ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈတွင်ႇႁူ သူၺ်ႇၸႃႇယၢၼ်ႇ

ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈတွင်ႇႁူ သူၺ်ႇၸႃႇယၢၼ်ႇ

ၵွင်းမူးထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈတွင်ႇႁူၼႆႉ ၵူၼ်းၵမ်ႉပႃႈၼမ် ဢွၼ်ၵၼ် ႁွင်ႉၸွမ်း ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ “သူၺ်ႇၸႃႇ ရၢၼ်ႇ” ၼႆၵူၺ်း။ ပဵၼ်ထၢတ်ႈၵွင်းမူး ဢၼ်ၸဝ်ႈ မွၼ်းလ ဢဝ်ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈ တီႈတွင်ႇႁူမၼ်းၼၢင်း ထႃႇပၼႃႇ တႄႇတင်ႈဝႆႉသေ ၼႂ်းမိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈ မျၢၼ်ႇမႃႇ ပဵၼ် ထၢတ်ႈၵွင်းမူး ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ၵူၼ်းႁူႉၼမ် သူႇၼိုင်ႈယဝ်ႉ။

တၼ်းႁဵင်း

ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈတွင်ႇႁူ (သူၺ်ႇၸႃႇရၢၼ်ႇ)ၼႆႉ မီႈဝႆႉ ၼႂ်း တိူင်းဝဵင်းလိူဝ်ႇ။ မီးၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ဝဵင်း လိူဝ်ႇ ၵႆယၢၼ်မွၵ်ႈ 14 လၵ်း မီးႁိမ်းသဵၼ်ႈတၢင်းၵႃး ဢၼ်လုၵ်ႉ ဝဵင်းလိူဝ်ႇၵႂႃႇ ဝဵင်းပၢင်ႇဢူႈလူင် (ပျိၼ်ႇ ဢူးလုၼ်ႇ)ၼၼ်ႉသေ ၽႄၶဝ်ႈတီႈ ဝၢၼ်ႈဢူင်း ၶျေႃး ၵႂႃႇၽၢႆႇတူၵ်း မွၵ်း 3 လၵ်းပၢႆပၢႆ မီးၽၢႆႇၸၢၼ်း ၼမ်ႉတူႈ။ ၼမ်ႉတူႈ ၼႆႉ ၽၢႆႇမၢၼ်ႈၶဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ မႄႈ ၼမ်ႉ ဢၼ်မီးသၢမ်ၸိုဝ်ႈ (1) ၼမ်ႉတူႈ (2) တူၵ်ႉ ထဝတီႇ (3) မျိတ်ႉငႄႇၼႆယဝ်ႉ။ ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈ တွင်ႇႁူ ဢၼ်မီးၽၢႆႇၸၢၼ်းၼမ်ႉတူႈၼၼ်ႉ ၵႆယၢၼ်ၼမ်ႉ တူႈ မွၵ်ႈ 183 မီႇတိူဝ်ႇ။

ပိုၼ်းဝၼ်းလင်

ပိုၼ်းထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈတွင်ႇႁူၼႆႉ တႄႇမႃးလူၺ်ႈ ၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်းလ ဢၼ်ပဵၼ် လုၵ်ႈယိင်း ၸဝ်ႈ ႁေႃၶမ်းမိူင်းမၢဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 11 ၽွင်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်းပူးၵမ်ႇ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ဢၼေႃႇရ ထႃႇ ၶႂ်ႈၵႂႃႇဝႆႈ ၶဵဝ်ႈၵႅဝ်ႈၽြႃး ဢၼ်မီးတီႈ မိူင်းၼွင် သႄၼၼ်ႉသေ ဢွၼ်ဢဝ် ၵူၼ်းသိုၵ်းမၼ်း ၶိုၼ်ႈ မႃးထိုင် တမ်ႈတီႈ ငဝ်ႈၸိုင်ႈ လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ဝဵင်းတႃႈ လီၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ဢၼေႃႇရထႃႇ ဢမ်ႇလႆႈဝႆႈ ၶဵဝ်ႈၵႅဝ်ႈ ၵူၺ်းလႆႈ ပၢင်းမႃး ၽြႃးသႅင်ၶဵဝ် သူႇၼိုင်ႈသေ ၶိုၼ်းပွၵ်ႈမႃးမိူဝ်းၵူၺ်း။ ၸွမ်းတၢင်း ႁွတ်ႈ ထိုင်မႃး မိူင်းမၢဝ်းလႄႈ မႃးလိုဝ်ႈသဝ်း တီႈမိူင်း မၢဝ်း၊ လႆႈမႃး ႁူပ်ႉထူပ်း ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းမိူင်းမၢဝ်း ၸဝ်ႈ လူင်ႁူမ်ႇမိူင်း၊ ၸဝ်ႈလူင်ႁူမ်ႇမိူင်း ႁၼ်ထိုင် ႁႂ်ႈလႆႈ ပဵၼ် ဢူၺ်းလီၵၼ်ၼႆသေ ၸင်ႇဢဝ် လုၵ်ႈယိင်း ၸဝ်ႈ ၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်းလ ၵူပ်ႉၵူႈပၼ် ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ဢၼေႃႇရထႃႇၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်းလ တိုၼ်းပဵၼ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၵိူဝ်း ယမ်ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇဝႆႉလႄႈ မၼ်းၼၢင်း ၼပ်ႉ ယမ် ြꧤႃးတြႃးသင်ႇၶႃႇ တႃႇသေႇ။ ႁၢင်ႈၽၢင်မၼ်း ၼၢင်းၵေႃႈ ႁၢင်ႈလီ ပေႃးတၢၼ်ႇ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၼၢင်း ၽီဢွၼ်ႇၵေႃႉၼိုင်ႈလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ဢၼေႃႇရထႃႇ ၸပ်းၸႂ်လိူဝ်သေ ၸိိူင်ႉၼၢင်းတၢင်ႇ ၸိူဝ်းတႄႉတႄႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် ၸိူင်ႉၼၢင်းၸိူဝ်း ဢၼ်မီးဝႆႉ တီႈႁေႃပူးၵမ်ႇၼၼ်ႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢွၼ် ၵၼ်သူၺ်ႈၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်းလသေ ၸင်ႇၵႂႃႇ သေႃႇ ယူင်းၽူင်းၵႂ်ႈၸူး ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းဢၼေႃႇရထႃႇ ၵူႈ သမ်ႇၵူႈပိူင်ယဝ်ႉ။ တီႈတွင်ႇႁူ မၼ်းၼၢင်းၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ပဵၼ်ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈၽြႃးလႄႈ ပေႃးၵၢင်ၶမ်ႈ မႃးၼႆ ႁိူဝ်ႈလႅင်းဝႆႉလႄႈ ၼၢင်းၼႂ်းႁေႃ ၸိူဝ်းသူၺ်ႈ မၼ်းၼၢင်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ် ၽၢမ်းဝႃႈ မၼ်း ၼၢင်းမီးၽိူဝ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ဢၼေႃႇရထႃႇၵေႃႈ ႁၼ်ၽိတ်း သေ ၸင်ႇလႆႈလိုပ်ႈ ၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်းလ ဢွၵ်ႇႁၢင်ႈ ႁေႃ မိူင်းပူးၵမ်ႇ၊ မၼ်းၼၢင်းၵေႃႈ ဢွၼ်ဢဝ် ၸိူင်ႉ ၸႅင်ႈၽုင်ၼၢင်းၵမ်ႈၽွင်ႈသေ သိုပ်ႇၶၢဝ်းတၢင်း ပွၵ်ႈ မႃးမိူဝ်း မိူင်းမၢဝ်း။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ပူၼ်ႉတႃႈလိူဝ်ႇသေ ၽႅဝ်မႃး တီႈႁွင်ႈဢွၼ်ႇ ဢၼ်ၼိုင်ႈ ၽွင်းတိုၵ်ႉၶၢမ်ႈ ၼမ်ႉၼၼ်ႉ တွင်ႇႁူမၼ်းၼၢင်း တူၵ်းၵႂႃႇၼႂ်းၼမ်ႉ လႄႈ ၶတ်းၸႂ် လမ်ႁႃ ငူမ်းႁႃၵေႃႈ ဢမ်ႇႁၼ်။ (ပိုၼ်းမၢင်ၽိုၼ်ၵေႃႈ တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ မိူဝ်ႈၽွင်းၶၢမ်ႈၼမ်ႉ ၼၼ်ႉ မၼ်းၼၢင်း ဢဝ်ပူၵ်ႉၶူဝ်းမၼ်းၼၢင်း တဵင်ႇ ၼိူဝ်ႁူဝ်လႄႈ ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈ ဢၼ်မီးတီႈတွင်ႇႁူ ၼၼ်ႉ မိၼ်သၢၼ်ႇၶိုၼ်ႈၵၢင်ႁၢဝ်ၵႂႃႇၼႆယဝ်ႉ) ၼိူဝ်ၵၢင်ႁၢဝ် လႆႈငိၼ်းသဵင်ၼူၵ်ႉၸွၵ်ႇ(ၼူၵ်ႉ ၸွၵ်ႇထိူၼ်ႇၼႆၵေႃႈဝႃႈ) မေႃးပၼ်း ပဵၼ်ၽုင်ဝႆႉ လႄႈ ၽိူဝ်ႇႁႅၼ်တူၺ်းၵႂႃႇ လႆႈႁၼ် ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈတီႈ တွင်ႇႁူမၼ်းၼၢင်း မိူဝ်းမီးယူႇ ၼိူဝ်ၵၢင်ႁၢဝ်သေ ၼူၵ်ႉဢွၼ်ႇ မိၼ်လွမ်ႉႁွပ်ႈပဵၼ်ၽုင်ဝႆႉ။ မၼ်းၼၢင်း ၸင်ႇၶိုၼ်း ဢတိတ်ႉထၢၼ်ႇပၢင်းၶိုၼ်း လႄႈ ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းၽႅဝ်မႃး တီႈမၼ်း ၼၢင်း ယဝ်ႉ။ ႁွင်ႈၼမ်ႉၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈၸဝ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ၼမ်ႉ ပၢၼ်းၼႆသေ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး ၸပ်းၸိုဝ်ႈၵႂႃႇဝႃႈ ႁွင်ႈ တွင်ႇႁူတူၵ်း (ၼတွင်းၵျၶျွင်း) ၼႆယဝ်ႉ။ ၵၢင်ၸႂ် ၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်းလ ၶႂ်ႈဢဝ်ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈ တႄႇတင်ႈပဵၼ် ထၢတ်ႈၵွင်းမူးလႄႈ ၸင်ႇလိူၵ်ႈ တူၺ်းႁိမ်းႁွမ်းၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်ၵွင်းဢွၼ်ႇဢၼ် ၼိုင်ႈ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၵွင်းဢၽယၶေႇမႃႇ (ၵွင်းလွတ်ႈ ၽေးၶဵၼ်) ၼႆသေ မီးဝႆႉ ႁိမ်းဢမ်ႇၸမ်ဢမ်ႇၵႆ ၼမ်ႉတူႈ။ ၸဝ်ႈၼၢင်း ၸင်ႇတႄႇတင်ႈ ထၢတ်ႈၵွင်း မူးဢွၼ်ႇ ဢၼ်သုင် ႁႃႈသွၵ်ႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢဝ် ထၢတ်ႈတွင်ႇႁူ ဢၼ်ၼူၵ်ႉၸွၵ်ႇ ဢုမ်ႇလွမ်ႉမိူဝ်ႈ မီး ၼိူဝ်ၵၢင်ႁၢဝ်သေ ထႃႇပၼႃႇဝႆႉလႄႈ ၽၢႆႇမၢၼ်ႈ ၸင်ႇႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ သူၺ်ႇၸႃႇရၢၼ်ႇ (ထၢတ်ႈၵွင်းမူး ဢၼ်ၼူၵ်ႉၸွၵ်ႇ ဢုမ်ႇလွမ်ႉ)ၼႆယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်းလ တႄႇတင်ႈ ထၢတ်ႈၵွင်းမူး ၼႆၵေႃႈ ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇ ၽိင်ႈထုင်းတႆးသေ ဢဝ် လိုင်ႇၵွင်းမူး ဝၢႆႇၸူး ၼႃႈတၢင်းဢွၵ်ႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸိူဝ်းမေႃသူၼ်းၽႆးၼၼ်ႉ သမ်ႉသူင်ႇၶၢဝ်ႇ မိူဝ်းပူး ၵမ်ႇဝႃႈ မၼ်းၼၢင်း ၵွင်လင်ၽြႃးပၼ် မိူင်းပူးၵမ်ႇ ၼႆလႄႈ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းဢၼေႃႇရထႃႇၵေႃႈ ပွႆႇၵူၼ်း မၼ်း ၸႂ်ႉမႃးတူၺ်းသေ ပူင်ၶေႃႈပူင်မႃးဝႃႈ ပေႃး ႁဵတ်း ၵွင်လင်ပၼ် မိူင်းပူးၵမ်ႇၸိုင် ႁႂ်ႈပၼ် တၢမ်ႇတၢႆ ၼႆယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၸုမ်းဢၼ် ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ဢၼေႃႇ ရထႃႇ ပွႆႇမႃးၼၼ်ႉ ၵေႃႉဢၼ်မီးၸႂ်လီ ၸင်ႇမႃး လၵ်ႉလွမ် ပွင်ႇၶၢဝ်ႇထိုင် ၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်းလ ၵူႈ လွင်ႈလွင်ႈ လႄႈ ၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်းလ ၽူႈမီး ၸႂ်သတ်ႉထႃႇယႂ်ႇ ၽူႈမီးသိၼ်မၼ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၸဝ်ႈၽူႈလီၼၼ်ႉ ၸင်ႇဝူၼ်ႉဝႃႈ ယႃႇပေႁႂ်ႈ ၸဝ်ႈ ႁေႃၶမ်းလႄႈ ၵူၼ်းမၼ်း ပဵၼ်တၢင်းၽိတ်းလိုၵ်ႉ ၼႆသေ ၸင်ႇဢဝ်ၽႃႈလႃမၼ်းၼၢင်း ဝဵၼ်းပၢႆႉ ၸဵင်ႇၵွင်းမူး ဢတိတ်ႉထၢၼ်ႇ တိူင်ႇၵဝ်ႇဢေႁႃ ၵုင်ႇ ၵုၼ်းမုၼ်ငဝ်း ၽြႃး တြႃး သင်ႇၶႃႇ သြႃႇပေႃႈမႄႈ ၽီလီ ၽီမျၢတ်ႈၶဝ်သေ ႁႂ်ႈလိုင်ႇထၢတ်ႈၵွင်းမူး ၶိုၼ်းဝၢႆႇၵႂႃႇ တၢင်းမိူင်းပူးၵမ်ႇ (ၸဵင်ႇၸၢၼ်း ဝၼ်း တူၵ်း) ၼႆယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈၶဝ် ၸင်ႇ ၵိုၵ်းပိုၼ်းဝႃႈ “မူၵ်ႉဢူးပျွင်းပျၢၼ်ႇ သူၺ်ႇၸႃႇ ရၢၼ်ႇ”ၼႆယူႇ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ၵႂၢမ်းဢတိတ်ႉထၢၼ်ႇမၼ်းၼၢင်း သေ ထၢတ်ႈၵွင်းမူးၵေႃႈ ၶိုၼ်းဝၢႆႇၵႂႃႇတၢင်းပူးၵမ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၶၢဝ်းတၢင်းပွၵ်ႈမိူဝ်း မိူင်းမၢဝ်း မိူဝ်ႈၽွင်းၸမ်ႁွတ်ႈ ထိုင်သီႇပေႃႉ လူဝ်ႇထႅင်ႈၸဵတ်း လၵ်း တီႈဝၢၼ်ႈ မေႃႇၵိူဝ်ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်း လ ႁိူဝ်ႉၶၢဝ်းတၢင်းၼႃႇသေ လႆႈၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇ ပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ ၼွင်ႉၸၢႆးမၼ်းၼၢင်း ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၶုၼ်ၵေႃႇလၢင်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸဝ်ႈပေႃႈႁေႃၶမ်း ၸႂ်ႉမႃးႁပ်ႉပီႈၼၢင်းမၼ်းလႄႈ ၽိူဝ်ႇမႃးႁၼ် ပီႈၼၢင်းၸဝ်ႈ ၼွၼ်းၽေးၸိုင် ထိုင်ဢူၵ်းထိုင်ၸႂ် ၼႃႇသေ လႆႈၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇၸွမ်းယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈတီႈ ဢၼ်ၸဝ်ႈၼၢင်း မႃးတႄႇတင်ႈ ၵွင်း မူးထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈတွင်ႇႁူၼႆႉ ၵႃႈၵွၼ်ႇတွၼ်းဢွၼ် ၼေႃႇလွင်းၽြႃး ယၢမ်ႈပဵၼ် ငူးၶၼ်ႇပွင်ႈမႃး ၸဵတ်း ၸၢတ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ဢၼေႃႇရထႃႇ လႆႈငိၼ်း ၶၢဝ်ႇဝႃႈ ၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်းလ တႄႇတင်ႈၵွင်းမူး ဝၢႆႇ လိုင်ႇမၼ်း မႃးတၢင်းမိူင်းပူးၵမ်ႇၼႆ- - မိူဝ်ႈပီၵေႃးၸႃႇ 416 လိူၼ်သိပ်းသွင်မႂ်ႇ 10 ၶမ်ႈ (ၶရိတ်ႉ 1054) ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ဢၼေႃႇရထႃႇ လူႇတၢၼ်းၼင် လိၼ်ႁိမ်းႁွမ်း ထၢတ်ႈတွင်ႇႁူ (မွၵ်ႈ 1000 မီႇတိူဝ်ႇ) - ပီၵေႃးၸႃႇ 485 (ၶရိတ်ႉ 1123) ၸဝ်ႈဢလွင်း ၸီႇတူႇ လူႇတၢၼ်း ၵူၼ်းလုမ်းလႃး ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈ တွင်ႇႁူ 50 ၵေႃႉ၊ လူႇတၢၼ်းၼင်လိၼ် ၽၢႆႇ တူၵ်း တေႃႇထိုင် ႁွင်ႈၼမ်ႉႁိမ်းဝၢၼ်ႈသၢႆၼင်ၵႂၢႆး (ၵျွႆးၼၽႃး)၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်း တေႃႇထိုင် ၼမ်ႉတူႈ၊ ၽၢႆႇတူၵ်း တေႃႇထိုင် ၼမ်ႉပၢၼ်း (တီႈႁွင်ႈ တွင်ႇႁူ ၼၢင်းတူၵ်း) ၽၢႆႇႁွင်ႇ တေႃႇထိုင် ႁွင်ႈ ဝူဝ်းၶၢမ်ႈ။ - ပီၵေႃးၸႃႇ 804 (ၶရိတ်ႉ 1422) ပၢၼ်ဢႃႇဝ ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်း ၶိုၼ်းမႃးၵုမ်းလုမ်း လႃး ထၢတ်ႈႁႂ်ႈသုင်ၶိုၼ်ႈ 30 သွၵ်ႇ။ - ပီၵေႃးၸႃႇ 901 (ၶရိတ်ႉ 1539) ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈ တွင်ႁူ ၼႄဢူဢၢႆ၊ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၵေႃႈ ဢွၵ်ႇၼမ်ႉ တႃ။ ပီၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသိူဝ်ငၢၼ်ၽ မိူင်းဢႃႇဝ ၼွၼ်းၽေး။ - ပီၵေႃးၸႃႇ 1011 (ၶရိတ်ႉ 1650) ၸဝ်ႈမႄႈ ၶုၼ်ၸိၼ်ႉၵူး ၶိုၼ်းမႄးၵုမ်းသေ တၢင်ႇထီး တၢင်ႇၸွင်ႈ၊ တဵၵ်းၶမ်းထၢတ်ႈၵွင်းမူး ငဝ်ႈတေႃႇ ပၢႆ။ - ပီၵေႃးၸႃႇ 1138 (ၶရိတ်ႉ 1777) ဢိင်ႇသၼ်ႇ ႁႅင်းလႄႈ ထၢတ်ႈၵွင်းမူးလူင််ၼႆႉ လႆႈၵူၼ်ႇ ပင်းၵႂႃႇ။ - ပီၵေႃးၸႃႇ 1200 (ၶရိတ်ႉ 1838) ရသေႉလူင် ဢူးၶၼ်ႇထီႇ ၶိုၼ်းမႄးၵုမ်း လုမ်းလႃး ၵေႃႇပဵၼ် ထၢတ်ႈၵွင်းမူး သုင်ၶိုၼ်ႈ 90 သွၵ်ႇ။ (ၼိုင်ႈသွၵ်ႇ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၼပ်ႉသွၼ်ႇ 19 ထတ်းၼႆယဝ်ႉ) - ၸွမ်ၶွမ် (ၸွင်းတၢၼ်း) မီးသီႇၼႃႈသေ သဝ်မၼ်းမီး 224 လႅမ်ႈ၊ ႁွင်ႈမၼ်းမီး 168 ႁွင်ႈ၊ ၼိုင်ႈႁွင်ႈၵႂၢင်ႈ 15 ထတ်းသေ ရသေႉလူင် ဢူး ၶၼ်ႇတီႇ ႁဵတ်းလူႇဝႆႉ။ - ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃးမႁႃႇမျၢတ်ႈမုၼိ ဢၼ်မီးၼႂ်း ထၢတ်ႈတွင်ႇႁူႇ ၽၢႆႇၼႃႈတၢင်းတူၵ်းၼႆႉ တၢင်း သုင်မီး 18 ထတ်း၊ ႁူဝ်မႃႇ ၵႂၢင်ႈ 8 ထတ်း၊ ႁူဝ် ၶဝ်သွင်ၽၢႆႇၵႂၢၢင်ႈ 10 ထတ်းသေ ဢဝ်လဵၵ်း လေႃႇဝႆႉ။ ၼမ်ႉၼၵ်း လဵၵ်း မီး 2000 ၸွႆႉ လိူဝ် လိူဝ်သေ ပဵၼ်တၢင်းလီ ရသေႉဢူးၶၼ်ႇထီႇ။ ၵေႃႉသွၼ်းၽြႃးပဵၼ် သြႃႇၽီး။ - ၼင်ႇႁိုဝ် ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃး တေမီးတင်းသီႇၼႃႈ သီႇၽၢႆႇၼၼ်ႉ ရသေႉဢူးၶၼ်ႇတီႇ ၸင်ႇၶိုၼ်း ပၢင်းဢဝ် ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃး ႁိမ်းႁွမ်းၸိူဝ်းၼႆႉ သေ မႃးသႂ်ႇဝႆႉယဝ်ႉ။ ၽြႃးႁိၼ်ၶၢဝ် ဢၼ်မီး ၼႃႈတၢင်းဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ ပၢင်းမႃးတီႈဝဵင်းလိူဝ်ႇ၊ တွင်ႇတမၢၼ်ႇၵျွၵ်ႉတေႃႇၵျီးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ - ပီၵေႃးၸႃႇ 1330 (ၶရိတ်ႉ 1968) သထေးလူင် ဝဵင်းလိူဝ်ႇ ဢူးတႃႇထေး၊ တေႃႇတၢၼ်း လႄႈ လုၵ်ႈယိင်း မမျိၼ်ႉမျိၼ်ႉၶဝ် ၶိုၼ်းမႄး ၵုမ်းလူႇ တၢၼ်း ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈတွင်ႇႁူ ဢၼ်ၵဝ်ႇသဝ်ႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ - ပီၶရိတ်ႉ 1989 ၶိုင်သၢင်ႈ ႁၢင်ႈပွင် ႁႂ်ႈၸိုဝ်ႈသဵင် ထၢတ်ႈသူၺ်ႇၸႃႇရၢၼ်ႇ ဢွၵ်ႇမႃး။ - ပီၶရိတ်ႉ 1993 ဢဝ်ဝၢၼ်ႈႁိမ်းႁွမ်း ထၢတ်ႈ ၼၼ်ႉ ၵဝ်ႈဝၢၼ်ႈ ၽွတ်ႈပဵၼ် ၸုမ်းၵေႃးပၵ သေ လူႁၼ် လုမ်းလႃးၵႂႃႇ ႁႂ်ႈၶိုၼ်းႁိူဝ်ႈႁိူင်းမႃး။ ၸဵမ်ပလၢင်ႇၽြႃး ႁူမ်ႈလူၺ်ႈ ၼႂ်းၸွမ်ၶွမ်ၵေႃႈ ၶိုၼ်းၶပ်ႉမၢၼ်ႇတဵၵ်းၶမ်း မူၼ်ႉမႄး ႁႂ်ႈလီယဵမ်ႈ လီတူၺ်း ၵူႈပႃႈၵူႈၽၢႆႇယဝ်ႉ။ - တၢင်းသုင်ထၢတ်ႈတွင်ႁူ (သူၺ်ႇၸႃႇရၢၼ်ႇ) ယၢမ်းလဵဝ် သုင်ယူႇ 148 ထတ်း။ - တႄႇဢဝ် ၽၢႆႇတႂ်ႈထီးၵွင်းမူး လူင်းမႃးထိုင် ၽၢႆႇ ၼိူဝ်ႁိင်ႇငူပ်ႉၼၼ်ႉ မီးတူင်ႇလဵၵ်း 9 တူင်ႇ ၵွတ်ႇ ႁၢင်ႇဝႆႉသေ သမ်ႉဢဝ် ႁိင်ႇဢွၼ်ႇႁိင်လူင် ႁွႆႈဝႆႉ လႄႈ ပေႃး လူမ်းထွင်းမႃးၸိုင် သဵင်ႁိင်ႇလင်မေႃး ပဵၼ်တီႈလီ သိူဝ်းၸႂ်တႄႉတႄႉ။

ဝၼ်းပွႆးထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈတွင်ႇႁူ

ဝၼ်းပွႆးထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈတွင်ႇႁူၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်ဝၼ်း လိူၼ်သီႇမူၼ်း တေႃႇထိုင် လိူၼ်သီႇလွင်ႈ ၵဝ်ႈၶမ်ႈ ၵူႈပီယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၵူႈပွၵ်ႈတႄႉ ပေႃးၸမ်ထိုင် လိူၼ်သီႇမူၼ်းၸိုင် ၵူၼ်းမႃးပွႆးၽြႃး ဢွၼ်ၵၼ် ၶီႇ လေႃႉမႃး ပေႃးပဵၼ်သၢႆပဵၼ်သၢႆ လေႃႉၼိုင်ႈလမ်း ပႃးမႃး ဢုပ်းၶဝ်ႈသွမ်းၽၵ်းသွမ်း တႃႇလူႇၼိုင်ႈဢုပ်း ယဝ်ႉ။ ၵၢပ်ႈပၢၼ် ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ပဵၼ်ရူတ်ႉ ပဵၼ်ၵႃး ၵႂႃႇ။ ပွႆးၽြႃးတီႈၼႆႈ ယွၼ်ႉပဵၼ် ပွႆးၵိုၼ်းပၢင်ၼိုင်ႈ လႄႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်းမႃး ၽုၺ်ႇသႅင်ႇသေ ၶၢႆၵေႃႈ မီး တင်းၼမ်။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ပဵၼ် ထၢတ်ႈၵွင်းမူး ၸဝ်ႈ ၼၢင်းမွၼ်းလ တႄႇတင်ႈဝႆႉလႄႈ ပီႈၼွင်ႉတႆးၸိူဝ်း ယူႇသဝ်း ဝၢၼ်ႈႁိမ်းႁွမ်း မေႇမဵဝ်ႉ (ပၢင်ႇဢူႈလူင်) ၼွင်ၶဵဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် မႃးၶၢႆတၢင်းၵိၼ်တႆး ၸိူဝ်းပဵၼ် ၶဝ်ႈတေႃႇ ၶဝ်ႈတႅၼ် ၶဝ်ႈပွင်း ဢိၵ်ႇ လူၺ်ႈ မၢၵ်ႇလႅင်တႅင်ၵႃ ႁၢၵ်ႈမႆႉ ႁၢၵ်ႈတွၵ်ႇ မွၵ်ႇမၢၵ်ႇ ႁူဝ်မႆႉၸိူဝ်း ၼႆႉယဝ်ႉ။ ၼေႃႇသူမ်ႈ၊ တယေႃႇ မၢၵ်ႇ ႁၼ်၊ သၢတ်ႇ၊ ၶဝ်ႈလၢမ်၊ မိၼ်ႉ၊ မၢၵ်ႇၼမ်ႉတဝ်ႈ ၽွတ်ႈ ဢိၵ်ႇသိူဝ်ႈၶူဝ်းတႆး ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ လႆႈႁၼ်ပၢႆး ၶၢႆယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ သႅင်ႇတၢင်းၶၢႆမၢၼ်ႈ တၢင်း ၵိၼ် မၢၼ်ႈၵေႃႈ မီးတင်းၼမ်။ ၸိူဝ်းမႃးၶၢႆတၢင်းၶၢႆ တီႈပွႆးၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ်ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ပီၼိုင်ႈ ပဵၼ်ပီ တႆး၊ ထႅင်ႈပီၼိုင်ႈ သမ်ႉပဵၼ် ပီမၢၼ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃး ပဵၼ် ပီတႆးၵေႃႈ ၶူဝ်းဢၼ် ပီႈၼွင်ႉတႆး မႃးၶၢႆၼၼ်ႉ ၶၢႆလီ၊ ပေႃးပဵၼ် ပီမၢၼ်ႈၵေႃႈ ၶူဝ်းၶၢႆ ပီႈၼွင်ႉမၢၼ်ႈ ၶၢႆလီၼႆယဝ်ႉ။ ၶၢဝ်းလိူၼ်သီႇၼႆႉ ၼမ်ႉတူႈၵေႃႈ ယွမ်းလႄႈ ၸွမ်းၽင်ႇၼမ်ႉ ႁၢတ်ႇသၢႆးဢွၵ်ႇမႃးတင်းၼမ်သေ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈ ပိူၼ်ႈပၢႆးၶၢႆသႅင်ႇယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေ ၼၼ်ႉ ၵႃႈၵွၼ်ႇတွၼ်းဢွၼ် ပေႃးထိုင်လိူၼ်သီႇ ၸိုင် ပႃလူင် ၸိူဝ်းမီးယူႇ ၼႂ်းၼမ်ႉတူႈၼၼ်ႉ ဢွၵ်ႇမႃးလႄႈ ပိူၼ်ႈ ဢွၼ်ၵၼ်ဝႃႈ ပႃမႃးဝႆႈၽြႃး ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ် ဢွႆႇတၢင်းၵိၼ်ပႃ ယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တူဝ် သတ်းၼႂ်းၼမ်ႉၵေႃႈ ယွမ်းၵႂႃႇ ႁၢႆၵႂႃႇတင်းၼမ်၊ ၵူၼ်းလဵၼ်ႈၼမ်ႉ ၵူၼ်းလူင်းဢၢပ်ႇၼမ်ႉၵေႃႈ ၼမ်လႄႈ ပႃၵေႃႈ ဢမ်ႇႁတ်းဢွၵ်ႇမႃး တေလႆႈဝႃႈ ၼႆယူႇ။ ၵူၼ်းၸိူဝ်းလဵၼ်ႈၼမ်ႉ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈမႆႈလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ် ႁူတ်းၼမ်ႉၵၼ် ပေႃး ၼင်ႇ ပွႆးသွၼ်းၼမ်ႉ မိူဝ်ႈသၢင်းၵျၢၼ်ႇယဝ်ႉ။ ဢိင်ပိုင်ႈ ပႃၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ တမ်ႈတီႈ ပွႆးၽြႃး တီႈၼႆႈ ၸင်ႇဢဝ်မႂ်ထၢၼ် ႁဵတ်းႁၢင်ႈပႃသေ ၶၢႆ တေႃႇၵၼ် ႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ် ၶွင်ၽၢၵ်ႇသူၺ်ႇၸႃႇရၢၼ်ႇ ယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ဝီးတွင်ထၢၼ်၊ မၢၵ်ႇၼပ်ႉ တွင်ထၢၼ် (သၢႆၶေႃးတွင်ထၢၼ်)၊မၢၵ်ႇၵဵင်တွင် ထၢၼ်၊ ဢႅပ်ႇငိုၼ်းတွင်ထၢၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ် ၶူဝ်းၶၢႆ မၢႆတွင်း ပွႆးထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈတွင်ႇႁူ ၼႆယဝ်ႉ။ ဝၼ်း လိူၼ် သီႇလွင်ႈ 9 ၶမ်ႈၼၼ်ႉ ႁဵတ်းပဵၼ် ဝၼ်းဢွင်ႇပွႆး ၼႆသေ ပၢင်းဢဝ် သင်ႇၶႃႇႁိမ်းႁွမ်း ပၢၵ်ႇပၢႆပၢႆ သွင်ပၢၵ်ႇပႃးၸမ်ၸမ် လူႇတၢၼ်းၵႂႃႇၵူႈပီယဝ်ႉ။ ၽွင်းပွႆးလိူၼ်သီႇမူၼ်းၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ဝၼ်း ၵူၼ်းၵိုၼ်းသေပိူၼ်ႈလႄႈ ၵူၼ်းၵူႈဝၢၼ်ႈၵူႈမိူင်း တီႈ ၸမ်ဢိၵ်ႇၵႆ ဢွၼ်ၵၼ် မႃးၶဝ်ႈပွႆးၽြႃးလႄႈ လွင်ႈၵႂႃႇ မႃး ပေႃးလႆႈၽိုတ်ႉၵၼ်၊ ရူတ်ႉၵႃး ပေႃးတိတ်းပေႃး ၶမ်ၵၼ်ဝႆႉ တင်းႁိုင်။ တႄႇဢဝ် သဵၼ်ႈတၢင်းလူင် ဝဵင်းလိူဝ်ႇ ပၢင်ႇဢူႈလူင် ၽႄမႃးတီႈ ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈတွင်ႇ ႁူၼၼ်ႉ မီးၶၢဝ်းတၢင်း သၢမ်လၵ်းပၢႆၵူၺ်းသေတ ၶၢဝ်းၽွင်းပွႆးၵိုၼ်းၼၼ်ႉ တႄႇဢဝ်တၢင်းၽႄ တေႃႇထိုင် ၵွင်းမူးၸိုင် ၸဵမ်ၵူၼ်း ၸဵမ်ၵႃး ၸဵင်ရူတ်ႉ ၶိူင်ႈ ပေႃးသတ်ႉတဵမ်ဝႆႉယူႇ။ တႃႇတေၵႂႃႇထိုင်ၼၼ်ႉ မၢင်ပွၵ်ႈ ႁိုင်ပဵၼ် သွင်သၢမ်ၸူဝ်ႈမွင်းယဝ်ႉ။

ႁေႃၸဝ်ႈမွၼ်းလ

ၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်းလၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ပဵၼ် ငဝ်ႈ ၸဝ်ႈတႃႇၼ ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈတွင်ႇႁူ (သူၺ်ႇၸႃႇရၢၼ်ႇ) ၼႆႉလႄႈ ၸုမ်းၵေႃးပၵၶဝ် ၸင်ႇႁဵတ်းႁုၼ်ႇႁၢင်ႈ မၼ်းၼၢင်းသေ ဝႆႉတီႈၼႂ်းႁေႃဢွၼ်ႇ လင်ၼိုင်ႈ ယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸိူဝ်းပဵၼ်မႄႈၽီၶဝ် သမ်ႉဢဝ်ၼမ်ႉ တွၼ်းမၼ်းသေ ၶႂ်ႈဢဝ်ၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်းလ ပဵၼ် တီႈ မႄႈၽီၶဝ် ပိုင်ႈဢိင်ၵိူဝ်းလီၼၼ်ႉယူႇ။ တီႈတႄႉ မၼ်း ၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်းလ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ မႄႈၽီ၊ မၼ်း ၼၢင်းပဵၼ် ၽူႈမီးပႃႇရမီႇ ၽူႈမီးသိၼ်ႇထမ်း သတ်ႉ ၸႃႇၸဝ်ႈၼိုင်ႈ။

ၶေႃႈတိုၵ်းသူၼ်း

တီႈထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈတွင်ႇႁူ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၵွင်းမူး သူၺ်ႇၸႃႇရၢၼ်ႇၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈၼၢင်း ၸေႃးမုၼ်ႇလ တႄႇတင်ႈဝႆႉလႄႈ ၵိုၵ်းပိုၼ်းတႆး ၵေႃႈ ပိူင်ၼိုင်ႈလႄႈ ပီႈၼွင်ႉႁဝ်းၶဝ် လူဝ်ႇလႆႈႁူႉ ပိုၼ်းမၼ်းဝႆႉ။ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ထူပ်းၽေး ၸမ်သၢႆၸႂ်သေတ ၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်းလ ဢိင်ပိုင်ႈ ၽြႃး တြႃး သင်ႇၶႃႇ သြႃႇ ပေႃႈမႄႈ ၽီလီ ၽီမျၢတ်ႈသေ ဝႆႉၸႂ်သတ်ႉ ထႃႇ ဝႆႉၸႂ်မဵတ်ႉတႃႇ တိူင်ႇၵၢဝ်ႇသတ်ႉၸႃႇၼင်ႇ ၼၼ်သေ လွတ်ႈၽေးၶဵၼ်လူင်ၵႂႃႇလႄႈ ၵေႃႉမႃး လူႇမႃးဝႆႈၵေႃႈ လွတ်ႈၽေးၶဵၼ်။ လွင်ႈပိူၼ်ႈ ထၢင်ႇ ၽိတ်းထိူမ်ၽိတ်း ၼိူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၵေႃႈ ပိူၼ်ႈၶိုၼ်း ႁၼ်လီၵႂႃႇ။ ပေႃးတေ လုၵ်ႉမိူင်းတႆးသေ လူင်းၵႂႃႇဝႆႈၽြႃး မိူင်းမၢၼ်ႈၵေႃႈ တေႃႇတၢင်းလႄႈ ၵိုင်ႇလီၶဝ်ႈၵႂႃႇ ဝႆႈ သႃယူႇ။ ၵွင်းမူးသူၺ်ႇၸႃႇရၢၼ်ႇၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းသဵၼ်ႈမၢႆ ထၢတ်ႈၵွင်းမူးၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ သီႇသူႇ ၼႂ်းၶႂၢင်ႇ သီႇၼႃႈ မိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သူၺ်ႇၸႃႇရၢၼ်ႇ (ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ)၊ သူၺ်ႇၸီးၶူင်ႇ (ပူးၵမ်ႇ ၽၢႆႇတူၵ်း)၊ သူၺ်ႇယိၼ်ႇမျေႃႇ (မိတ်ႉထိလႃႇ ၽၢႆႇၸၢၼ်း)၊ ဢၺႃႇသီႇ ႁတေႃး (ၽၢႆႇႁွင်ႇ)။ ✽ ၸႃႇယၢၼ်ႇၽၢႆႇဢွၵ်ႇမီး ✽ ၸီးၶူင်ႇၽၢႆႇတူၵ်းပိၼ်ႇ၊ ✽ ယိၼ်ႇမျေႃႇၽၢႆႇၸၢၼ်းၶေႃး၊ ✽ သီႇႁတေႃးၽၢႆႇႁွင်ႇ ✽ လူင်ႉပွင်ႇထၢတ်ႈလိုဝ်းႁူင် တီႈထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈတွင်ႁူ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ သူၺ်ႇၸႃႇရၢၼ်ႇၼႆႉ ယွၼ်ႉပဵၼ် ၸဝ်ႈၼၢင်းတႆး ၸဝ်ႈမွၼ်း လ ပဵၼ်ငဝ်ႈၸဝ်ႈတႃႇမၼ်းလႄႈ ၼင်ႇႁိုဝ် ၽၢင်ႁၢင်ႈတႆး ပေႃးတေဢမ်ႇထၢတ်ႇဝၢႆးၼၼ်ႉ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ပွႆး လိူၼ်သီႇလႄႈသင် ထုၵ်ႇလီ ဢွၼ်ၵၼ် ၼုင်ႈသိူဝ်ႈၶူဝ်းတႆး ႁႆႇၵွင်မွင်းတႆးသေ ၵႂႃႇၶဝ်ႈပွႆးယူႇ။ ၸိူဝ်း မႃးၶၢႆ တၢင်းၵိၼ်တႆးၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶႂ်ႈတိုၵ်းသူၼ်း ၵႂႃႇၶၢႆပၼ် ႁႂ်ႈၽၢင်ႁၢင်ႈတႆး ဢွွၵ်ႇၼႄပိူၼ်ႈၵႂႃႇ ၶိူဝ်းၶိူဝ်းယႂ်းယႂ်း ၸိူင်ႉၼင်ႇၵႃႈၵွၼ်ႇတွၼ်းဢွၼ်ယူႇ။