တႆးတိုၵ်းမိူင်းဢႃႇဝႃႉလႄႈမိူင်းဢႃႇဝႃႉလႆႈတူၵ်းသုမ်း

ၸွမ်းၼင်ႇၼႂ်းသိူၵ်ႈပိုၼ်းတႆးႁဝ်းတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ တႆးႁဝ်းၼႆႉပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းလူင်သေ တႆးႁဝ်းၼႆႉမီးၼမ်ႉ ၵတ်ႉတႃႇတေ မႄႇၶႂၢၵ်ႈမိူင်းမႃးလၢႆႊလၢႆႊမိူင်းလႄႈ ဢုပ်ႉပိူင်မိူင်းမႃးပႃးၸဵမ် မိူင်းလၢဝ်း၊ မိူင်းၶႄႇ၊ မိူင်းမၢဝ်းလူင် ၵွၺ်း မိူင်းမၢၼ်ႊၵေႃႈတႆးႁဝ်းယၢမ်ႈ ဢုပ်ႉပိူင်မႃးယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၸူဝ်ႊပၢၵ်ႇပီႊ13ၼၼ်ႉ ၸၢၵ်ႈၶိူဝ်းတႆးႁဝ်းတႄႇ ၶဝ်ႈၼႂ်းၽႅၼ်လိၼ် ဢေးသီႍးယႂ်းၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ။တႆးလႄႈတင်းမၢၼ်ႊၵေႃႈမီးလွင်ႈၼွင်ႇၵၢႆႇၵၼ်မႃတင်းႁိုင်။ မီးလႅၼ်လိၼ်မိူင်းတိတ်း ၸပ်းၵၼ်လႄႈ လႆႈယူႇသဝ်းႁိမ်းၵၼ်မႃးၶၢဝ်းယၢဝ်းလၢႆႁဵင်ပီႊ။ ၵၢၼ်မိူင်းလႄႈသင်၊တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းလႄႈ၊ ၽိင်ႈငႄႈၽိင်ႈ ထုင်းၵေႃႈမီးလွင်ႈတိတ်းတေႃးၵၼ်မႃးယူႇတႃႇသေႇ။

ၸွမ်းၼင်ႇၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈမၢၼ်ႊဝႃႈဝႆႉဝႃႈ တႆးႁဝ်းဢၼ်တေသိမ်းဢဝ်မိူင်းမၢၼ်ႊပွတ်းၵၢင်ဢၼ်ဝႃႈ မိူင်းဢႃႇဝႃႉ ၼႆႉၵေႃႈႁၢဝ်ႉႁႅင်းမႃးတေႉတေႉ။ မိူင်းဢႃႇဝႃႉၼႆႉ ၵေႃႉပဵၼ် ၸဝ်ႈသတူဝ်းမင်းၾႃႉၵေႃႈတႄႇတင်ႇမႃးဢွၼ်တၢင်းသုတ်း။ မိူဝ်ႈပၢင်ၸဝ်ႈၾႃႈမိၼ်းၵျီးၸေႃႇၵႄး(1358-1401)ၼၼ်ႉ လႆႈမီးၵၢၼ်သူင်ႇၶွၵ်ႇၾၢၵ်ႇၶူဝ်းတွၼ်ႈၸူးတင်း မိူင်းပြူင်ႈ(ပြည်) သေယဝ်ႉ ႁဵတ်းဢူၺ်းလီၵၼ်မႃး။ မီးလွင်ႈတႅပ်းတတ်းမၵ်းမၼ်ႈလႅၼ်ႊၶႅၼ်ႈမိူင်းလီငၢမ်း။ ယဝ်ႉၵေႃႈ မိူင်းဢႃႇဝႃႉၼႆႉမီး လွင်ႈႁူမ်ႇႁွမ်းလီငၢမ်းၵၼ်တင်းမိူင်းတႆး လၢႆလၢႆမိူင်း ၸိူဝ်ႉၼင်ႇမိူင်းယၢင်း၊ ၵႃလေး လႄႈယွင်ႁူၺ်ႈၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ၼႂ်းပီႊ 1371ၼၼ်ႉၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းၵႃႇလေး ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းယၢင်းယွၼ်းႁႂ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းယၢင်း ယွၼ်းႁႂ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းဢႃႇဝႃႉ ၸွၺ်ႈသေၾၢႆႇၾၢႆႇတိုၵ်းၵၼ်၊သင်ၸိူဝ်ႉၸွၺ်ႈသေ တိုၵ်ႉပေၸိုင် တေယွမ်းၵွမ်းတေႃႇမိူင်းဢႃႇဝႃႉသေ တေသၢၵ်ႇၶွၼ်ႇတေႃႇ ဢႃႇဝႃႉၼႆယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈ1542ၼၼ်ႉ မိူင်ႈပြူင်ႈလႆႈလူႉသုမ်းၵႂႃႇယွၼ်ႉ ၶုၼ်တွင်ႇငူႇတပိင်ႇသူၺ်ႇထီးယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈလူင်မိူင်း ယၢင်း ၼႆႉပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ်ဝႆႉတင်းၶုၼ်မိူင်းပြူင်ႈ (ပြည်) သေၵႆႉတိုၵ်းၵၼ်တင်းၶုၼ်ဢႃႇဝႃႉၸဝ်ႈႁေႃၵႅဝ်ႈယဝ်ႉ။ မိူင်းတွင်ႇငူႇၶုၼ်မိင်းၵျီးၺူဝ်ႇၵေႃႈ ၵႆႇတိုၵ်းၵၼ်တင်း မိူင်းပြူင်ႈ (ပြည်) ။ မိူင်းယၢင်းလႄႈ မိူင်းပြူင်ႈ ပဵၼ်ဢူၺ်းၵေႃႉၵၼ် လႄႈမိူင်းယၢင်းလႄႈ တွင်ႇငူႇၵေႃႈဢမ်ႇတွၼ်ႈမႅၼ်ႈၵၼ်မႃး။ ဢႃႇဝႃႇသမ်ႉပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းသီႇပေႃႉ၊ သႅၼ်ဝီ၊ မိူင်းမိတ်ႈ၊ မိူင်းၼၢႆး လႄႈ ၺွင်ႇႁူၺ်ႈလႄႈ ၵႆႉလႆႈၸွၺ်ႈ ဢႃႇဝႃႉတိုၵ်းသိုၵ်းၸွမ်း။ ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈပီႊ1522ၼၼ်ႉ မိူင်းယၢင်း လႄႈမိူင်းဢႃႇဝႃႇလႆႈတိုၵ်းၵၼ်။ မိူင်းပြူင်ႈ(ပြည်) ၼႆႉၸွၺ်ႈ မိူင်းယၢင်းတိုၵ်းမိူင်းဢႃႇဝႃႉယဝ်ႉ။ မိူင်းၽွင်းၼၼ်ႉမိူင်းယၢင်း တိုၵ်းၼႃႈဝၼ်းဢွၵ်ႇသေ မိူင်းပြူင်ႈ(ပြည်)ၼၼ်ႉၵေႃႈ လွမ်ႉဝႅတ်ႉသေ တိုၵ်းၼႃႈတင်းႁူင်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၶုၼ် ဢႃႇဝႃႇလူဝ်ႇတၢင်းၸွၺ်ႈထႅမ်လႄႈ ယွၼ်းတၢင်းၸွၺ်ႈထႅၼ်တီႈၸဝ်ႈၾႃႉသီပေႃႉ။ ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႇၵေႃႈ ႁႂ်ႈလုၵ်ႉၸၢႆး မၼ်းၸဝ်ႈၶိူဝ်းဢွၼ် မႃးတိုၵ်းၸွၺ်ႈ။ တပ်းၸၢင်ႉ60၊ တပ်းမႃႉ1000လႄႈ ဢဵၼ်ႁႅင်းသိုၵ်း4000သေ လူင်းမႃးၸွၺ်ႈ။ မိူင်းယၢင်းလႄႈတၢင်းသီပေႃႉၼႆႉ ပဵၼ်ပီႈၼွင်ႉၵၼ် ဝႆႉယူႇသေတႃႉၵေႃႉပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉ ၼႆႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႊၸွၺ်ႈ မိူင်းယၢင်းသေ လႆႈၸွၺ်ႈမိူင်းဢႃႇဝႃႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈၸဝ်ႈၾႃႉသီပေႃႉၼႆႉဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈ တႆးတေႃႇတႆးတိုၵ်းၵၼ်ၼႆ သူင်ႇလိၵ်ႈ ၵႂႃႇၸူးၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းယၢင်းယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းၵေႃႈ လႆႈၽိုၼ်လိၵ်ႈ သေ ၸင်ႇလႆႈႁူၼ်လင်ႊၵႂႃႇ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉမႃးသွင်ပီႊ မိူဝ်ႈ1524ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ဢႃႇဝႃႉဢွၼ်သိုၵ်းသေ တိုၵ်းမိူင်းယၢင်း။ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းယၢင်းၵေႃႈႁၢင်ႈႁႅင်း သိုၵ်းသေ ၶဝ်ႈတိုၵ်းယဝ်ႉ။ ၶိုၼ်းလႆႈသူင်ႇလိၵ်ႈတေႃႇ ၸဝ်ႈၾႃႉသီပေႃႉဝႃႈ မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃးသွင်ပီႊၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉ တႆးတေႃႇတႆး ဢမ်ႇၵိုင်ႇလီတိုၵ်းၵၼ် လႄႈလႆႈ ႁူၼ်မႃး။ ပွၵ်ႈၼႆႉတႄႉ ယွၼ်ႉဢႃႇဝႃႉထၢင်ႇဝႃႈၵူဝ်မၼ်းလႄႈ ၸင်ႇလႆႈမႃးတိုၵ်းထိုင် မိူင်းယၢင်းၼႆယဝ်ႉ။ မိူင်းယၢင်းၵေႃႈ ၵႂႃႇတိုၵ်း ထိုင် မိူင်းဢႃႇဝႃႉ။ မိူင်းဢႃႇဝႃႉၵေႃႈ လႆႈယွၼ်းတၢင်းၸွၺ်ႈထႅမ် ၵႂႃႇတီႈသီႇပေႃႉ ။ သီပေႃႉဢဝ်ဢဵၼ်ႁႅင်းသိုၵ်းသေ မႃးၸွၺ်ႈယူႈၼၼ်ႉ ဢႃႇဝႃႉၼႆႉလႆႈ တူၵ်းသုမ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်းၵေႃႈသိမ်း ဢဝ်တပ်းမႃႉသေ ႁႂ်ႈၸဝ်ႈပြူင်ႈ(ပြည်) ၵေႃႉဢုပ်ႇပိူင်။ သတူဝ်းမင်းၸဝ်ႈ ဢဝ်ၶူဝ်းၶွင်ငိုၼ်းၶမ်းသေ မိူင်းၵႂႃႇႁေႃမိူင်းပြူင်ႈ (ပြည်) ၶိုၼ်း။ တီႈမိူင်းဢႃႇဝႃႉဢမ်ႇမီးၽႂ်လႄႈ ၼရႃႉပတေႉၵေႃႈ ၶိုၼ်ႈၼင်ႇမိူင်းၶိုၼ်း။ မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ ႁွမ်ႁႅင်းသိုၵ်းသေ ၵႂႃႇတိုၵ်းမိူင်းယၢင်းၶိုၼ်း။ ၵူၺ်းၼင်ႇလႆႈ ဢမ်ႇပေႉမႃး။

မိူဝ်ႈ1526ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်းၵေႃႈ ႁွင်ႉၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ႇၾႃႉသေတိုၵ်းမိူင်းဢႃႇဝႃႉ။ ၶုၼ်ဢႃႇဝႃႉသုမ်းၵၢၼ်ႉသေ ၶီႈ ၸၢင်ႇသေ ဢွၵ်ႇပၢႆႊၵႂႃႇယဝ်ႉ။ တိူဝ်ႉမၢတ်ႇၸဵပ်းသေ လႆႈၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ1527ၼၼ်ႉၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်းၵေႃႈ လႆႈတၢင်ႇၸဝ်ႈသိူဝ် ႁၢၼ်ၾႃႉ ၶိုၼ်ႈၼင်ႇမိူင်းဢႃႇဝႃႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်းယုမ်ႇဝႃႈ မိင်းၵျီးယၼ် ၼွင်ႇၼႆႉ တေဢမ်ႇႁၵ်းလင်ႊၼႆသေ ယုၵ်ႉပဵၼ်ၽွင်းမိူင်းလူင်မႃးယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃးပီႊ1542ၼၼ်ႉ မိင်းၵျီးၺူဝ်ႇၵပ်းသိုပ်ႇလႆႈ ပေႃႇတူၵီႇသေ သိုဝ်ႇၵွင်ႈၵၢင်ႇ၊ လၢၵ်ႈၼၢပ်ႈသေ တေတိုၵ်းမိူင်းဢႃႇဝႃႉ။ ၵွၺ်းၼင်ႇ ဢမ်ႇပႆႇႁတ်းတိုၵ်းမိူင်းဢႃႇဝႃႉ ၵမ်းလဵဝ်။ မိူဝ်ႈ1543ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ႁူႉၽႅၼ်ၶဝ်သေ ၽႅဝ်ႈသိမ်းၵူၼ်းၶဝ်ပႅတ်ႈ။ မိင်းၵျီးယၼ်ၼွင်ႇ ၵေႃႈ လႆႈၽဵဝ်ႈၽၼ်း တၢႆပႅတ်ႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ၾႃႉယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉၼွၼ်းၽေးတၢႆၵႂႃႇၼၼ်ႉ မိင်းၵျီးၺူဝ်ႇၵေႃႈ ဢမ်ႇႁတ်ႉ ၶိုၼ်ႈၼင်ႇမိူင်းဢႃႇဝႃႉ။ သီပေႃႉလႄႈ မိူင်းဢႃႇဝႃႇၼႆႉ ယၢမ်ႈပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ် မႃး သင်ဝႃႈ မိင်းၵျီးၺူဝ်ႇၼင်ႇၶိုၼ်ႈမိူင်းၵေႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉသီပေႃႉတေဢမ်ႇပွၺ်ႇဝႆႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ မိင်းၵျီးၺူဝ်ႇၵေႃႈ ႁႂ်ႈ ၸဝ်ႈၾႃႉသီပေႃႉဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်းဢႃႇဝႃႉယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈမိူင်းဢႃႇဝႃႉသေ မိင်းၵျီးၺူဝ်ႇၵေႃႈလႆႈဢွၵ်ႇပၢႆၵႂႃႇယဝ်ႉ။