဝႃႉမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈ ဢၼ်ၸၼ်ႉသုင်သေ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယူႇ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ဝၼ်းၼိုင်ႈ ၸဝ်ႈသီႇထၢတ်ႈ လႆႈႁၼ် သၽေႃးတြႃးဢၼ်မၢၼ်ႇမႅၼ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဢၼ်ၸဝ်ႈသီႇထၢတ်ႈ ႁၼ် လွင်ႈမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈ သီႇပိူင်ၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ၼိမိတ်ႈ ၵူၼ်းထဝ်ႈ၊ ၵူၼ်းပဵၼ်၊ ၵူၼ်းတၢႆ လႄႈ ရႁၢၼ်းယဝ်ႉ။ ၼိမိတ်ႈ သၢမ်ဢၼ် ပႃႈၼႃႈၼၼ်ႉတႄႉ တၢင်တူဝ်ၽဝႃႉ ၵူၼ်းႁဝ်း လွင်ႈဝႃႈ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈ တၢင်းထဝ်ႈ၊ တၢင်းၸဵပ်း၊ တၢင်းတၢႆ ထင်သဝ်း။ ၼိမိတ်ႈ ၵမ်းလိုၼ်း ဢၼ်ပဵၼ် ရႁၢၼ်းၼၼ်ႉတႄႉ ၼႄပၼ် လွင်ႈပူၼ်ႉလွတ်ႈ တၢင်းထဝ်ႈ တၢင်းၸဵပ်း တၢင်းတၢႆသေ ႁွတ်ႈထိုင်တီႈငိမ်းယဵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ လႆႈႁူႉလႆႈႁၼ် ၼင်ႇၼၼ်ယဝ်ႉ ၸဝ်ႈသီႇထၢတ်ႈ ႁူႉထိုင်ဝႃး မၼ်းတေ ဢမ်ႇၸၢင်ႈသိုပ်ႇယူႇသဝ်းလႆး ၼႂ်းၽဝႃႉ ၶုၼ်ၸၢႆးယဝ်ႉၼႆသေ ထိုင်မႃးၶမ်ႈၼိုင်ႈ မၼ်းၸဝ်ႈ ၸင်ႇၵႂႃႇလၵ်ႉလွမ်တူၺ်း ၼႃႈတႃ လုၵ်ႈမေးမၼ်းသေ ပၢႆႈဢွၵ်ႇထိူၼ်ႇ ၵႂႃႇႁႃႇ သၽေႃးတြႃး ဢၼ်မၢၼ်ႇမႅၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသီႇထၢတ်ႈ ဢႃႇယု လႆႈ 29 ယဝ်ႉလႄႈ ပဵၼ်ပၢၼ် ဢၼ်မေႃဝူၼ်ႉလႆႈ ၶႆႈၸၢင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပိၵ်ႉသမ်ႉ မီးဝႆႉ ယိူင်းဢၢၼ်းသုင် ပုၼ်ႈတႃႇ မိူဝ်းၼႃႈ ဝႃႈၼႆသေတႃႉ တႃႇတေတႅပ်းတတ်းၸႂ်သေ ပၢႆႈၽၢတ်ႇလႆႈၼင်ႇၼႆၼၼ်ႉ ဢမ်ႇငၢႆႈငၢႆႈ။

ပၢၼ်သွၵ်ႈႁႃ ထမ်းတြႃး

တီႈၼႂ်းၽိုၼ်ထမ်း ပိတၵၢတ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ မွၵ်ႇလၢတ်ႈၼႄဝႃႈ ၵႂႃႇတိုဝ်းၵမ် (ၵျၢင်ႉၵမ်) တုၵ်ႉၵရၸရိယႃႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ၶၢဝ်းယၢမ်းၼၼ်ႉတႄႉ တႄႇဢဝ် ပၢႆႈဢွၵ်ႇထိူၼ်ႇၵႃႇမယဝ်ႉသေ တေႃႇထိုင် ၶၢဝ်းယၢမ်း ပဵၼ်ၽြႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တၢင်းတိုဝ်းၵမ် ဢၼ်ၼေႃႇၶမ်းၸဝ်ႈ ၽိုၵ်းၸၢမ်းႁဵတ်းတူၺ်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းတႄႉပဵၼ် တၢင်းတိုဝ်းၵမ်သမထ (ယေႃးၵ)ယဝ်ႉ။ ပိၵ်ႉသမ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်း ၸႂ်ၼိမ်ယဵၼ်ၵႂႃႇ ၸူဝ်ႈၵႅပ်ႉသေတႃႉ ဢၼ်ၼေႃႇၶမ်းၸဝ်ႈ သွၵ်ႈႁႃၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ပုၼ်ႈတႃႇ လွင်ႈငိမ်းယဵၼ်ထႃႇဝရ တႃႇသေႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ ၸုၼ်ႉၽႃႈဝၢင်းပူင်ပႅတ်ႈ လွင်ႈတိုဝ်းၵမ် သမထ (တုၵ်ႉၵရၸရိယႃႇ)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ တၢင်းတိုဝ်းၵမ်သမထ (ယေႃးၵ)ၼႆႉ ပုၼ်ႈတႃႇၵျၢင်ႉၵမ်တြႃးၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်လမ်ႇလွင်ႈလူင် ပိူင်ၼိုင်ႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။ မၼ်းပဵၼ် ပိုၼ်ႉထၢၼ် တႃႇတေႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၸႂ်ၼိမ် Meditation sake meditation ယဝ်ႉ။ ၵမ်ႇမထၢၼ်း လွင်ႈၵျၢင်ႉၵမ် ဢၼ်ၸဝ်ႈသီႇထၢတ်ႈ ၶႂ်ႈလႆႈၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ် ၵၢၼ်ဝိပတ်ႉသၼႃႇ Insight Meditation ဢၼ်ၸၢင်ႈႁူႉႁၼ်လႆႈ သိုဝ်ႈၼႃႈတၼ်းတႃ လွင်ႈပဵၼ်လူႉ လိုၵ်ႉလမ်ႇ ၽဝႃႉၶၼ်ႇထႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈၸၢမ်းတိုဝ်းၵမ် မၢႆသွင်ၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်တၢင်းတိုဝ်းၵမ် တပယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈတီႈ တိုဝ်းၵမ်ၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ် တီႈထိူၼ်ႇဢုရုဝေႇလ တီႈဢၼ် ၸဝ်ႈၵွၼ်းတၺ်ႇၺ ပၺ်ႇၸဝၵ်ႉၵီႇ 5 ၸဝ်ႈ ယူႇသဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼေႃႇၶမ်းၸဝ်ႈ ၵျၢင်ႉၵမ်တူၺ်းသေတႃႉ ႁူႉထိုင်ဝႃႈ တၢင်းၵျၢင်ႉၵမ် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တေႃႈဢမ်ႇၸၢင်ႈ ႁူႉႁၼ်လႆး ထမ်းတြႃးသတ်ႉၸႃႇသေ ၵူၺ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၶၢၼ်တူဝ် ၶၢၼ်ၸႂ် သဵင်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းၵူၺ်းၼႆလႄႈ ၸင်ႇၸုၼ်ႉပႅတ်ႈ တၢင်းတိုဝ်းၵမ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပၼ်ႇၸဝၵ်ႉၵီႇႁႃႈၸဝ်ႈၵေႃႈ လႆႈႁၼ်ၼင်ႇၼၼ်သေ ၸႂ်လူႉၼိူဝ် ၸဝ်ႈသီႇထၢတ်ႈတႄႉလႄႈ ၸင်ႇပၢႆႈၽၢတ်ႇၸဝ်ႈၵႂႃႇ တီႈမိူင်းပႃႇရႃႇၼသီႇယဝ်ႉ။ ၼေႃႇၶမ်းၸဝ်ႈ ၸင်ႇဝူၼ်ႉ ၸင်ႇထတ်းသၢင်ဝႃႈ တႃႇတေႁၼ် သဵၼ်ႈတၢင်းသတ်ႉၸႃႇၼၼ်ႉ လွင်ႈၵျၢင်ႉၶႅင် ၸိူင်ႉၼင်ႇ တုၵ်ႉၵရၸရိယႃႇၼၼ်ႉၵေႃႈ တေႃႈတေဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ၊ လွင်ႈယူႇသႃႇ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၸၢမ်ႇပူၺ်ႈလူၺ်ႈ ဢႃႇရူင်ႇၵႃႇမၵုင်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ တေႃႈတေ ဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈၼႆယူႇ။ ၼေႃႇၶမ်းၸဝ်ႈ ၸင်ႇၵႂႃႇဝူၼ်ႉႁၼ်လႆႈ ၽဝမၼ်းၸဝ်ႈ မိူဝ်ႈလဵၵ်ႉၼၼ်ႉယူႇ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၸဝ်ႈပေႃႈႁေႃၶမ်း ႁဵတ်းပွႆးမင်ႇၵလႃႇ ထႆၼႃးၼၼ်ႉ ပိူၼ်ႈဢဝ် ၼေႃႇၶမ်းၸဝ်ႈ ၵႂႃႇဝႆႉ တႂ်ႈတူၼ်ႈမႆႉၸပုသပျေႇယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၼေႃႇၶမ်းၸဝ်ႈ ဢမ်ႇၶဝ်ႈၸႂ် တီႈၼိူဝ် သဵင်ပိူၼ်ႈႁဵတ်းပွႆးမင်ႇၵလႃႇ ထႆၼႃး၊ ဢမ်ႇၶဝ်ႈၸႂ် တီႈၼိူဝ် လွင်ႈၵတ်းယဵၼ် ႁူမ်ႈမႆႉၸပုသပျေႇ၊ ၼေႃႇၸဝ်ႈ ၵူၺ်းၶဝ်ႈၸႂ် တီႈၼိူဝ်တူဝ်ၶၼ်ႇထႃႇၸဝ်ႈသေ ဝႆႉၸႂ်ၼမ်လီၸွၼ်းၸွၼ်းၼၼ်ႉၵူၺ်း။ လွင်ႈၸႂ်ၼိမ်ဢွၼ်ႇဢၼ်ၼၼ်ႉ ထိုင်တီႈမၼ်းၸၢႆးယႂ်ႇမႃး မႃးပဵၼ် ၶုၼ်ၸၢႆးၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈ ဢမ်ႇၶိုၼ်းလႆႈထူပ်းထႅင်ႈသေပွၵ်ႈ။ လွင်ႈၸႂ်ၼမ်ၼင်ႇၼၼ်ၼၼ်ႉ ၼႂ်းၽိုၼ်ထမ်းပိတၵၢတ်ႈ လၢတ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်သၢၼ်ႇပထမၼႆယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းၼၼ်သေ ၼေႃႇၶမ်းၸဝ်ႈသီႇထၢတ်ႈ ၸင်ႇပွင်ႇၸႂ်ဝႃႈ တႃႇတေႁၼ် တြႃးသတ်ႉၸႃႇ ဢၼ်မၢၼ်ႇမႅၼ်ႈၼၼ်ႉ ၵူၺ်းတေလႆႈ သွၵ်ႈႁႃ ၼႂ်းတူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၵူၺ်း ၼႆယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈ ၸႂ်ၼိမ်ၼၼ်ႉ ဢဝ်ၺၢၼ်ႇဝၢၵ်ႈၶဝ်ႈၼႂ်းတူဝ်လႄႈ ၼေႃႇၶမ်းၸဝ်ႈ ႁူႉႁၼ်ထိုင် လွင်ႈဢမ်ႇမၼ်ႈဢမ်ႇၵိုမ်း၊ လွင်ႈၶၢၼ်ၶဵၼ်တုၵ်ႉယၢၵ်ႈ၊ လွင်ႈလွၼ်ႉၵႅၼ်ဢမ်ႇမီး ၶႅၼ်သီးဢမ်ႇလႆႈ ဢၼ်ဝႃႈ ဢၼိတ်ႉၸ၊ တုၵ်ႉၶ၊ ဢၼတ်ႉတ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လႆႈႁၼ်ငိူၼ်ႈ တီႈတူဝ်ၶၼ်ႇထႃႇသေ ၼေႃႇၶမ်းၸဝ်ႈ ႁူႉႁၼ်ထိုင် ငဝ်ႈတႄႇၵူၼ်းတင်းသဵင်ႈ ၸႅင်ႈၸႅင်ႈလႅင်းလႅင်းယဝ်ႉ။ လွင်ႈတၢင်းတုၵ်ႉယၢၵ်ႈၽဝႃႉ ဢၼ်ပဵၼ် တုၵ်ႉၶသတ်ႉၸႃႇ၊ လွင်ႈတၢင်း ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၽဝ ထူင်ႇထူင်ႇထဵဝ်ႈထဵဝ်ႈ ၵဵဝ်ႈၵဵဝ်ႈၵွင်ႉၵွင်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် သမုတယသတ်ႉၸႃႇ၊ သဵၼ်ႈတၢင်း တႃႇတေဢွၵ်ႇမူၼ်ႉပူၼ်ႉလွတ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် မၵ်ႉၵသတ်ႉၸႃႇ လႄႈ လွင်ႈငမ်းယဵၼ်ပူၼ်ႉလွတ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၼိရေႃးထသတ်ႉၸႃႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်သဵၼ်ႈတၢင်း ဢၼ်ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ သွၵ်ႈႁႃၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈတီႈ ႁိမ်းၼမ်ႉၼေႇရၺ်ႇၸရႃႇ တီႈဢၼ်ၸဝ်ႈသီႇထၢတ်ႈ လႆႈၺၢၼ်ႇတြႃးသေ ပဵၼ်ၽြႃးၼၼ်ႉ ၸၢဝ်းပုတ်ႉၶဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ ပုတ်ႉထၵယႃႇ (ၽေႃးထိၶမ်း) ၼႆယဝ်ႉ။ တူၼ်ႈမႆႉၺွင်ႇၽေႃးထိၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁွင်ႉဝႃႈ တူၼ်ႈၽေႃးထိ Tree of Enlightenment ဢမ်ႇၼၼ် တူၼ်ႈၺၢၼ်ႇ Tree of Wisdom ယဝ်ႉ။ လွင်ႈပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ႁူပ်ႉႁူႉႁၼ် ၺၢၼ်ႇသတ်ႉၸႃႇတီႈၼႂ်းတူဝ်ၶၼ်ႇထႃႇၼႆႉ ၸဝ်ႉလိူဝ်သေ လွင်ႈဢၼ် ၼိဝ်ႇတၢၼ်ႇၶဝ် ႁႃႁၼ် လွင်ႈႁႅင်းၸၼ်ၵမ်ႇၽႃႇ၊ လွင်ႈပၢတ်ႉၸၶျႃႇၶဝ် ႁႃႁၼ် မူင်ႈမႅင်းသေးယႅင်းဢွၼ်ႇ၊ လွင်ႈဢၢႆးၸတၢႆး ႁႃႁၼ် လွင်ႈတႅၵ်ႈၼိူင်းၼၼ်ႉ တင်းၼမ် ၵႂၢင်ႈၶႂၢင်သေ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တင်းၼမ် လုၵ်ႉလမ်ႇသေ ၸိူဝ်ႈၼၼ်ႉတႄႉတႄႉလႄႈ ပဵၼ်လွင်ႈႁႃႁၼ် ဢၼ်ယိုင်ႈယႂ်ႇလူင်ယဝ်ႉ။

ပၢၼ်ပူၵ်းပွင် သႃႇသၼႃႇ

ၺၢၼ်ႇထမ်းတြႃး ဢၼ်ပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ႁူႉႁၼ်ၼၼ်ႉ ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ ၵႂႃႇပိုၼ်ၽႄႈပၼ် တမ်ႈတီႈ ပၺ်ၸဝၵ်ႉၵီႇႁႃႈၸဝ်ႈ ဢွၼ်တၢင်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် ပၺ်ႇၸဝၵ်ႉၵီႇ ႁႃႈၸဝ်ႈ ဢၼ်ၸဝ်ႈၵွၼ်းတၺ်ႇၺ ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်မႃး လုၵ်ႈၼွင်ႉတပႄးၽြႃးၸဝ်ႈ ဢၼ်ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃး သင်ႇၶႃႇၼၼ်ႉ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ထမ်းတြႃး ထမ်ႇမၸၵ်ႉၵပဝတ်ႉတၼသုတ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်မႃး ထမ်ႈတြႃးႁူဝ်ပိုင်း တီႈၼႂ်းသႃႇသၼႃႇပုတ်ႉထၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ်ၼၼ်ႈမႃးသေ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 45 ပီၼႆႉ မုၼ်ၶမ်းၽြႃး ဢွၵ်ႇပူၵ်းပွင်သႃႇသၼႃႇ ၽူတ်ႇဢဝ်ဝေႇၼေႇယ သတ်ႉတဝႃႇ ဢွၵ်ႇမူၼ်ႉပူၼ်ႉလွတ်ႈ ၼႂ်းၸိူၵ်ႈၽွတ်ႈ သမ်ႇသရႃႇ တုၵ်ႉၶလူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢဝ်ၸွမ်းပိုၼ်းသေ လွင်ႈဢၼ် ပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ပူၵ်းပွင်သႃႇသၼႃႇၼၼ်ႉတႄႉ မီးၼင်ႇတီႈတႂ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။

1. ၿီႇၸီႇ 528 ပႃႇရႃႇၼသီႇ မိၵတႃႇ လူင်တိုင် (ယၢမ်းလဵဝ် သႃႇရၼၢတ်ႉ)
2. ၿီႇၸီႇ 527 ရႃႇၸၵျူဝ်ႇ
3. ၿီႇၸီႇ 526 ရႃႇၸၵျူဝ်ႇ
4. ၿီႇၸီႇ 525 ရႃႇၸၵျူဝ်ႇ
5. ၿီႇၸီႇ 524 ဝေႇသႃႇလီ
6. ၿီႇၸီႇ 523 လွႆမၵုတ (ယၢမ်းလဵဝ် ၿီႇႁႃႇ)
7. ၿီႇၸီႇ 522 မိူင်းၽီ တႃႇဝတိင်ႇသႃႇ
8. ၿီႇၸီႇ 521 လွႆသုသုမႃႇရ (ယၢမ်းလဵဝ် ၵျုၼႃႇရ်)
9. ၿီႇၸီႇ 520 ၵေႃးသမ်ႇပီႇ
10. ၿီႇၸီႇ 519 ထိူၼ်ႇပႃႇလိလေႇယျၵ (ယၢမ်းလဵဝ် မိၼ်ႇၵျႃႇပူႇ)
11. ၿီႇၸီႇ 518 ၼႃႇလႃႇ (ယၢမ်းလဵဝ် ၿီႇႁႃႇ)
12. ၿီႇၸီႇ 517 ဝေရၺ်ႇၸႃႇ (ယၢမ်းလဵဝ် မထုရႃႇ)
13. ၿီႇၸီႇ 516 လွႆၸႃႇလိယ (ယၢမ်းလဵဝ် ၿီႇႁႃႇ)
14. ၿီႇၸီႇ 515 မိူင်းသႃႇဝတ်ႉထိ (ယၢမ်းလဵဝ် ၵွၼ်းတႃႇ)
15. ၿီႇၸီႇ 514 ၵပိလဝတ်ႉ
16. ၿီႇၸီႇ 513 ဢႃႇလဝီႇ (ယၢမ်းးလဵဝ် ဢႃႇဝလိ)
17. ၿီႇၸီႇ 512 ရႃႇၸၵျူဝ်ႇ
18. ၿီႇၸီႇ 511 လွႆၸႃႇလိယ
19. ၿီႇၸီႇ 510 လွႆၸႃႇလိယ
20. ၿီႇၸီႇ 509 မိူင်းရႃႇၸၵျူဝ်ႇ
21. ၿီႇၸီႇ 508 – 484 မိူင်းသႃႇဝတ်ႉထိ
22. ၿီႇၸီႇ 483 မိူင်းဝေႇသႃႇလီႇ

ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၶၢဝ်းတၢင်းယၢဝ်း ဢၼ်ပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ပိုၼ်ၽႄႈပူၵ်းပွင် သႃႇသၼႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သည်။

ပၢၼ်ဢဝ်ပရိၼိပ်ႉပၢၼ်ႇ

ပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၽြႃးၼၼ်ႉ မႃးၽူတ်ႇဢဝ် ဝေႇၼႄႇယသတ်ႉတဝႃႇ ဢၼ်ထိူၵ်းၼၼ်ႉသေ မိူဝ်ႈၽွင်း ၿီႇၸီႇ 543 ၼၼ်ႉ ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ ဢဝ်ပရိၼိပ်ႉပၢၼ်ႇ တမ်တီႈ တိူင်းဝေႇသႃႇလီႇ မိူင်းၶုၼ်မၼ်ႇလႃႇ တီႈသူၼ်ပဝ်း ၶုၼ်မၼ်ႇလႃႇၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽူႈမီးပၺ်ႇၺႃႇၶဝ် လၢတ်ႈဝႇႈ ၶေႃႈသင်ႇသွၼ် ပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ၵမ်းလိုၼ်းသုတ်းၼၼ်ႉ မီးတီႈပွင်ႇလိုၵ်ႉ ပုၼ်ႈတႃႇ ၸၢဝ်းပုတ်ႉၶဝ်ၵူၺ်း ဢမ်ႇၵႃး ပုၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းမိူင်းၶူင်းၵၢင်တင်းသဵင်ႈၵေႃႈ မီးတီႈပွင်ႇလိုၵ်ႉလမ်ႇၵမ်ႇၽီတႄႉ ၼႆယဝ်ႉ။ ၶေႃႈၵႂၢမ်းသင်ႇ ၵမ်းလိုၼ်းသုတ်းၼၼ်ႉတႄႉ ဝယꩪမ်မႃ သင်ၶႃရႃ ဢပ်ပမႃၻေၼ သမ်ပႃၻေထ’’’ ၽဝႃႉ ဢၼ်ဝႃးၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမၼ်ႈၵိုမ်း၊ ယႃႇပေလိုမ်း တွင်းၵိုမ်းဝႆႉတႃႇ ၼႆယဝ်ႉ။